~ SOMUNCU BABA Turilı ve Kültür.Araştırmalan Merkezi I<.,ulfur Tarilt Diq Medeqiyef L ULUSLARARASI 27 29 Ekim 2016
~ AKSARAY ÜNİVESİTESİ SOMUNCU BABA TAİUH VE KÜLTÜR ARAŞTIRMALARI UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ YAYINI I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Tarih, Kültür, Din, Medeniyet) Tam Metin Kitabı Editörler Mehmet Sami YILDIZ Aksaray Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi Ayşegül CAN Aksaray Üniversitesi, Somuncu Baba Tarih ve Kültür Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Mehmet ÖZKAYA Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Vildan ARMAGAN Aksaray Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ISBN 978-605-88368-2-2 Baskı: Dizgi Ofset Matbaacılar Sit. 10451. Sk. No:4 Karatay/KONYA Şub at 2017 ''I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Tarih, Kültür, Din, Medeniyet) isimli kitabın tüm yayın hakları Aksaray Üniversitesi Somuncu Baba Tarih ve Kültür Araştınnalan Uygulama ve Araştınna Merkezi'ne ait olup her hakkı saklıdır. Bu yayının hiçbir lasmı, editörlerin önceden yazılı izni olmaksızın çoğaltılamaz, bir geri çağrı sisteminde saklanamaz veya herhangi bir biçimde elektronik veya mekanik, kopyalama, kayıt veya başka yollarla iletilemez. Ali rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a. retrieval system or transmitted in any form or by any means electronical, mechanicalal, photocopying, recording or otherwise, without the prior written permission of editors. ''I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Tarih, Kültür, Din, Medeniyet)'na ait bu bildiriler kitabı 667 sayılı KHK ve bu KHK kaps~ıjı_ijicı:~ :El;t:TQ!-P;PE. v\:f.:diğer milli birliğe düşman terör örgütlerine yönelik alınan önlemler/ikap saniıı:itla, ~anlaıi (J72, 675 ve 677 sayılı KHK'lar 1 dikkate alınarak hazırlanmıştır. ;... ----. -. Yrd. Doç. Dr. Mehmet Sami YILDIZ Sempozyum Başkam İletişini aksaraysempozyumu@gmail.com Sekreter Okutman Ayşegül CAN (Aksaray Üniversitesi)
!.Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet) Özet YÜSUF HAKİKİ BABA'NIN Div ANrNDA YER-ALAN MERSİYELERİ Özlem GÜNGÖR* Mersiye, genelde bir devlet ve din büyüğünün ardından onun yapıp ettiklerini sıralayan manzfim bir ağıttır. Özelde ise kaybedilen ve değer verilen her insan için yazılan bir nazım türüdür. Mersiye yazıldığı kişinin hakkında tarihi, sosyolojik ve biyografik bilgiler sunan özel bir şiir türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Somuncu Baba'nın oğlu olan Yusuf Hakiki D!vanı'nda beş mersiye bulunmaktadır. Bunlardan ilki kardeşi Halil Baba için, ikincisi Seyyid Haydar için, üçüncüsü Baba Musa için, dördüncüsü dervişler için ve sonuncusu Sultan Baba Ahmed için yazılmış mersiyedir. Bu çalışmada, mersiyede söz konusu edilen zatların tarihi ve tasavvufi kimlikleri araştırılacak ve bunun yanında bu mersiyelerdeki tespit ve nitelemelerden hareketle söz konusu zatların biyografileri hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Yusuf Haldld, Halil Baba, Seyyid Haydar, Sultan Baba Ahmed, Mersiye LAMENTS OF YuSUF HAKiKi BABA in ms DIW AN'S Abstract Lament, usually after a big state and religion is a sort of poetic lament that make it. In particular is ~a verse written for lost and valued every human being. Lamentations about the history of the person it is written, is offering a special poetry sociological and biographical information. Somlıncu Baba's son Yusuf Hakiki Baba has five genuine elegy in diwan. The first of these was his brother Halil Baba, Sayyid Haydar for second, third the for Musa Baba, the fourth for. dervishes and the last lamentations was written for Sultan Ahmed Baba. In this report, the history of these three personalities who have been mentioned in the elegiac and mystical identity will be investigated and that the next move from the biographies Qf such.person identified in these elegies and will attempt to qualify processed. Key Words: Yusuf Hakiki, Halil Baba, Şeyh Haydar, Sultan Baba Ahmed, Lament. Ömer Halisdem.ir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Doktora Öğrencisi, oslem _ qunqorr@hotmail.com - 721 -
I.Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet) GİRİŞ YüsufHakild, Somuncu Baba adıyla amlan ünlü mutasavvıf Şeyh Hamid-i Vell'nin oğludur. 1 Dedesi meşhfu zatlardan Musa-yı Kaysen'dir. 2 YilsufHakild, kaynaklarda Baba Yusuf, Baba Yusuf Haldkl, Şeyh Yusuf; halk arasında ise Hakild Baba ve Gül Baba olarak anılır. Baba Yüsuf'un doğum tarihi bilinmemekle beraber, ölüm tarihi 1488'dir. 3 Yüsuf Hakild'nin tespit edilen yedi eseri mevcuttur: Divan (Hakildname), Mahabbatname, Tasavvuf Risalesi, Hadls-i Erba'J.n Şerhi, Metali'u'l-İman, Et-Tesnlın ve Er-Rahlk el-mahtfun. 4 Mersiye, Arapça "resti" kökünden gelir ve ölenin iyiliklerini sayıp dökmek demektir. Kelimenin çoğulu "mertisi''dir. 5 Türk edebiyatında; ölen bir kişinin kaybından duyulan üzüntüyü dile getirmek, o kişinin iyi yönlerini anlatı:ı:ıak, ölen kişiye karş ı şairin ilgisini irade etme~ kadere rıza gösterme~ dünyanın geçiciliğini ifüde etmek ve ölen kişinin yakınlarını sabır ve metanete çağırmak gibi hususların işlendiği lirik şiirlere mersiye denir. Bu lirik şiirler din ve devlet büyükleriyle yakın akraba ların yanı sıra Hz. Hüseyin ve Kerbela şehitleri için yazılmıştır. 6 Mersiyeler, İslamiyet 'ten önceki Türk edebiyatında sagu, halk edebiyatında ise ağıt adıyla bilinir. 7 Nitekim bu lirik şiirlerin yazılabilmesi için bir ölümün gerçekleşmesi gerekmektedir. Mersiyeler, ölümden sonra derfull bir hissin dışa vurması sonucu kaleme alınan eserlerdir. Anadolu'da mersiye türünün ilk örnekleri, Germiyan Beyliği çerçevesinde yetişen şairler tarafından verilmiştir. Ahmedl Divaru'nda Germiyan beylerinden Süleyman Şah için kaleme alınmış mersiye, elimizdeki bilgilere göre türünün Anadolu' dak.i ilk örneğidir. 8 1 Erdoğan Boz "YüsufHakik.i";TDV İslam Ansiklopedisi, c. XLN, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan, İstanbul, 2013, s.10. 2 Hanzade Güzeoğlu ''Yı1sufHakik:i", Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, <www.türkedebiyatıisimlersözlüğü.com>, (Erişim Tarihi: 10.10.2016)., 3 Erdoğan Boz, Yusuf Hakiki", TDV İslam Ansiklopedisi, C.XLN, s.10. 4 Hanzade Güzeloğlu, ''Yusuf Hakiki", (Erişim Tarihi: 10.10.2016) 5 Mustafa İsen, "Genç Osman İçin Yazılan Bir Ağıt ve Bir Mersiye'', Ötelerden Bir Ses, Akçağ Yayınlan, Ankara, 1997, s.454-455. 6 Mustafa İsen, ''Mersiye (Türk Edebiyatı)", TDV İslam Ansiklopedisi, c. XXIX, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan, Ankara, 2004, s. 218-219. 7 İskender Pala, Divan Edebiyatı, Kapı Yayınlan İstanbul, 2008, s.116. 8 Mustafa İsen, Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye, Akçağ Yayınlan, Ankara, 1993, s. XVIII. - 722-
!.Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet) Mersiyeler; kaside, gazel, müseddes, muhammes, kıt'a, terklb-i bend, terc1'-i bend gibi nazım şekilleriyle yazılabilirlerse de bu tür şiirlerde en fazla kullanılan nazım şekli terklb-i benddir. Şekil bakı.ı::ıından Arap ve İran etkisinde kalan mersiye türü, içerikte Türk nthunu yansıtmaktadır. 9 Mersiyelere genel olarak baktığımızda ''fa 'i/atün /fa'ilatiin /fa'ilatün / fa 'ilün" ve "mef'ulü /fa'ilatü / mefa 'flü /fa'ilün" vezinleri kullanılmıştır. Şairler, söylemek istediklerini vurgulamak için mersiyelerde tekrir sanatına sıkça başvurniuşlardır. Üslfip ve iradelerde bu türe ait "ah, vah, dirfg, felek, kanı, imiş" gibi kalıp iradelerin de ortay_a çıktığı görülmektedir. 10 Mersiyeler, şekil bak.ımınd~ olduğu kadar muhteva yönünden de bazı kuralları kendi içlerinde barındırırlar. Bu açıdan mersiyelerde, genel olarak dünyanın geçiciliği, feleğe sitem, yas, övgü, olayın tasviri ve dua gibi bölilinler mevcuttur. 11 Mersiye yazılan kişilere baktığımızda ise; padişahlar, şehzadeler, vezirler, devletin ileri gelenleri, şeyhler, aile bireyleri ve dostlardır. Bunun yanında şehir ve hayvan mersiyeleri de mevcuttur. 12 YÜSUF HAKİKi'NİN MERSİYELERİ Yusuf Hakiki D1vanı'nda (Hakikiname) beş mersiye bulunmaktadır: 1. Ağabeyi Halil Ta">'b1 için kaleme aldığı "Halll Baba" redifli mersiye, 13 2. Seyyid Haydar için kaleme aldığı "kalduk garip" redifli mersiye, 14 3. Baba Ahmed'in oğlu Şeyh Musa için kaleme aldığı "oldı dirig" redifli mersiye, 15 4. Dervişler için genel olarak kaleme aldığı "dervişlerün" redifli mersiye, 16 5. Sultan Baba Ahmed adına kaleme aldığı "yanayuıi" redifli m~rsiye. 17 9 M. Zeliha Stebler Çavuş, Türk Edebiyatında Mersiyeler, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 38, Erzurum, 2008, s. 133. 10 Mustafa İsen, Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye, s. XVII-X:XX. 11 Mustafl! İsen, Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye, s. XXXII. 12 Mustafa İsen, Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye, s. V. 13 (Bu sayfadan itibaren Yusuf Hakiki Divanı 'ndan alınan beyitlerin vr. numaralan, kaynakçada belirtilen Sadi Somuncuoğlu nüshası esas alınarak verilmiştir.) YusufHakilô Divanı, vr. 36b-37a. 14 ;yüsufhakiki Divanı, vr. 45b-46a. 15 Yusuf Hakiki Divanı, vr. 182b-183b. 16 YüsufHakilô Divanı, vr. 219a-219b. 17 Yusuf Hakiki Divanı, vr. 257b-258b. - 723 -
!.Uluslararası Aksaray Seı:i:ıpozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet) Yusuf Hakild ilk mersiyesini ağabeyi Halil Taybi için yazmışhr. 19 beyitten oluşan mersiye, "Halil Baba" rediflidir. Yusuf Ha.kili bu mersiyesinde ağabeyinin ölümünden duyduğu ÜZÜlltüyü dile getirmiştir. Aşağıdaki beyitlerde, onun aşıkların içinde sultan olduğunu, ayrılığından aşıkların yüreğinin kan ağladığını söylemektedir: dirfga sen de mi itdün göç sultan halfl baba ki 'aşı!flar içinde bir şehidün etin Halil Baba kara günlüle..y üs tine dirf g odlar mı yagdurdun ki 'tişı!flarun itmişsin yüregin kan Halil Baba 18 Mersiye yazılan kişilere baktığımızda Ham Taybl için yazılan bu mersiye, aile bireyleri için yazılan mersiyeler grubuna girmektedir. Şahin Başer, Şeyh Haınld-i Veli ile ilgili kaleme aldığı eserinde Halil Taybl'nin onun manevi oğlu olduğunu söylemektedir. 19 Hem Ahmed Akgündüz'ün Somuncu Baba'nın Darende kolu hakkındaki şecere kayıtlarından 20 hem de Yusuf Hakild'nin mersiyesinden Halil Taybl'nin Somuncu Baba'nın gerçek oğlu olduğu aşikardır. Bunun yanı sıra Ahmet Akgündüz, Somuncu Baba'nın en büyük oğlunun Yusuf Hakiki olduğunu söylemektedir. 21 Yusuf Hakild'nin Dlvam'nda kendinden büyüklere ''baba" diye hitap etmesi, Halil Taybl'nin yaşça ondan büyük olduğunu göstermektedir. Kaynaklarda Ham Taybi'nill Darende'de yaşadığı bilgisinin dışında başka bilgi bulunmamaktadır. 22 Yusuf Hakild'nin 15 beyitten oluşan ''kalduk garib" redifli mersiyesi, Seyyid Haydar için yazılmışhr. Seyyid Haydar, Safevi Tarikatı şeyhlerinden Şeyh Cüneyd'in oğludur. 23 1461 yılında Uzun Hasan tarafından Erdebil'de Safevi Tarlkatı'mn başına getirilen Şeyh Haydar2 4 9 18 YüsufHakild Divanı, vr. 36b. 19 Şahin Başer, Şeyh Hamid-i Veli, Akın Ofset Tesisleri, Konya, 2006, s.31. 20 Ahmet Akgündüz, Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Alisi (Yüce Nesebi), s. 1O1. 21 Ahmet Akgündüz, Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Alisi (Yüce Nesebi), s. 27. 22 Haşim Şahin, "Somuncu Baba'', TDV İslam Ansiklopedisi, c. XXXVII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan, İstanbul, 2009, s.378. 23 Tufan Gündüz, "Safeviler'', Tufan Gündüz (Ed.), Ortaçağ ve Yeniçağ Türk Devletleri Tarihi, Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir, s.115. 24 Tufan Gündüz, "Safeviler", Tufan Gündüz (Ed.), Ortaçağ ve Yeniçağ Türk Devletleri Tarihi, s.l 16-724-
!.Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet) Temmuz 1488'de katledilerek öldürülmüştür. 25 YusufHakild'nin babası Somuncu Baba, Şeyh Haydar'ın dedesi Hace Alaeddin Erdebill'ye intisap etmiştir. 26 Babasının izinden giden Yusuf Hakiki muhtemelen Erdebil'e gitmiş ve Şeyh Haydar ile orada karşılaşmıştır. Bazı kaynaklar Yusuf Haklk.i'nin ölümünü 1486 olarak vermektedir. 27 Lakin Şeyh Haydar'ın 1488 yılında katledilerek öldürülmesi ve YusufHaklk.i'nin onun ardından mersiye yazması, ölümünün 1486 değil 1488 28 olduğu fikrini doğrulamaktadır. Yusuf Haklli, mersiyesinin ilk beytinde Seyyid Haydar için "din kardeşi" iradesini kullanmış, bir başka beyitte onun bir din alimi ye gönül sahibi bir mert olduğunu söylemiştir :.eyledi bir bir r.ıhlet ah ihvan-ı dfn kalduk gar'ib b~lemezüz kim nid_evüz zar u hazfn kalduk garib bir 'alim-i 'amil kanı bir merd-i sahih-dil kanı!dm göstere togrz yolı ol bf-zanfn kaldıık garfb 29 Mersiyesinde Şeyh Haydar'ın ölümünden duyduğu üzüntüyü anlatan Yusuf Hakild, onun din uğruna öldüğünü, bu alemden ay.rılışının herkesin canını yaktığını ve onun gibi birinin artık bulunamayacağını ifade eder. Yine onun için yazdığı şu beyitte: din ulusı bir şahıdı 'fişzklara hem-rahıdı gönli arı çün mahıdı bf-kibr ~ kfn kalduk garib 30 Şeyh Haydar'ın din ulusu bir şah ve aşıklara yoldaş olup gönlünün dolunay gibi kinden ve kibirden uzak olduğunu söylemektedir. Bu iradelerden, Ş.eyh Haydar'ın iyi bir tarikat. şeyhi olduğunu anlamaktayız. Ahmed Akgündüz, Şeyh Haınld'in babası Musa-yı K.ayseri'nin "Baba Musa" diye anıldığını, Yüsuf Hakild'nin sağlığında verat ettiğini ve dedesinin veratı üzerine torununun onun için bir mersiye kaleme aldığını söylemektedir. 31 Akgündüz'ün bahsettiği mersiye, Yusuf Hakild D1varu'nda geçen "oldı dirlg" redifli 18 beyitlik üçüncü mersiyedir. Yazma eserin Sadi, 25 Yusuf Küçükdağ- Bilal Dedeyev, Safevilerin Nesebine Farklı Bir Bakış, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal oflntemational Social Researcb, Volume 2/6 Winter 2009, s.421. 26 Ethem Cebecioğlu, ~acı Bayram Veli, Kültür Bakanlığı Yayınlan, An.kara 1991, s.314 27 Ahmet Akgündüz, Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Alisi (Yüce Nesebi), s. 27. 28 '.Erdoğan Boz "YüsufHakilô", TDV İslam Ansiklopedisi, c. XLIV, s.10. 29 Yusuf Hakild Divanı, vr. 45b. 30 YilsufHakikl Divanı, vr. 46a. 31 Ahmet Akgündüz, Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Alisi (Yüce Nesebi), s. 29. - 725 -
I.Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet) Soniuncuoğlu Nüsbası'nda mersiyenin başlığı "Mürşid-i Baba Musa", Mevlana Müzesi Nüshas ı 'nda ise "Mürşid-i Baba Musa İbni Baba Ahmed" olarak geçmektedir. Anlaşılan o ki Ahmet Akgündüz, sadece Sadi Somuncuoğlu Nüshası'nı görmüştür. Lfilcin oradaki başlığı da "Mersiyye-i Baba Musa" olarak okumuştur. 32 Diğer nüshayı görmediğinden dolayı buradaki "Baba Musa"yı, Şeyh Hamid'in babasının da adının Musa olması hasebiyle aynı kişi olarak adlandırarak yanlışlığa düşmüştür. Yusuf Hakilô'nin bahsi geçen mersiyesini incelediğimizde dedesi için yazılmış olma ihtimalinin olmadığını görüyoruz. Mevlana Müzesi Nüshası 'nın başlığından da anlaşılacağı üzere burada _bahsedilen Musa, Şeyh Hamid'in babası Musa-yı Kaysen değil, Baba Ahmed'in oğlu Musa'dır. Akgündüz, buradaki isim benzerliğinden dolayı YusufHakilô'nin bu mersiyeyi dedesi için yazdığını söylemiş olabilir. Zaten, YusufHakilô'nin Musa-yı Kaysen'yi görüp görmediği, yaşta olup olmadığı konusu da muammadır. görse dahi onun ardından mersiye kaleme alabilecek YusufHakilô Divaw'ında yer alan dördüncü mersiye ise "derv1şlerün" rediflidir ve 17 beyitten oluşur. YusufHak.ild, bu mersiyeyi diğer mersiyelerde olduğu gibi tek bir kişi için değil, genel olarak dervişler için yazfillştır. İlle beytinde: nidelüm yahdz bizi hasreti dervfşleriin vay ne düşvar iş olur.fiirkôtı dervişleriin 33 Dervişlerin hasretinin onları yaktığını, onlardan ayrılmanın çok zor bir iş olduğunu söyleyerek, onların ölümlerinden duyduğu hissi anlatmaya çalışan Yusuf Hfilcilô, son beytinde de dervişlerin ona himmet etmesini, eğer himmet ederlerse Hakk'ın lütfu.yla da yolda kalmayacağını söyler. yolda komaya Hakiki seni hem luif-ı hakkun yoldaş olursa eger himmeti dervfşleriin 34 Yusuf Hakiki, mersi yenin genelinde de yukarıdaki beyitlerde olduğu gibi. dervışlerin özelliklerinden bahseder. Onlarda şeytanı vasıfların olmadığını hem Ömer gibi heybetli hem de onun gibi adil olduklarını dile getirir. Ahmed Akgündüz, Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Alfsi isimli eserinde Yusuf Hakilô'nin Somuncu Baba'nın vefütı üzerine onun için bir mersiye kaleme aldığını, bu mersiyede babasının gurbette iken vefüt ettiğini gösteren ifüdelerin kullanıldığını 32 Ahmet Akgündüz, Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Alisi (Yüce Nesebi), s. 29. 33 Yusuf Hakiki Divanı, vr. 219a. 34 YfisufHakiki Divanı, vr. 219b. - 726-
I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu {Kültür, Tarih, Din, Medeniyet) söylemektedir. 35 Bahsi geçen mersiye, Yusuf Hakiki Divanı 'nda yer alan 27 beyitlik "yanayım,, redifli sonuncu mersiyedir. Mersiyeyi incelediğimizde ifiidenin olm_!ldığını görmekteyiz. Sadece mersiyenin ilk beytinde: yanayım derdünde hocam yanayım 'aleme taldı bu matem yanayım 36 Somuncu Baba'ya atfedilen hiçbir geçen "hocam,, ifadesi, Yusuf Hakild'nin ilk hocasının babası olması hasebiyle düşünülmüş olabilir. Mersiyede bu ifadenin dışında Somuncu Baba'ya ait hiçbir ipucu bulunma~aktadır. Aynı zamanda Ahmet Akgündüz eserinde mersiyenin b~şlı~ "Mersiyye-i Baba Sultan Hamid" olarak göstermiştir_. 37 Lakin Divan'ın yazma nüshasında başlık, ''Mersiyye-yi Baba Sultan Ahmed"dir. Akgündüz, zorlama bir yorumla mersiyenin Somuncu Baba için yazıldığını dile getirmiştir. Mersiyenin başlığında adı geçen Baba Ahmed, Hacı Bayram Veli'nin en büyük oğlu 38 ve onun halifeliği kesin olan ama mesleği tespit edilemeyen müridleii arasındadır. 39 Mersiye yazan Yusuf Hakiki de Hacı Bayram Vell'ye intisap etmiş ve onun Aksaray'daki halifesi olmuştur. 40 Elimizdeki bulgular gösteriyor ki Yusuf Hakiki bu mersiyeyi babası için değil, Hacı Bayram Veli'nin oğlu Baba Ahmed için yazmıştır. Divan, da yer alan mersiye.ler incelendiğinde, mersiyelerin genel kurallarına uyulmuş olduğu tespit edilmiştir. bulunmaktadır. Mersiyelerde kalıplaşan "kanı, dirlg, vah,, gibi kelimeler tüm mersiyelerde Yusuf Hakild tarafından yazılan beş mersiyeden sadece ilk mersiye, mersiye yazılan kişiler grubundan aile bireyleri için kaleme alınan mersiyeler içinde yer almakta;. diğer dört mersiye ise şeyhler için yazılmış mersiye grubuna dahil edilebilmektedir. SONUÇ Mersiyeler, ölen kişilerin ardından onları hasretle yad etmek için kaleme alınan eserlerdir. Görülüyor ki Yusuf Hakiki de eserinde beş mersiyeyi, onun hayatında önenµi bir yere sahip olan kişilerin ardından duyduğu üzüntüyü dile getirmek ve onların iyi yönlerini söylemek için 35 Ahmet A.kgündüz, Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Alisi (Yüce Nesebi), s. 87. 36 Yusuf Hakiki Divaru, vr. 257b. 37 Ahmet Akgündüz, Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Alisi (Yüce Nesebi), s.87. 38 Ethem Cebecioğlu, Hacı Bayram Veli, s. 114. 39 Ethem Cebecioğlu, Hacı Bayram Veli, s. 54. 40 Ethem Cebecioğlu, Hacı Bayram Veli, s. 54. - 727 -
1.Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet) kaleme almıştır. Lakin onun için büyük öneme sahip babasına niçin bir mersiye yazmadığı konusu ise muammadır. Yusuf Hakilô Divanı 'nda yer alan mersiyeleri incelediğimizde bilinenin aksine Yusuf Hakil<l"nin, babası Somuncu Baba ve dedesi Musa-yı Kayseri için bir mersiye kaleme almadığı sonucuna ulaşılmıştır. Yusuf Hakilô, Somuncu Baba için yazdığı bilinen mersiyeyi Hacı Bayram V ~li'nin oğlu Baba Ahmed için; dedesi için yazdığı bilinen diğer mersiyeyi ise Baba Ahmed'in oğlu Musa için kaleme alınmış, yani Divan'da yer alan iki mersiye Hacı Bayram Veli'nin oğlu ve torunu için yazılmıştır. Ayrıca Halil Taybi için yazılan mersiyeden de onun Somuncu Baba 'nın manevi oğlu olmadığını ve aynı zamanda Yusuf Hakilô'nin ona "baba" diye hitap etmesinden dolayı Somuncu Baba'nııı en büyük oğlu olduğu kanaatine varılmıştır. - 728 -
!.Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Kültür, Tarih, Din, Medeniyet) KAYNAKÇA AK.GÜNDÜZ Ahmet, Arşiv Belgeleri Işığında Nesebi), Osoıanlı Araştırmaları Vakfı Yayınlan, İstanbul 2009. BAŞER Şahin, Şeyh Hamid-i Veli, Akın Ofset Tesisleri, Konya 2006. Somuncu Baba ve Neseb-i Alisi (Yüce BOZ Erdoğan, "YüsufHakikl", TDV İslam Ansiklopedisi, c. XLIV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan, İstanbul 2013. CEBECİOGLU Ethem, Hacı Bayram Veli, Kültür Bakanlığı Yayınlan, Ankara 1991.. GÜNDÜZ Tufan, "Safeviler", Tufan Gündüz (Ed.), OrtaÇağ ve Yeniçağ Türk Devletleri Tarihi, Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir. GÜZEOGLU Hanzade (200?). ''Yusuf Hakili", Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, <www.türkedebiyatıisimlersözlüğü.com>, (Erişim Tarihi: 10.10.2016). İSEN Mustafa, Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye, Akçağ Yayınlan, Ankara 1993., "Genç Osman İçin Yazılan Bir Ağıt ve Bir Mersiye", Ötelerden Bir Ses, Akçağ Yayınlan, Ankara 1997., "Mersiye.(Türk Edebiyatı)", Diyanet Vakfı Yayınlan, İstanbul 2004. TDV İslam Ansiklopedisi, c. XXIX, Türkiye KÜÇÜKDAG Yusuf ve DEDEYEV Bilal, "Safevilerin Nesebine Farklı Bir Bakış", lffuslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, Volume 2/6 Winter 2009. PALA İskender, Divan Edebiyatı, Kapı Yayınlan, İstanbul 2008. STEBLER ÇAVUŞ M. Zeliha, "Türk Edebiyatında Mersiyeler'', ~.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 38, Erzurum 2008. ŞAHİN Haşim, "Somuncu Baba'', TDV İslam Ansiklopedisi, c. XXXVII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlan, İstanbul 2009., Yusuf ~akikl, Yusuf Hakilô Divanı, Kütüphanesi, 2 cilt. Sadi Somuncuoğlu Nüshası, Sadi Somuncuoğlu Özel Yusuf Hakik.l, Yusuf Hakiki Divanı, Mevlana Müzesi Nüshası, Konya Mevlana Müzesi Nüshası, nu. 2430. - 729 -