Bu modül, Makine Halıcılığı sektöründe hazırlanmış olan sertifika/kurs müfredat programlarındaki yeterlikleri kazandırmayı amaçlayan bireysel öğrenme materyalidir. Makine Halıcılığı ile ilgili eğitim alan öğrenciler ile sektörde çalışanların faydalanması amacıyla Avrupa Birliği Fonları ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortak finanse edilmiş olup PARA İLE SATILMAZ.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... 4 GİRİŞ... 5 ÖĞRENME FAALİYETİ 1... 6 1. HALIYI ENİNE KESME... 6 1.1. Halı Kesim Boyunu Ayarlayan Makineler... 6 1.1.1. Manuel (Elle) Kesim Makinesi... 7 1.1.2. Otomatik Kesim Makinesi... 11 1.2. Halı Kesim Yerleri... 12 1.2.1. Yapıştırma Formunda Kesim Yerleri... 13 1.2.2. Takma Saçak Formunda Kesim Yerleri... 14 1.2.3. Overlok ve Püskül Saçak Formunda Kesim Yerleri... 15 1.3. Enine Kesim Bıçakları... 16 UYGULAMA FAALİYETİ... 17 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 20 ÖĞRENME FAALİYETİ 2... 21 2. HALIYA SÜRFİLE YAPMA... 21 2.1. Halı Ucuna Sürfile Yapmanın Önemi... 21 2.2. Sürfile Yapma Şekilleri... 21 2.2.1. Teğel Dikiş İle Sürfile... 22 2.2.2. Overlok Dikiş İle Sürfile... 23 2.2.3. Şerit Kullanılarak Yapılan Sürfile... 24 2.3. Sürfile Sonrası Fazlalıkların Kesilmesi... 27 2.4. Halı Sürfile Makineleri... 28 UYGULAMA FAALİYETİ... 30 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 33 MODÜL DEĞERLENDİRME... 34 CEVAP ANAHTARLARI... 35 KAYNAKÇA... 36
AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI Halı Üretim Teknolojisi Halı Sürfile-Saçak Elemanı Halı Ucuna Sürfile Yapma SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Bu modülün ön koşulu yoktur. YETERLİK Halıyı doğru yerinden enine kesmek ve doğru yerinden katlayarak sürfile yapabilmek için gerekli temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. Halıda Ucuna Sürfile Yapmak MODÜLÜN AMACI Genel Amaç Bu modül ile gerekli şartlar sağlandığında, emniyet kurallarına dikkat ederek halıyı doğru yerinden enine kesebilecek ve doğru yerinden katlayarak sürfile yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Halıyı enine kesebileceksiniz. 2. Halı ucunda enine sürfile yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ortam: Halı apre işletmesi veya atölyesi. Donanım: Halı taşıma bandı, halı kesim boyunu ayarlayan makine, kesim bıçağı, halı, halı sürfile makinesi. Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğruyanlış testi, boşluk doldurma vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.
GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Otomasyon makinesinde kenar overlokları dikildikten sonra halılar enine yönde birbirinden ayrılarak halı baş kısımlarının dikilmesi için sürfile-saçak hattına verilmektedir. Bu işlemin yapılması için otomasyondan (kenar dikim makinesi) sonra enine yönde kesim yapılmaktadır. Yapıştırma yerindeki jütlerin sökülmemesi ve katlama bezinin uç kısmının halı sırtında düzgün durmasını sağlamak için halı kenarına sürfile yapılmaktadır. Halı overlok kısmı halı boyuna yapılmaktadır. Bu işlemde overlok dikişleri atkıya tutunduğundan ve atkılar da halı enine uzandığından dolayı dikişin patlaması veya sökülmesi zordur. Yalnız sürfile işleminde de dikişler atkıya tutunmaktadır ve atkılar halı eninde dikişe paralel olduğu için dikişin sökülmesi ve patlaması ihtimali overlok dikişine göre daha fazladır. Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve becerilerle halı kenar formlarına uygun olarak planlama bölümü tarafından belirtilen ve dokuma esnasında işaretlenen yerden halıyı enine kesebilecek, kenar formuna uygun olarak halı kenarına sürfile-saçak yapabileceksiniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında emniyet kurallarına dikkat ederek halıyı doğru yerinden enine kesebileceksiniz. ARAŞTIRMA» Halıyı enine kesmek için kullanılan malzemeler hakkında bilgi edininiz. 1. HALIYI ENİNE KESME 1.1. Halı Kesim Boyunu Ayarlayan Makineler Otomasyon makinesinde kenar overlokları dikildikten sonra halılar enine yönde birbirinden ayrılarak halı baş kısımlarının dikilmesi için sürfile-saçak hattına verilmektedir. Bu işlemin yapılması için otomasyondan (kenar dikim makinesi) sonra enine yönde kesim yapılmaktadır. Enine kesim makineleri farklı şekillerde ve işletmenin farklı yerlerinde olabilmektedir. Kesim makinelerin, bazı işletmelerde otomasyon makinesine bitişik (makinenin hemen sonuna) olarak yerleştirilmiştir. Bu şekildeki otomasyon makinelerinde kenarı dikilen halı hattan dışarı çıkmadan enine yönde kesilerek hemen banda düşmektedir. Böylece halı kaybolmaları ortadan kalkmış olur. Ayrıca kenar dikişine bağlanan halı kesme makinesi ve bant birbirine entegre olduğu için halı direkt olarak bükümden çıkar. Kenar dikimi ile kesme makinesi arasındaki zaman kayıpları önlenmiş olur. Ama bu üretimin şeklinin avantajları olduğu kadar dezavantajları da bulunmaktadır. Otomasyonda bu işlemlerden önceki süreçlerde (overlok, kalite kontrol, etiket) herhangi bir sebepten dolayı meydana gelecek duruşlar bu işlemi de durdurmaktadır. Aksi durumda düşünülürse buradaki bir makine arıza veya başka bir sebepten dolayı olan duruşlarda kendisinden önceki işlemleri de durduracaktır buda üretim akışının yavaşlamasına sebep olacaktır.
Resim 1.1. Otomasyondan Hemen Sonra Yerleştirilmiş En Kesme Makinesi Bazı işletmelerde ise enine kesme makinesi otomasyon makinesinden ayrı olarak çalıştırılmaktadır. Bu şekilde olduğu zaman kenarı dikilen halılar konfeksiyon arabasına konulur ve araba dolduğu zaman kenara çekilir. Halı kesme makinesine gireceği zaman halı arabası kesme makinesinin ön kısmına getirilir. Bu durum ise üretimde aksamalara yol açabilmektedir. Halıların otomasyondan çıkarılıp tekrar farklı yere taşımasından kaynaklanan duruşlardan dolayı üretim akmasına sebebiyet vermektedir. İşletmelerin çoğunda sevkiyat planı haftalık yapılmakla birlikte bazı işletmelerde bu günlük olarak ta yapılabilmektedir. Sevkiyat planına uyabilmek için konfeksiyon bölümü de kendisini sevkiyat planına göre ayarlamaktadır. Otomasyonda bu hatlar bir birine bağlı olduğu zaman halılar otomasyona girdikten sonra müdahale edip öncelik verilen halıların araya alınıp işlem görme şansı yoktur. Enine kesim makinesi ayrı olduğu zaman öncelik verilen halıların araya alınması mümkün olmaktadır. Halı enine kesim makineleri manuel ve otomatik olmak üzere 2 çeşittir. 1.1.1. Manuel (Elle) Kesim Makinesi Otomasyon makinelerinde (halı kenarı dikim makineleri) kenar overloğu dikilmiş olan halılar çekici sermin silindirleri ile çekilerek J-Box a doldurulur. Manuel enine kesim makinesinin başında bulunan personel ayak pedalına basarak J-Box daki halıyı çekici sermin vasıtası ile taşıma bandı üzerine doldurarak iki halı arasındaki kesim yerine getirir.
Resim 1.2. Ayak Pedalı Kesim yerine gelen halının kenar formuna bakarak, overlok (iki halı arası 2-3 atkı), yapıştırma (iki halı arası 8-8,5 cm) veya saçak (2,5cm) formlarından uygun olan forma göre bıçakla kesim yapılır. Kesim yapan operatör halıları düzgün kesmeli ve aradaki bezi eşit şekilde ayırmalıdır. Halıyı eşit şekilde ayırabilmesi için iki halı arasına planlama birimi tarafından programlar yazılırken halıda kullanılan iplikle işaret atılmaktadır. Bu işaretler halı eni kadar olabildiği gibi daha kısa da (3-5 cm) olabilmektedir. Resim 1.3. Halının En Kesim Yerinin İşaretlenmesi Böylelikle halı kesim yapan operatör halının işaretli kısmından kestiğinde bez kısmını eşit bir şekilde ayırmış olur. Bakıldığında zor gibi görünen bu işlem aslında kesim tekniği bilindiğinde kolaylıkla halının düz bir şekilde kesilmesini sağlar. Halının içindeki atkılar enine, çözgüler ise boyuna uzandığından, bıçak çözgülere 90 derece açıyla atkıya ise paralel tutturulduğunda, bıçak ucu iki atkı arasına alındığı zaman açı kaybetmeden kesime başlanırsa düzgün bir kesim yapılmış olur.
Resim 1.4. Halının İşaretlenmiş Kesim Yerinden Enine Kesilmesi Kesilen halı taşıma bandına düşer. Halı taşıma bandına konulduğu zaman en kesme elemanı halının baş kısımlarını (overlok yapılacak kısımları) bant içine düzgün bir şekilde yerleştirir. Daha sonra diğer bir ayak pedalına basarak halının sürfile veya overlok yapılması için hareketli taşıma bandına ulaştırır. Operatör bir sonraki halıyı kesmek için tekrar ayak pedalına basarak halının gelmesini sağlar. Böylece kesme işlemi bu şekilde devam eder. Bazı enine kesme makinelerinde, halı kesme bölgesinde hareketli bir ızgara bulunmaktadır. En kesme elemanı, ayak pedalına basarak halının hareketli ızgara üzerinde toplanmasını sağlar.
Resim 1.5. En Kesme Makinesinde Halıyı Tutan Pistonlu Izgara En kesme Elemanı halıyı kesim yerinden kesip ayak pedalına bastığı zaman ızgara havalı piston yardımıyla geriye çekilir ve halı hareketli bant üzerine düşer. Ayak pedalına tekrar basarak ızgaranın tekrar eski konumuna gelmesini sağlar. Bu şekilde en kesme işlemi sürekli devam eder. Resim 1.6. Izgaraları Hareket Ettiren Havalı Piston Halıyı enine yönde kesmek için özel yapılmış bıçak veya maket bıçağı kullanılmaktadır.
Manuel kesme işlemlerinde kesme işlemi tamamen kesme elemanının kontrolünde olmaktadır. Halının ileri-geri hareketi, ızgaranın ileri-geri hareketi, taşıma bandının hareketi ve kesme işlemi kesme elemanı tarafından yapılmaktadır. Resim 1.7. Halıların Izgara Üzerinde Toplanarak En Kesme İşleminin Yapılması Manuel en kesim makinesinde bir adet çekim silindir bulunur. Kesme elemanı ayak pedalına basarak halının ileri-geri hareketini bu çekim silindiri ile vermektedir. Belirli bir çalışma süresinden sonra çekim silindirleri üzerindeki kayışlar değiştirilmektedir. 1.1.2. Otomatik Kesim Makinesi Otomatik kesme makinesinde kesim, makine üzerinde bulunan sensör ve metraj ölçerler yardımı ile yapılmaktadır. Planlama bölümü tarafından, dokunan programlardaki halı ebatları kesme makinesi monitörüne yüklenir. Otomatik kesim makinesinde sensörler ve metraj ölçerler halı boyunu ve kesim bezini görerek halının kesim noktasında durmasını sağlar. Kesim yerinde durmuş olan halı otomatik bıçaklarla enine yönde kesilerek birbirinden ayrılır ve daha sonra halı düzeltme bandına gönderilir. Halı düzeltme bandının amacı halının otomatik sürfile hattına düzgün bir şekilde girmesini sağlamaktır. Otomatik kesme makinesinin başında kontrol amaçlı bir personel bulunmaktadır. Otomatik kesme makinelerinde kesim bıçaklarında veya kesme yerlerinde yaşanan sorunlardan dolayı, genellikle otomatik kesim makinelerinde kesme işlemini kesme operatörü yapmaktadır. Halılar larka girmeden önce bazı işletmelerde halının çaprazlığımı ve
bombelenmesini düzeltmek için makineler kullanılmaktadır. Bu makineler halının çaprazlığını ve bombelenmeyi düzeltse bile, halılar tekli parçalara düştüğünde tekrar çapraz ve bombelenme görülmektedir. Özellikle pamuk atkı kullanılan halılarda bu durum sıklıkla karşımıza çıkmktadır. Bu durum neticesinde, otomatik kesim yapan makinelerde çapraz ve bobelenme toleransları olmadığı için halının düzgün kesilmemesine neden olmaktadır. Halı otomatik olarak sensörler yardımıyla veya kesme operatörünün ayak kısmına konan sensör ile halı kesim yerine gelir ve operatör halıyı yatay olarak keser. 1.2. Halı Kesim Yerleri Tüm halıların kenar formları müşteri tarafından belirlenmekte ve planlama tarafından ayarlanmaktadır (Halı standart kalite ise kenar formu standart olarak planlama tarafından verilir, eğer müşteriye özgü halı tasarlanmışsa müşterinin isteği doğrultusunda kenar formu ayarlanmaktadır). Konfeksiyon bölümünden farklı bir değer gelmediği sürece kenar formları yapıştırmalar için 8-8,5 cm, takma saçak için 2,4 cm, overlok ve püskül saçak için ise 5-6 mm olmaktadır. Planlama bölümü bu değerlere göre atkı hesaplayarak (Programa kaç cm olacağı girildiğinde program kendisi atkı hesabı yapar ve istenilen cm e göre boş atkı miktarını halının başına ve sonuna ekler) kenar formu için halı başına ve sonuna bez dokumaktadır. Halının enine yönde kesim yerleri kendi içerisinde kenar formuna göre 4 kısma ayrılır: Yapıştırma Takma Saçak Püskül Saçak Overlok Halı kesim yerlerinde genellikle halı kenar formlarının tam orta kısmına farklı renkte çizgi verilerek halının düzgün şeklinde kesilmesi sağlanmaktadır. Bu çizgi halı boyunca devam edebildiği gibi sadece halının baş ve son kısımlarına 5 er cm boyunda da konulabilir. Halı bezine yerleştirilen bu kesim çizgisi, halının doğru ve düzgün bir şekilde birbirinden ayrılmasına yardımcı olmak için verilmiş belirleyici bir çizgidir. Halının barkodu üzerinde kenar formu belirtildiği taktirde, sürfile elemanı barkod üzerindeki bilgiler bakarak halı kenarına hangi formda işlem yapacağını kolaylıkla anlayabilir.
Resim 1.8. Halı Barkodunda Kenar Formunun Belirtilmesi Y : Yapıştırma. Halının bitim yerinden 4 cm bez bırakılarak kesilir. T : Takma saçak. Halının bitim yerinden 1,2 cm bez bırakılarak kesilir. P : Püskül saçak. Halının bitim yerinden 1 veya 2 diş bez bırakılarak kesilir. O : Overlok. Halının bitim yerinden 1 veya 2 diş bez bırakılarak kesilir. 1.2.1. Yapıştırma Formunda Kesim Yerleri Müşteri tarafından kenar formu yapıştırma (katlama) istenen halılarda planlama bölümü sipariş girişi yaparken siparişin kenar formunu yapıştırma olarak seçmelidir. Yapıştırma iki halı arasındaki fazla dokuma yapılmış bezin halı sırtına düzgün bir şekilde yapıştırılması işlemidir. Yapıştırma bezinin uzunluğu planlama tarafından ayarlanmaktadır. Yapıştırma bezlerindeki atkı sayısı halı kalitesine göre değişmektedir. Bazı firmalarda standart kaliteler vardır. Bu kalitelere firmanın kendi belirlediği kenar formuna göre malzeme kodları verilir. Verilen malzeme kodunun ayrıntısında kenar formunun ne olacağı belirtilmiştir. Aynı desen için müşteri farklı bir kenar formu istediği zaman farklı malzeme kodu verilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde ürün içerisinde karışıklıklara sebep olur. Halı standartta saçaklı ise planlama programı saçaklı olacak şekilde ayaralar ve iki halı arasındaki boşluk yaklaşık 2,5 cm olur. Müşteri yapıştırma istedi ise farklı malzeme ile tanımlama yapılır ve planlamadaki ilgili personel yapıştırma olarak programlamayı yapar ve iki halı arasındaki boşluk yaklaşık 8cm olur.
Resim 1.9. Yapıştırma Kenar Formunda Kesim Yeri Yapıştırma işlemi için iki halı arasına 8 cm lik bez dokunur ve o bezin tam ortasından enine yönde kesim yapılarak iki halı birbirinden ayrılır. Böylece halıların sonunda katlamak için 4 cm lik bez kalır. Yapıştırma bezinin düzgün kesilebilmesi için bezin orta noktasına farklı renkte işaret konulur. Birbirinden ayrılmış olan halı başındaki 4 cm lik bez halı sırtına silikon yapıştırıcı ile yapıştırılır. Yapıştırma bezlerinin halı sırtına doğru ve düzgün şekilde katlanabilmesi için halının bittiği, yapıştırma bezinin başladığı yere, yani halı yapıştırma bezinin kırılma noktasına kolay kırılması (katlanması) için seyrek dokuma yapılır. (Planlama tarafından programlama yapılırken, olan halı bitiminden önce 3 diş ve bez başladıktan sonra 3 dişte tüm renkler halı sırtına kaldırılır (planlama dili ile all-up yapılır). Bu sayede bu dişlerde daha tok yapı elde edilmiş olur. Dişler arasında kalan kısım ise daha gevşek yapıda olduğundan için halı yapıştırma sırasında daha kolay ve düzgün katlanabilir. Aynı zaman da silikon bu tok olan kısımlara daha iyi yapıştığından dolayı daha sağlam bir kenar formu elde edilmiş olur. 1.2.2. Takma Saçak Formunda Kesim Yerleri Müşteri tarafından kenar formu halı kenarına takma saçak olarak belirtilmiş ise, müşteri siparişi sisteme girilirken kenar formu kısmına takma saçak yazılır. Daha sonra sipariş dokunduktan sonra halıların takma saçak olduklarını belirlemek için konfeksiyon kısmına iş emri yazılır veya halı barkodu üzerine T yazılır.(t: takma saçak).
Takma saçak bezi iki halı arasında genellikle 2,4 cm dir, yani halı başı 1,2 cm ye düşmektedir. En kesme operatörü saçak bezini tam ortasından keser ve saçak dikim makinesine gönderir. Resim 1.10. Takma Saçak Kenar Formunda Kesim Yeri 1.2.3. Overlok ve Püskül Saçak Formunda Kesim Yerleri Overlok ve püskül saçak halıların kesim yerleri genellikle aynıdır. İki halı arası genelde 5-6 mm (2-4 atkı için) olmakla birlikte atkı sıklığına göre değişkenlik göstermektedir. Bu halılar kenar form bezinin tam orta yerinden kesilerek barkod üzerindeki bilgilere veya daha önce verilmiş olan iş emrine göre overlok veya püskül saçak makinesine gönderilir. Resim 1.11. Overlok ve Püskül Saçak Kenar Formu İçin En Kesme Yeri
1.3. Enine Kesim Bıçakları İki halıyı birbirinden ayırmak için en kesme elemanı tarafından kullanılan bıçaklara halı kesim bıçakları denir. Halı kesim bıçakları kesme elemanının halıyı en kolay şekilde kesmesini sağlamalıdır. Kesim bıçakları kesme elemanının bıçağı tutmasını kolaylaştıracak, kolunu yormayacak yapıda olmalıdır. En kesim bıçakları en yaygın olarak 2 şekilde kullanılmaktadır. Bunlar, halı bir zemin üzerinde kesilecek ise özel üretilmiş halı kesim bıçakları, eğer yukarıda kesilecek ise normal bıçaklardır. Bıçak kullanırken rahat olunması ve bıçak sapının sağlam tutulması gerekmektedir. Personel yorgun olduğu ve bıçak sapının sağlam tutulmaması durumunda bıçağın ters dönmesine ve elin kesilmesine sebep olabilir. Bıçakların bakımları zamanında ve düzgün yapılmalıdır. Aksi takdirde iş kazalarına sebebiyet vermektedir. Özel Üretilmiş CD Bıçaklar Bu bıçaklar kesme elemanının bıçağı kolaylıkla tutabilmesi için el tutma yeri bulunduğu ve bıçakları kolay değiştirildiği için çok sık kullanılan bıçak türüdür. Oval halıların kesilmesinde veya normal halılarda zemin üzerinde kesme yapılacak ise bu bıçak kullanılmaktadır. Bıçağın gövde kısmı plastik, kesici ise çelikten imal edilmiştir. Resim 1.12. Özel Üretim Bıçak Normal Bıçaklar Bu bıçaklar halı sektöründe yaygın olarak kullanılmaktadır. Halıları birbirinden ayırma işlemi yapılırken, dikey kesme işlemi yapılırken, top başı bezlerini birbirinden ayrılmasında ve benzer tüm kesme işlemlerinde bu bıçaklar yaygın olarak kullanılmaktadır. Resim 1.13. Normal Bıçak
UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede emniyet kurallarına dikkat ederek halıyı doğru yerinden enine kesiniz. İşlem Basamakları» Halı taşıma kollarını öne alma pedalına basarak kolları öne alınız. Öneriler» Ayağı pedaldan çekerek halının taşıma kolu üzerine gelmesini sağlayınız.
» Halı kesme seviyesine geldiğinde pedala basınız.» Bıçakla halı kesim hizasından eni boyunca kesiniz.» İkinci pedala basarak taşıma kollarını geriye alınız ve halıyı bant üzerine düşürünüz.
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Halı taşıma kollarını öne alma pedalına basarak kolları öne aldınız mı? 2. Ayağı pedaldan çekerek halının taşıma kolu üzerine gelmesini sağladınız mı? 3. Halı kesme seviyesine geldiğinde pedala bastınız mı? 4. Bıçakla halı kesim hizasından eni boyunca kestiniz mi? 5. İkinci pedala basarak taşıma kollarını geriye alınız ve halıyı bant üzerine düşürdünüz mü? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Halıyı eşit şekilde ayırabilmesi için iki halı arasına desen birimi tarafından programlar yazılırken halıda kullanılan iplikle işaret atılmaktadır. 2. ( ) Kesme elemanı ayak pedalına basarak halının aşağı-yukarı hareketini bu çekim silindiri ile vermektedir. 3. ( ) Halı düzeltme bandının amacı halının otomatik sürfile hattına düzgün bir şekilde girmesini sağlamaktır. 4. ( ) Konfeksiyon bölümünden farklı bir değer gelmediği sürece kenar formları yapıştırmalar için 8-8,5 cm olmaktadır. 5. ( ) Halının barkodu üzerinde kenar formunun nasıl olacağı belirtilir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında emniyet kurallarına dikkat ederek ve halıyı doğru yerinden katlayarak sürfile yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA» Halı ucuna sürfile yapmanın önemini araştırınız. 2. HALIYA SÜRFİLE YAPMA 2.1. Halı Ucuna Sürfile Yapmanın Önemi Halı ucuna sürfile yapılmasının amacı, yapıştırma yerindeki jütlerin sökülmemesi ve katlama bezinin uç kısmının halı sırtında düzgün durmasını sağlamaktır. Halı overlok kısmı halı boyuna yapılmaktadır. Bu işlemde overlok dikişleri atkıya tutunduğundan ve atkılar da halı enine uzandığından dolayı dikişin patlaması veya sökülmesi zordur. Yalnız sürfile işleminde de dikişler atkıya tutunmaktadır ve atkılar halı eninde dikişe paralel olduğu için dikişin sökülmesi ve patlaması ihtimali overlok dikişine göre daha fazladır. 2.2. Sürfile Yapma Şekilleri Sürfile işlemi işletme şartlarına, dokunan halı kalitesine ve müşteri isteklerine göre farklılıklar göstermektedir. Uygulama şekli ve kullanılan makineler bakımından 3 çeşit sürfle yapılabilmektedir. 1- Teğel dikiş ile sürfile 2- Overlok dikiş ile sürfile 3- Şerit kullanarak yapılan sürfile
2.2.1. Teğel Dikiş İle Sürfile Teğel dikiş ile sürfile, standart overlok dikiş makinesinin dikiş sıklığı en az seviyede ayarlanarak yapılan dikiştir. Bu dikiş ile hem yapıştırma sonundaki jütlerin sökülmesi engellenir, hem de sürfile dikiş için fazla iplik harcanmamış olur. Teğel dikiş diğer sürfile dikişlerine göre daha hızlıdır ve maliyeti daha azdır. Normal overlok makinesi ile yapılmaktadır. Overlok makinesinde teğel dikiş yapabilmek için, halıyı daha hızlı ilerletmek amacıyla baskı ayağı altındaki dişlinin çekim ayarı açılmalıdır. Böylece cm ye 10 yerine 2-3 iğne batımı gerçekleşmektedir. Bu ayarlama, overlok makinesinin arka kısmındaki ayar vidası ile yapılmaktadır. Hız kontrol cihazına (invertör) bağlı olan overlok makinelerinde bu işlem, iğne batım hızı düşürülerek yapılmaktadır. Teğel dikişin diğer faydası ise, dikişin olduğu yerler fazla kabarık olmadığı için yapıştırma işlemi daha kolay ve düzgün yapılabilmektedir. Resim 2.1. Teğel Dikiş Burada kullanılan iplik genellikle jüt rengine yakın bir iplik seçilerek halı zemini ile aynı renkte olması sağlanır. Bunun amacı dikişin halı sırtında belirgin bir biçimde görünmesini engellemektir.
Resim 2.2. Teğel Dikişte Kullanılan Overlok Makinesi 2.2.2. Overlok Dikiş İle Sürfile Bu şekildeki sürfile, overlok makinesi ile yapılmaktadır. Kesme bölümünden bant yardımı ile gelen halılara sürfile elemanı (terzi) tarafından yapıştırma bezlerine sürfile dikişi yapılarak fazlalık iplikleri uç kısımları düzenlenerek bez altına yapıştırılır. Müşteri sürfile için herhangi bir renk bilgisi vermediği takdirde tüm halılar için bej rengi iplik kullanılmaktadır. Tek renk kullanmaktaki amaç fazla renk değiştirmeden üretime devam etmektir. Eğer sürfile rengi de overlok rengi ile aynı olursa her overlok rengi değiştiğinde sürfile rengi de değişecektir. Bundan dolayı süre uzayacağından üretim miktarında düşme olacaktır. Sürfile yapılırken, sürfile dikişinin altına kenar overlokta olduğu gibi şerit kullanılmaz. Buradaki amaç maliyeti düşürmektir. Şerit kullanıldığı zaman dikiş sıklığı düşürülmektedir. Müşteri tarafından sürfile ile ilgili herhangi bir bilgi gelmemesi durumunda standart olarak overlok dikiş kullanılmaktadır. Resim 2.3. Overlok Dikiş ile Sürfile
Overlok sürfile dikişi diğer sürfile dikişlere göre daha kalın olduğundan yapıştırma işlemi biraz daha kaba olmaktadır. Overlok dikiş sürfile ile teğel dikiş sürfile makineleri aynıdır. Bu ikisi arasındaki tek fark dikiş sıklığıdır. Sürfile işleminde makine başında bir terzi ve makine sonunda dikilen sürfile uç kısmını düzenleyen bir eleman bulunur. Halı, sürfile işleminden sonra yapıştırma makinesine gider. 2.2.3. Şerit Kullanılarak Yapılan Sürfile Şerit ile yapılan sürfile diğer sürfile çeşitlerine göre daha maliyetli ve üretim açısından diğerlerine göre daha azdır. Şerit ile sürfile yapılırken overlok makinesi çıkarılır. Yerine normal düz dikiş yapabilen zincir dikiş makinesi takılır. Şerit ile sürfile işlemi takma saçak diken makinelerle de yapılabilmektedir. İplik olarak genellikle polyester, renk olarak ise şerit rengi seçilmelidir.
Resim 2.4. Şerit Sürfile İşleminin Yapılması Şerit sürfile yapmak için saçak dikme makinelerine şerit besleme aparatı takılarak tek iğneli olarak çalıştırılmaktadır. Şerit besleme aparatı, şeridin halı bezine girmesini sağlar. Şerit dikme makinesi iğnede ve lüperde olmak üzere iki iplik ile dikiş yapılmaktadır. İğnedeki iplik iğne yardımı ile şerit içerisine girerek alttaki(lüperdeki) iplik ile iç içe geçerek zincir dikişi oluşturur. Çekim silindiri yardımı ile halı ileri doğru çekilerek dikişin devam etmesi sağlanır. Beslenen iplikler bobin olduğu için, makinenin iplik nedeniyle durması azalmakta ve daha uzun
süre çalışabilmektedir. Makine parçaları, görünür kısmında olduğu için, makinenin ayarlanması diğerlerine göre daha basit ve hızlıdır. Resim 2.5. Halı Bezine Dikilmiş Şerit Halı bezine dikilen şerit genellikle bej renk olarak seçilir. Bunun amacı halı zemininde fazla kiri pisi göstermemesidir. Halı ucuna sürfilede kullanılan şerit ile halı kenar overloğuna kullanılan şeritler kalite ve yapı bakımından birbirlerine benzeseler de farlı ürünlerdir. Sürfileye kullanılan şerit, overlok şeridine göre biraz daha geniş, kalındır ve dokuma yapısı kenar şeridine göre daha sağlamdır. Şerit dikme işleminden sonra fazla şerit kesilerek yapıştırma bezi altına silikon el tabancası ile yapıştırılarak temiz ve düzgün bir görüntü sağlanmaktadır.
Resim 2.6. Fazla Şeridin Kesilerek Yapıştırma Bezi Altına Yapıştırılması ve Silikon Tabancası Sürfile şeridinin halıya dikilme şekli zincir dikiş ile yapılmaktadır. Zincir dikiş normal düz dikiş şeklidir. İplik halkalarının birbirine zincir gibi geçmesinden dolayı bu ismi almıştır. Şerit dikme işlemi, saçak dikme makinesinin şerit besleme aparatı değiştirilerek yapılır. Şerit rengine göre iplik, makinenin gergi aparatlarından geçirilerek iğneye takılır, şerit, besleme aparatından geçirilir. Daha sonra halı yapıştırma bezi makine önüne getirilerek şerit dikilmeye başlanır. 2.3. Sürfile Sonrası Fazlalıkların Kesilmesi Sürfile işlemi bitmiş olan halı, dikiş sonrası fazla kalan iplikler otomatik veya manuel olarak kesilerek halı yapıştırma bezinin alt kısmına yapıştırılır. Bu yapıştırma işlemi çakmak ile yakma yapılarak veya silikon ile halı bezine yapıştırılarak yapılmaktadır. Otomatik Kesme İşlemi: Sürfilesi yapılmış olan halı bant yardımı ile sürfile dikiş makinesinin hemen çıkışında bulunan kesme makinesine getirilir. Makine üzerinde bulunan sensör halı bezi geçtikten sonra otomatik olarak bıçaklar yardımı ile kesme işlemi yapmaktadır. Kesme mesafesi sensörler yardımı ile istenilen miktarda ayarlanmaktadır. Kesme makinesi sağda ve solda olmak üzere iki adettir. Kesme makineleri sürfile dikişini kestikten sonra (overlok, teğel, vs) bir eleman tarafından kesilen sürfile halı bezine yapıştırılır.
Resim 2.7. Sürfile Dikişinin Otomatik Kesilmesi Manuel Kesme İşlemi: Halı sürfile dikişinden sonra kesme elemanı tarafından (uç yakma elemanı) iki halı arasındaki sürfile dikişi kesilerek yapıştırma bezinin alt tarafına yapıştırılır. Resim 2.8. Sürfile Dikişinin Manuel Kesilmesi 2.4. Halı Sürfile Makineleri Sürfile makineleri; overlok makinesi ve zincir dikiş dikebilen normal dikiş makineleri olmak üzere 2 çeşittir.
Overlok makinesi, iplik ve misina ile normal overlok dikişi yapmaktadır. Misina ipliği halıyı tutturmaya yarayan sağlam ve şeffaf renkte naylon ipliktir. Zincir dikiş makinesinde ise, altta ve üstte olmak üzere (iğnede ve lüperde) 2 adet polyester iplik kullanılarak normal düz dikiş yapılmaktadır. Bu makine ile normal terzi makinesinde olduğu gibi dikiş işlemi gerçekleştirilmektedir.
UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede emniyet kurallarına dikkat ederek ve halıyı doğru yerinden katlayarak sürfile yapınız. İşlem Basamakları» Halı sürfile makinesine ipliği bağlayınız. Öneriler» Halı sürfile makinesine misina ipliğini bağlayınız.» Sürfile makinelerini kenarda uygun seviyeye getiriniz.» Halı uçlarını iki yana yaslayınız.» Halı uçlarını doğru yerden katlayınız.
» Baskı kollarını halı üzerine indiriniz.» Makineyi çalıştırınız.
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Halı sürfile makinesine ipliği bağladınız mı? 2. Halı sürfile makinesine misina ipliğini bağladınız mı? 3. Sürfile makinelerini kenarda uygun seviyeye getirdiniz mi? 4. Halı uçlarını iki yana yasladınız mı? 5. Baskı kollarını halı üzerine indirdiniz mi? 6. Makineyi çalıştırdınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz 1. Aşağıdakilerden hangisi standart overlok dikiş makinesinin dikiş sıklığı en az seviyede ayarlanarak yapılan dikiş çeşididir? A) Teğel dikiş ile sürfile B) Overlok dikiş ile sürfile C) Şerit kullanarak yapılan sürfile D) Sürfile 2. Teğel dikiş sürfilede kullanılan iplik hangi özellikte olmalıdır. A) Çözgü rengine yakın bir iplik seçilerek halı zemini ile aynı renkte olmalıdır. B) Hav rengine yakın bir iplik seçilerek halı zemini ile aynı renkte olmalıdır. C) Atkı rengine yakın bir iplik seçilerek hav ipliği ile aynı renkte olmalıdır. D) Atkı rengine yakın bir iplik seçilerek halı zemini ile aynı renkte olmalıdır. 3. Müşteri sürfile için herhangi bir renk bilgisi vermediği takdirde tüm halılar için bej rengi iplik kullanılmaktadır. Bunun amacı aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Maliyet B) Üretim C) İşçilik D) İplik 4. Şerit kullanılarak yapılan sürfile işleminde genellikle iplik olarak aşağıdakilerden hangisi kullanılmaktadır? A) Polipropilen B) Akrilik C) Poliamid D) Poliester 5. Aşağıdakilerden hangisi sürfilede kullanılan şeridin, overlok şeridine göre avantajlarından biri değildir? A) Geniştir B) Kalındır C) Esnektir D) Dokuma yapısı daha sağlamdır DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise Modül Değerlendirme ye geçiniz.
MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz 1. Halıyı enine yönde kesmek için aşağıdakilerden hangisi kullanılmamaktadır? A) Özel yapılmış bıçak B) Makas C) Maket D) Normal bıçak 2. Enine kesim işleminde aşağıdakilerden hangisi önem arz etmez? A) Bıçak sapının sağlam tutulması B) Personelin yorgun olmaması C) Personelin bıçağı kullanırken rahat olması D) Kesim yerine dikkat edilmemesi 3. İki halı arasındaki kesim yerleri aşağıdaki faktörlerden hangisine bağlıdır? A) Atkı sıklığı B) Çözgü sıklığı C) Hav sıklığı D) Çözgü gerginliği 4. Aşağıdakilerden hangisi Özel Üretilmiş CD Bıçakların kullanım yeri arasında değildir? A) Oval halıların kesilmesinde B) Normal halıların zemin üzerinde kesilmesinde C) Top başı bezlerinin birbirinden ayrılmasında D) Yukarda kesilmeyecek halının kesilmesinde 5. Aşağıdakilerden hangisi manüel kesme işlemlerinde kesme elemanının görevlerinden biri değildir? A) Halının ileri-geri hareketini sağlamak B) Halının kalitesini kontrol etmek C) Taşıma bandının hareketini sağlamak D) Kesme işlemini yapmak DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları ilgili öğrenme faaliyetine geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.
CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN CEVAP ANAHTARI 1 Yanlış 2 Yanlış 3 Doğru 4 Doğru 5 Doğru ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN CEVAP ANAHTARI 1 A 2 D 3 B 4 D 5 C MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI 1 B 2 D 3 A 4 C 5 B
KAYNAKÇA Bu modülün yazılmasında herhangi bir yazılı kaynaktan yararlanılmamış olup, tamamen halı üretim işletmelerinde gözlem yaparak ve ilgili işletmelerde çalışanların beyanlarına göre modül yazarları tarafından yazılmıştır.