Diyabetik Ayak Doç. Dr. Şevki ÇETINKALP Prof. Dr. Candeğer YILMAZ Bornova - İZMİR
EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK KİTAPLARI SAĞLIK SERİSİ 8 Diyabetik Ayak Doç. Dr. Şevki ÇETİNKALP Prof. Dr. Candeğer YILMAZ Ekim 2011, Birinci baskı ISBN: 978-975-483-922-7 Bu kitabın tüm yayın hakları Ege Üniversitesi ne aittir. Kitabın tamamı ya da hiçbir bölümü yazarının önceden yazılı izni olmadan elektronik, optik, mekanik ya da diğer yollarla kaydedilemez, basılamaz, çoğaltılamaz. Ancak kaynak olarak gösterilebilir. Proje Üst Yöneticileri Ege Üniversitesi Rekörü: Prof. Dr. Candeğer Yılmaz EÜ Tıp Fakültesi Dekanı: Prof. Dr. Serhat Bor Yayın Yönetmenleri: Prof. Dr. Ayşenur Oktay, Prof. Dr. Selda Erensoy Yayın Alt Kurulu Başkanı: Prof. Dr. Hasan Tekgül Sağlık Kitapları Serisi Çalışma Grubu: Prof. Dr. Elvan Erhan, Prof. Dr. Mehtap Çınar, Doç. Dr. Alpaslan Çakan Dil Editörü: Prof. Dr. Metin Ekici Koordinasyon: EÜ Tıp Fakültesi Yayın Bürosu Kapak İllüstrasyonu: Merve Evren Sayfa Tasarım: Hülya Sezgin Fotoğraf: BİTAM Basım Yeri: Ege Üniversitesi Basımevi Bornova, İZMİR Tel : 0 232 388 10 22 e-posta : bsmmd@mail.ege.edu.tr
Değerli Okuyucumuz; Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi; 434 öğretim üyesi, 506 araştırma görevlisi, 1900 tıp öğrencisi ile 2000 yataklı bir hastanede eğitim, öğretim ve araştırma yapmakta ve de sağlık hizmeti vermektedir. Yılda 830.000 ayaktan, 60.000 yatan hasta, 2800 doğum ve 70.000 acil servis hizmeti vermesi Ege Üniveritesi Tıp Fakültesi ni ülkemizin en büyük sağlık kurumlarından biri yapmaktadır. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi nin en önemli vizyon ve misyonunu toplumsal sorumluluk bilinci oluşturmaktadır. Bu bilinçle çalışan Ege Tıp topluma nitelikli ve kaliteli sağlık hizmeti vermekte; Toplum Sağlığı Hizmeti ni diğer tüm görevlerinin üzerinde tutmaktadır. Ege Tıp Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı, Türkiye de bir ilk olarak ve 9 yıldır Sağlık Halk Kongresi düzenleyerek toplum sağlığı için hizmet anlayışını gerçek bir bilgilendirme, uygulama ve deneyim paylaşımı şeklinde sürdürmektedir. Bilimsel araştırmalarla elde edilen bilgilerin kalıcılığı ve yaşama geçirilmesi; bunların başvuru kaynağı belgelere dönüştürülmesi ile sağlanır. Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi bu anlayışımızın bir ürünüdür. Bu seride yayınlanan kitaplarımızın önemi ve farkındalık yaratacak temel özelliği; ülkemizin önceliğinde olan güncel sağlık konuları yanında; güncelliğini yitirmiş olsalar bile, ciddi bir sağlık sorunu olduğunu düşündüğümüz konuları da ele almış olmalarındadır. Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi yazarlarının tümü Ege Tıp Fakültesi nde görev yapan ve konusunda III
uzman öğretim üyeleridir. Serideki kitapların konu seçimleri ve içeriklerinin hazırlanmasında birden çok bilim insanının görüşlerinin yansıtılması sağlanmıştır. Seride yayınlanan kitaplardaki grafik ve fotoğraflar çoğunlukla kurumumuzun ürünüdür. Serimizin dil editörü her kitabı sadelik ve anlaşılabilirlik yönünden incelemektedir. Neden böyle bir seriye gereksinim duyulmuştur? Sağlık konularında dolaşımda olan, kolay ulaşılan ve günlük yaşamda kullanılan bilgilerin çoğunun gerçek bilimsel bilgi olup olmadığı kaygısı, bilim insanları olarak bizleri daha da sorumlu davranmaya ve güven sarsılmasına neden olan özensizliklerden uzak durmaya sevk etmektedir. Birçok konuda doğru ve güvenilir bilginin üretimi ve yayılması üniversitelerin öncelikli görevleri arasındadır. Bu anlayıştan hareketle, Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi yazarı olan her öğretim üyemiz, sadece uzmanı olduğu konuda kitap yazmıştır. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi bu kitaplara adını, deneyimini ve saygınlığını koymuştur. Her bir yayın özenle gözden geçirilmiştir. Ülkemiz için özgün sayılabilecek böylesine kapsamlı bir seride, yine de gözden kaçırdığımız hata ve eksiklikler olabilir. Bunlar için, her zaman olduğu gibi, okuyucumuzun engin hoşgörüsüne sığınıyoruz. Katkıda bulunanlara minnet duygularımızı sunuyoruz. Saygılarımızla... Prof. Dr. Serhat BOR Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Candeğer YILMAZ Ege Üniversitesi Rektörü IV
Doç. Dr. Şevki ÇETİNKALP 1968 yılında İzmir de doğmuştur. 1991 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi nden mezun olmuştur. 1991-1992 yılları arasında Tokat Reşadiye Kabalı Sağlık Ocağı hekimliği sonrası, 1992 yılında Ege Üniversitesi İç Hastalıkları asistanı,1996 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Uzmanı olmuştur. 2003 yılında yardımcı doçent unvanı almıştır. Nisan 2010 tarihinde de Doçentlik unvanını alan Doç. Dr. ÇETİNKALP in 250 adetten fazla basılı eğitim ve akademik eseri vardır.ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Diyabetik Ayak Konsey kurucularından ve üyesidir. Prof. Dr. Candeğer YILMAZ 1973 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi nden mezun olmuştur. 1977 de İç Hastalıkları uzmanı; 1982 de doçent olmuştur. 1988 yılında profesör unvanını almıştır. 1988-1992 yılları arasında E.Ü. Tıp Fakültesi Hastanesi Başhekim Yardımcılığı, 1994-1997 yılları arasında ilk bayan Başhekim olarak E.Ü. Tıp Fakültesi Hastanesi nde görev yapmıştır. E.Ü. Tıp Fakültesi, Endokrinoloji Bilim Dalı Başkanlığı da yapan Prof. Dr. YILMAZ, Evli ve 2 kız çocuk annesidir. 2008 yılından itibaren Ege Üniversitesi Rektörlüğü görevini yürütmektedir. V
Diyabetik Ayak GİRİŞ Ayaklardan gözümüzden en ırak olan uzuvlarımızdır. Bütün gün vücudumuzu taşıyıp, basınç altında ezilip ancak geç dönemde şikayetlerini bize bildirirler. Çok ihmal edilirler. Diğer organlarımıza gösterdiğimiz ilginin çok azını ayaklarımıza gösteririz. Hekimlerde muayene esnasında ayaklara bakmayı sıklıkla unuturlar. Eğer Şeker Hastası iseniz, yüksek kan şekeri ayakların hem sinirlerini bozarak, hem de damarlarını daraltarak ayakta his kusuru ve beslenme bozukluğuna neden olurlar. Bu ayakların savunmasızlığını daha da arttırır. Kolayca ayak yarası oluşumu ve iltihaplanma ile yaranın büyümesi söz konusudur. Tedavisi hem zorlu hem de zaman alıcıdır. Sigara içimi de varsa, gangren gelişimi ile ayağın kaybı korkulan sondur. Diyabetik ayak gelişimi kaçınılmaz değildir. İlk koşul kan şeker ayarının sağlanması ve doğru uygulanan ayak bakımıdır. İşte bu kitabın amacı diyabetik ayak yönünden hastayı bilinçlendirirken, önlemleri ve doğru ayak bakım uygulamalarını aktarmak ve bu yönde yol gösterici olmaktır. Kitabın yararlı olması dileğiyle; basımında ve sizlere ulaşmasında emeği olan Ege Üniversitesi Yayın Bürosu ve Basımevi çalışanlarına teşekkürlerimizi sunarız. Doç. Dr. Şevki ÇETİNKALP Prof. Dr. Candeğer YILMAZ 1
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 8 2
Diyabetik Ayağın Acı Gerçekleri! Gerçek 1 Travmaya bağlı olmayan ayak kesim (amputasyon) ameliyatlarının % 50 si diyabetiklere yapılmaktadır. 3 Gerçek 2 Diyabetiklerin % 5-15 i yaşamlarının bir evresinde ayaklarından ameliyat olurlar. Diyabetik Ayak Gerçek 3 Diyabetiklerde ayak damar hastalığı riski 4.5 kat, gangren gelişme riski 20-50 kat fazladır.
Diyabetik Ayağın Acı Gerçekleri! 4 Gerçek 4 Diyabetik ayak veya amputasyon öyküsü olanlarda, İlk amputasyondan 1-3 yıl sonra % 40, 3-5 yıl sonra % 55 Olguda diğer ekstremitede de amputasyona gidilmektedir. Gerçek 5 Yurdumuzda halen diyabetikler için özel ayakkabı üretilememektedir. EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 8
Diyabetik Ayak Ülseri İçin Risk Faktörleri Ayak sinirlerinin hasarı Ayak damarlarının hastalığı 5 Travma Daha önce ayak ülseri geçirmiş olmak Daha önce ayak kesim öyküsünün olması Göz hasarlanması Diyabetik Ayak Böbrek hasarlanması Yaşlılık Kötü sosyal durum Diyabet eğitimi almamış olmak
Diyabetik Ayak Gelişimi 6 Sinir hasarı % 60 Sinir hasarı + Damar sertliğine bağlı ayak beslenmesinde bozulma % 20 Damar sertliğine bağlı ayak beslenmesinde bozulma % 20 Diyabetik ayak yarasının gelişiminde önemli 3 faktör vardır. Bunlardan en önemlisi; ayak sinirlerinin şeker hastalığına bağlı olarak hasarlanmasıdır. Böylece; ağrı duyusunu kaybeden ayak, yaralanmalara daha açık hale gelir. Damar sertliğine bağlı olarak ayak beslenmesinde bozulma; kötü ayak bakımına bağlı olarak eklenen enfeksiyon, diyabetik ayak gelişimine yol açar. EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 8 ENFEKSİYON
7 Diyabet; sinirleri hasarlandırır. Buna tıp dilinde, NÖROPATİ denir. Diyabetik Ayak
Sinir Hasarına Bağlı Ayak 8 Uyuşukluk vardır. Cilt kurudur, kıllar dökülür. Nabız palpe edilir. Ayakta geceleri artan huzursuzluk ve karıncalanma hissi vardır. EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 8
9 Diyabetli bireyin ısı ve ağrı hissi azalır. Bu durum sinir hasarlanmasına bağlı gelişir. Kalp krizi bile ağrısız gelişebilir. Bu durum oldukça tehlikelidir. Diyabetik Ayak
10 Bozulmuş Ayak Eklem Yapıları Ayak Anatomisi Sinir hasarına bağlı ayak kaslarının gücü azalır ve ayak eklem yapıları bozulur. Ayağın şeklinde bozulmalar başlar. EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 8
Diyabetik Yara Gelişimi 11 Diyabetlide sinir hasarı ile gelişen hissizlik ve ayak şeklinin bozulması, ayak yaralarının da gelişimini de kolaylaştırır. Ayak yaralarının en çok geliştiği yerler, yanda gösterilmiştir. Bunlar; ayak tabanında yükün en fazla olduğu ve travmaya en çok maruz kalan bölgelerdir. Diyabetik Ayak
Diyabetik Ayak Yarası Gelişimi 12 Nasır oluşumu İltihaplanma Deri altı kanama Yaranın dışa açılımı Devamlı basınca maruz kalan bölgede nasır gelişmektedir. Nasır oluşumu deri altına daha fazla basınca yol açıp, kanamaya sebep olmaktadır. Kanama bölgesinde deri bütünlüğü bozulmakta ve yara dışa açılmaktadır. Açılan yaraya kolaylıkla mikroplar girmekte ve iltihaplanmaya yol açmaktadır. EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 8
13 Sinir hasarlanmasına bağlı gelişen hissizlik ve ağrı duyusunun kaybı, açılan yaranın geç fark edilmesine sebep olmaktadır. Diyabetik Ayak
Sinir Hasarına Bağlı Diyabetik Ayak 14 Diyabetik ayak yarası büyük olsa bile, diyabetik hastamızda bu yaraya bağlı ağrı bulunmamaktadır. Bu durum ayağın korunmasını engellemektedir. EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 8
Diyabetik Ayak Gelişimi 15 Ayaklarımızın beslenmesini sağlayan damar ağı oldukça fazla ve karışıktır. Ancak, özellikle sigara kullanan ve kan şeker kontrolü sağlanamayan diyabetli bireyde ayak kan akımı belirgin şekilde azalmaktadır. Diyabetik Ayak Normal Riskli Diyabetik Ayak