www.teknolojikarastirmalar.com TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 2007 (1) 49-57 Teknik Not Konveyör Bantları Hakan ÖZDEMĐR Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, Đzmir Özet Endüstride kütle üretimi, taşıma kapasitesine bağlıdır. Makinelerin ürettiği kütleler taşıyıcılar ile sevk edilerek döngünün düzeni sağlanır. Bu alanda kullanılan taşıyıcılardan biri de konveyör bantlarıdır. Konveyör bantları taşıyıcılar birim yükleri ve dökme malzemeleri üretim hattı boyunca çeşitli birimlerde üretilen hafif ara ürünleri bir işlemden diğerine iletmekte kullanılırlar. Bunun yanında büyük kapasitelerde yığma malzemenin sürekli olarak uzun mesafelere nakli genellikle konveyör bantlarıyla olur. Konveyör bantları, kum, kok, sinter, taş gibi aşındırıcı malzemenin nakli için uygundurlar. Bu çalışmada konveyör bantlarının yapısı, üretim şekilleri ve yapıyı oluşturan temel elemanlar tekstil mühendisliği yaklaşımıyla irdelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Konveyör Bantları, Üretim yöntemi, Bant yapısı 1. Giriş Endüstride kütle üretimi, taşıma kapasitesine bağlıdır. Makinelerin ürettiği kütleler taşıyıcılar ile sevk edilerek döngünün düzeni sağlanır. Bu alanda kullanılan taşıyıcılardan biri de konveyör bantlarıdır. Konveyör bantları taşıyıcılar birim yükleri ve dökme malzemeleri üretim hattı boyunca çeşitli birimlerde üretilen hafif ara ürünleri bir işlemden diğerine iletmekte kullanılırlar. Bunun yanında büyük kapasitelerde yığma malzemenin sürekli olarak uzun mesafelere nakli genellikle konveyör bantlarıyla olur. Konveyör bantları, kum, kok, sinter, taş gibi aşındırıcı malzemenin nakli için uygundurlar. Bunların yanında konveyör bantları havaalanı ve alışveriş merkezlerinde yolcu ve malzeme taşımacılığında kullanılır. (Şekil 1a ve 1b). Tasarım biçimine göre konveyör bantları sabit, taşınabilir ve hareketli diye sınıflandırılırlar. Amaçlarına göre ise genel ve özel amaçlı olmak üzere ikiye ayrılırlar. Bantların mukavemetlerinin artmasıyla taşıma mesafeleri de uzamıştır. Yüksek kapasitede (500-5000 m 3 /s ve daha fazla), büyük uzaklıklara (1-2 m den 13000 m ye kadar) yük taşıma konveyör bantlarıyla mümkün olmaktadır. Kullanma sıcaklıkları normal konveyör bantlarında 20 ila 125 ºC arasında iken, özel sentetik konveyör bantlarında -45 ila 540 ºC arasındadır [7,8]. 2. Konveyör Bantlarının Yapısı Konveyör bantlarda kullanılan bezler iki yüzü yapay veya doğal elastomerle kaplanmış dokuma kumaşlardır. Ortadaki taşıyıcı bezin iki yüzü termoplastik veya kauçuk elastomerle kaplanmıştır. Laminasyonla birden çok kumaş katı ve diğer esas tabakalar kombine edilebilir. Kaplama kumaş, mukavemet ve diğer özellikleri uygun polimer kompozisyonu ile iyileştirilmiş kompozit tekstil materyalidir. Kumaş ve lif seçimi, kaplama tipine ve kullanım yerine göre değişir. Tekstil yapıları ve çelik
Teknolojik Araştırmalar : TTED 2007 (1) 49-57 Konveyör Bantlarıi kordonlar kauçuğu güçlendirip, uzunluk yönünde mukavemet kazandırmak için kullanılırlar. Kauçuk ve plastik kaplamalar ise tekstil materyallerini zarar ve nemden korurlar. Uygulama alanlarına bağlı olarak, konveyör bantlarının yüksek mukavemetli ve esnek olmaları, düşük uzamaya sahip olmaları, aşınma, çarpma ve yırtılma mukavemetlerinin yüksek olması, uzun ömürlü olmaları, ısıya, ateşe, neme, yağlara ve kimyasallara karşı dayanıklı olmaları istenir. Bu özellikleri sağlayabilmek için uygun lif, kumaş konstrüksiyonu ve polimerik kaplama bileşenleri gereklidir. Takviye katlarının birbirine iyi yapışması esastır. Şekil 1: Konveyör bantlarının kullanıldığı yerler. Konveyör bandını oluşturan yapılar şematik olarak Şekil 2 de gösterilmiştir. Bu yapılar: 1.Karkas, 2. Kaplama lastiği, 3. Birleştirici ortam, 4. Koruyucu bezdir. Kaplama Lastiği Koruyucu Bez Birleştirici Ortam Karkas Şekil 2: Konveyör bandını oluşturan yapılar Bandın ortasındaki dokuma tabakalarının hepsine birden karkas adı verilir. Karkas, banttaki gerilmeye ait yükleri tutar, çekme kuvvetini nakleder ve bandın yük taşımasını sağlar. Bu yapı, genellikle bir araya getirilmiş bir veya birkaç kattan oluşmaktadır. Karkas tabakaları arasındaki lastik bu tabakaları birbirine bağlar. Konveyör karkaslarının ana özelliğini, bandın içindeki iplik veya kordlarla maksimum dayanımlı konstrüksiyon sağlamaktır. Doku katlarının en önemli özelliği çözgü ve atkı yönlerindeki minimum çekme kuvvetleridir. 3. Konveyör Bantlarında Kullanılan Lifler Teknik dokuma kumaş üretiminde kullanılan sentetik liflerin, daha önceleri kullanılan doğal liflerden mukavemetleri, kopma uzamaları ve esneklikleri yüksektir. Kauçuk endüstrisinde en çok kullanılan lifler pamuk, viskoz rayon, naylon, polyester ve aramid lifleridir. Takviye amaçlı kullanılan liflerde aranılan başlıca özellikler: Yüksek mukavemet ve modül Đyi boyut stabilitesi Rutubete dayanıklılık Yüksek sıcaklığa dayanıklılık Yorulma dayanımı Yapıştırıcı ve kauçukla iyi yapışma Band karkasında, yüksek mukavemetli lifler kullanılır. Bunların eldesinde sıcak-soğuk germe ve uzatma tekniğinden yararlanılır. Yapılan işlemlerin asıl amacı; polimerizasyon ve lif molekül oryantasyonunu geliştirmektir. 50
Özdemir, H Teknolojik Araştırmalar : TTED 2007 (1) 49-57 3.1 Pamuk Pamuklu kumaşlar konveyör bantlarında kullanılan geleneksel kumaşlardır. Günümüzde bu trend sentetiklerin yüksek mukavemeti dolayısıyla azalmıştır. Pamuk, düşük maliyeti, kolay temin edilebilirliği ve kaplama yapışkanının kumaşa boyutsal stabilite kazandırması dolayısıyla tercih edilirken, düşük esnekliği, neme, asit ve ısıya karşı direncinin düşük olması, kırılganlığı ve sınırlı darbe emiciliği dezavantajlarıdır. Pamuk orta derecede aşınma direncine sahiptir. Haşıl maddesi kaplamadan önce giderilir. Pamuk, gramajı düşük, aşınma özellikleri daha iyi kumaşlar elde etmek için polyester ile karıştırılır. 3.2 Rayon Rayon, pamuktan daha iyi yırtılma mukavemeti vermesine rağmen, konveyör bant bezlerinde rayonun kullanımı giderek azalmaktadır. Rayonun en önemli dezavantajı ıslanınca çekmesi ve düşük hava direncidir. 3.3, yüksek mukavemeti sayesinde pamuk ve rayon kumaşlara göre pek çok avantajlara sahiptir. kumaşlar, yüksek aşınma, yırtılma ve kopma mukavemetlerine sahiptir., yüksek mukavemet, sertlik, esneklik, su geçirmezlik ve stabillik sağladığı için düşük gramajlı taşıyıcı tabaka bezlerinde de kullanılır. Filament naylon kumaşlar, gri kumaş olarak kaplanırlar. Kaplayıcının yapışkanlığını artırmak için kaplamadan önce kumaş, solvent ile işlem görür. Çevreyi kirlettiği için ön terbiye su bazlı olmuştur. 3.4 Polyester Polyester, yüksek modüle, düşük uzamaya ve düşük çökme özelliğine sahiptir. Polyesterin, kimyasallara, neme ve aşınmaya karşı dayanımının yüksek olması dolayısıyla taşıyıcı konveyör bandlarında kullanımı giderek artmaktadır. Aşınma direnci naylondan düşük olmasına rağmen, naylona benzer yüksek mukavemetli, sert ve esnek kaplamalar yapılabilmektedir. Gelişmiş ön terbiye ve iplik üretim metotları, kaplama materyalinin polyestere iyi yapışmasını ve boyusal stabiliteyi sağlar. 3.5 Akrilikler Akrilikler konveyör bantlarında az kullanılmaktadırlar. Hava şartlarına karşı direncin yüksek olmasının istendiği yerlerde gereklidir. Modifiye edilmiş akriliğin özellikleri, kaplamacılıkta uygulanmasını sınırlar. Akrilikler düşük ısıl kapasite ve aşınma direncine sahiptir. 3.6 Polipropilen Polipropilen normal koşullarda mükemmel mekanik özellikler taşımasına rağmen, zayıf ısıl kapasiteye sahiptir. Polipropilen, kullanımını sınırlayan yüksek çökme ve düşük yapışkanlık özelliğine sahiptir. 3.7 Aramid (Kevlar) Çelikten 7 kat güçlü ve daha hafif olduğu için çeliğin kullanıldığı birçok alanda onun yerini almıştır. Kevlar ateşe maruz kaldığında erimez, alev uzaklaştırıldığında söner. 400-500 ºC ye, nemli ortamlara ve kimyasallara dayanıklıdır. Aşınma dayanımları yüksektir. 4. Konveyör Bantlarında Kullanılan Kumaşlar 3.1 Karkas Konveyör bandın boyuna olan mukavemetini sağlayan iplik (çözgü) ile konveyör bandının enine olan mukavemetini karşılayan iplikleri (atkı), istenen mukavemete göre çeşitli tiplerde dokumak mümkündür. Tablo 1 de kullanılan liflerin çeşidine göre kumaşların kodlanması görülmektedir. Tablo 2 de karkasına göre bant tipleri sınıflandırılmıştır. 51
Teknolojik Araştırmalar : TTED 2007 (1) 49-57 Konveyör Bantlarıi 4.1.1 Tekstil Bantları Tablo 1: Konveyör bantlarda kullanılan bezlerinin lif cinsine göre kodlanması [6]. Kodlama Đplik Tipi Uluslararası Çözgü Atkı B R Pb Eb/Pb Pz RP PP P EP EP/P AP Ab/Pb ST Pamuk Pamuk + Pamuk Polyester + Pamuk + Tekstüre Rayon + Rayon Polyester Polyester + Aramid Aramid + Pamuk Çelik Pamuk Rayon + Pamuk + Pamuk + Tekstüre + Rayon + Pamuk - Tablo 2: Karkasına göre bant tipleri [6]. Tekstil Bantları Çelik Bantlar Pamuk Dokulu Bantlar Çelik Kordlu Bantlar Poliamid Dokulu Bantlar Çelik Örgü Bantlar Polyester Dokulu Bantlar Aramid Dokulu Bantlar Bezayağı ve panama gibi basit örgüler konveyör bantlarında sık kullanılırlar. Gerilme, kenar aşınması ve yırtılma gibi fiziksel özellikleri geliştirmek için özel örgüler kullanılabilir. Đki veya üç katlı kumaşlar boyut stabilitesi kazandırırlar. Değişik liflerin harmanlanması ile kumaşların aşınma, uzama, çarpma, yorulma, gerilme, mukavemetleri, ısı ve kimyasallara karşı dayanımı gelişir. Aramid veya polyester çözgü ile naylon atkı, naylon atkı ile naylon çözgü tipik lif kombinasyonlarıdır. Hacimlilik ve liflerin birbirine tutunma özelliklerini geliştirmek için pamuk ile sentetik lif kullanılır. 4.1.1.1 Kare Örgülü Bezler Kare örgü olarak kullanıma uygun yapılar, bezayağı, dimi, panama ve kırık dimidir. Bezayağı: En basit örgü olan bezayağı örgüde, atkı ve çözgü ipliklerinin tam bağlantıları sağlam yapılı kumaş dokusunu oluşturur. Bağlama ve kesişmeler azaldıkça kumaş daha gevşek olur. Bezayağı örgüde bunun olmaması en belirgin özelliğidir. Kumaşın esnekliği tam bir bağlanma olduğundan azdır. Bu konstrüksiyondan gevrek ve düz bir yüzey elde etmek için yüksek bükümlü olmayan iplikler kullanılmaktadır. Dimi: Dimi örgülerle en ağır gramajlı kumaşlar yapılabilir. Çünkü; iplikler daha fazla birbirine yaklaşır. Dimi kumaşlarda atlamalar birbirleri arasından kayma yapabildiklerinden bu kumaşlar, atlamaların yan yana dizildikleri dimi çizgileri yönünde esneklik gösterirler. Bu esneklik kumaşın ani gerilmelere karşı direncini artırdığından bu özellik konveyör bezi için kullanım açısından uygun bir durum oluşturur. Dimi dokumada çözgü baskın bir yapı ile mekanik uzamalar azaltılır. Birim yüzeydeki liflerin kesişme noktaları azaltılmış olduğundan mukavemet iyileştirilmiş olur. Panama: Yumuşak bir kumaş dokusu ve düzgün bir yüzey sağlar. Atlama uzunlukları dördü geçince kumaş yapısı gevşediği gibi atlama yapan ipliklerde de kabarma olacağından büyük birimli panama örgülerin kullanımında özen gösterilmelidir. Kırık Dimi: Basit bir dimi örgüdeki bazı kesişmeleri atlayarak elde edilen ve dimi çizgilerinde keskin kesintiler ve kırıklıklar gösteren dimi türevleridir. 52
Özdemir, H Teknolojik Araştırmalar : TTED 2007 (1) 49-57 Değişik tip bant karkasları için DIN 22102 ye göre her iki yönde bezde bulunması gereken teknik değerler Tablo 3 ve 4 te verilmiştir. Tablo 3: PP (Poliamid-poliamid) Bezlerin Teknik Özellikleri [3] Boyuna Mukavemet (kg/cm) 70 100 125 160 200 250 Enine Mukavemet (kg/cm) 35 50 50 65 80 80 Bez Ağırlığı (g/m 2 ) 250 360 420 520 650 760 Bez Kalınlığı (mm) 0.5 0.6 0.65 0.85 1.1 1.2 Çözgü Đpleri -Đp Cinsi Ny 66 Ny 66 Ny 66 Ny 66 Ny 66 Ny 66 -Đp Konstrüksiyonu (dtex) 940 1 1400 1 940 2 1400 2 1880 2 1880 3 -Büküm (tpm) 160 160 120 120 100 60 -Sıklık (adet/dm) 140 134 124 112 100 84 -Kopma Uzaması (%) 23 23 25 25 27 27 Atkı Đpleri -Đp Cinsi Ny 66 Ny 66 Ny 66 Ny 66 Ny 66 Ny 66 -Đp Konstrüksiyonu (dtex) 940 1 1400 1 940 2 1400 2 1880 2 1880 2 -Büküm (tpm) 160 160 120 120 100 100 -Sıklık (adet/dm) 70 74 56 43 40 40 -Kopma Uzaması (%) 32 32 32 32 34 34 Tablo 4: EP (Polyester-poliamid) Bezlerin Teknik Özellikleri [3] Boyuna Mukavemet (kg/cm) 70 100 125 160 200 250 315 400 Enine Mukavemet (kg/cm) 35 50 50 65 80 80 80 80 Bez Ağırlığı (g/m 2 ) 260 355 430 550 685 860 990 1320 Bez Kalınlığı (mm) 0.5 0.55 0.70 0.90 1.05 1.2 1.3 1.7 Çözgü Đpleri -Đp Cinsi PES PES PES PES PES PES PES PES -Đp Konstrüksiyonu (dtex) 1100 1 1100 1 1100 2 1100 3 1100 4 1100 6 1100 5 1100 6 -Büküm (tpm) 150 150 120 120 100 70 80 80 -Sıklık (adet/dm) 140 195 120 110 100 87 124 142 -Kopma Uzaması (%) 17 18 18 18 18 18 20 18 Atkı Đpleri -Đp Cinsi Ny 66 Ny 66 Ny 66 Ny 66 Ny 66 Ny 66 Ny 66 Ny 66 -Đp Konstrüksiyonu (dtex) 940 1 940 1 940 2 940 3 940 4 940 4 940 4 940 4 -Büküm (tpm) 160 160 120 120 100 100 100 100 -Sıklık (adet/dm) 72 95 58 43 40 40 40 40 -Kopma Uzaması (%) 28 28 28 30 30 32 32 32 4.1.1.2 Kord Bezi Kord bezinde işlev gören, yükleri tutan çözgü iplikleridir. Atkı ipliklerini pek işlevi yoktur, çözgü ipliklerinin yanında çok az mukavemetli pamuk iplikleridir. Đplik cinsi ve büküm kord bezinde mukavemetli kordların elde edilmesinde en önemli faktörlerdir. Atkı sıklıkları, normal dokumadakinin çok altında 6-8-10-12-14/10 cm olup balık ağı görünümündedirler. 4.1.1.3 Aramid Kord Bezi Aramid lifleri, çelik liflerine alternatif olabilecek özellikte yönlü liflerdir. Kullanıldığı banda mukavemet ve düşük uzama özelliği kazandırırlar. Aramid karkaslı konveyör bandı, çelikle kuvvetlendirilmiş banttan daha hafif ve dirençlidirler. Aramid karkasları, çok ağır çelik kord banttan daha uzun bölümler halinde beslenebilirler. Düz aramid çözgülü taşıyıcı kord bezinin kesit resmi Şekil 3 te, özellikleri ise Tablo 5 te görülmektedir. Şekil 3: Düz aramid çözgülü taşıyıcı kord bezinin kesit resmi [8]. 53
Teknolojik Araştırmalar : TTED 2007 (1) 49-57 Konveyör Bantlarıi Đsim DPP 500 DPP 630 DPP 800 DPP 1000 DPP 1250 DPP 1400 DPP 1600 DPP 0 DPP 2000 DPP 2500 Tablo 5: Düz aramid çözgülü taşıyıcı kord bezinin özellikleri [8]. Çözgü Mukavemeti Atkı Mukavemeti Karkas Ağırlığı Karkas Kalınlığı (N/mm) (N/mm) (g/m 2 ) (mm) 630 120 1255 1,80 800 150 1385 2,10 970 1480 2,30 1200 1600 2,70 1600 1900 2,90 0 1970 3,35 1900 2250 3,35 2200 2425 3,40 2400 2800 3,45 3000 3115 3,50 4.1.1.4 Katı Dokumalı Karkaslar Şekil 4 te katı dokumalı bant karkasının şematik resmi gösterilmektedir. Bir dizi kumaş, genellikle 2, 3 veya 4 kumaş, dokunarak katı dokumalı yapı oluşturulur. Çok basit yapılı katı bantlar, genellikle istenen çekme mukavemetine ulaşıncaya kadar sıkıştırılmış bezayağı veya dimi kumaş katlarından meydana getirilirler. Şekil 4: Katı dokumalı bant karkasının şematik resmi [2] Katı dokumalı bantlar basınç altında kalabilirler. Aleve dayanıklı PVC ile kaplıdırlar. Bant tek parçadır ve katların ayrılma tehlikesi yoktur. Uzamaları düşüktür. Yarılma ve kopmaları zordur. Yapıştırılarak eklenmeleri kolaydır. Nemli ve güç çalışma koşulları için uygundurlar. Tablo 6 da PVC kaplı katı dokulu karkaslı konveyör bandına ait bazı teknik değerler verilmektedir. 4.1.2 Çelik Bantlar Tablo 6: PVC kaplı katı dokulu karkaslı konveyör bandına ait bazı teknik değerler [8]. Đsim Maksimum Band Gerilimi (N/mm) Band Kalınlığı (mm) Band Ağırlığı (g/m 2 ) 3500 61 7,90 7914 4000 70 8,65 9164 5000 88 9,40 9580 6000 105 9,90 10413 8000 140 10,70 11663 4.1.2.1 Çelik Kordlu Bantlar Diğer iletim bantlarında olduğu gibi çelik kordlu iletim bandı, bir çekme elemanı ve bunu saran bir koruyucu tabakadan oluşmaktadır. Çekim elemanı olarak çelik teller bir düzlemde yan yana düzenlenmişlerdir. Koruyucu tabaka, çeşitli çalışma durumlarına uygun olarak kauçuk karışımlarından oluşmuştur. Bu bant tipinde, dar bantlar da bile sağlanabilen çukurlaşabilme özellikleri bulunmaktadır. Bant boyu daha uzun yapılabilir. Uzama az olduğundan germe mesafeleri daha kısadır. Uzun bir bant, aynı noktalar arasında çalışan birkaç banttan daha uzun ömürlüdürler. Çelik kordlu bandların DIN 22131 e göre mukavemet değerleri Tablo 7 de verilmiştir. 54
Özdemir, H Teknolojik Araştırmalar : TTED 2007 (1) 49-57 Tablo 7: Çelik kordlu bandların DIN 22131 e göre mukavemet değerleri [4]. Tip St 1000 St 1250 St 1600 St 2000 St 2500 St 3150 St 4000 Min. Kopma Muk. (kg/cm) 1000 1250 1600 2000 2500 3150 4000 4.1.2.2 Çelik Örgü Konveyör Bantları Şekil 5: Çelik kordlu bant [8]. Bu bantların üretimi tekstil atkılı (TW), darbeye dayanıklı atkılı (IW) ve kuvvetli atkılı (SW) çelik örgü bandı olmak üzere üç çeşittir. Tablo 8 de darbeye dayanıklı atkılı bantların bazı teknik verileri, Şekil 6 da darbeye dayanıklı çelik örgü karkas resmi görülmektedir. Tablo 8: Darbeye dayanıklı atkılı bantların bazı teknik verileri [8]. Tip Bant Gerilimi (N/mm) Mukavemet (N/mm) Bant Modülü (N/mm) IW630R 79 500 31534 IW800R 100 801 40118 IW1000R 125 1003 50104 IW1250R 156 1253 62543 IW1600R 200 1603 80062 IW2000R 251 2006 100033 4.2 Koruyucu Bez Şekil 6: Darbeye dayanıklı atkılı çelik örgü karkas resmi [8]. Darbe dokusu, şok kırıcı diye de adlandırılan koruyucu bezler; iri parçaların darbeli olarak banda yüklendiği konveyörlerde kullanılırlar. Darbelere karşı karkası korurlar. Aşınma direncini artırırlar. Koruyucu bezin önemli özellikleri: Mukavemet Aşınma direnci Bezin enine ve boyuna düzgün olması Yüksek uzamadır. 55
Teknolojik Araştırmalar : TTED 2007 (1) 49-57 Konveyör Bantlarıi Koruyucu bezlerin mukavemete etkisi yoktur; gerilim kuvvetlerini karkas alır. En yaygın olarak kullanılan lif naylondur. Konveyör bantlarında kullanılan koruyucu bezler iki tiptir. 4.2.1 Leno Bezler Bu bezler bezayağı, dimi ve satenden farklı bir doku türüne sahiptir. Bu örgü için iki grup çözgü ipliğine ihtiyaç vardır; esas çözgü ipliği ve döner çözgü ipliği. Döner çözgü ipliklerinin özel gücüleri vardır, hareketleri sadece aşağı ve yukarı olmayıp, birbirlerinin veya esas çözgü ipliklerinin sağına veya soluna hareket ederek yer değiştirme ile bağlantı sağlarlar. Full-leno örgüde, esas çözgü ipliklerine de dönme hareketi verilir. Şekil 7 de bir leno örgü örneğinin şematik resmi görülmektedir. 4.2.2 Kare Doku Açık Yapılı Bezler Şekil 7: Leno örgünün şematik görünümü [2]. Kesişmenin en iyi sağlandığı bezayağı örgü kullanıldığından seyrek bir dokudur. Üst kaplamanın hemen altına, üst kaplamanın karkasa daha iyi bağlanmasını sağlamak için yerleştirilir. Kare doku açık yapılı bezlerden beklenen özellikler; yapısındaki atkı ve çözgü ipliklerinin eşit gerilim altında olması, atkı ve çözgü ipliklerinin birbirini dik keserek kareler oluşturması, dokuma hatalarının az olması, mukavemetli ve esnek olması, lastik hamuruna iyi yapışmasıdır. Şekil 8: Çok katlı takviyeli konveyör bandının şematik resmi [1]. 5. Konveyör Bantlarında Kullanılan Polimerler Ve Yapıştırıcılar Kaplama polimeri veya polimer karışımı konveyör bandının kullanma yerine göre seçilir. Kullanım özelliklerine göre kaplama bileşenine kimyasal ekleyerek performans özellikleri değiştirilebilir. Kaplamada temel polimer, doğal veya sentetik kauçuk veya kauçuğa benzer polimerlerdir. Selüloz eterler, selüloz esterler, poliamidler, polyesterler, akrilikler, vinilklorid, vinildenklorid, poliüretanlar, doğal ve sentetik elastomerler ve kauçuklar gibi yüksek polimerik materyaller kumaş katlarını birleştirmede kullanılır. Çeşitli kimyasalların, kaplama bileşeni hazırlamak için karıştırılması işlemine bileşik hazırlama işlemi denir. Bileşik halinde bulunan kimyasallar ve dolgu maddeleri mamule göre seçilir. Polimerler, reçineler ve dolgu maddeleri yanında güç tutuşur maddeler, kıvam artırıcılar ve renklendiriciler gibi yabancı maddeler kaplama bileşiğinde bulunur. 56
Özdemir, H Teknolojik Araştırmalar : TTED 2007 (1) 49-57 6. Konveyor Bantları Kaplama Metodları Konveyör bantları oluşturmak için özel preslerde ve fikse makinesinde bir dizi tekstil takviyeli lastik kaplı katlar lamine edilir ve yüksek ısıda sert lastik haline getirilir. Takviye için genellikle 3-6 kat kullanılır. Gereksiz yere kat sayısını artırmak, toplam kat mukavemetinin bant mukavemetine etkisini düşürür. Kaplama, kumaş sıcak haldeyken yapılır. Kalenderleme, kauçuk tabakasının kumaş örgüsüne silindir baskısı ile yedirilmesidir (Şekil 9). Kalenderlemede, kumaşın tüm eni boyunca iki yüzü aynı anda kaplanır. Kumaşlar, kaplamanın şişmemesi için kurutulur. Bu işleme vulkanizasyon denir. Kumaşlar buharla ısıtılan çok tamburlu kurutucudan veya sıcak levhadan geçirilirler. Sonra kumaş istenilen genişlikte kesilir. Đstenilen ende kesilen kumaşlar, istenilen kat adedine ulaşıncaya kadar katlama makinesinde yapıştırılır. Bandı sonsuz yapmak için, bandın ucu mekanik olarak üst üste getirilir veya hava ile bant uçları birleştirilir. Uç birleştirme işlemi, bant uçlarının beraber vulkanizasyonu ile gerçekleşir. Yolcu ve eşya taşıyan bantlar ısıya dayanıklı PVC ile kaplıdır. Ters L tipi kalender Z tipi kalender Kumaş girişi Kumaş girişi Şekil 9: Kalenderlemenin şematik görünümü [1]. Kaynaklar 1. Adanur, S., Wellington Sears Handbook of Industrial Textiles, Technomic Publishing Co. Inc., PA, USA, 1995. 2. Başer, G., Dokuma Tekniği ve Sanatı, Cilt 1: Temel Dokuma Tekniği ve Kumaş Yapıları, TMMOB Tekstil Mühendisleri Odası Yayınları, No: 2, Đzmir, Türkiye, 1998. 3. DIN 22102, Fördergurte mit Textileinlagen, Teil 1, Deutsches Institut für Normung e.v., April 1991. 4. DIN 22131, Stahlseilgurte für die allgemeine Fördertechnik, Teil 1, Deutsches Institut für Normung e.v., November 1988. 5. Lennox-Kerr, P., Flexible Textile Composites, The Textile Trade Press, Manhester, 1973. 6. http://www.olbo.de 7. Proposed Requirements for the Approval of Flame-Resistant Conveyor Belt Rule, Office of Standards, Regulations and Variance Mine Safety and Health Administration, U.S., December, 1999. (http://www.msha.gov/regs/flex/conveyorria.pdf) 8. http://www.scandura.net/ 9. Standard for Conveyor Belt Covers, H. Simonsen Consultant, Sept. 1990 Manager R & D, Germany, Sept. 1990. (http://www.saimh.co.za/beltcon/beltcon6/paper613.htm) 57