MATBAA EĞİTİMİ VEREN EĞİTİM KURUMLARINDA, FOTOGRAFİ DERS İÇERİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER Muharrem Sözen*, Gülhan Büyükpehlivan**, Sinan Sönmez* * Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, Matbaa Eğitimi Bölümü, İstanbul ** Marmara Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Tasarım ve Basım Yayımcılık Programı, İstanbul Özet Hızla gelişen teknoloji, her alanda olduğu gibi fotoğraf kameralarında da büyük gelişmeler sağlamıştır. Öyleki iletişim aracı olarak kullandığımız telefonlar zamanı geldiğinde bir fotoğraf makinesi işlevi görmektedir. Ancak bu çekilen fotoğrafların matbaacılık alanında kullanılabilirliği tartışılır. Masaüstü yayıncılık işleri yapan kurumlar, tasarımlarını gerçekleştirecekleri işlerde kullanacakları fotoğrafları, sahip oldukları dijital fotoğraf kameralarıyla çekmekte ve dijital ortama aktarmaktadırlar. Ancak sistemin bu kadar hızlı işlemesi fotoğraf çekimi aşamasında bilinmesi gereken kuralların göz ardı edilmesi anlamına gelmemelidir. Bu kuralların en başında, fotoğraf kamera parçalarının çok iyi tanınması, çekim tekniklerinin bilinmesi, çekim sırasında olumsuzlukları ortadan kaldırmamıza olanak sağlayan yardımcı elemanların tanınması gelmektedir. Ayrıca kompozisyon oluşturulurken dikkat edilmesi gereken unsurların bilinmesi, ışığı tanıma ve kullanabilme becerisi de bu kurallar içinde yer almaktadır. Matbaa Eğitimi verilen eğitim kurumlarında Fotografi dersi adı altında fotoğrafçılıkla ilgili temel bilgiler ve beceriler öğrencilerine verilmektedir. Yapılan bu çalışma Fotografi ders içeriğinin geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. 1. Giriş Fotoğraf ve fotoğrafçılık, yazılı ve görsel sanatlarda gün geçtikçe önemi artmış ve artık günümüzde hemen her sanat dalında kullanılır olmuştur. Fotoğrafların büyük bir çoğunluğu da matbaalarda basılarak izleyicilerinin beğenisine sunulmaktadır. Dolayısıyla fotoğrafın günümüzdeki önemini gören toplumlar bunun eğitiminin de verilmesi gerektiğinin bilincine varmışlardır. Bu yüzden mesleki eğitim veren 305
orta öğrenim kurumlarında ve üniversitelerde fotoğrafçılık eğitimi veren bölümler kurulmuştur. Görsellik açısından matbaacılık alanında büyük öneminden dolayı matbaacılık eğitimi veren okullarda, tasarım ve basım yayımcılık eğitimi veren bölümlerde de fotografi dersi adı altında öğrencilere eğitim verilmektedir. Öğrencilerin bu sayede fotoğraf konusu üzerine yeteri derecede bilgi sahibi olması ve mesleki yaşamda bu alanla ilgili karşılaşabilecekleri sorunları çözmelerine olanak sağlanmak planlanmaktadır. Ancak eğitim kurumlarının teknolojik bakımından yetersizlikleri, öğrencilerin öğrendikleri teorik bilgileri uygulamalarına olanak sağlayamamaktadır. Kuşkusuz diğer alanlarda olduğu gibi fotoğraf alanında da uygulama, bilginin pekiştirilmesi aşamasında büyük önem taşımaktadır. Matbaa eğitimi veren eğitim kurumlarında fotoğrafçılık eğitimi altında fotoğraf, fotoğraf kameraları ve parçaları, film çeşitleri ve yardımcı elemanlar hakkında bilgi verilmektedir ancak iyi bir fotoğrafın elde edilebilmesi ışığın tanınması ve çekim tekniklerinin de bilinmesini gerektirmektedir. Çalışmamızda özellikle bu konular üzerinde ve dijital kameralarda görüntü işleme sistemi konuları üzerinde durarak, fotografi ders içeriğine katkıda bulunmak istemekteyiz. 2. Fotoğrafın Tanımı Fotoğraf, herhangi bir cismin ya da bir konunun görüntüsünü çeşitli alet ve malzeme kullanmak suretiyle aynı zamanda çeşitli kimyasal işlemlerden faydalanarak, özel bir yüzey üzerine aktarılması işlemidir. Fotoğraf (Photographe) kelimesi ışık yardımıyla iz bırakmak anlamına gelen (Photos=ışık) ve (Graphe=iz bırakmak) kelimelerinin birleşmelerinden meydana gelmiş bir kelimedir. Bu nedenle fotoğrafla bir mesaj iletme kaygısı taşıyan kişinin ışığı iyi tanıması gerekmektedir. Fotoğrafçı dediğimiz kişinin fotoğrafı oluşturabilmesi için bazı teknik malzemeleri kullanabilme becerisine sahip olması gerekmektedir. Bunlar fotoğraf makinesi, objektif, film, filtre, flaş, tripot v.b. Fotoğrafçının teknik bilgiye sahip olması kadar çekim yapacağı konuya ilişkin yeter kadar araştırma yapması ve sonuçta ortaya izlenmeye değer yapıtlar çıkarma çabası içinde bulunmalıdır. Teknolojik gelişmeler fotoğrafçılıkta kullanılan malzemelerde değişiklik yapsa da ışıkla yazma mantığı her zaman aynı kalmaya devam etmektedir. 306
3. Fotoğrafın Tarihi Sekizinci yüzyılda Cabir İbni Hayam adında bir arap, gümüş nitratın karardığını keşfetmiş, ancak bu kararmanın neden geldiği 1727 yılına kadar tam olarak anlaşılamamıştır. Bu tarihte Johann Henrich Schultz gümüşteki kararmanın ışık tesiriyle olduğunu meydana çıkarmıştır. Johann Henrich Schultz ilk defa gümüş kloritli bir yüzey üzerinde makine kullanmadan bir görüntü meydana getirmiştir, ancak bu görüntü sabit olmayıp kararma devam ederek görüntü ortadan kaldırdığı için Schultz u fotoğrafın kaşifi saymamak gerekir. Schultz fotoğrafın keşfi için birçok yararlı çalışmalar yapmış, kendinden sonra gelenlere zemin hazırlamıştır. Schultz un açmış olduğu yolda yürüyen ve onun tecrübelerinden istifade ederek çalışan İngiliz Thomas Wedgewood ve Humpry Davy 1800 yılında makine kullanmak suretiyle gümüş kloritli kağıt üzerinde hayal oluşturmayı başarmışlar, ancak bunlarında oluşturdukları görüntü devamlı olamamıştır. İlk devamlı görüntü Fransız Joseph Nicephore Niepce tarafından karanlık oda adını verdiği kutu makine ile 1816 tarihinde çektiği, konusu Yemek Masası olan bir fotoğrafta elde edilmiştir. Fotoğrafik işlemlerin çok yavaş oluşu bu sistemin tek sakıncalı tarafıydı. Niepcen in son yıllarında kendisi ile beraber çalışan Louis Jacques mande Daguerre fotoğrafçılığın gelişmesinde önemli katkılar sağlamış, nihayet 1839 yılında İngiliz Fox Talbot çalışmalarıyla devamlı ve sabit görüntü meydana getirmiş ve aynı zamanda bu görüntü kağıt üzerine geçirerek ilk fotoğrafı meydana getirmiştir. 4. Fotoğraf Makineleri Fotoğrafı çekilecek cismin ya da konunun görüntüsünün, odak noktasındaki filmimizin üzerine aktarılmasını sağlayan üzerinde objektif ve diğer teçhizatlar bulunan makineye fotoğraf makinesi denir. İlk fotoğraf makinesinden günümüze, kullanım alanlarına ihtiyaca göre çeşitlilik göstermişlerdir. Bunlar: Optik vizörlü makineler Buzlu camlı (refleks) makineler Minyatür fotoğraf makineleri 307
Tıp fotoğrafçılığı makineleri Gazetecilikle ilgili makineler Teknik fotoğrafçılık makineleri Stüdyo vesikalık ve portre fotoğraflarında kullanılan stüdyo fotoğraf makineleri Refleks makineler Polaroid makineler Instamatik makineler Su altı fotoğrafçılığında kullanılan makineler Hava fotoğrafçılığında kullanılan makineler Dijital (sayısal) fotoğraf makineleri 4.1. Dijital Fotoğraf Makineleri Temel görüntü oluşturma ve sınıflandırma olarak analog fotoğraf makinelerinden farkı olmayan, ancak görüntü kayıt etme sistemi olarak farklı çalışan bu fotoğraf makinelerinin en büyük özelliği fotoğraf filminin ortadan kaldırılmasıdır. Diğer önemli bir özelliği ise, çekimden sonra arkasındaki ekrandan çektiğiniz görüntüyü görme imkanı sağlamasıdır. Bu tür fotoğraf makinelerinde objektiften giren ışınlar direkt olarak CCD/CMOS yongaya (algılayıcı) gelir. Buradan dijital ortama aktarılan görüntü işlenerek belleğe kaydedilir. Bu makinelerinin fotoğraf depolama kapasitesi, kullandıkları bellek kartlarının büyüklüğüne ve fotoğrafların hangi çözünürlükte çekildiğine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Bellek kartlarındaki görüntüler; bilgisayar ortamına aktarılarak bilgisayarın sabit diskinde veya DVD, CD gibi kayıt araçlarında saklanabilir ya da bellek, fotoğraf stüdyolarına verilerek doğrudan baskı elde edilebilir. Dijital fotoğrafa önyargıyla yaklaşanların gerekçelerinden birisi de dijital teknolojilerle birlikte fotoğraf sanatının hafif, kolay bir hale geldiğini düşünmeleridir. Dijital fotoğrafa karşı çıkanlar, geleneksel yöntemlerle oldukça zorlu bir süreç sonucunda ürettikleri fotoğraflarının grafik eşdeğerlerinin çok daha kolay üretilebildiğini gördüklerinde paniğe kapılmaktadırlar. 308
Dijital fotoğraf tekniklerinin fotoğrafçıya, fotoğraflarının tüm oluşum aşamalarını kendisi yapma olanağını verdiği düşünüldüğünde, üretilen fotoğraf geleneksel tekniklerle üretilmişlerden çok daha fazla fotoğrafçısına ait olur. Dijital fotoğraf makinesi buzdağının görünen kısmıdır. Fotoğrafın çekildiği anda bittiği daha sonra müdahale yapılmaması gerektiği düşüncesi de gerçekçi olmayan bir yaklaşımdır. Zira geleneksel fotoğraf üretim sürecinde kimyasalların sıcaklığı, filmin üretim sürecinde meydana gelen farlılıklar gibi etmenlerden zaten etkilenilmektedir. Başarılı fotoğraflar üretebilmek klasik yöntemde saatler boyu süren karanlık oda çalışmaları sonrası elde ediliyordu. Elde edilen fotoğraflarda istenmeyen bölgeler maskeleme yöntemiyle ortadan kaldırılmaktaydı. Bugün ise bu süreç dijital sistemlerin sağladığı olanaklar sayesinde daha pratik şekilde gerçekleştirilmektedir. Bu sebeple fotoğraf çekimi kadar çekilen fotoğrafın dijital sistemde işlenmesi konusunda da bilgi sahibi olunmalıdır. Dijital işleme aşamasını en önemli aşaması kuşkusuz fotoğrafın hangi alanda kullanılacağının bilinmesidir. Örneğin; ışıksal renk evreni (RGB) alanında mı, maddesel renk evreni (CMYK) alanında kullanılmasına bağlı olarak gerekli olan reprodüksiyon işlemleri yapılmalıdır. 41.1. Dijital Fotoğraf Makine Seçimini Belirleyen Unsurlar Temel olarak 3 unsurdan bahsetmek gereklidir: Piksel sayısı, algılayıcı teknolojisi, objektif kalitesi. 4.1.1.1. Piksel sayısı Dijital fotoğraf makinası seçiminde yapılan en yaygın hata görüntü kalitesi için en önemli göstergenin piksel sayısı olduğunu düşünülmesidir. Oysa piksel sayısı artışı daha büyük baskılar yapabilmeye olanak sağlar ve doğrudan kaliteyi belirleyen bir unsur değildir. Fotoğraf makinasının piksel değeri ile ulaşılabilecek maksimum baskı boyutunu hesaplamak kolaydır. Öncelikle bilmemiz gereken, fotoğraf makinasının kaç mega piksel - MP (milyon piksel) olduğu ve bu piksellerin algılayıcı da yatayda ve dikeyde nasıl sıralandığıdır. Örneğin 5 MP lik (5.000.000 piksel), makineniz de 2560 piksel en 1920 piksel boy (iki değeri çarptığımızda 4.915.200 pikseldir, bu 5 MP olarak verilir) ölçüsü vardır. 309
4.1.1.2. Algılayıcı teknolojisi Fotoğraf makinesinin objektifinden geçen ışık bir çeşit slikon yonga olan algılıyıcıya gelir. Günümüzde bu algılıyıcılar CCD ve CMOS olarak iki tip olarak üretilmektedir. CMOS algılıyıcılar pil kullanımında sağladıkları bir miktar tasarrufa rağmen, görüntü kalitesindeki üstünlük CCD algılıyıcılarından yanadır ve günümüzde ileri amatör ve profesyonel fotoğraf makinelerinde CCD kullanılmaktadır. 4.1.1.3. Objektif kalitesi Kaliteli objektif seçimi ister dijital ister analog olsun tüm fotoğraf makinelerinde esastır. Objektifin kalitesini belirleyen en önemli özellik ise içersinde kullanılan merceklerin kalitesidir. Objektifin aydınlanabilme yeteneği (diyaframın açılabildiği en büyük f değeri), odak uzunluğu, malzeme çeşidi (bakalit, plastik, titanyum vb.), bağımsız kurumlarca yapılan görüntü testleri dikkate alınmalıdır. 5. Fotoğraf da Işığın Önemi Bir nesnenin görülebilmesi için ya kendisinin ışık kaynağı olması, ya da üzerine gelen ışığı yansıtması gerekir. Işığı bir kaynaktan her yöne doğru dalgalanarak yayılan parçacıklar olarak düşünebiliriz. Bu parçacıklar çekim sürecinde film düzlemine çarparak fotoğrafı oluşturur. Işığı fotoğraf sanatında doğru kullanabilmek çok önemlidir.genellikle göze hoş gelen fotoğraflar ışığın düzgün dağıldığı ve derinlik hissi vererek kontrastlık yaratan, çok koyu keskin olmayan gölgelerin yumuşak olduğu fotoğraflardır. Fotoğraftaki beyaz parlak alanlar izleyicinin dikkatini konudan uzaklaştırırken donuk ve yumuşak tonlar daha keskin ve vurgulu olarak öne çıkar. Çekeceğiniz fotoğraflarda buna dikkat ederek, çok koyu ve çok aydınlık alanlardaki bölgeleri elde etmek istediğiniz görüntüye dahil etmeye çalışarak sağlayabilirsiniz. Aksi halde fotoğrafınızda odaklanılmasını istediğiniz noktalardan çok farklı bölgelerin dikkati çekmesine sebebiyet verebilirsiniz. Doğru ışıktan yararlanmak için ışığı çok iyi okuyabilmek gerekir. Işığı çok iyi tanıyabilmek ise artan tecrübe ile sağlanabilir. Burada en önemli öğrenme süreci, aynı konunun, farklı ışık kaynaklarıyla ve farklı şiddetlerde çekilmeleriyle elde edilir. Farklı ışık şartlarında elde edilen bu fotoğrafların, uzman bir kişi eşliğinde yorumlanması bu eğitimi alan kişiler için en etkili öğrenme biçimi olacaktır. 310
Işığı istediğiniz şiddette ve istediğiniz açıdan verebilmek ancak stüdyo ortamında gerçekleşmektedir. Stüdyo fotoğrafçılığı kolaydır çünkü ne istiyorsanız o sonucu elde edebilirsiniz. Yumuşak ışık, fazla ışık, arka plan her şey kontrolünüz altındadır. Eğer stüdyo araçlarınızı nasıl kullanacağınızı iyi bilirseniz, çok yaratıcı sonuçlar elde edebilirsiniz. 5.1. Işığın Yönleri Işığın yönü, oluşan gölgenin pozisyonunu ve yoğunluğunu belirler. Elde edilen bu bölgeler fotoğraftaki kompozisyonun daha etkili hale getirilmesi açısından büyük öneme sahiptir. Işık fotoğrafçının en kolay ve etkili olarak kullanabileceği özellik olup, elde edilmek istenen özelliğe göre çeşitli açılarda konumlandırılabilir. Aşağıda ışığın çeşitli açılarda kullanıldıkları zaman nasıl etkiler sağlanacağı görülebilmektedir. 5.1.1. Doğrudan gelen ışık Güneş ya da diğer ışık kaynaklarından kırılmadan gelerek konunun üzerine düşen ışıktır. 5.1.2. Önden gelen ışık Işık kaynağı, konunun önünde fotoğrafçının arkasındadır. Konu bakış yönündeki her noktasından eşit miktarda aydınlanmış durumdadır ve hiç gölge yoktur. Gölgenin yokluğu derinlik duygusunu yok eder. Bu tür ışık detay verme ve renkleri gösterme açısından etkilidir. 5.1.3. Yandan gelen ışık Işık yandan geldiğinde daha güçlü ve zengin görüntüler elde edilir. Sağ veya soldan gelen ışık gölgelere neden olduğu için görüntünün dokularını daha da belirginleştirir. Yandan gelen ışıkla oluşan bu gölgeler fotoğrafa derinlik duygusu kazandırır. Doku ve desen çekimlerinde bu ışık kullanılmalıdır. 5.1.4. Üstten gelen ışık Işık kaynağı, konu üzerine tam tepeden gelir. Bu durumda kontrastlık yüksek olacağından fotoğrafın çekilmesi tavsiye edilmez. Fotoğrafı çekip-çekmemenizi yine sizin fotoğrafa yüklemek istediğiniz duygu belirleyecektir. 311
5.1.5. Noktasal ışık Işık kaynağı bulutlardan, ağaçlardan ya da başka açıklıklardan gelerek konunun bir bölümünü aydınlatır. Gün doğumunun hemen sonrasında veya gün batımından önce, yağmurdan sonra bulutların ve ormanda ağaçların, yaprakların arasından çıkan ışıkların hepsi noktasal ışıklardır. Bu tür ışıklarla son derece güzel fotoğraflar çekilebilmektedir. 5.1.6. Dolaylı gelen ışık Işık kaynağı diğer cisimlere çarptıktan sonra ilk gücünü kaybederek konu üzerine düşer. Kapalı ve bulutlu havalardaki ışıktır. Işığın konu üzerine düşen zamanda dağılmasına ve yansımasına bağlı çekim yaparken olarak özellikler gösterir. Dolaylı ışık alan ortamlarda çekim yaparken düşük enstantane değerleri kullanmak zorunda kalınır. Fotoğraf çekiminde gelen ışığın yönünü bazen, hazırladığımız stüdyolarda kendiniz tayin edebilirsiniz. Ancak unutulmamalıdır ki ışık kaynağının açısı kadar kullanılan ışık kaynağının şiddeti de görüntünün elde edilmesinde de büyük öneme sahiptir. 6. Fotoğraf Çekim Teknikleri Genel olarak fotoğraf çekerken çoğumuzun yaptığı bir hata, konuyu kadrajın tam ortasına yerleştirmektir. Bu şekilde çekilen fotoğraflar daha az hareketli ve çok daha az dikkat çekici olurlar. Bunun önüne geçmek için, çekeceğiniz kareyi aklınızdan yatay ve dikey olarak üç eşit parçaya bölün. Bu çizgilerin kesiştiği noktalar iyi bir kompozisyonda ilgi merkezinin yerleşeceği en doğru dört noktayı gösterir. Bu noktalar fotoğrafçılıkta dört altın nokta denir. Manzara fotoğrafları çekerken de ufuk çizgisinin bu çizgilere paralel ve kadrajın üçte birini dolduracak şekilde yerleştirmelisiniz. Ufuk çizgisinde oluşacak eğrilik kesinlikle istenmeyen bir durumdur. Şekil 1. Altın Oran - Noktalar insan gözünün izleme sırasına göre numaralandırılmıştır. 312
6.1. Siluet Siluet fotoğraf çekilirken güneşin hemen yakın bir noktasından gri bir alandan ışık okunur. Okunan değer manuel focus ayarlanarak cisim pozlandırılır. Siluet fotoğraflarda profilden çekmek önemlidir. Çünkü çekilen kişinin yüz hatları fotoğraftaki dinamizmi arttırmaktadır. 6.2. Ters Işık Direkt güneşe doğru çekilen fotoğraflardır. Ancak bu tip çekimlerde güneş, deniz ya da diğer ortamlardaki yansımalarını ortadan kaldırması için polorize filtre kullanılmalıdır. 6.3. Panning Hareket eden bir cismin hareketini kadrajınıza almak istediğiniz durumlarda kullanılan bir çekim tekniğidir. Çekim yapılmadan önce, deklanşöre basılacak nokta cismin hareket yönüne bağlı olarak belirlenir. Cisim o noktaya geldiğinde deklanşöre basılır ve cismin hareketi takip edilir. Eğer daha kısa bir enstantane seçerseniz arkadan süzülen görüntüyü de elde edebilirsiniz. 6.4. Zoom Patlaması Çekim yapılırken zoom halkasının ileri veya geri çevrilmesinden ibaret bir tekniktir. Ana konu kadrajın ortasına alınır ve uzun bir enstantane değeri seçilir. Gerekli ayarlar yapıldıktan sonra deklanşöre basılıp, hemen ardından zoom halkası istenilen etkiye bağlı olarak, ileri ya da geri çevirerek elde edilir. İyi bir görüntü elde edilmesi için tripot kullanılmalıdır. 6.4. Portre Fotoğrafı Portre fotoğrafı içine fotoğrafı çekilen kişinin anlık yaşantısının belgelenmesi olarak baktığımızda ortaya birçok sorun çıkar. Her insan ayrı bir dünyadır, her insan olaylara farklı bakar. Bütün bunların belgelenmesi ise oldukça zordur. Her insan ayrı bir dünya olduğunu göz önüne alarak öncelikle anlatılacak kavramların fotoğrafçı tarafından iyi bir şekilde anlaşılması ve bu anlatım için en uygun zamanın bulunması gerekmektedir. Portre fotoğrafı çekerken kullanılacak film, makine, ob- 313
jektif portre fotoğrafçılığına uygun seçilmeli ve bütün bunlarla beraber ışık çok iyi ayarlanmalıdır. Sanılanın aksine güneşli bir havada dışarıda (güneş altında) portre fotoğrafı çekmek çok zordur. Bu gibi ortamlarda parlak güneş ışığı kişinin yüzüne dik bir açı ile geldiği için kişi yüzünü buruşturacak veya gözlerini kısacaktır. Bununla beraber kişinin yüzünde engellenemeyen gölgeler olacaktır. Bu tür durumlarda sert ışıkların yumuşatması için yansıtıcı yüzeyler ya da dolgu flaş kullanılabilir. Portre fotoğrafçılığında netleme kişinin göz bebeklerine yapılmalıdır. Objenin arkasında görüntüyü bozan ya da dikkati dağıtan detaylar varsa diyafram değeri ile oynanarak arka kısım netsizleştirilebilir. Böylece fotoğrafa derinlik hisside verilmiş olur. 7. Fotoğraf İçin Öneriler 7.1. Işığa Dikkat Edin Bir fotoğraf, aksi istenmiyorsa, yeteri kadar ışık almalıdır. Işığın fazla olması, patlama tabir edilen duruma yol açar. Yani fotoğrafın belli kısımlarındaki detaylar kaybolur. Bir fotoğraf sadece çok ışık aldığında bozulmaz, az ışık alınca da bozulur. Buna da eksik pozlama olarak adlandırılır. İyi bir fotoğrafta en önemli unsur yeteri kadar ışık kullanılmasıdır. Ne çok fazla, ne çok az. En güneşli saatlerde fotoğraf çekmek pek doğru değildir. Aksi halde bazı bölgelerde güneşin oluşturduğu patlamalar, bazı bölgelerde de keskin ve karanlık gölgelerin oluşmasına sebep olacaktır. İdeal fotoğraflama güneş ışığının şiddetinin daha az olduğu saatlerde elde edilebilir. Çok ışıklı veya çok az ışıklı ortamlarda çekim yapılması zorunlu olduğu durumlarda pozlama süresi ya da diyafram değeri değiştirilerek objektiften giren ışık miktarı azaltılıp arttırılabilir. Bazen güneş ışığı bile doğal yollardan azaltılabilir. Örneğin güneşin bulutların arasına girmesi beklenerek, daha hoş bir ışık ortamı sağlanabilir veya hoş gölgeler/ışıklar oluşturulabilecek yansıtıcı veya şemsiyeler kullanabiliriz. Gerekli olduğu takdirde yapay ışık kaynaklarından da yararlanıla bilinir. 7.2. Kompozisyonu Sadeleştirin Bir fotoğrafta kompozisyon yani çerçevelenen kesim, ne kadar az objeden oluşursa, o kadar temiz bir görüntü elde edilir. Kompozisyonda görüntülenen obje daha ön plana çıkarılmış olunur. Buna karşılık çerçevedeki yabancı ve gereksiz unsur- 314
lar fotoğraf da odaklanılması istenilen noktadan izleyicinin dikkatini farklı noktalara çeker. Bu sebeple, özel olarak istenmiyorsa, kompozisyon, mümkün olan en sade halindeyken çerçevelenmelidir. Günümüz dijital dünyasının sağladığı çekilen görüntünün görüntülenebilmesi çekim sürecinde avantaj sağlamaktadır. 7.3. Ani Hareketi Yakalayın Eğer hareketli bir obje çekiyorsak, onun en etkileyici, zirvedeki hareketini fotoğraflamak gerekir. Örneğin top oynayan bir çocuk, bazen suya atlayan bir kurbağa, bazen de uçan bir kuşun avına dalışının görüntülenmesi çok iyi bir zamanlama gerektirir. İzleyicinin o anı yaşamasında büyük etkiye sahip fotoğraflar, bu sürecin etkili kullanımı ile elde edile bilinir. 7.4. Gerektiğinde Karede Canlı Bulundurmaya Özen Gösterin Bir fotoğraf karesi, içinde bir canlı ve özellikle insan olması, kompozisyonun çekildiği alan içersindeki derinlik ve boyut hissinin elde edilmesinde büyük öneme sahiptir. 7.5. Objeleri Çerçeveye Yerleştirin Eğer obje bir yöne hareketliyse, objenin hareketi doğrultusunda görüntülenmelidir. Örneğin sağa doğru giden gemiyi soldaki elipslerden birisine yerleştirmek ve önünde açık bir alan bırakmak fotoğrafa alan katar. 7.6. Objeye (Gerektiği kadar ) Yaklaşın Bir objeyi çekerken, ona mümkün olduğu kadar yaklaşmak gerekir. Bunu bazen zoom ile bazen de fiziksel olarak yaklaşmak suretiyle yapabiliriz.yaklaşmaktaki amaç, objeyi mümkün olduğunca öne çıkararak, onun detaylarını sunmaktır. Ancak bunu yaparken kompozisyona da zarar verilmemelidir. 7.7. Açı Belirleyin Fotoğrafları genelde gözümüzün gördüğü açıda çekmek daha doğrudur. Ancak bu da fotoğrafçının fotoğraf da nasıl bir etki sağlamak istediğine bağlıdır. Fotoğrafların, değişik açılarla çekilmesi farklı sonuçlar elde edilmesini sağlayacaktır. 315
7.8. Ön ve Arka Fonları Doğru Belirleyin Fotoğraftaki objeye ön ya da arka fon sağlamak, o fotoğrafa derinlik katar. Stüdyo ortamında çekilen fotoğraflar dışında, genellikle arka fonu değiştirme şansınız pek olmaz ama ön tarafa bir şeyler katabilme şansınız olmaktadır. 7.9. Gerektiğinde Flaş Kullanın Işığın yetersiz olduğu alanlar yanı sıra ters ışıklı ortamlarda da dolgu flaşının kullanımı, gölgeleri aydınlatıp, oradan da detay almayı ve yüksek ışıktaki kontrast fazlasını düşürmektir. Özellikle portre çekimlerde kullanılan dolgu flaşının gözlerin daha parlak bir şekilde elde edilmesini sağlayacaktır. 7.10. Düşünerek Fotoğraf Çekin Bu belki de tüm maddelerin toplamı olan bir konu. Oysa günümüz dijital dünyasında sabit maliyetten sonrasının sıfırlanması, yani çektiğiniz her karenin bir maliyeti olmaması, kullanıcıyı çoğu zaman amaaan, çekiyim gitsin, beğenmezsem bir daha çekerim kolaylığına itmektedir. Bu hem fotoğraf öncesi şartların sağlanamaması, hem de tek atışla doğru fotoğrafı çekememe handikabını beraberinde getirmektedir. Oysa düşünerek çekilen pozlar hem fotoğrafçılık birikimini arttırır, hem bu çekimlerin deneysel yorumlarını yapmayı sağlar, hem de zaman ve enerji maliyetlerini düşürür. Kullanıcıların fotoğrafçılığı rastgele çekim havasında değil de, düşünerek çekim havasında yapması, onlara çok şey katacaktır. 8. Sonuç İnsanların kullanımına sunulan, dergi, kitap, matbuu evrak, afiş, broşür, takvim, ajanda, ambalaj malzemeleri ve diğer ürünlerin tasarımlarının yapılarak herhangi bir baskı tekniği kullanılarak çoğaltılması işlemine matbaacılık denmektedir. Matbaacılık genelde baskı öncesi, baskı ve baskı sonrası olmak üzere üç aşamada incelenmektedir. Fotoğraf bilgisi matbaacılıkta öncelikle baskı öncesi orijinal hazırlık aşamasında kullanılan ve matbaacılığın en çok ihtiyaç duyduğu görsel öğeleri sunan bir tekniktir. Matbaacılığın ilk yıllarında fotoğrafın ve matbaacılığın yetersizliklerinden dolayı fotoğraf kullanılmamaktaydı. Günümüzde ise fotoğraf matbaacılığın olmazsa olmaz temel taşlarından biridir. Fotoğrafla desteklenmiş her türlü matbaa 316
ürünü, konuya görsel güzellik katılmış olur, dolayısıyla insanlar konuyu daha çabuk kavrar. Matbaacılıkta fotoğrafın etkisi, fotoğrafçılığın bilinmesi, doğru uygulanması, estetik ve doğru ekipmanların doğru yerlerde kullanılması sayesinde daha da üst seviyelere çıkacak böylelikle insanlığın gelişiminde daha önemli yer alacaktır. Kötü uygulamayla bilinçsiz hazırlanmış bir fotoğrafsa kullanıldığı ürüne zararlı yönde katkı sağlar. Fotoğrafın insanlar üzerindeki bu etkisi, tüm dünyada fotoğraf teknolojisinin hızla gelişmesine olanak vermiş ve günümüzde artık takip edilemeyecek bir hıza ulaşmıştır. Fotoğrafçılık alanında bu kadar hızlı bir gelişme ve ilerleme söz konusu ise bu konuda eğitim veren, lise, yüksek okul ve üniversitelerde bu gelişime ayak uydurmak ve teknolojiyi yakından takip etmek zorundadırlar. Ancak üzülerek görmekteyiz ki sadece fotoğraf eğitimi veren okulların dışında müfredatında fotoğraf dersi bulunan okullarda yeterli eğitim verilememektedir. Bu okullarda fotografi dersini veren eğitmenler yeterli hizmet içi eğitim alamamaktadır. Bu sebeple eğitmenlerin teknolojiyi yakından takip etmeli ve öğrencilerine en son yenilikleri aktarabilmelidir. Bölümlerde ufak çapta da olsa bir stüdyo kurulması karanlık oda çalışmalarının ya da bilgisayar çalışmalarının yapılabilineceği ortamların öğrencilere sunulması gerekmektedir. Ders içeriklerinde temel fotoğraf bilgisinin yanında fotoğraf makinesinin nasıl tutulması gerektiğinden başlayıp, ışık ve ışığın fotoğraftaki etkisi, fotoğraftaki kompozisyon kalitesine perspektif, alan derinliği, estetik, sadelik, oranlar, simetri gibi konular işlenerek doğru ekipmanlarla doğru fotoğraf çekmenin ve daha sonrada bilgisayarla fotoğrafın doğru işlenmesiyle ilgili programların öğretilmesi gerekmektedir. 317
Kaynaklar 1. Duygun, U. M., İfsak Temel Fotoğraf Semineri Ders Notları, İstanbul 2. İkizler, E., Fotoğraf Evi Temel Fotoğraf Seminerlei Kitabı, İstanbul 3. Çorak, O., Ders Notları, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, İstanbul 4. Erden, M. Ç., Fotoğrafi Ders Notları, M. Ü. Teknik Eğitim Fakültesi, İstanbul 5. Basım Sanayi Eğitim Vakfı Dergisi, Sayı 45, Mayıs 2007, İstanbul 6. www.fotoğraf.com 7. www.fotokritik.com 8. www.fotoğraf.net 9. www.fotografim.com 10. www.fotograf.web.tr 318