İstanbul Ticaret Borsası Orman ve Orman Mahsulleri Komite Raporu Kereste kesim ölçülerindeki sorunlar ve sonrasındaki teknik takibi konusunda çözüm önerileri 15 Nisan 2014
İstanbul Ticaret Borsası 13. Orman Mahsulleri Meslek Komitesi tarafından, orman ürünleri, ham ahşap (kereste) sektörüne ilişkin olarak sinerji yaratmak, sektörsel sorun ve çözüm önerilerini tartışılabilmek üzere, 24 Aralık 2013 tarihinde, Kereste Ölçülerinde Standartların Belirlenmesi başlıklı bir toplantı yapılmıştır. Toplantıya sektör temsilcisi sivil toplum örgütleri, İstanbul Ticaret Odası, İstanbul Sanayi Odası gibi kamu kurumu niteliğindeki kuruluşlar ve üniversite temsilcisi akademisyenler katılım göstermişlerdir. Bu toplantı ile sektör temsilcileri tarafından ifade edilen AB normlarına, ölçülerde, kalibrasyonda AB normlarına uyumsuzluğunun ve iç piyasada da standarda uyumsuzluğun problemlerin saptanıp, analiz edilerek, daha spesifik hale getirilmesi ve toplantının, genişletilmiş olarak devamı sağlanarak, belirtilen sorunlara ilişkin çözüm adımlarının atılmasının sağlanması hedeflenmektedir. Ek olarak, konu hakkında bize örnek teşkil edebilecek, Amerikan Sertağaç İhracat Konseyi nin tabloları ilave edilmiştir. 2
Bu toplantıya katılanlar ve raporun oluşmasında katkıda bulunanlar: Yusuf ACAR İstanbul Ticaret Borsası (İSTIB) Yönetim Kurulu üyesi, Orman Mahsulleri Meslek Komitesi ve Meclis Üyesi Emin DEMİRCİ ISTIB Orman Mahsulleri Meslek komitesi ve Meclis Üyesi Turgay ÖZEN ISTIB Orman Mahsulleri Meslek komitesi Yedek Üyesi Sabri TEVER İstanbul Sanayi Odası (İSO) Orman Ürünleri Komitesi ve Meclis Üyesi Abdullah TEVER İhracatçılar Birliği Başkanı Celal YILDIRIM İstanbul Ticaret Odası (İTO) Orman Ürünleri Komitesi ve Meclis Üyesi ve İkitelli Keresteciler Sitesi Kooperatifi Başkanı Semih DEDE İTO Orman Ürünleri Komitesi ve Meclis Üyesi Sabri AVCI TORİD ESKİ BAŞKANI SEKTÖR TEMSİLCİSİ Prof. Dr. Gürsel ÇOLAKOĞLU K.T.Ü Orman Fakültesi Prof. Dr. Öner ÜNSAL İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ - Orman Fakültesi 3
1- Kerestelerin belirtilen normlarda olmaması 2- Kuruma payı ve nem sorunu 3- AB de sektörü temsil ederek görüş bildirebilecek bir komitenin oluşması ve TSE nin sektör temsilcileriyle daha yakın çalışması 4- Doğramalık kereste ile mobilyalık kereste ayrımı 5- Teknolojik yetersizlik, Ar-Ge ve kalifiye eleman eksikliği 6- Test ve analiz laboratuarı yetersizliği 7- Hammadde sorunu 8- Kamu ihalelerinde kereste normlarının belirtilmesi 9- Bitmiş malın son hali ile faturalandırılması 10- Ağaçlandırma Fonunun kaldırılması 11- Kalitesiz hammadde ithalatının engellenmesi 4
1- Kerestelerin belirtilen normlarda olmaması En önemli sıkıntı, atölye düzeyinde olan firmalarda yapılan üretimdedir. Kerestelerin normlara, kalibrasyonlara uymadığını tespit etmiştir. Ukrayna, Bulgaristan, Romanya gibi ülkelerin, piyasamızdan gelem talep doğrultusunda ülkemizdeki gibi üretim yapmaktadır. Bu sebeple, benzer kalibrasyon sıkıntıları bu ülkelerden gelen ürünler içinde geçerlidir. Ancak Almanya, Finlandiya gibi ülkelere baktığımızda kerestelerin öngörülen normlara uygun olduğu gözlemlenmiştir. Sektördeki en büyük eksiklik kereste normlarının zorunlu olmamasıdır. TSE nin standartları zorunlu hale gelmedikçe piyasada farklı ebatlarda algıda yanılgıya yöneltecek ürünler satılmaya devam edecektir. Belirli kalınlık ve maksimum rutubet oranları zorunlu hale getirilmelidir. Kurumsal olarak yapısını oturtmuş firmalar (Bauhaus, Koçtaş vb.) haricinde, birçok müessese var olan standartları yeterince iyi anlayamamaktadır. Yapı marketlerdeki gibi bitmiş kereste satışı sürecine kerestecilerin hazırlıklı olması gerekmektedir. Ağırlıklı olarak atölye seklinde oluşan sektörde, kerestelerdeki ölçü farklılıkları, tüketiciler (alıcılar) nezdinde algıda farklılık yaratmaktadır. Sektörün önemli bir kısmını teşkil eden, inşaat sektöründeki alıcının önceliği kalınlık, rutubet, sağlamlık vb. faktörlerinden ziyade fiyata önem vermektedir. Ayrıca, alıcı, fiyat olarak ucuza aldığını zannettiği bir ürün (örnek 4-9 ölçülerinde), fiyat olarak daha pahalı başka bir üründen (örnek 5-10 ölçülerinde), daha maliyetli olabilmektedir. 5
Tabi ki serbest piyasada farklı boyutlarda, farklı ürünler olabilmektedir. Ancak bu ölçüler mutlaka faturalarda belirtilmeli ve kontrol edilmelidir. 2- Kuruma payı ve nem sorunu Almanya, Avusturya, İsveç, Finlandiya gibi ülkeler kuruma payı ile biçerken, Türkiye de AB normlarına uyum gerçekleşmekle birlikte fiili olarak kuruma paylarının değişimi piyasaya yansımamıştır. Örneğin, Yüzde 20 rutubetten itibaren, yüzde 10 rutubete kadar düşecekse, her yüzde 1 için yüzde 0,25 oranında ilave yapılmalı, diğer bir ifadeyle yüzde 10 düşecekse, 2.5 mm arttırmak, 50 mm biçecekse, 52,5 mm yapmak gerekmektedir. Keresteler fırınlanmadan önce mutlak suretle, önceki rutubet oranına bakılarak, kuruma payı verilmelidir. Gerek iç piyasada gerek ise ihracatta, ülkemizin yaşadığı en büyük sıkıntı nemdir. Örneğin, masif ahşap için nem oranı maksimum %19 ve altında olmalıdır. %19 nem düzeyinin alında olmayan keresteler kullanıma sokulmamalıdır. Nem engeli konulduktan sonra kullanım yerine bağlı bir ayırım olabilir. Bu nem oranı, dış mekân için % 14-19, iç mekânda ise %14 ve altı olabilir. 3- AB de sektörü temsil ederek görüş bildirebilecek bir komitenin oluşması ve TSE nin sektör temsilcileriyle daha yakın çalışması AB nezdinde, TSE ye ilaveten görüş bildirecek, sektör temsilcileri ile oluşacak bir komitenin oluşması, TSE nin sektör temsilcileri ile daha aktif bir şekilde çalışması gerekmektedir. Böylelikle, ihracatçı birlikleri, 6
ticaret borsaları vb. sivil toplum örgütleriyle müşterek olarak hazırlanacak raporlar, daha güncel ve doğru verilerle ortaya koyabilir. Hâlihazırda, bu komiteyi oluşturacak sektördeki kişiler asgari müşterekte buluşmaktadır. Bu işbirliği, sektörde TSE nin standartlarının fiili olarak bağlayıcı olmasını sağlanabilir. Böylelikle sektördeki haksız rekabet önlenebilir, birçok ihtilafın ve davanın önüne geçilebilir. Oluşturulacak bu komite, Türkiye nin ihracatındaki imajını daha iyi hale gelmesini sağlayabilir ve Türk markalarının itibarini arttırabilir. Sektörün birleşerek hareket etmesi, yenilenecek mevzuatların hazırlanmasında etkin bir rol oynayabilmesine katkıda bulunacaktır. 4- Doğramalık kereste ile mobilyalık kereste ayrımı Kerestede ölçüler, cinsine ve kullanım alanına göre belirlenmelidir. Örneğin, aynı betondaki direnç özelliği gibi, kerestede de direnç sırtlarının oluşması gerekmektedir. Şu an itibariyle hiçbir şartnamede yapı kerestesi yazmamaktadır. Mobilyalık kereste ile yapı kerestesi arasında ayrım yapılmalıdır. Bu yarım yapılmadığından ötürü, örneğin, inşaat sektöründe ladinden yapılan kalıp tahtalarının kalınlığı yanlış ölçülerde satılmaktadır. Kullanılan ağacın dayanıklılığı kullanılan işe uygun olup olmadığına ne yazık ki bakılmamaktadır. Bu sebeple, bazı iş kazaları, çatı çökmeleri gibi durumlarla karşılaşılmaktadır. Örnek olarak, depremlerdeki çatı çökmelerinin ağırlıklı çoğunluğu yanlış ya da uygun olmayan kalitede kereste kullanımından kaynaklanmaktadır. 5- Teknolojik yetersizlik, Ar-Ge ve kalifiye eleman eksikliği Sektör kuruluşlarının Ar-Ge çalışmalarına yönelmesi, imalatta yeni teknolojilerin kullanılması, küçük işletmelerin bir araya gelerek 7
fabrika ölçekli üretime geçmeleri, ürün çeşitliliği ve sertifikalı ürün satışının artması, yasalaşmış olan bölgesel kalkınma ve teşvik sisteminden maksimum oranında yararlanılması, yasa gereği sektör kuruluşlarının alan projeleri kapsamında desteklenmesi ve ilk adımda teknolojik olarak yenilenebilmeleri bu sorunun çözecektir. Kereste sektöründe araştırma geliştirme (Ar-Ge) çalışmaları ne yazık ki yeterli seviyede değildir. Sektörde faaliyet gösteren küçük işletmeleri, toplu olarak, ya da bağlı bulunduğu sivil toplum örgütleri, meslek kuruluşları vb. kurumlar ve üniversiteler ile teşvik etmek gerekmektedir. Böylelikle kalite testleri yapılabilir, talaş kaybının önüne geçilebilir, artıkları geri kazanma projeleri yapılabilir. Sonuç itibariyle, Kalkınma Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Avrupa Birliği Bakanlığı hazırlayacağı teşviklerle üniversiteler ile kereste endüstrisini, ortak projeler ekseninde bir araya getirmelidir. Kereste sektörünün ihtiyaçlarını karşılayacak mühendisler, firma ya da ilgili sivil toplum kuruluşları ve üniversite işbirliği ile gerçekleştirilmelidir. Yetiştirilecek bu kalifiye elemanlar, öğrenim sürelerinin bir kısmında yarı zamanlı olarak sektörde çalışmalıdırlar. Aynı hedef doğrultusunda, AB hayat boyu öğrenim projeleri gibi desteklerden faydalanarak, usta, ustabaşı gibi ara eleman yetiştirilebilir. Sağlanacak bu eğitimler, hem kereste fabrikalarının ürün kalitesini arttırır, hem verimini arttırır, hem de daha rasyonel çalışmasını sağlar. Örnek olarak, doğru gerdirme ve çekme tekniğini bilen bir bileme ustasını yetiştirerek, öncelikle bağlı bulunduğu 8
işletmeye, ve sonrasında milli gelire katkı sağlayacaktır. Bu tip kalifiye ara elemanlar yetiştirebilmek için, ihtisas kursları açılabilir. 6- Test ve analiz laboratuarı yetersizliği Sektör işletmelerinde dış ticarette ve iç tüketimde daha çok kamu alımlarında aranan kalite analiz ve testlerin yapılabildiği kontrol ve Ar- Ge laboratuarları bulunmamaktadır. Mevcut olanlar ise yetersiz seviyededir. Bu kapsamda, üniversiteler ile özel sektör temsilcileri tarafından ortaklaşa test ve analiz laboratuarları oluşturulmalıdır. Böylelikle ürünlerin standartlara uygunluğu konusunda sürekli bir beslenme sağlanmalıdır. Bu laboratuarlardan temin edilen veriler ışığında ortak bir bilgi bankası kurulmalı ve tüm işletmeler bu sisteme bağlanmalıdır. 7- Hammadde sorunu Yerli hammadde temininde karşılaşılan güçlüklerden dolayı üretimdeki açıkların ithalat yoluyla karşılama zorunluluğu ülke ekonomisi ve orman kaynaklarımızdan yeterince yararlanamamama yanında, kaynak israfına neden olacaktır. Bu nedenle verimsiz ve bozuk orman alanları yeniden düzenlenerek, standartlara uygun üretime öncelik verilmelidir. Özel ormancılığın teşviki ve yaygınlaştırılması, hızlı büyüyen ağaç türlerine öncelik verilmesi çözüm için önemli katkı olarak değerlendirilmektedir. Devlet ormanlarının sertifikalandırılması, sertifikalı üretimin arttırılması, kaliteli üretim açısından zorunluluk arz etmektedir. 9
8- Kamu ihalelerinde kereste normlarının belirtilmesi Milli saraylar, askeriye gibi kurumsal olarak oturmuş kurumlar haricinde, ne yazık ki kamu kuruluşları ihalelerinde standartlara göre teklif verilmemektedir. İhalelerde yapı kerestesi ve doğramalık kereste için standartlar belirtilip, ölçüler yazılmalıdır. Referans olarak önemli olan görünüş özelliklerinden ziyade rutubet, sağlamlık, ölçüler başta olmak üzere kalite endeksli olmalıdır. Kamu ihalelerindeki diğer bir husus ise, tomruk alımlarıdır. Bu ihalelere belirli ölçeklerdeki firmaların girmesi daha uygun olacaktır. Örneğin, kapasite belgesi, devlet orman isletmesi, ticaret odalarına kaydı olmayan isletmelerin tomruk alması engellenmelidir. 9- Bitmiş malın son hali ile faturalandırılması Ülkemizde ne yazık ki talaş, testere ve kuruma payı gibi kavramlar neticesinde, alıcı karşısında reel ölçülerde karşısında duran ürünün fiyatı yerine, brüt olarak keresteden faturalandırılmaktadır. Oluşturulması gereken mevzuat ve uygulamalarla, net satılan ürün üzerinden faturalandırma yapılmalıdır. Böylelikle sektördeki aktörlerin verimliliği artacak diğer bir taraftan ise alıcı daha ucuza ürün temin edecektir. Sonuç olarak, hukuksal mevzuat ve yaptırımlar yetersiz olduğundan, ticari uygulamalar yukarda belirtilen kaygılarla şekillenmiştir. Kerestedeki bu ölçü farklılıklarını, alıcı ile satıcılar kabullenmiştir. Örnek olarak, mağazalardaki satışlarda kalınlıklar nettir ibaresi konulabilir, ya da zorunlu hale getirilebilir. Kesin ölçü ibareleri kerestelerin üzerine damgalanabilir. 10
10- Ağaçlandırma Fonunun kaldırılması Dünya pazarlarında sektörün rekabet gücünü arttırma adına hammadde maliyeti üzerindeki ilave vergiler kaldırılmalıdır. Yakın coğrafyamızda ve Orta Doğu pazarındaki ülkeler tarafından uygulanan yüksek oranlı gümrük vergisinde iyileştirme çalışmaları yapılmalıdır. Devlet sattığı odunda, tomruğa uyguladığı fon uluslararası düzeyde ticaret yapan aktörler arasında haksiz rekabete yol açmaktadır. Bilindiği üzere, ithalatçıdan bu fon alınmaktadır. Yüzde 8 oranında olan bu fonun KDV si de ayriyeten alınmaktadır. Su an itibariyle, doların değerinin iç piyasada yükselmesi sebebiyle, yurt dışından tomruk gelmemektedir. 11- Kalitesiz hammadde ithalatının engellenmesi Çin ve Uzakdoğu ülkelerinden düşük hammadde ve enerji maliyeti sayesinde ülkemize göre ucuza mal olan kalitesiz yonga levha, kaplanmış yonga levha, lif levha, kaplanmış lif levha, panel kapıları ithal edilmektedir. Bu ürünler ile rekabet konusunda sorun yaşandığı gibi, hem de kalitesiz ürüne harcanan milli tasarruflar önemli kayıplara sebep olmaktadır. Bu ülkelerden gelen ürünler ile rekabet edebilmek için, bu ürün gruplarının ithali, taraf olduğumuz uluslararası anlaşmalar elverdiği ölçüde engellenmelidir. Tüm alt sektörler bazında özellikle Rusya, Türkî devletler, İran gibi ülkelerle yapılacak ağaç mamulleri ve orman ürünlerinin ihracatı kolaylaştıracak serbest ticaret anlaşmaları hayata geçirilmelidir. Sektöre uzun vadeli kredi modelleri geliştirilmelidir. 11
Ek. ABD Karşılaştırmalı sert ağaç tablosu 1 İşlenme Özellikleri Biçme Planyalam Matkap ile delme Delik açma Tornalama Oyma Profil açma Çivileme Vidalama Tutkallama Üst yüzey işlemler Alder İyi İyi İyi İyi Mükemmel İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Ash İyi İyi İyi İyi Mükemmel İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Aspen İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Basswood İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel İyi Orta Orta Orta Mükemmel Beech İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Birch İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Orta Orta İyi Mükemmel Cherry İyi Mükemmel Mükemmel Mükemmel Mükemmel Mükemmel Mükemmel İyi İyi İyi Mükemmel Cottonwood Orta Orta Orta İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Elm İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Gum İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Hackberry İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Orta Orta İyi İyi Hickory & Orta İyi Orta İyi İyi Orta Orta İyi İyi Orta Mükemmel pecan Hard maple Mükemmel İyi İyi Mükemmel Mükemmel İyi İyi Orta Orta İyi Mükemmel Soft maple Mükemmel Mükemmel İyi Mükemmel İyi İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Red oak İyi Mükemmel Mükemmel İyi İyi İyi Mükemmel İyi İyi İyi Mükemmel White oak İyi İyi Mükemmel İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Sycamore İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Tulipwood İyi Mükemmel İyi İyi İyi İyi Mükemmel İyi İyi İyi Mükemmel Walnut İyi Mükemmel İyi İyi Mükemmel İyi Mükemmel İyi İyi İyi Mükemmel Willow İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi İyi Mükemmel Mükemmel 1 Kaynak: Amerikan Sertağaç İhracat Konseyi American Hardwood Export Council (AHEC) http://www.ahec.org/
Alder Ash Aspen Basswood Beech Birch Cherry Cottonwood Elm Gum Hackberry Hickory & pecan Hard maple Soft maple Red oak White oak Sycamore Tulipwood Walnut Willow Kapılar Yer döşemeleri Başlıca Kullanımları Mobilya Doğrama Mutfak dolapları Profiller ve tornalar Kaplamalı lambri yapımı Spor aletleri Alet sapları 13
Özgül ağırlık (%12 rutubet) Ortalama ağırlık (%12 rutubet) Kg/m3 Fiziksel ve Mekanik Özellikler Ortalama hacimsel daralma (Yaş halden % 6 rutubete kadar) % Eğilme direnci, MPa Elastikiyet modülü, MPa Basınç direnci (liflere paralel) MPa Sertlik, N Alder 0.41 449 10.1 67.571 9515 40.129 2624 Ash 0.60 673 6.2 103.425 11,997 51.092 5871 Aspen 0.38 417 9.2 57.918 8,136 29.304 1557 Basswood 0.37 417 12.6 59.987 10,067 32.613 1824 Beech 0.64 721 13.0 102.736 11,859 50.334 5782 Birch 0.62 689 13.4 114.457 13,859 56.332 5604 Cherry 0.50 561 9.2 84.809 10,274 49.023 4226 Cottonwood 0.40 449 11.3 58.608 9,466 33.854 1913 Elm 0.53 593 11.0 89.635 10,274 43.852 3825 Gum 0.52 545 12.0 86.188 11,308 43.576 3781 Hackberry 0.53 593 13.5 76.535 8,205 37.509 3914 Hickory 0.75 833 14.3 138.590 15,583 63.365 N/A Pecan 0.66 737 N/A 94.462 11,928 54.126 8095 Hard maple 0.63 705 11.9 108.941 12,618 53.988 6450 Soft maple Acer rubrum Acer macrophyllum 0.54 0.48 609 545 10.5 9.3 92.393 73.777 11,308 9,998 45.093 41.025 4225 3780 Red oak Quercus rubra Quercus falcatta 0.63 0.59 705 657 6.6 N/A 98.599 75.156 12,549 10,274 46.610 41.991 5738 4715 White oak 0.68 769 12.6 104.804 12,273 51.299 6049 Sycamore 0.49 545 11.4 68.950 9,791 37.095 3425 Tulipwood 0.42 449 9.8 69.640 10,894 38.198 2402 Walnut 0.55 609 10.2 100.677 11,584 52.264 4492 Willow 0.39 417 11.5 53.800 6,960 28.300 N/A