KKTC ÜLKE RAPORU Eylül 2013 B.H. AB VE ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ ŞUBESİ
2
I.GENEL BİLGİLER Resmi Adı Yönetim Şekli Coğrafi Konumu : Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti : Cumhuriyet : Akdeniz deki beş büyük adadan biri olan Kıbrıs adası Akdeniz in doğusunda, Türkiye nin 100 km. güneyinde yer alır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, adanın kuzeyindeki %35 lik bölümü kapsamaktadır. Zaman Ayarı - GMT : GMT den 2 saat ileridir. Zaman Ayarı - Türkiye : Türkiye ile aynı saat dilimindedir. Yüzölçümü : 3.241 km 2 Başkent Önemli Şehirleri İklimi Resmi Dil Ticari Dil : Lefkoşa (100 Bin) : Girne (65 Bin), Gazimagosa (35 Bin) : Akdeniz iklimi hakimdir. Yaz aylarında kurak ve sıcak iklim şartları görülür. İlkbahar ve sonbahar aylarında genellikle yağışsız ve yüksek sıcaklıkların hakim olduğu hava şartları görülür. Kış aylarında ise genellikle yağışlı ve ılıman iklim şartları hakimdir. : Türkçe : Türkçe, İngilizce Din : Müslüman (%99), Diğer (%1) Üyelikler : İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) (Gözlemci Üye), Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (ECO) (Gözlemci Üye) 3
II. DEMOGRAFİK GÖSTERGELER Nüfus 295 Bin (2012) Türk Kökenli Nüfus 294 Bin Nüfus Yoğunluğu 91 kişi/km 2 15-64 Yaşın Nüfusa %71,3 Oranı İnternet Kullanıcıları - OECD Gelir Grubu Üst Orta Beklenen Yaşam 74,4 Yıl (OECD Ort: 80) Süresi İşgücü 93,4 Bin İşsizliğin toplam işgücüne oranı % 11,9 Kaynak: KKTC Devlet Planlama Örgütü (20.09.2013) III. EKONOMİK GÖSTERGELER YILLAR 2009 2010 2011 Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 6,35 6,53 6,37 (Milyar ABD $) (GDP) Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 141 138 138 Dünya Sıralaması Kişi Başı Gayri Safi Yurtiçi 13.930 14.703 14.487 Hasıla (ABD Doları) Reel GSYİH Büyüme Hızı (%) % -5,7 % 3,6 % 4,3 Enflasyon (Tüketici % 5,7 % 3,3 % 14,7 Fiyatlarıyla) (%) Para Birimi = Türk Lirası (TL) Kaynak: KKTC Devlet Planlama Örgütü (20.09.2013) IV. BİR BAKIŞTA KKTC a) Sektörlerin Gayri Safi Yurtiçi Hasılaya Katma Değer Oranı (%) Tarım : % 6 Sanayi : % 10 Hizmetler : % 84 Kaynak: KKTC Devlet Planlama Örgütü (20.09.2013) 2002-2006 yılları arasında yüksek bir büyüme performansı gösteren KKTC ekonomisinin büyümesi, 2007 yılında yavaşlamış, 2008 ve 2009 da küçülmüştür. Ortalama yıllık büyüme; 2002-2006 döneminde yüzde 13,4 4
olurken, 2007 yılında resesyon belirtileri göstererek yüzde 1,5 e düşmüştür. 2007-2009 döneminde yıllık ortalama yüzde -2,6 oranında küçülme kaydedilmiştir. 2007 de uygulamaya konan ekonomik programa göre büyüme hedefi 2010 yılı için yüzde 4,0, 2011 yılı için yüzde 5 olarak tespit edilmiştir. Buna göre 2010 ve 2011 yıllarında büyüme hedefinin bir miktar altında kalınmıştır. 2012 yılı için büyüme oranı Programa göre yüzde 5,5 olarak belirlenmiş olup, KKTC Devlet Planlama Örgütü tarafından 2012 yılı büyüme oranının ise %4 olarak gerçekleşmiş olduğu tahmin etmektedir. V. DIŞ TİCARETİ KKTC NİN DIŞ TİCARETİ (Mallar ve Hizmetler) (Milyar ABD Doları) Yıllar İhracatı İthalatı Ticaret Hacmi Ticaret Dengesi 2005 0,06 1,20 1,26-1,14 2008 0,08 1,60 1,68-1,52 2009 0,07 1,30 1,37-1,23 2010 0,96 1,60 1,69-0,64 2011 0,11 1,74 1,85-1,63 2012 0,11 1,45 1,56-1,34 2013 (ilk 3 ay) 0,03 0,39 0,42-0,36 KKTC Merkez Bankası (20.09.2013) Başlıca İhracat Yaptığı Ülkeler (2012) Başlıca İthalat Yaptığı Ülkeler (2012) Başlıca İhraç Ürünleri (İlk 5 Ürün 2012) Başlıca İthal Ürünleri (İlk 5 Ürün 2012) Türkiye, Orta Doğu ülkeleri, Avrupa Birliği ülkeleri, İngiltere Türkiye, Avrupa Birliği ülkeleri, İngiltere, Orta Doğu ülkeleri 1. Narenciye 2. Süt ürünleri 3. Alkollü içecekler 4. Hurdalar 5. Piliç eti 1. Mineral yakıtlar ve yağlar 2. Motorlu kara taşıtları 3. İlaç 4. Konfeksiyon ürünleri 5. Demir ve çelik 5
Kaynak: KKTC Merkez Bankası (20.09.2013) VI. TÜRKİYE İLE TİCARİ İLİŞKİLERİ Yıllar TÜRKİYE KKTC TİCARİ İLİŞKİLERİ Türkiye nin İhracatı (Milyar ABD Doları) Türkiye nin İthalatı (Milyon ABD Doları) Ticaret Hacmi (Milyar ABD Doları) Ticaret Dengesi (Milyar ABD Doları) 2000 0,27 0,06 0,276 0,264 2005 0,75 0,44 0,794 0,706 2008 1,07 0,52 1,122 1,018 2009 0,77 0,42 0,812 0,728 2010 0,97 0,58 1,028 0,912 2011 1,02 0,81 1,101 0,939 2012 1,00 0,75 1,075 0,925 2013 (ilk 6 ay) 0,50 0,39 0,53 0,470 Ticaret dengesi Türkiye açısından değerlendirilmektedir. Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) (20.09.2013) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 6
2012 Yılında KKTC nin Türkiye den İthalatındaki Başlıca Ürünler (İlk 5) Mineral yakıtlar ve yağlar Kazanlar, makineler ve cihazlar Elektrikli makine ve cihazlar Plastik ve mamülleri Eczacılık ürünleri 2012 Yılında KKTC nin Türkiye ye İhracatındaki Başlıca Ürünler (İlk 5) Meyveler ve narenciye Süt ürünleri Demir ve çelik Sebzeler ve müstahzarları Kazanlar, makineler ve cihazlar VII. YATIRIM İLİŞKİLERİ KKTC de milli gelir hesaplarında Otel ve lokanta sektörü olarak takip edilen turizm sektörü, KKTC için karşılaştırmalı üstünlüğe sahip ilk sırada gelen sektör olup, en yüksek yatırım potansiyeli taşıyan sektördür. Sektörün GSYİH içindeki büyüklüğü 2011 yılında yüzde 4,9 olmuştur. 2010 yılında yüzde 4,2 oranında büyüyen sektör 2011 yılında yüzde 8 oranında büyüyerek 322 milyon TL lik bir büyüklüğe ulaşmıştır. Sektörün karşılaştırmalı üstünlüğünün ve ileride doğacak fırsatların değerlendirilebilmesi amacıyla 1995-2008 yılları arasında muhtelif turizm master plan ve envanter çalışmaları yapılmış, büyük otellerin yanı sıra ev pansiyonculuğu, özel ilgi turizmi, eko turizm gibi turizmde çeşitlilik üzerine bir yapı kurulması planlanmıştır. Yabancı ve yerli yatırımcıların turizm sektörüne yönelmesi için 1987 yılında Turizm Endüstrisi Teşvik Yasası ve 2000 yılında da Genel Teşvik Yasası yürürlüğe konulmuştur. Turizm alanlarının geliştirilmesi kapsamında Bafra Turizm bölgesi oluşturulmuştur. Bu kapsamda, büyük kapasiteli tesislerin kurulması amacıyla uluslararası ve özellikle Türk turizm yatırımcıları bölgeye çekilmektedir. Otelcilikte KKTC de 2008-2011 döneminde yatak kapasitesi yüzde 28 oranında artmıştır. Yıllık doluluk oranı ortalama ise yüzde 41,2 olarak gerçekleşmektedir. 2011 yılında; doluluk oranı yüzde 13, konaklama oranı ise yüzde 25 artmıştır. KKTC de yatırım için ikinci büyük sektör ise inşaat sektörüdür. Sektör, ekonomik ve sosyal kalkınmanın temel unsurlarından biri olup, diğer sektörlerin gelişmesi ve arasındaki ilişkilerin düzenli ve seri olabilmesi için bir etkendir. Bu niteliği ile inşaat sektörü için ekonomide lokomotif güç tanımlaması yapılmaktadır. Sektör, başta konut olmak üzere bina, fabrika, yol, kanalizasyon, liman, havaalanı, su regülatörü, gölet, baraj gibi inşaat işlerini bünyesinde toplarken, bahçe mimarisi dahil, park tanzimi, anıt ve heykel türü inşaatları da kapsamına almaktadır. İnşaat işleri altyapı ve üstyapı olarak 7
sınıflandırıldığı gibi bu sektör bina ve bina dışı inşaat işleri olarak da ayırıma tabi tutulmaktadır. 2001 ekonomik krizinden sonra Türkiye nin genel ekonomik performansındaki iyileşme, enflasyon ve faizlerin düşmesi ve Türk Lirası nın değer kazanması KKTC ye de olumlu yansımış ve özellikle Annan Planı ile birlikte mülkiyet rejiminde hissedilen olumlu beklentiler nedeniyle inşat sektöründe olumlu gelişmeler olmuştur. Son dönemde sıkışıklık yaşayan inşaat sektöründe, değerlendirilmeyen mevcut yapıların ve yapılacak yeni yapıların yatırım aracına dönüştürülmesi ve sektörel canlılık yaratmak için 9/7/2007 tarihinde 63/2007 sayılı Mortgage Yasası (Konut Edindirme Yasası) çıkarılmıştır. Bu yasa ile hem tüketicilerin hem de müteahhitlerin haklarının korunması düşünülmektedir. Mortgage yasası ile tüketicilere uzun vadeli, düşük faizli konut edindirme kredisi sağlanmaktadır. Konut, peşin alınarak, bankayla alıcının birlikte belirlediği sözleşme taksitlerine göre ve 20 yıla kadar varabilen sürede kira öder gibi konut sahibi olunabilmektedir. Bu yasanın, inşaat şirketlerinin finans kuruluşları ile faaliyetlerine olanak sağlayarak inşaat sektörünün önünü açması ve sektörel canlılık yaratması inşaat sektörünü KKTC de yatırım yapılabilecek en avantajlı sektörlerden biri haline getirmiştir. Kaynak: T.C. Lefkoşa Ticaret Müşavirliği VIII. TÜRKİYE-KKTC İLİŞKİLERİNDE SON GELİŞMELER Türkiye, KKTC nin en yakın ilişkiye sahip olduğu ülke konumundadır. KKTC bütçesinin yaklaşık %32 si Türkiye'den gönderilen yardımlardan oluşmaktadır. Türkiye ile KKTC arasındaki konjonktürel ilişkiler son dönemde daha çok Akdeniz deki enerji kaynakları üzerinden şekillenmektedir. Bu kapsamda, Kıbrıs Rum Kesimi nin Doğu Akdeniz'de petrol ve doğalgaz sondajına başlamasının ardından, Türkiye ile KKTC de benzer bir adım atılacağını duyurmuşlar ve Türkiye ile KKTC arasında kıta sahanlığına ilişkin anlaşma yapılmıştır. Bu amaçla, Akdeniz de yapılacak aramalar için KKTC ile Türkiye arasında 2012 yılında New York ta Kıta Sahanlığını Sınırlandırma Anlaşması imzalanmıştır. İki ülke arasındaki önemli anlaşmalar: Türkiye ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Arasında İşgücü Anlaşması (15.08.1988) Türkiye ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Arasında Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi ve Vergi Kaybını Önleme Anlaşması (26.12.1988) Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması (01.02.1999) Türkiye ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Arasında Turizm Alanında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Belgesi (23.10.2001) 8
Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Arasında Eğitim Bilim ve Teknik İşbirliği Protokolü (11.10.2005) Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Sağlık Alanında İşbirliğine İlişkin Anlaşma (22.10.2008) Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Ekonomik ve Mali İşbirliği Protokolü (30.12.2009) Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Gümrük Konularında İşbirliği ve Kaçakçılığın Tespiti ve Önlenmesine İlişkin Protokol (12.03.2011) Kaynak: T.C. Dışişleri Bakanlığı IX. TEMSİLCİLİK ADRESLERİ Türkiye nin KKTC deki Temsilcilikleri T.C. Lefkoşa Büyükelçiliği Büyükelçi: Halil İbrahim Akça Adres: Bedrettin Demirel Cd. Lefkoşa/KKTC Tel.: (0392) 600 31 00 Faks: (0392) 228 22 09 (0392) 228 51 18 E-posta: buyukelcilik.lefkosa@mfa.gov.tr KKTC nin Türkiye deki Temsilcilikleri Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği Büyükelçi: Mustafa Lakadamyalı Adres: Rabat Sk. No: 20 Gaziosmanpaşa/Ankara Tel.: (0312) 446 29 20 (0312) 446 01 85 Faks: (0312) 446 52 38 E-posta: info@kktcbe.org.tr bilgikonsolosluk@kktcbe.org.tr Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti İstanbul Başkonsolosluğu Başkonsolos: Servet Dorak Adres: Yeni Gelin Sk. No: B 24/1 Balmumcu Beşiktaş/İstanbul Tel.: (0212) 227 34 90-91-92 Faks: (0212) 227 34 93 E-posta: istanbul@kktcbe.org.tr Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti İzmir Konsolosluğu Konsolos: Uğur Umar Adres: Gaziosmanpaşa Bulv. No: 30 Süreyya Reyent İş Merkezi Kat: 4 No: 308 Konak/İzmir Tel.: (0232) 489 77 89 (0232) 489 49 14 9
Faks: (0232) 489 58 92 E-posta: izmir@kktcbe.org.tr Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Mersin Konsolosluğu Konsolos: Zalihe Erden Adres: Atatürk Cd. Karadeniz Apt. No: 71/3 Mersin Tel.: (0324) 237 24 82-83 Faks: (0324) 237 25 20 E-posta: mersin@kktcbe.org.tr X. FAYDALI BAĞLANTILAR KKTC Cumhurbaşkanlığı (www.kktcb.org) KKTC Başbakanlık (www.kktcbasbakanlik.org) KKTC Dışişleri Bakanlığı (www.trncinfo.com) KKTC Enformasyon Dairesi (www.trncpio.org) KKTC Maliye Bakanlığı (www.kktcmaliye.com) KKTC Ekonomi ve Enerji Bakanlığı (www.kktceeb.com) KKTC Turizm Çevre ve Kültür Bakanlığı (tckb.gov.ct.tr) KKTC Devlet Planlama Örgütü (www.devplan.org) KKTC Merkez Bankası (www.kktcmerkezbankasi.org) Kıbrıs Türk Yatırım Geliştirme Ajansı (www.investinnorthcyprus.org) Kıbrıs Türk Ticaret Odası (www.ktto.net) Kıbrıs Türk Sanayi Odası (www.kktcsanayiodasi.org) 10