Orman ve Su İşleri Bakanlığından: DEZENFEKSİYON TEKNİK TEBLİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM Maksat, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Maksat MADDE 1 (1) Bu Tebliğin maksadı, küçük yerleşim yerlerinde son kullanıcıya ulaşan suyun güvenliğinin sağlanması için dezenfeksiyon yönteminin seçilmesi, dezenfeksiyon işleminin doğru uygulanması ve etkin bir şekilde denetiminin sağlanmasıdır. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Tebliğ, küçük yerleşim yerlerinde doğru dezenfeksiyon yönteminin seçilmesi, dezenfeksiyon işleminin doğru uygulanması ve denetiminin sağlanmasına ilişkin hususları kapsar. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Tebliğ, 29/06/2011 tarihli ve 645 sayılı Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname nin 2 nci ve 9 uncu maddesine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Tebliğde geçen; a) Bakiye klor: Klorun su ile temas süresi sonucunda suda kalan serbest klor konsantrasyonunu, b) Dezenfeksiyon: Hastalık yapıcı (patojen) organizmaların yok edilmesi veya etkisiz hale getirilmesi işlemini, c) Dezenfektan: Dezenfeksiyon işlemi için kullanılan kimyasal maddeleri, d) Küçük yerleşim yeri: Nüfusu 10.000 kişiye kadar olan yerleşim yerlerini, ifade eder. İKİNCİ BÖLÜM Genel Hükümler İlke ve Esaslar MADDE 5 (1) Son kullanıcıya ulaşan suyun güvenliği için; a) Temin edilen suyun ve çevresel koşulların durumu dikkate alınarak en doğru dezenfeksiyon yönteminin seçilmesi, b) Seçilen dezenfeksiyon işleminin doğru uygulanması ve etkin bir şekilde denetiminin sağlanması, esastır. (2) Dezenfeksiyon işlemi için kullanılan dezenfektan ve dezenfeksiyon yöntemini uygulayacak kişi ya da personelin güvenlik tedbirlerine azami derecede dikkat etmesi esastır. Genel Hususlar MADDE 6 (1) Dezenfektan ve dezenfeksiyon yöntemi seçiminde su kalitesi, işletme güçlüğü, kalifiye personel gereksinimi ve dağıtım şebekesinin büyüklüğü dikkate alınır. (2) İçme suyunun yerüstü sularından temin edildiği durumlarda, su kalitesinin belirlenmesi için 29/06/2012 tarihli ve 28338 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan İçme Suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik esas alınarak analizler yapılır.
(3) İçme suyunun yeraltı sularından temin edildiği durumlarda 17/02/2005 tarihli ve 25730 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik esas alınarak analizler yapılır. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Ekipman, Dezenfeksiyon Yöntemi Seçimi, Uygulaması ve Denetimi Ekipman MADDE 7 - (1) Klor ve klorlu bileşiklerle dezenfeksiyon işleminde kullanılacak cihazlar su tesislerinin özellikleri, yerleşim yerinin büyüklüğü ve suyun debisi dikkate alınarak otomatik klorlama cihazları seçilir. (2) Dezenfeksiyon işleminin sürekliliği ve etkinliği için aynı kapasiteye sahip yedek bir cihaz bulundurulur. (3) Klorlama cihazlarının çalıştırılması ve bakımında imalatçı firmanın talimatlarına uyulur, buna yönelik talimat hazırlanır ve tesiste asılı bulundurulur. (4) İlgili personel cihazların kullanma şekli hususunda eğitime tabi tutulur ve cihazların durumu sık sık kontrol edilir. (5) Klorlama mahallinde bakiye klor ölçümü için komparatör cihazı ve gerekli reaktifler bulundurulur. Dezenfeksiyon yöntemi seçimi ve uygulaması MADDE 8 (1) Küçük yerleşim yerlerinde doğru ve etkin dezenfeksiyon metodunun uygulanması için EK-1 de verilen Dezenfeksiyon Yöntemleri dikkate alınır. (2) Küçük yerleşim yerlerinde uygulanacak dezenfeksiyon yöntemi için EK-2 Dezenfeksiyon Yöntemi Seçimi İçin Gerekli Kriterler tablosunda verilen kriterlere göre seçim yapılır. (3) İlk uygulamada dağıtım ağının en uç noktasında bakiye klor düzeyi 0,2-0,5 mg/l olacak şekilde dozlama miktarı ayarlanır. Salgın veya salgın olması muhtemel dönemlerde bu düzey 1.0 mg/l ye çıkarılır. (4) Dezenfektan olarak klorun seçildiği durumlarda EK-1 de verilen Klor Miktarı Hesaplaması yöntemiyle, dozlanacak klor miktarı belirlenir. Denetim MADDE 9 (1) Bakiye klor düzeyinin, dağıtım ağının en uç noktasında 0,2-0,5 mg/l yi sağlanması için; klorlama yapılan deponun çıkış suyunda haftalık ölçüm yapılır ve sonuçları kaydedilir. (2) Uygun dezenfeksiyon yönteminin seçimi, uygulanması ve gerekli güvenliğin sağlanması; Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde kalan yerleşim yerlerinde Büyükşehir Belediyelerine bağlı Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlükleri tarafından, Büyükşehir Belediyeleri dışında kalan yerleşim yerlerinde ise İl Özel İdareleri tarafından gerçekleştirilir. (3) Bakiye klor düzeyinin ölçüm sonuçları, kullanılan yöntemler birlikte Bakanlığa ve Sağlık Bakanlığına üç ayda bir gönderilir. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Çeşitli ve Son Hükümler Uyum süreci MADDE 9 (1) Küçük yerleşim yerlerinde EK-2 de verilen kriterlere göre dezenfeksiyon işleminin yapılması için ekipman ve yöntem seçimi, tesisin kontrolüne
ilişkin çalışmaların tamamlanma süresi bu Tebliğ yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıldır. Yürürlük MADDE 10 (1) Bu Tebliğ yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 11 (1) Bu Tebliğ hükümlerini Orman ve Su İşleri Bakanı yürütür.
EK-1 DEZENFEKSİYON YÖNTEMLERİ Dezenfeksiyon, suda bulunan hastalık yapıcı mikroorganizmaların etkisiz hale getirilerek, suyun güvenle kullanımını sağlayan bir işlem olarak tanımlanmaktadır. İçme sularının dezenfeksiyonu için kullanılabilecek yöntemler aşağıda verilmiştir: Klor: Maliyeti nispeten en uygun, temini kolay olup, iki farklı formda kullanımı söz konusudur: 1- Gaz formunda, 2- Sıvı veya Tablet formunda. 10 m 3 /gün ve üzerinde olan yerler için gaz formundaki klor kullanımı tercih edilmeli, 10 m 3 /gün değerinin altında olan yerlerde ise Sıvı veya Tablet formu tercih edilmelidir. Klorun suya karıştıktan sonra oluşturduğu türlerin (serbest klor:hocl+ocl - ) suda bulunan mikroorganizmalara tam etki edebilmesi için klor dozunun ve klorun mikroorganizmalarla temas süresinin doğru ayarlanması gerekmektedir. Gaz veya sıvı/tablet formunda klor kullanıldığında, dağıtım ağında bakiye klor miktarı 0,2 ila 0,5 mg/l aralığında olacak şekilde dozlama yapılması gerekmektedir. Temas süresi ise en az 30 dakika olmalıdır. - Sıvı veya Tablet Klor; Belirli saflıklarda NaOCl çözeltisi temin edilerek yapılacak dezenfeksiyon işlemi, özellikle küçük yerleşimler için en yaygın kullanılan dezenfeksiyon şeklidir. - Gaz Formunda Klor; Sıvı veya Tablet klorla kıyaslandığında maliyeti daha uygun bir formdur. Ancak, çok tehlikeli olduğundan sızmalara karşı gerekli önlemler alınmalıdır. Klor tankları ayrı odalarda depolanmalı ve oda ile oda dışında gerekli tedbirler alınmış olmalıdır. Klor dioksit; güçlü bir dezenfektan olup, Giardia, Cryptosporidium ve virüslerin gideriminde son derece etkilidir. Ayrıca tat ve koku sorunlarına sebep olan fenolleri parçalamaktadır. Ancak dezenfeksiyon için klor dioksit kullanıldığında klorit ve klorat formunda dezenfeksiyon yan ürünlerini (DYÜ) oluşturmaktadır. Bu DYÜ lerin de insan sağlına olumsuz etkileri tespit edilmiştir. Klor dioksitin yan ürünleri haricinde en önemli dezavantajlarından biri de ticari olarak sıkıştırılamaz ve depolanamaz olmasıdır. Çünkü 40 kpa ve üzeri basınç altında patlayıcı bir gazdır. Ayrıca, klor dioksit aşırı derecede uçucudur ve yüksek konsantrasyonlarda kararlı olmadığından kullanılacağı yerde üretilmektedir. Klorlu dezenfeksiyon işleminde kontrolün daha kolay olması ve daha güvenilir olması sebebiyle tam otomatik klor dozlama sistemleri tercih edilmelidir. UV radyasyonu; etkin bir dezenfeksiyon yöntemi (birçok spor, virüs ve kist inaktive eder) olmakla birlikte DYÜ oluşumu da saptanmamıştır. Ayrıca depolama ve dağıtım hattında kalıntı dezenfektan gerektiren büyük sistemler yerine küçük ölçekli sistemlerde kullanılmaktadır. UV dezenfeksiyonu sonrasında suyun son kullanıcıya kısa bir sürede ulaşabildiği küçük ölçekli sistemlerde kullanımı uygundur. Su kalitesi ve debi, UV verimi
üzerinde etkilidir. Etkili bir UV dezenfeksiyonu için bulanık 5 NTU, demir <0.3 mg/l, mangan <0.05 mg/l ve sertlik <120 mg CaCO3/L nin altında olması gerekmektedir. Ozon; çok güçlü bir dezenfektan ve oksidant olup mikroorganizmaları kısa sürede etkisiz hale getirebilmekte, ayrıca renk, koku ve tat da giderilmektedir. Ozonlama sonrası asimile edilebilir karbon miktarı artışıyla bağlantılı olarak şebekede mikrobiyal kirleticilerin artmasına sebep olabilir. Bu sebeple, asimile edilebilir karbon miktarı şebeke öncesinde biyolojik filtre ve aktif karbon filtre ile giderilmelidir. Ozonlama yüksek enerji ihtiyacı, kompleks ekipman ve ilk yatırım maliyeti sebepleriyle yaygın kullanıma sahip değildir. KLOR MİKTARI HESAPLAMASI Kullanılacak klor çözeltisi (gr) = DxL % klor çözeltisi x 10 (sabit) D: Dozaj (mg/l) L: Klorlanacak su (L)
EK-2: Dezenfeksiyon Yöntemi Seçimi İçin Gerekli Kriterler DEZENFEKSİYON YÖNTEMİ UYGULAMA AÇIKLAMALAR Kalsiyum Hipoklorit, Sodyum Hipoklorit (Sıvı ya da Tablet) Klor Gazı Klor Dioksit - Su Tüketimi > 25 m 3 /sa - ph < 8 - THMOP * < 100 µg/l - Bakiye Klor: 0,2-0,5 mg/l aralığında olmalıdır. 1 - Su Tüketimi > 25 m 3 /sa - ph < 8 - Amonyak < 0,1 mg/l - Çözünmüş Organik Karbon < 2,5 mg/l - Bakiye Klor: 0,2-0,5 mg/l aralığında olmalıdır. 1 - Su tüketimi > 10m 3 /gün - Çözünmüş Organik Karbon < 2,5 mg/l - THMOP > 100 µg/l - Tüm ph aralıklarında - Klorit 2 < 0,7 mg/l - Temini kolay ve kullanımı en yaygın olan yöntemdir. - Tablet kullanılması halinde klor gazı oluşumuna dikkat edilmelidir. - Işık geçirmeyen kaplarda saklanması gerekmektedir. - Suda amonyak bulunması halinde kullanımı uygundur. - Suda fenol bulunması durumunda koku oluşumuna sebep olacağından diğer dezenfeksiyon alternatifleri değerlendirilmelidir. - Suda tat ve koku olması durumunda klor yerine klor dioksit kullanımı uygundur. - Suda fenol bulunması durumunda koku oluşumuna sebep olacağından diğer dezenfeksiyon alternatifleri değerlendirilmelidir. - Suda tat ve koku olması durumunda klor yerine klor dioksit kullanımı uygundur. - Kalifiye elemana ihtiyaç duyulmaktadır. - Kalifiye elemana ihtiyaç duyulmaktadır. - Suda fenol bulunması durumunda kullanımı uygundur. - Suda tat ve koku olması durumunda kullanımı uygundur. - Klorit ve klorat gibi yan ürünler oluşmaktadır. - Suda amonyak bulunması halinde kullanımı uygundur.
UV Radyasyonu Ozon - Su tüketimi < 10m 3 /gün - Kirlenme ihtimali çok düşük ve kısa olan dağıtım ağlarında kullanılabilir. - Bulanıklık < 5 NTU - Verimliliği en az 254 nm de 400 J/m 2 olmalıdır. - İşletim sıcaklığı 40 o C civarındadır. - UV dozu bazı parametrelere bağlı olmakla birlikte genellikle 16 ila 40 mw.s/cm 2 dir. - Şebekenin de korunması maksadıyla bakiye klor kalması sağlanacak şekilde son klorlama yapılmalıdır. - Su tüketimi < 10 m 3 /gün - Kirlenme ihtimali çok düşük ve kısa olan dağıtım ağlarında kullanılabilir. - Bromat 3 < 10 µg/l - Şebekenin de korunması maksadıyla bakiye klor kalması sağlanacak şekilde son klorlama yapılmalıdır. - UV lambası çalışırken geçici körlüğe neden olacağından çıplak gözle bakılmamalı ve kapalı ortamda bulunmalıdır. - İşletimi oldukça kolaydır. - Belirli aralıklarla lambaların durumu kontrol edilmelidir. - Bakiye dezenfektan bırakmaz. - Demir < 0,3 mg/l - Mangan < 0,05 mg/l - Sertlik < 120 mg CaCO 3/L - Su tüketimi > 10 m 3 /gün dağıtım ağlarında klor ile birlikte kullanılabilir. - Kararlı yapıda değildir kullanılacağı yerde üretilmelidir. - Enerji ihtiyacı yüksektir. - Kompleks ekipman ihtiyacı vardır. - İlk yatırım maliyeti yüksektir. - Su tüketimi > 10m 3 /gün dağıtım ağlarında klor ile birlikte kullanılabilir. 1.Dağıtım ağında bulunması gereken klor konsantrasyonudur. 2.Dezenfeksiyon sonrasında DYÜ olarak oluşacak klorit miktarı için suda müsaade edilen konsantrasyondur. 3. Dezenfeksiyon sonrasında DYÜ olarak oluşacak bromat miktarı için suda müsaade edilen konsantrasyondur. * THMOP:Trihalometan Oluşturma Potansiyeli