SERADA KAVUN YET Mine ÜNLÜ Recep CO KUN Kavun ülkemizin birçok yerinde geni alanlarda yeti tirilmektedir. Bu alanlar genelde Ege, Marmara, ç Anadolu, Do u, Güneydo u Anadolu ve Akdeniz Bölgelerinde yer al r. ll k ortalama üretim miktar 1.950.000 ton ile Türkiye sebze üretimi içinde %12.62'lik bir paya sahiptir. Dünya üretiminde ise Çin den sonra ikinci s rada yer almaktad r. Son y llarda kavun sera ve alçak plastik tünel alt nda yeti tirilen çe itlerle, dayan kl k k çe itlerin saklanmas sayesinde mevsim d nda da sat lmakta ve de erlendirilmektedir. Il k iklim bitkisi olan kavunun, tohum ekiminden hasad na kadar 80-120 gün ihtiyaç vard r. Vejetasyon süresi boyunca so uk ve dondan olumsuz etkilenir. Ayn zamanda iklim ve toprak istekleri yönünden çok seçici bir bitkidir. Kavun ana besin maddesinden daha çok, so uk meyve olarak tüketilmektedir. Bunun yan s ra küçük meyveleri tur u sanayinde önemli bir yer almaktad r. Kavun genelde iç piyasa için üretilmektedir. Son y llarda ise iç piyasa yan nda Avrupa ülkeleri ve Ortado u ülkelerine ihraç edilmeye ba lanm r. Avrupa pazarlar nda ubat-haziran aylar aras ndaki dönemde kavun üretiminin yetersiz olmas nedeniyle fiyatlar oldukça yüksek seyretmektedir. Ülkemizde de sebze hali fiyat indekside benzer ekilde seyreder. Bu aç dan serada kavun yeti tiricili i önem arz etmektedir. yapraklar n alt nda minyatür bir meyveci in bulunmas yla tan rlar. Döllenme olay ndan sonra bu meyvecik büyüyerek gerçek meyveye dönü ür. ÇE T SEÇ Meyve kalitesi kavun yeti tiricili inin en önemli unsurlar ndan olup bunlardan eker oran, lifsizlik, meyve eti kal nl, kabuk kal nl, çekirdek evi büyüklü ü, aroma seçece imiz çe idi belirlemede önemli bir kriter olarak kar za ç kmaktad r. Ayr ca sera yeti tiricili inde hastal k ve zararl larda önemli bir unsur oldu u için çe it seçiminde ba ta Fusarium solgunlu u olmak üzere de ik hastal k ve zararl lara dayan kl çe itlerin seçilmesine de özen gösterilmelidir. hraç ürünü elde etmek için sera yeti tiricili inde 80-85 günde hasat edilebilen, raf ömrü uzun, yola dayan kl,1-1,5 kg meyve rl na sahip üniform ve Avrupa pazalar nda tercih edilebilen tiplerden çe itler seçilmelidir. TOHUM EK VE F DE YET Serada kavun üretiminde erken ilkbahar yeti tiricili i için Kas m, ilkbahar yeti tiricili i için ise Ocak ay içerisinde tohum ekimi yap lmaktad r. Günümüzde daha ziyade haz r fide kullan lmakta olup Fideler seralara Aral k- ubat aylar aras nda dikilmektedir. TK SEL ÖZELL KLER Tek y ll k bir bitki olan kavun, tüylü bir gövdeye, sar kollara, 5 loblu el ayas eklinde yapraklara sahiptir ve yaprak koltuklar ndan sürgünler meydana gelir. Bu yan sürgünlerde çiçekler ve meyveler olu ur. sa ve kal n bir kaz k köke sahiptir. Yan kökler ise toprak yüzeyine yak n olarak geli mektedirler. Yan köklerin derinli i en fazla 45 cm'yi buldu u halde, kaz k kök 90 cm'ye kadar inmekle birlikte kökün topra a tutunma gücü zay ft r. FARKLI Ç ÇEK T PLER NE SAH P Kavun bitkisi üzerinde erkek, di i ve hem di i hem erkek çiçek özelli inde erselik çiçekler bulunur. Erkek çiçekler ana gövde üzerinde yaprak koltuklar nda, di i ve erselik çiçekler ise yan kollardaki yaprak koltuklar nda bulunurlar. Erselik ve di i çiçekler taç ve çanak ( Resim 1 : 45 lik viyollerde kavun fideleri.) SERADA TOPRAK HAZIRLI I Kavun yeti tiricili i yap lacak serada toprak i lenip rötovatörle düzeltildikten sonra 90 * 50*50 cm. eklinde çift s ral veya 60*90, 60*100 cm. aral kla masuralar haz rlan r. M Fideler ilk gerçek yapraklar ç kt ktan sonra yeti tirildikleri ortamdan al narak haz rlanan masuralar üzerine dikilir.
( Resim2:Dikimden sonra seradan bir görüntü ) MDEN SONRA BAKIM LEMLER ( Resim 3 : Ask ya alma) BUDAMA SULAMA Kavun bitkisi büyüme ve meyvelerin olgunla ma devresinde bol suya ihtiyaç gösterir. Kavunun yatay kökleri hafif topraklarda 20-25 cm derinlikte yay ld ndan bu tip topraklar daha s k sulanmal ve her sulamada kök seviyesine kadar inilmelidir. A r topraklarda ise kavun kökleri fazla derine inmeyip yüzeysel kal r. Bu tip topraklar daha fazla su tuttu u ve sulama kök seviyesine kadar yap laca ndan fazla su verilmesine gerek yoktur ve daha seyrek sulanmal r. Sulama zaman ve say toprak tipine, topra n su tutma kapasitesine, topraktan kaybolan su miktar na, bitki büyümesi ve kök geli mesi ile iklim ko ullar na ba r. ÇAPALAMA Birinci sulamadan sonra toprak tava gelince s ra aras ve s ra üzerlerindeki bitkiler 10-15 cm boya ula klar nda ilk çapa yap r ve bitkilerin bo azlar doldurulur. Sera içerisinde yabanc otlarla mücadele etmek ve topra n havaland lmas için ara ara çapalama yap lmal r. ( Resim 4 : Sürgün ucu alma ) Kavunda erkencilik ve kaliteli meyve için budamaya gerek duyulmaktad r. Kavunda budama iki de ik metotla yap labilir.birinci metotta fide dikilip iki gerçek yaprak meydana geldikten sonra tepe al r. ASKIYA ALMA Kavunlar seralarda yerden tasarruf sa lamak,birim alanda daha fazla say da bitki yeti tirmek, daha kaliteli, düzgün ekilli meyve elde etmek ve sera içerisinde hava sirkülasyonunu sa lamak, hastal klarla mücadele etmek, hasat kolayl ve yere de en meyvelerin bozulmas önlemek için ask ya al narak yeti tirilmektedir.
(Resim 5 : Koltuk alma) Meydana gelen ikinci sürgünlerden kuvvetli olan ana gövde olarak büyümeye b rak p di er sürgünler yerden 40-50 cm. ye kadar temizlenir. Daha sonra meydana gelen sürgünler bir meyveden sonra iki yaprak rak larak uç alma i lemi yap r. kinci metotta ise bitki normal geli meye terk edilir ana gövde üzerinde meydana gelen sürgünler 40-50 cm. ye kadar temizlenir. Daha sonra meydana gelen sürgünler bir meyve iki yaprak üzerinden uç alma i lemi yap r. MEYVE TUTUMUNUN SA LANMASI Erselik veya di i çiçeklerde döllenme olay n gerçekle mesi için çiçek tozlar n di icik tepesine ta nmas gerekir. Kavunun çiçek tozlar a r, yap kan ve ince bir zarla örtülüdür. Bu nedenle çiçek tozlar rüzgarla ta nmaz, bir ta ya ihtiyaç gösterirler. ARI %30 VER M ARTIRIR ( Resim 6 : Kavun çiçe i ve bal ar ) Kavun çiçeklerinin döllenmesi için en uygun böcekler bal ar lar r. K nkanatl böcekler, yaban ar lar ve yaprak bitleri döllenmede etkili de ildirler. Kavun yeti tiricili inde, daha kaliteli ve raf ömrü uzun meyve isteniyorsa kovan kullan na dikkat edilmelidir. Bu amaçla, 2 dekar kavun yeti tiricili i için konacak 1 kovan ar verimde %30 oran nda bir art sa lamaktad r. ( Resim 7 : Solda hormon ile sa da ise bal ar ile meydana gelen ayn bitki üzerindeki meyve) GÜBRELEME Kavun yeti tiricili inde gübreleme meyve ba lama, meyve ekli ve kalitesi yönünden dikkat edilmesi gerekli en önemli faktörlerden olup, sa kl bir gübreleme program için toprak tahlili yap lmal r. Ancak genel olarak meyve olu um dönemine kadar fosfor a rl kl, meyve olu umundan sonra azot-fosfor-potasyum dengesini sa layacak, olgunla ma dönemine do ru potasyum a rl kl bir program ba ar bir yeti tiricilik için önerilebilir. Kavun için 1 ton sulama suyunda bulunmas gereken bitki besin maddesi miktar Ortalama olarak N (Azot )120-150 ppm, P2O5 30-50 ppm, K2O 180-220 ppm dir. Buna göre verilmesi gereken gübre miktarlar ise %33 lük Amonyum nitrat 300 gr, MAP 150 gr ve Potasyum nitrat 450 gr dir. MALÇLAMA Serada erkencili i sa lamak için toprak malçlamas ve perdesi uygulamas yap lmaktad r. Malçlama, birinci çapalamadan sonra fideler ipe al nmadan önce toprak yüzeyi en ince ( 0.01) effaf plastikle kapat r. Malçlaman n di er bir yarar da yere de en meyvelerin bozulmas önlemektir.
OLGUNLA MA VE HASAT Kavun yeti tiricili inde meyve hasat yeti tirme periyodu boyunca bir bitkiden çe itlerin meyve büyütme durumuna göre de mekle birlikte 2-3 adet yap labilir. Yaln z üniform ve kaliteli meyve için meyve ba lama döneminde dikkatli bir meyve seyreltme budamas yap larak toprak seviyesinden 40-50 cm. de ilk meyve ba lat lmal sonra ikinci meyve; birinci meyveden 3-4 bo um aras sonra olacak ekilde ayarlanmal r. lk meyve olgunla ma periyoduna girdikten sonra üçüncü meyve olu umuna izin verilmelidir. Kavun meyveleri gerçek iriliklerine geldikten sonra olgunla maya ba larlar. Meyve rla r. Dip k sm nda hafif bir yumu ama ve koku ba lar. Kabuk rengi çe ide özgü rengini al r ve parlakla r. Bozulma ve yola dayan m için meyve sap ile birlikte hasat yap lmal r. Yeti tirme döneminde ise Mildiyö ve Fusarium solgunlu u en önemli hastal klar olarak kar za ç kmaktad r. Mildiyö yapraklarda sar ve kahverengimsi damarlarla s rl lekeler halinde görülür. Lekelerin alt k sm nda siyah, hafif bir fungal örtü gözlenir. S k dikim yap lmamal ve oransal nem dü ürülmeye çal lmal r. Mancozep, maneb, phosethyl, propomacarb hydrochloride etkili maddeli ilaçlarla kimyasal mücadelesi yap r. Fusarium solgunlu unun alt yapraklardan bir veya bir kaç n solmas en tipik belirtisidir. leri devrede solgunluk di er yapraklarda da görülür.gövde enine kesilirse iletim demetlerinde kahverengile me ortaya kar. Yeti tiricilikte dayan kl çe it kullan en etkin mücadele yöntemi olup kimyasal mücadelede benomyl, carbendazim ve thiophanete methyl etkili maddeli ilaçlar n topra a uygulanmas önerilebilir. Kök ur nematodlar toprak içinde ya ayan ve gözle görülmeyen mikroskobik canl lar olup bitki bünyesinde ya arlar ve ço al rlar.bitki kök sisteminde urlara neden olarak bitkinin iletim demetlerini bozarlar, topraktan su ve besin al veri ini engellerler. Kavun kök ur nematodlar ndan çok çabuk etkilenerek zarar gören bir bitkidir.bu nedenle bitkilere nematod bula lmadan tedbir al nmal r. Bu amaçla yeti tiricilikte temiz toprak ve fide kullan lmal r. Sera topra nda solarizasyon uygulamas yap lmal r. ( Resim 8 : Uygun aral klarla meyve ba lat lm bir sera ) HASTALIK VE ZARARLILAR LE MÜCADELE Serada kavun üretiminde fide yeti tirme döneminde görülen en önemli hastal k Çökerten olup fidelerin gövdesinde yumu ama, incelme ve çürümeler meydana getirerek fidenin ölümüne sebep olur.fide topra steril edilmeli, Etridiazole ve quintozone etkili maddeli ilaçlar önerilebilir. ( Resim 9 :Fusarium zarar )
KAYNAKLAR 1. Anonymous 1995, Zirai Mücadele Teknik Talimatlar Cilt 2., Cilt 4. 2. Köseo lu, K. 1991, Serada Kavun,Serac k Ara rma Enstitüsü Müdürlü ü Yay nlar. ANTALYA 3. Mann, L. K. (1952) Honey- bee activity in relation pollnation and fruit set in cantalaupe (C. Melo ) Amer. J. Bot., 40 545-53. 4. Uygun N., Sar N. 1999, Sera Kavun Yeti tiricili inde Farkl Budama Yöntemleri ile Meyve Ba latma Yüksekli inin Bitki Geli imi, Verim ve Meyve Özellikleri Üzerine Etkileri.,Ç. Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü. Adana, Tübitak Türk J. Agric For 2000. Sayfa 365-373 stanbul. 5. Vural H., E iyok D., Duman. 2000 Kültür Sebzeleri ( Sebze Yeti tirme Tekni i ) Ege Üniversitesi Bahçe Bitkileri Bölümü BORNOVA 2000, ZM R. 6. Resimler.BATEM seralar.