Cevizin çoğaltılması Generatif (tohumla) çoğaltma: Tohumla yapılan çoğaltmalarda meydana gelen yavru bitkiler, ana bitkinin hemen hemen hiçbir özelliğini taşımazlar (genetik açılım gösterirler). Bu nedenle cevizlerde tohumla çoğaltma, anaç veya çöğür eldesi ve ıslah çalışmaları dışında, tercih edilen bir çoğaltma yöntemi değildir. Tohumlarda aranacak özellikler: Tohum olarak kullanılacak cevizler; Dolgun olmalı Gelişmeleri tam olmalı Sağlıklı ve iyi gelişmiş ağaçlardan alınmalıdır Herhangi bir nedenle zarar görmüş meyveler tohumluk olarak kullanılmamalıdır.
Ceviz anaçları Cevizlerde anaç olarak aşağıdaki türler kullanılabilmektedir. 1- J. regia 2- J. hindsii 3- J. major 4- Paradox (J. hindsii X J. Regia) 5- Royal (J. nigra X J. hindsii). gibi değişik anaçlar kullanılmaktaysa da en çok kullanılan ve tercih edilen anaç Anadolu cevizinin (J. regia) kendi anacıdır.
Ceviz anaçları kullanılır. J. Regia çöğürleri: En çok kullanılan anaç tipidir. Ülkemizde sadece bu anaç Cevizin kültür çeşitleri ile aşı yerinde mükemmel bir kaynaşma sağlar. Bu anaca aşılı cevizlerin gelişme kuvveti, ağaç büyüklüğü ve evrimi değişir. Kök çürüklüğüne ve kök boğazı çürüklüğüne çok hassastır. Kök kanserine ve kök ur nematoduna duyarlıdır. Topraktaki tuzluluğa çok dayanıklı değildir.
Ceviz anaçları Juglans hindsii: Kuzey Kaliforniya kara cevizi olarak adlandırılır. ABD de ve özellikle Kaliforniya da en fazla kullanılan anaçtır. Melez anaçlardan hariç olarak, diğer anaçlardan daha hızlı büyür ve erken meyveye yatar. Çöğürleri kuvvetli gelişir, aşı yerinde sağlam bir bağlantı oluşturur ve kötü toprak koşullarına toleranslıdır. Kök çürüklüğüne ve kök ur nematoduna dayanıklı; kök boğazı çürüklüğüne ve kök yara nematoduna hassastır. Kök kanserine dayanımı yüksektir.
Ceviz anaçları orjinlidir. Juglans nigra: Doğu kara cevizi olarak adlandırılmıştır. Doğu ABD ve Kanada Soğuğa dayanıklı bir anaçtır. Genç ağaçları yavaş büyüdüğünden verime geç yatar. Fidanları uzun bir kazık kök oluşturduğu için şaşırtılması zordur.
Ceviz anaçlar Paradox anacı: J. hindsii x J. regia melezidir. Kök çürüklüğüne, kök boğazı çürüklüğüne, kök yara nematoduna ve neme dayanıklıdır. Kök kanserine hassastır. Gelişme kuvveti bakımından Paradox anacına aşılı olanlar kuvvetli, J. hindsii ye aşılı olanlar orta kuvvetli, J. regia nınkiler ise değişkendir.
Ceviz anaçlar Royal anacı: J. nigra x J. hindsii melezidir. J. regia çeşitlerinin çoğaltılmasında sınırlı olarak kullanılır. En kuvvetli ceviz anacıdır. Çok hızlı büyür. Özellikle kerestesi değerlidir. Fazla kullanılan bir anaç değildir.
Anaç elde etmek için kullanılacak olan tohumlar yaz sonu-sonbahar başında hasat edilen meyvelerden sağlanır. İyi bir çimlenme sağlamak için tohumlar, ekimden önce 3 ay süreyle soğukta katlamaya konulmalıdır. Her ne kadar J. regia tohumlarının çimlenmesi için katlama gerekli değilse de, katlama çimlenmeyi hızlandırmaktadır. Tohum ekim derinliği tohumun iriliğine göre 5-8 cm kadardır. Tohum ekimi tavalara veya doğrudan aşı parsellerine yapılır. Bunlar aşılanabilecek büyüklüğe ulaştığı zaman aşılanırlar. Ülkemizde ceviz kültür çeşitlerinin aşılanmasında sadece J. regia anaçları kullanılmaktadır. Diğer ülkelerde başka anaçlarda kullanılmaktadır.
Tohumların katlanması: Tohumların soğuklama ihtiyaçlarını karşılamak, engelleyici etmenleri gidermek, tohum kabuklarını yumuşatmak, embriyonun su ve oksijen alımını kolaylaştırarak çimlenme güçlerini artırmak ve çabuklaştırmak amacıyla nemlendirilmiş ortamlarda saklanmalarına katlama denilmektedir. Tohumların katlanmasının genel avantajı, tohum çimlenmesine engel olan etmenlerin etkilerini gidererek erken ve düzenli bir çimlenmenin sağlanmasıdır. Katlama başlangıcı yetiştiriciliğin yapılacağı toprağın tava gelme durumuna göre tayin edilir.
Katlamada bir insanın kolayca taşıyabileceği büyüklükte kasalar (meyve sebze kasaları gibi) kullanılabilir. Bu kasaların tabanına delikleri örtebilecek irilikte çakıl konduktan sonra üzerine düzgün bir şekilde katlama kumu (inşaat kumu) serilir. Bu kumun üzerine tohumlar tek tek dizilerek ekilir. Sonra tohumların üzeri kumla iyice örtülür, daha sonrada bir sıra tohum bir sıra kum olacak şekilde kasa doluncaya kadar devam edilir.
Katlama işlemi tamamlandıktan sonra en üste konacak kumun kalınlığı diğerlerinden biraz daha fazla olmalıdır. Kasa dolduktan sonra kum süzgeçli kovalarla nemlendirilir. Daha sonra bu katlama kasaları sıcaklığı 0-8 o C arasında değişen serin bodrum, adi depo vb. gibi ortamlara alınırlar.
Cevizlerde tohumların katlanma süresi, çeşide göre, 50-80 gün arasında değişir. Tohumun sert kabuğu çatlayıp kök ucu göründüğü zaman katlamaya son verilir. Tohumlar toprağa kendi büyüklüğünün iki katı kadar derinliğe ekilirler. Tohum ekiminden sonra çöğürlerin iyi bir gelişme gösterebilmesi için çöğür parsellerinde başta yabancı ot temizliği olmak üzere, sulamaya özen göstermek gerekir. Çöğürlerin sökümünden bir süre önce, dinlenme döneminde kazık köklerin kesilmesi, saçak kök oluşumunu geliştirerek şaşırtmada tutma başarısını artırır.
Vegetatif çoğaltma: Genetik açılım nedeniyle tohumla çoğaltmanın yapılamadığı cevizler vegetatif (bitkisel kısımlar) yollarla çoğaltılır. Cevizlerde bir takım zorluklarına (aşı tutumu) rağmen günümüzde geçerliliğini koruyan vegetatif çoğaltma metodu Aşı ile çoğaltmadır.
Fidanlıklarda ceviz anaçları yama göz aşısı, bilezik (halka) göz aşısı, T göz aşısı, dilcikli veya dilciksiz kalem aşısı yöntemleri ile aşılanır. T göz aşısında başarı oranı düşüktür. 1 ve 2 yaşlı ceviz anaçları kış dinlenme döneminde, kontrollü sıcaklık ve nem koşullarında yongalı göz aşısıyla da başarılı bir şekilde aşılanabilmektedir.
Yama ve bilezik göz aşıları, bölgeye göre değişmek üzere nisan sonu-mayıs başında veya temmuz-ağustos aylarında yapılır. Dilcikli ve dilciksiz aşılar ise kış sonunda, yani dinlenme döneminde uygulanır. Kalınlaşmış anaçlar ise yarma, kakma veya çoban aşısıyla aşılanırlar. Bu yöntemler içerisinde temmuz veya ağustos aylarında yapılan yama ve bilezik göz aşıları daha başarılı görülmektedir.
Diğer birçok meyve türünden farklı olarak ceviz aşılarında, aşıların tutmasını etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Bunlar; sıcaklık, aşılama zamanı, aşı bağı, özsu akışı gibi. Aşı kaynamasındaki sıcaklık aralığı diğer meyve türlerinde çok geniş olduğu halde, cevizde 24-27 C sıcaklıkta yara dokusu oluşarak aşı kaynaşması meydana gelmektedir. 20 C nin altındaki sıcaklıklarda yara dokusu oluşmamaktadır.
Aşı başarısına etki eden faktörler Aşılama döneminde özsu akışının en az olması istenir. Aşırı sıcaklık dalgalanmaları özsu akışını hızlandırır. Çok soğuk bir geceyi izleyen güneşli ve sıcak bir günde, sabah saat 10.00 dan itibaren özsu akışı başlamaktadır. Uygun aşılama sıcaklığı olan 24-27 C lerde özsu akışının azaltılması, aşılamadan 15 gün önce çöğürün tepesinin veya yapraklarının kesilmesi, aşı noktasının altında kalan kısımdaki kabuğun birkaç yerden çizilmesi gibi işlemler yararlı olmaktadır. Bunların yanında, esneyebilen aşı bantlarının kullanılması, aşı gözünün pişkin olması, aşılama zamanında oransal nemin yüksek olması gibi faktörlerde aşı tutmasında olumlu etkide bulunmaktadır.
Aşı başarısına etki eden faktörler Sıcaklık: Ortam sıcaklığının 20-28 o C arasında olması, cevizlerde aşı başarısının arttırmaktadır. Nem: Ortamın nemli (%40-%75) olması aşıda başarıyı olumlu yönde etkilemektedir. Aşıcının deneyimi: Cevizlerde aşı başarısı öteki meyve türlerine göre genelde daha düşük olabildiği için aşı yapan kişinin tecrübesi ve becerisi aşı başarısında çok önemlidir.
Aşı başarısına etki eden faktörler Aşıda kullanılan malzemeler: Kullanılan malzemeler kaliteli olmalıdır. Örneğin bıçak yüzeyi çok düzgün ve tek darbede kesecek şekilde çok keskin olmalıdır. Aşıyı sarmak için tercihen pamuk ipliği ya da aşı bandı kullanılmalıdır. Kalem: Sağlıklı ve iyi gelişmiş yıllık sürgünler aşı kalemi olarak alınır. Kalem üzerindeki sürmemiş olgun gözler aşıda kullanılır. Kesilen kalemler, saklanma ve de aşı yapılma sırasında mutlaka nemli ve serin bir ortamda muhafaza edilmelidir.
Aşı zamanı: Aşıda başarıyı artıran en önemli faktörlerden biri de aşı zamanıdır. Örneğin; kabuklu yapılan aşılarda (T, Yama gibi), gerek fidanların gerekse aşı gözü alınacak sürgünlerin kabuğunu en kolay bıraktığı zaman en uygun aşı zamanıdır. Ancak bu aşı uygulamalarında en uygun zamanı belirlemek için şu yöntem uygulanabilir; aşı sürgünü üzerindeki kabuk kaldırıldığında, gözün altında kalan büyüme noktası çıkarılan aşı gözü üzerinde (kabukta) kalıyorsa bu göz için aşı zamanı gelmiş demektir. Ancak büyüme noktası sürgünde yani odun dokusunda kalıyorsa bu göz için aşı zamanının geçtiği anlamına gelir. Bu durumda kabuktaki gözün altında bir boşluk meydana gelmiş olur. Aşı yapıldığı zaman kabuğun altında meydana gelen bu boşluktaki hava, aşı gözü ve çevresinin siyahlaşıp kurumasına neden olur. Bu şekildeki gözler aşıda tercih edilmezler.
Cevizlerin çoğaltılmasında en çok kullanılan aşılar Göz aşıları: Cevizlerde en çok kullanılan ve en çok başarılı olan göz aşıları T göz, Yama göz aşısı, Yonga göz aşısı aşılarıdır Yonga göz aşısı 1- Kalemden aşı gözünün alınması 2- Anacın hazırlanması 3- Gözün anaca yerleştirilmesi ve aşı bandı ile bağlanması
En çok kullanılan aşı metotları ve uygulama zamanları Aşı Metodu T Göz aşısı Yama göz aşısı Yonga göz aşısı Dilcikli ingiliz aşısı Yarma aşı Uygulama Zamanı 15 Mayıs-Haziran sonu Ağustos-Eylül Şubat-Mart, Eylül Şubat-Mart Mart-Nisan
T- GÖZ AŞISININ YAPILIŞI
Kalem aşıları: Cevizlerde en çok kullanılan kalem aşıları Yan Aşı- Yarma Aşı Kakma Aşı- Omega- Kabuk Aşı - Dilcikli, Dilciksiz İngiliz aşısı- şerit Aşı- Çoban Aşı- Kama Aşı
Cevizde Çeşit Değiştirmenin Önemi Ekonomik ve standart bir üretim için tohumdan, yani çöğür ağaçlarından elde edilen ürünler kalite, verim ve standart farklılığından dolayı çok önemli zaman ve ekonomik kayıplarına neden olmaktadır. Ceviz potansiyelinin bu olumsuz durumunu ortadan kaldırmak için tohumdan yetişmiş olan ceviz ağaçlarının sökülerek yerlerine çeşidi belli aşılı fidanlarla bahçeler kurulması gerekir. Bu ise çok önemli bir zaman kaybı yanında birçok verim çağındaki ağacın ortadan kaldırılması ile verim (üretim) kaybına neden olacaktır.
Bu nedenle, tohumdan yetişmiş ceviz ağaçlarının, daha kaliteli ve verimli çeşitlerle değiştirilmesi ya da çeşit olarak verimsiz veya verimden düşmüş yaşlı ceviz ağaçlarının daha verimli ve kaliteli hale nasıl getirileceğinin tespiti önemlidir. Yaşlanmış ve ekonomik ömrünü kaybetmeye başlamış ceviz ağaçlarını çevirerek (özellikle yarma aşı tekniği ile) daha verimli ve kaliteli duruma getirmek mümkündür. Ayrıca yanlış çeşitle kurulmuş veya ismine doğru olmayan fidanlar ile tesis edilmiş hatta çöğür ile kurulmuş ceviz bahçelerinin çevrilmesi, yeni kurulacak bahçeler kadar önemlidir.
Yeni tesis edilecek bir ceviz bahçesi 8-10 yılda tam verime geçecektir. Ancak çevrilmiş bir bahçe ya da ceviz ağacı, çevrilmiş ve dönüşmüş olarak 2-4 yılda tam verime yeniden geçecektir. Neticede yanlış çeşitlerle kurulmuş bir ceviz bahçesi çok daha kısa zamanda daha verimli daha kaliteli olarak ekonomiye kazandırılmış olacaktır.
Cevizde kabuk altı aşısının yapılışı Aşı yapılacak ağacın (anacın) hazırlanması Çeşide ait kalemin hazırlanması Kalemin anaç üzerindeki kollara yerleştirilmesi ve aşının yapılması
Fidan seçimi İyi bir fidan; Hastalıklardan ve Zararlılardan ari, *Üzerinde yara, kırık, derin çizik olmayan, *Aşılı, *Aşı yeri kapanmış, *İsmine doğru, *Sertifikalı, *Gövde düzgün ve pişkin, gözler iyi teşekkül etmiş, *Kök sistemi güçlü, *Anaç kısmı 1-2 yaşlı, *Çeşit ve anaç olması gereken standart boy ve kalınlıkta olmalıdır.
Dikim Dikim aralıkları Cevizlerde en ideal dikim aralıkları; 12 x 12 m, 10 x 10 m, 10 x 8 m veya 8 x 8 m dir. (ekoloji ve bakım şartlarına göre değişir) Fidanların dikimleri dinlenme döneminde (yaprak dökümünden itibaren) yapılmaya başlanır ve gözler uyanıncaya kadar devam eder. Fidanların sökümü çok dikkatli bir şekilde yapılarak köklerin zarar görmemelerine özen gösterilmelidir. Dikim sırasında fidanlarda özellikle kök budaması yapılmalıdır. Dikim çukurları en az 1.5-2 m genişlikte ve 1.5-2 m derinlikte açılmalıdır. Açılan bu çukurlar hazırlanan dikim harcıyla (%50 yüzey toprağı+%20 torf+%10 leonardit+1-2 kg kimyasal gübre) tekrar tamamen doldurulup kapatılmalıdır.
Fidanlar aşı noktaları toprak üstünde en az 15 cm kalacak Şekilde (30-40 cm derinliğe) dikilmelidirler. Dikimden hemen sonra fidanlara can suyu verilmelidir. Bundan sonra bölgedeki hâkim rüzgârlar göz önünde tutularak fidanlar hereklere bağlanmalıdır. Yazları sıcak ve kurak olan bölgeler ile su sorunu olan yerlerde dikimden sonra su kaybını önlemek için özel malç malzemeleri, yabancı ot veya hububat saplarıyla malçlama yapmak yerinde olur.
Dikim zamanının ayarlanması: Fidanlar yapraklarını döktükten sonra, ilkbaharda dallarına su yürüyünceye kadar olan zaman içinde, kar ve don olmayan günlerde dikilebilirler. Dikim zamanında toprakta don olmaması, toprağın çamur veya karla kaplı olmaması, tavında olması gerekir. Kışları ılık geçen yerlerde sonbaharda, kışları soğuk ve sert geçen yerlerde ise ilkbaharda dikim yapılması uygundur.
Dikim budamasının yapılması: Meyve fidanları dikimden hemen önce mutlaka dikim budamasına tabi tutulur. Amaç; fidanların söküm esnasında zedelenen, ezilen, kopan kök kısımlarını kökün sağlam yerinden kesmek, birbiri üzerine binen kök kısımlarını ayıklamaktır. Ayrıca fidanın tacı ile kök arasındaki dengeyi korumak için, taç kısmındaki fazla dallar da kesilir. Fidanın tepesi verilecek terbiye şekline ve çeşidin davranışına bağlı olarak yerden itibaren 40-60 cm yukarıdan (4-6 göz arası), sağlam bir göz üzerinden hafif eğimle kesilir. Bu şekilde dalların uçlarında bulunan ve daha erken uyanan gözler uzaklaştırılarak, fidanın uyanması geciktirilir ve bu şekilde fidanın tutmasını kolaylaştırır.
Dikim budaması yapılmayan fidanlar ilkbaharda gövde ve gözlerde toplanan besin maddelerinin yardımıyla çabucak sürer. Fakat sonradan kök, henüz sürgün ve yaprakların su ihtiyacını karşılayamadığından kurumaya başlayabilir. Fidan Dikiminde Püf noktalar Fidan dikilecek çukurlar derin ve geniş açılmalı Sökümde hangi derinlikten sökülmüşse, mutlaka aynı derinliğe dikilmelidir. Dikim kesinlikle derin yapılmamalı, fidanın aşı noktası her durumda toprak yüzeyinden, en az 15 cm yukarıda kalmalıdır. Aşı noktası toprağa gömülen fidanların kuruyacağı unutulmamalıdır. Dikim esnasında fidan çukuruna yanmamış (taze) çiftlik gübresi konulmamalıdır.
Gecesinde don olacak günlerde, fidan dikildiğinde can suyu günün erken saatlerinde verilmeli ve sonrasında ıslak olan fidan dip bölgesine biraz kuru toprak atılmalıdır. Can suyu sonrasında meydana gelecek çökme ve kenardaki çatlamalar için hafif bir topraklama yapılır. Bazı hastalık vb etmenlere karşı koruyucu tedbir amacıyla fidan köklerinin; dikmeden önce koruyucu çözeltilere (Nogall) batırılarak dikilmesinde fayda vardır.
CEVİZ BAHÇESİ KURMA TAM ALAN (KAPAMA) AŞILI CEVİZ BAHÇESİ KURMA DİKİM YOLUYLA BAHÇE KURMA Bu yolla kapama bahçe kurma, aşılı fidanların hazırlanan çukurlara dikilmesi şeklinde olur. Bu yöntemin safhaları şöyledir: Toprak Hazırlığı Bahçe kurulacak yerde çeşitli nedenlerle oluşmuş belirli bir toprak derinliğindeki sert tabaka ortadan kaldırılmalıdır. Dikimden bir mevsim önce toprak işlenir.dikim sonbaharda yapılacaksa,ilk baharda ; ilk baharda yapılacaksa sonbaharda ilk toprak işlemesi yapılarak diskaro ve tırmık çekilir.
Tüplü Fidanların Dikimi Yaprak döküldükten sonra tekrar yaprak açıncaya kadar geçen süre içinde yani büyümenin durduğu zamanlarda dikilebilen çıplak köklü fidanların dışında her mevsim dikimi yapılabilen tüplü fidanların dikimi son zamanlarda bir hayli önem kazanmıştır: bunun nedeni yüksek yerlerde karların eriyerek tam dikime başlanacağı zaman düşük rakımlı yerlerdeki fidanların uyanmasıdır. Uyanan çıplak köklü fidan dikilemeyeceğinden yerine alternatif olarak tüplü fidan tavsiye edilmektedir.
Sulama Ceviz ağaçları iri yapılı ve yaygın dallanma gösterdikleri için geniş bir yaprak yüzeyine sahiptirler. Bu nedenle terleme ile su kaybı fazla olan cevizlere yeterli suyun sağlanması çok önemlidir. Cevizler için ilkbaharda gelişme, meyvelerin büyüme ve iç doldurma dönemlerindeki su ihtiyacının karşılanması çok önemlidir. Bu dönemlerdeki susuzluk durumları büyüme ve gelişmeyi yavaşlatacağı gibi meyvelerin içlerini yeterince olduramamalarına neden olacağı için kalite ve verim düşüklükleri meydana gelir. Ceviz yetiştirilen toprakta mutlaka yeterli miktarda nem bulunmalıdır. Topraktaki yeterli nem varlığı özellikle cevizlerin çiçeklenme döneminden sonraki 1-1,5 aylık periyotta son derece önemlidir.
Cevizde bu erken dönemdeki topraktaki su noksanlığından kaynaklanan bu olumsuz etkiyi kaldırmak neredeyse mümkün değildir. Hatta bunun için sonradan yapılacak bol sulamalarla bile bu durum düzeltilemez. Meyvede sert kabuğun sertleşmeye başladığı dönemin (bu dönem Türkiye için Mayıs sonu Haziran sonu arasıdır) hemen öncesi toprakta su noksanlığı olursa meyvelerin küçük ya da irili ufaklı olma ihtimali çok yüksektir. Mevsim ortasında (yaz ortası) meydana gelebilecek su noksanlığında ise, meyvelerde iç büzüşmesine ve kararmasına sebep olur.
Hasat dönemine doğru yani meyvelerin, yeşil kabuklarının sert kabuktan ayrılmaya başladığı dönemden önceki su noksanlığında, yeşil kabuk sert kabuklu meyveye çok sıkı bir şekilde yapışabilir ve soyulma durumu daha da zorlaşabilir. Bitkisel olarak ceviz ağaçları derin köklü olduğundan köklerin çoğu toprağın 70-130 cm lik üst bölümünde yer alır. Bundan dolayı toprakta 130 cm derinliğe kadar toprak nemi kontrol edilmelidir. Bugüne kadar yapılan birçok araştırma genellikle ceviz ağaçlarının iyi gelişmesi ve verimliliklerini devam ettirmesi için 150 cm e kadar olan derinlikte yeterli miktarda nem bulunması gerektiğini göstermiştir.
Genç ağaçların budaması ve terbiye: Ceviz bahçesi tesisinde dikim sırasında (ilk yıl) fidanın tepesi aşı yerinden itibaren 4-6 göz üstünden kesilir. Fidana bu kesim işleminden sonra güneşin yakıcı etkisinden korumak için gövdesine su bazlı beyaz lâteks boya sürülür veya özel yapılmış fidan koruyucuları kullanılır. Fidan bir yıl büyüdükten sonra dik büyüyen en kuvvetli dal seçilir, diğer dallar çıkarılır, fakat fidanın alt kısmında güney batı yönüne bakan bir iki tane küçük dal takip eden yılda çıkarılmak üzere gövdeyi güneşten korumak için bırakılabilir. Ceviz yetiştiriciliğinde fidanlara doruk dallı veya değişik doruk dallı terbiye sistemleri uygulanır.
Verim çağındaki ağaçlarda ise budama, taç büyüklüğünü kontrol etmek açısından önemlidir. Ayrıca, kuvvetli meyve dalı ve dişi çiçek oluşumunun yanında, meyve iriliği üzerinde de etkilidir. Ağacın yeterli ışık alarak gövde ve ana dallara yakın bölgeden sürekli verim elde edilmesi bakımından, düzenli budama zorunludur. Budamada kuruyan, kırılan dallar kesilir. Sıkışıklık yapan dallar çıkarılır. Budamanın her yıl yapılması, daha hafif kesim yapılmasını ve daha küçük yara oluşturulmasını sağlar.
Meyvelerini yan sürgünlerde oluşturan Payne gibi çeşitlerde aşırı meyve oluşumu sürgün gelişimini zayıflatır. Bu nedenle yeni oluşan sürgünlerin önemli bir bölümünde her yıl uç alma yapılması gerekir. Lateral verimliliği orta düzeyde olan Serr ve Tulare gibi çeşitlerde ise uç alma daha az yapılmalıdır. Hartley gibi meyvelerini yan sürgünlerde oluşturmayan çeşitlerde uç alma yerine, birbirine rakip olan dallar seyreltilmelidir.
ceviz fidanına dikiminden sonraki ilk 4 yılda budama ve Şekil verme uygulamaları 280-300 cm tepe kesilir 4-6 göz üzerinden kesilir 150-180 cm altındaki gözler köreltilir 1. yıl (dikim ve tepe kes.) 2. yıl (birinci kat için tepe kes.) 2. yıl sonunda 1. kat teşekkülü 3. yıl sonunda 1. ve 2. katların teşekkülü 4. yıl sonunda 3. katın teşekkülü
Gübreleme Ceviz, toprakta çok aşırı bir sorun yoksa gübreleme bakımından çok duyarlı bir bitki değildir. Bununla birlikte, yapısından dolayı, en önemli bitki besin maddesi ihtiyacı azot olabilir. Yapılacak toprak analizlerinin sonuçlarına göre toprakta eksik olan besin maddeleri belirli bir program dâhilinde toprağa verilmelidir.
Azot: Kumlu tınlı ve ince-kumlu tınlı toprakların azot içeriği az olurken, siltli tınlı ve killi tınlı topraklar azotu daha iyi tutar. Baklagil örtü bitkileri de toprağa bir miktar azot sağlar. Azot azalmaya başlayınca yeşil aksam az gelişir, yapraklar açık yeşil renkli olur, seyrekleşir ve bazı ince dallar geriye doğru kurur ve verim düşer. ABD de tam verim çağlarındaki ceviz ağaçlarında yapılan bir azot denemesinde ağaç başına verilen 2.7 kg saf azotun ağaç başına düşen verimi 6-12 kg arttırdığı, iç meyve randımanını ve dolu iç meyve miktarını yükselttiği ve ayrıca meyveleri irileştirdiği belirlenmiştir.
Fosfor: Toprakta bu elementin noksanlığını mutlaka giderilmelidir. İç dolgunluğu ve iç kalitesi için önemli bir elementtir. Bor: Yapraklarda bor noksanlığı varsa (20 ppm in altında) uç yaprakçıkların damar aralarında kahverengi lekeler oluşur, sürgünler uzun ve yapraksız olur veya sürgünlerdeki yaprakların şekli bozulur, meyve tutumu azalır, meyveler bezelye iriliğine ulaşınca dökülür.
Magnezyum: Mg noksanlığında yaprakçıklarda balık kılçığı şeklinde kloroz ve yanıklık görülür. Yapraklar tam iriliğine ulaştığı zaman 500 litre suya içinde 2,5-3 kg MnSO4 ilave edilerek püskürtme yapılmalıdır. Bakır: Cevizde bu elementin noksanlığında iç meyveler büzüşür, sürgünler uç kısımlarından başlayarak geriye doğru kurur; uç yapraklar sararır ve dökülür. Bakır noksanlığı olan ağaçlara tozlanma döneminin sonunda yapraktan bordo bulamacı uygulamak etkili olur.
Çinko: Diğer meyvelerde olduğu gibi cevizde de noksanlığı sık görülebilen bir elementtir. Çinko noksanlığı fazla olduğu zaman (yaprak örneklerinde 15 ppm den düşük) ağacın yeşil aksamı normal gelişmez; yapraklar küçük kalır, sararır ve bükülür, ana damarlar arasında kloroz oluşur, sürgünler uçtan itibaren geriye doğru kurur. Noksanlık çok fazla olmadığı zaman yapraklar ilkbaharda normal bir şekilde gelişirse de yaz ortasında sararır ve bükülür.
Çinko noksanlığını gidermek için çinko sülfat (0,5 kg % 36 lık çinko/400 litre su) veya şelat (1 kg Zn EDTA/ 400 litre su) ilkbaharda yapraklar tam iriliklerinin ¾ üne ulaştığı zaman ağaçlara 2-3 hafta aralıkla2-3 kez püskürtülür. Toprağın besin elementlerini tutma gücü fazla değilse- çok kumlu topraklarda olduğu gibi- çinko gübrelemesi topraktan da yapılabilir. Bunun için ağaç gövdesinden 60cm kadar uzakta ve 10-15 cm derinlikte açılan hendeklere 5-20 cm çapındaki ağaçlar için 2,5-5 kg, daha büyük ağaçlar için 13-25 kg çinko sülfat verilir. Çinko sülfat uygulaması erken kış döneminde yapılmalıdır.
Genel anlamda ceviz ağaçları için tavsiye edilebilecek yaprak besin elementi seviyeleri ppm* N P K Mg Cu Fe Mn B Zn Ca S Mo 2.5-3.0 0.1-0.35 0.25-1.1 0.2-1.0 3-18 60-150 30-330 35-20 15-200 1.2-.2.5 160-420 0.5-1.0
Temel Gübreleme Çukurların açılmasına geçmeden birkaç ay önce bahçe kurulacak toprağa dekar başına üç-dört ton ahır gübresi verilmesi çok tararlı olur. Çünkü ceviz ağacı yetiştirmeye uygun olan yerlerin toprak yapıları genellikle kumludur. Ahır gübresi kumlu topraklarda, toprak parçacıklarını birbirine bağlar böylece cevizin gelişimi için daha uygun ortam hazırlanmış olur.ahır gübresinin bulunmadığı yerlerde yeşil gübrelemenin yapılması uygundur.
Hasat Cevizlerde hasat, iç ceviz ve yeşil kabuğun olgunlaştığı dönem olarak kabul edilir. Kalın açıldığı ve sert kabuktan ayrıldığı dönem yeşil kabuğun olgunlaşma belirtileridir. İç cevizin olgunluk belirtisi ise; iç ceviz ile sert kabuk arasında bulunan paket dokusunun kahverengileşmeye başladığı dönemdir. Çoğunlukla yeşil kabuk, iç cevizden daha geç olgunlaşır. Hasadın iç ceviz olgunluk zamanında yapılması, bu dönemde iç cevizin açık renkli olması nedeniyle iç cevizin ticari değerini artıracaktır. Ancak yetiştirici eğer hasat yeşil kabuğun olgunlaşma zamanını beklerse çok önemi kalite kayıpları meydana gelebilmektedir.
. Cevizlerde hasat zamanına iklimin etkisi olabilir. Serin bölgelerde ceviz meyveleri daha yavaş ve daha uzun bir sürede olgunlaşır. Yani serin iklime sahip bölgelerde iç ceviz olgunlaşma zamanı ile yeşil kabuk olgunlaşma zamanı genellikle aynı döneme rastlar. Yüksek nem yeşil kabuğun açılmasını hızlandırır. Sıcak bölgelerde ise yeşil kabuk kavlamadan önce iç meyveler olgunlaşır. Bu nedenle sıcak bölgelerde meyveler daha erken hasat edilmelidirler.
Hasat zamanını etkileyen önemli bir faktör de yetiştiriciliği yapılan çeşittir. Örneğin doğru zamanda ve uygun metot ile hasatları yapıldığı takdirde Maraş 18, Sütyemez 1, Chandler ve Serr gibi çeşitler açık renkli iç rengine sahiptirler. Hasat edilen meyvelerin toplanması, yeşil kabuklarının ayrılması ve meyvelerin kurutulması vs. kalite kayıplarını önlemek açısından mümkün olduğu kadar çabuk olmalıdır. Güneş altında kalan meyvelerde, uzun süre yeşil kabuğu üzerinde kalan meyvelerde iç renginde bozulmalar görülür. Ceviz meyveleri hasat zamanı geldiğinde hemen ağaçtan toplanmalı, hızla yeşil kabukları ayrılmalı ve süratle kurutulmalıdır.
Hasat yöntemleri Cevizlerde hasat elle ve mekanik yolla olmak üzere iki metotla yapılmaktadır. Türkiye de hasat sırıkla ağacın dövülmesi şeklinde yapılırken ceviz yetiştiriciliğinde söz sahibi ülkelerde mekanik yolla yapılmaktadır. Ağacı dövme şeklinde yapılan hasatta başta bir yıl sonraki yılda ürün verecek dallar olmak üzere önemli zararlanmalar meydana gelebilmektedir.
Mekanik yolla hasat; ağacın ana dallarının ya da ağaç gövdesinin değişik sarsıcılar ile sarsmak ve meyvelerin ağaç üzerinden yere düşmesini sağlamak şeklinde yapılmaktadır. Bu amaçla değişik sarsıcılar (Kablolu, Eksantrik, Pnömatik sarsıcılar) kullanılmaktadır. Mekanik sarsıcılar ile ağaçlardan daha çok miktarda meyvenin düşürülmesi sağlanmasıyla işçilik giderlerinde azalma ve zamandan da kazanç sağlanır.
. Hasat sonrası Hasattan sonra kalite kayıplarını en aza indirmek amacıyla yeşil kabuk sert kabuktan hızlıca ayrılmalı, yani meyveler hemen kavlatılmalıdır. Bazı yörelerimizde toplanan ceviz meyveleri yeşil kabuklarının daha kolay ayrılması(soyulması) için meyveler yeşil kabuklu olarak istif yapılıp, üzerine naylon, kalın bez ve çuval gibi örtüler örtülmektedir. Bu uygulama ile meyvelerde önemli kalite kayıpları meydana gelebilmektedir. Bazı ülkelerde kavlatma tamamen mekanik yolla (mekanik hasat ağaçtaki meyvelerin %75 inin kavladığı dönem) yapılmaktadır. Pazar değeri açısından için tüm olarak çıkması istenir.
Hasadı yapılan meyvelerin iç olarak pazarlanması söz konusu ise, cevizler daha kurumadan kırılma işlemine tutulur. Böylece iç meyvenin daha kolay bir şekilde tüm olarak çıkması sağlanır. Cevizlerde ticari sınıflandırma yenilen iç meyve oranının yüksekliğine, iç meyvenin açık renkli olmasına ve sert kabuğun görünüşüne göre yapılmaktadır. Ülkemizde ceviz kırma işlemleri sergenler olarak adlandırılan yerlerde genelde kadınlar tarafından çekiç yardımıyla kırılarak yapılmaktadır. Kırma işleminden sonra cevizler renklerine göre sınıflandırılıp paketleme işlemine tabi tutulur.
Kavlatma Mekanik sarsıcılarla hasat edilen meyvelerin çoğunda yeşil kabukların sert kabuktan tabii olarak ayrıldığı dönemde yapılmalıdır. Eğer sarsma işi erken yapılırsa düşürülen meyvelerin büyük bir bölümünde yeşil kabuk sert kabuğa yapışık olarak kalabilir. Kavlatma işi elle ya da çoğunlukla makine ile yapılır. Makine ile yapılan kavlatma hızlı ve ekonomiktir.
Yıkama Kavlatılan cevizler üzerindeki ezilmiş olan yeşil kabuklar suyla uzaklaştırılır. Aksi halde, yeşil kabuğun suyu sert kabukta lekelere yol açar ve kabuğun beyazlatılma işlemini güçleştirir veya imkânsız hale getirir. Üzerinde güneş yanıklığı veya bakteriyel yanıklık zararı olan yeşil kabuk parçaları sert kabukta lekeler bırakır. Sert kabuklu meyveleri yıkamak için üzerinde telden kaba dokulu ağ bulunan geniş silindirik tamburlar vs kullanılır. Sert kabuklu meyveler içinden su akan bu tamburun içinde 2-3 dakika süreyle döndürülerek yıkanır.
Kurutma Kavlatmadan sonra, kabuktaki ve iç meyvedeki fazla nemin uzaklaştırılması amacıyla sert kabuklu olarak meyveler hemen kurutulmalıdır. Kurutmayla; Sert kabuklu meyvelerin ağırlığı sabit hale gelir, iç meyvenin küflenmesi ve kararması engellenir, sert kabuğun çatlaması önlenir ve de meyvenin pazara hızlı bir Şekilde gönderilmesini sağlanmış olur. Kurutma işlemi cevizin depo ömrü bakımından çok önemlidir. Bunun için kabuklu ve iç cevizde bulunması gereken en yüksek nem oranları standartlarla belirlenmiştir. Örneğin T.S.E. ye göre kurutulmuş; kabuklu cevizlerde %8-10, iç cevizde ise %4-5 ortalama nem istenir.
Ülkemizde genelde cevizler dışarıda gölgede kurutulmaktadır. Bazı yörelerimizde ise güneş altında 7-10 gün bekletilerek kurutma yapılmaktadır. Bu da başta iç renginin koyulaşması gibi çeşitli kalite kayıplarına neden olmaktadır. Bu yüzden bu kurutma Şekli yanlıştır. Eğer başka kurutma imkânı yoksa en azından kurutma dışarıda gölge ortamlarda yapılmalıdır. Yani meyveler direkt olarak güneş ışığı altında kurutulmamalıdır. Ancak dünya ceviz üretiminde söz sahibi ülkelerde kurutma tamamen sıcaklık ve nem kontrolünün yapıldığı ortamlarda yapılmaktadır. Mekanik yollarla yapılan kurutma işlemlerinde, genelde meyveler 30-35 0 C de 20-36 saat bekletilmektedirler. Daha yüksek sıcaklıklarda (38 0 C nin üzeri) iç kalitesi olumsuz etkilenir.
. Depolama ve ambalajlama Meyve olarak ceviz yüksek oranda yağ ihtiva eder. Bu yüzden için uygun Şartlarda depolanması başta iç meyvenin bünyesindeki yağ deformasyonları açısından önemlidir. Bundan dolayı cevizler düşük sıcaklıklarda (0-4 0 C) ve kuru ortamlarda uzun süre saklanabilirler.
Ambalajlama bir ürünün pazarlanmasında çok önemli bir aşamadır. Bu yüzden ambalajların sağlıklı materyallerle usulüne uygun yapılması gerek kabuklu gerekse iç cevizin pazarlanması açısından önemlidir. Büyük çuvallarla doldurulmuş karışık cevizlerle, hepsi aynı renkte küçük gramajlı ambalajlanmış cevizlerin albenisi arasında çok açık farklı vardır. Örneğin, iç cevizlerin ışık geçirmeyen vakumlu plastik torbalarla yapılması ve etiketlenmesi tüketiciler açısından önemlidir. Hasat ve hasat sonrasındaki dönemlerde işlemlerin doğru yapılması üretici ve dolayısıyla da ülke cevizciliği için çok dikkat edilmesi gereken konulardan biridir.
Hastalık ve zararlılarla mücadele
Ceviz Bakteriyel Yanıklığı Etmeni; Xanthomonas juglandis isimli bir bakteridir. Bakteri yapraklarda küçük, siyah lekeler oluşturur. Hastalıklı yaprakların yan damarları siyahlaşır. Erkek çiçekler esmerleşir ve kururlar. Meyvenin dış yeşil kabuğunda oldukça büyük siyah lekeler meydana gelir. Ceviz içi de esmerleşir ve acır. Nemli havalarda, yaprakların açılan stomalarından girerek parankima dokusuna yerleşir ve orada çoğalır. Bakteri sıcak ve kurağa oldukça dayanıklı olup, güneş ışığından çok etkilenmez. Mücadelesi: hastalıklı sürgünler kesilir, hastalıklı yapraklar toplanır ve yok edilir. Ayrıca çiçekten önce 1 ve çiçekten sonra 2 defa bordo bulamacı atılır.
Kök Kanseri Etmeni; Agrobacterium tumefaciens isimli bir bakteridir. Patojen polifag olup kiraz, vişne, idris, erik, kaysı, şeftali ve ceviz gibi birçok meyve türünün köklerinde zarar yapar. Genellikle kök boğazında ve kalın kökler üzerinde urlar oluşturur. Hastalık topraktan bulaşır. Bakteri, köklerdeki yara ve yarıklardan girer. Bakteri köklerde beslenirken, ağacın üst kısımlarına besin maddesi taşınımı zorlaşır. Bakteri güneş ışığına ve kuraklığa hassastır. Nemli topraklarda hızla büyüyen ağaçlar daha çok zarar görür. Ağaçların yaprakları sararır ve normal büyüklüğüne erişemez. Gelişme zayıflar ve hastalığın ilerlemesiyle ağaçlar kurur. Mücadelesi: Etkin bir mücadelesi yoktur. Bu hastalıkla bulaşık ve fazla nemli topraklarda ceviz fidanı yetiştirilmemeli ve ceviz bahçesi kurulmamalıdır. Hastalıklı fidanlar sökülüp yakılmalıdır.
Ceviz Antraknozu Etmeni; Gnomonia leptostyla olup, bir mantar hastalığıdır. Mantar yaprak, meyve ve sürgünlerde zarar yapar. Mayıs sonu-haziran başında etkili olmaya başlar ve yaprak dökülünceye kadar etkisini sürdürür. Yapraklar üzerinde 3-5mm çapında siyah lekeler oluşur. Hastalanan ağaçların meyve içleri koyu renkli ve çoğu da buruşuktur. Mücadelesi: Hastalıklı yapraklar toplanarak yakılır. Sonbaharda ağaçlara %2-3 lük bordo bulamacı atılarak bulaşma azaltılabilir. İlkbaharda yapraklar yarı büyüklüğüne ulaşınca 1., tam büyüklüğüne ulaşınca 2. ilaçlama yapılmalıdır. İlaçlamada fungusitler kullanılır.
Kök Çürüklüğü Etmeni: Armillaria mellea mantarı meyve ağacı, orman ağacı, çalı, asma ve bazı otsu bitkilerde zarar yapan bir şapkalı mantardır. Ceviz ağaçlarında köklerde, kök boğazında ve gövdenin alt kısmında zarar yapar. Köklerde, kabukla odun tabakası arasında beyaz bir küf tabakası oluşturur. Yapraklar sararır ve erken dökülür. Sürgün uçları kurur. Hastalığın etkisiyle kökler ölür ve sonuçta ağaç kurur. Mücadelesi: Hastalığın başarı ile uygulanan bir mücadelesi yoktur. İyice hastalanan ağaçlar bütün kök sistemini kapsayacak şekilde sökülür ve çukurunda yakılır. Çukura sönmemiş kireç veya %2 lik formalin dökülür ve kapatılır. Toprak, %2 formalin içeren 10lt su ile sulanır. Bahçedeki sağlam ağaçlar ilkbahar veya sonbaharda taç izdüşümünün herbir m 2 si %5 lik karaboya veya %2 lik göztaşı içeren 10lt su ile sulanır.
Phytophthora Çürüklüğü Etmeni: Phytophthora cinsine dahil 70 kadar mantar türü vardır. Ceviz ağaçlarında köklerde ve kök boğazında veya her iki kısımda birden çürüklük yaparlar. Hastalık ilerledikçe, yaprak alanı seyrekleşir ve uç sürgünler kuruyabilir. Köklerin tamamının zarar görmesi halinde ağaç kurur. Mantar nemli topraklarda zarar yapar. Mücadelesi: Ağır topraklarda ceviz bahçesi kurulmamalı ve ceviz fidanı yetiştirilmemelidir. Kimyasal mücadele yeteri kadar etkin değildir.
Ceviz İç Kurdu Cevizin en önemli zararlısıdır. Zararlının adı Laspeyresia pomonella (Cydia pomonella) dır. Erken dönemde ceviz içinin zarar görmesine, geç dönemde yeşil meyve kabuğunun lekelenmesine neden olur. Özellikle Payne, Ashley ve Serr gibi erken yapraklanan çeşitlerde önemli zarar yapar. Bölgelere göre mayıs, haziran aylarında birinci neslin ergin çıkışları başlar. Bazı çeşitlerde birinci, bazı çeşitlerde ikinci nesil zarar yapar. Mücadelesi: Meyvelerin çapı 1-1.5cm ye eriştiği zaman veya ilk kelebek çıkışı saptandıktan 2 hafta sonra 1. ilaçlama yapılır. 2. ilaçlama ise ikinci nesil çıktıktan sonra yapılır.
Ceviz Yaprak Bitleri Aphis juglandis: Ülkemizde zararlı olan yaprak bitlerinden biridir. Yapraklarda ve taze sürgünlerde bitki özsuyunu emerek zarar yapar. Mücadelesi: Yaprak biti zararına uğrayan sürgün ve genç dallar kesilerek yakılır. Bit yoğunluğu fazla ise ilaçlı müdahale yapılır. Chromaphis juglandicola: Genç meyve, yaprak ve sürgülerde zarar yapar. Ağacın gelişme kuvveti, meyve iriliği, meyve kalitesi ve verimi üzerine olumsuz etkide bulunur. Mücadelesi: Zarar görmüş yaprak ve dallar toplanıp yakılır. Yoğun değilse kimyasal mücadele yapılmaz. Böyle durumda, paraziti olan Trioxys pallidus yabani arısından yararlanılabilir. Yaprak bitleri yoğunluğu ilkbaharda artarsa, meyve büyümesi engellenir. Eğer yoğunluk yazın artarsa, hasat zamanında önemli miktarda buruşuk ceviz içi elde edilir.
Nematodlar Birçok türü bulunmaktadır. Ceviz ağaçlarına zarar verenler, toprakta ve köklerde yaşarlar. Ceviz bahçelerinde Pratylenchus spp, Criconemella, Meloidogyne spp. ve Xiphinema spp. cinslerine ait nematodlar saptanmıştır. Mücadelesi: Nematodla bulaşık arazide ceviz bahçesi kurulmamalı ve ceviz fidanı yetiştirilmemelidir. Bahçeye sağlıklı, nematodla bulaşık olmayan fidanlar dikilmelidir. Ayrıca, bahçeler içinde nematod bulunmayan su ile sulanmalıdır. Tüm bu zararlıların dışında, ceviz ağaçlarının gövde ve meyvelerinde kuşlarda önemli ölçüde zarar oluştururlar.