TESİSAT BİLGİSİ DERSİ DERS NOTLARI 1.HAFTA Hazırlayan: Öğr. Gör. Tuğberk ÖNAL MALATYA 2016
DERS İLE İLGİ GENEL HUSUSLAR Ders 1 Vize ve 1 final sınavı yapılarak değerlendirilecektir. Vize sınavının %40 ı ve final sınavının %60 ı alınarak genel ortalama belirlenir. Toplam 5 hafta (10 saat) devamsızlık hakkı vardır. Dersin ilk 10 dakikası haricinde derse geç gelen öğrenciler kesinlikle derse alınmaz. Ders notları haftalık olarak aşağıda verilen linkte yayınlanacaktır. Ders ile ilgili herhangi bir konuda danışmak için aşağıdaki mail adreslerinden bana ulaşabilirsiniz. tugberk.onal@inonu.edu.tr tugberkonal@gmail.com
Ders İçerikleri 1.Hafta: Sıhhi Tesisat ve Suyun Özellikleri 2.Hafta: Temiz Su Tesisatı 3.Hafta: Temiz Suyun Depolanması ve Basınçlandırılması 4.Hafta: Sıcak Su Tesisatı 5.Hafta: Kalorifer Tesisatı 6.Hafta: Kalorifer Tesisatı 7.Hafta: Vize Haftası 8.Hafta: Pis Su Tesisatı 9.Hafta: Yağmur Suyu Tesisatı ve Yangından Korunma Tesisatı 10.Hafta: Sıhhi Tesisatta Seramik Gereçler 11.Hafta: Elektrik Tesisatı 12.Hafta: Elektrik tesisatı 13.Hafta: Tesisat Projesi Örnekleri
1.SIHHİ TESİSATA GİRİŞ Sıhhi tesisat; -Yapı için gerekli suyun temini, -Depolanması, -Yumuşatılması, -Isıtılması, -Basınçlandırılması ve dağıtımı, -Sıhhi tesisat aygıt ve donanımları, -Pis suyun atılması, atık suyun arıtılması, -Yağmur suyu drenajı, -Yangından korunma tesisatı konularını kapsar. Ayrıca mutfak ve çamaşırhane tesisatı, yüzme havuzları güneş enerjisi tesisatı gibi özel tesisatlar sıhhi tesisat kapsamındadır.
Modern bir sıhhi tesisat sisteminin gerçekleştirilmesi için gerekli temel amaçlar ve sistem performans kriterleri aşağıdaki gibi sıralanabilir; 1. Yapıya temiz suyun sağlanması ve herhangi bir şekilde pis suyun karışmasının önlenmesi, 2. Aygıtların sayısı, sağlanan suyun miktar ve basıncına uygun bir sistem kurulması, 3. Gerekli durumlarda su depolanması, 4. Pis su drenaj sisteminin tıkanma ve katı madde birikimlerinden uygun bir bakımla korunmasının sağlanması, 5. Tesisat ömrü için uygun boru ve donatım malzemesinin seçilmesi, 6. Temiz ve pis su tesisatlarının uygun ayırma, yalıtım ve havalandırılmasının sağlanması.
En ufak bir konutta tavsiye edilen aygıt sayıları şöyledir; En az bir lavabo En az bir banyo En az bir helâ taşı En az bir evye bulunmalıdır. 1.1. Konutlardaki Islak Ve Kuru Hacimler Konutlarda ıslak hacimler, sıhhi tesisatın (soğuk veya sıcak temiz su ve pis su tesisatları) yer aldığı hacimlerdir. Bu hacimlerde tesisat bağlantısı olan çeşitli cihazlar ve bu cihazların pis su bağlantıları (bulaşık makinası, çamaşır makinası gibi.) sıhhi tesisat kapsamında ele alınacak konulardır. Aşağıda sırası ile ıslak hacimler, burada mevcut gereç ve donanımlar ve bunların fonksiyonları verilmiştir.
a-) Mutfak Esas olarak mutfak evyesi ve ocak (fırın) bulunur. Ayrıca, bulaşık makinası, buzdolabı gibi cihazlarda yer alır. Bazı mutfaklara çamaşır makinası da yerleştirilir. Tesisatçının mutfak evyesi, bulaşık makinası, çamaşır makinası gibi cihazların tesisatlarını sıva altı döşemesi ve kaçak testinden sonra çıkış ağızlarını kör tapa ile kapatması gerekir. Şekil 1. Mutfak
Hastane, fabrika, otel, lokanta ve benzeri büyük tesislerde, yemek hazırlama ve pişirme amaçlı ayrıca bir mutfak tesisatı düşünmek ve bunlar için yeterli alanı ayırmak gerekir. Yemek pişirme işlemleri için buhar tesisatının çekilmesi gerekir. Kullanılacak cihazların niteliğine göre mutfaklara soğuk su, sıcak su, yumuşak sıcak su, buhar ve gaz tesisatı çekilmelidir. Ayrıca endüstriyel mutfak çıkışlarına yağ ayırıcı konulmalı ve mutfak havalandırması iyi planlanmalıdır.
b-) Çamaşır Odası Çamaşır odası, büyük tesislerde çamaşır yıkama, kurutma ve ütüleme alanı ve bazı konutlarda ise özel alan olarak tasarlanır. Çamaşır odasında çamaşır makinası tesisatı, elde yıkama bölümü ve buharlı ütüler için tesisat planlanmalıdır. Şekil 2. Çamaşır odası
c-) Banyo Banyo içerisinde bir banyo küveti bulunmalı, istenirse küvet kabin veya duş perdesi ile kapatılmalıdır. Banyo içeresine yerleştirilecek lavabo, uygun büyüklükte seçilmeli ve kullanıcının isteklerine cevap verebilecek özelliklerde olmalıdır. Banyo içeresine bir alafranga tuvalet yerleştirilmelidir. Kullanılacak yer süzgeci, küvet ile klozet arasına monte edilmelidir. Şekil 3. Banyo
Normal çekiş varsa havalandırma için küçük buzlu camlı pencere kullanılabilir. Havalandırma yetersizse, radyal banyo aspiratörü kullanılmalı ve mümkün ise küvet hacminin içerisinde bir yere (veya klozet üzerinde bir yere) monte edilmelidir. Küvet hacminin içerisine monte edilmesi, su buharının dağılmasını önlemek ve azaltmak için daha etkilidir. Tesisatçı, banyo küveti ve lavabo için sıcak ve soğuk su tesisatlarını, alafranga tuvalet için soğuk su tesisatlarını sıva altı çekmeli ve gerekli testlerden sonra kör tapa ile kapatmalıdır. Tesisatçı, Küvet, lavabo için φ50 mm, alafranga tuvalet pis su bağlantısı için φ 100 mm ölçüsünde bağlantı ağızları hazırlamalıdır. Kağıtlık, havluluk ve etajer, kullanıcının isteğine göre monte edilmelidir.
d-) Tuvalet Tuvalet içerisinde alaturka ya da alafranga tuvalet taşlarından birisi kullanılır. Tuvalet içerisinde el yıkamak için bir lavabo bulunur. Tesisatçı, taharet musluğu için soğuk su tesisatı, lavabo için sıcak ve soğuk su tesisatını sıva altı olarak çekmelidir. Lavabo için φ 50mm, alafranga veya alaturka tuvalet pis su bağlantısı için φ 100mm ölçüsünde bağlantı ağızları hazırlamalıdır. Havalandırma için uygun çekiş varsa küçük buzlu cam kullanılabilir. Çekiş uygun değilse radyal fanlı aspiratörlerle tuvaletin havalandırması sağlanabilir. Kâğıtlık, sabunluk, havluluk metal ya da seramikten monte edilebilir.
Şekil 4. Alaturka ve Alafranga tuvalet
1.2. Lejyoner Hastalığı Bu hastalık, Lejiyonella bakterisi (Legionella pneumophilla) tarafından oluşturulan ve ölüme yol açabilen ciddi bir zatürre hastalığı biçimidir. Lejiyonella, nemli ve sulu ortamda yaşar ve çoğalır. En yaygın bulaşma yolu binalardaki sıhhi tesisat ve klima tesisatıdır. Bu bakteriye özellikle oteller, hastaneler, iş merkezleri ve fabrikalar gibi büyük kompleks sistemlerde karşılaşılır. Legionella bakterisinin büyüyüp üreyebileceği en ideal su sıcaklığı 25-42 C dir. Ayrıca, sudaki ph değerinin 6.9 olması, demiroksit oranının fazla olması bakterinin üremesi için uygun ortamdır. Hijyen olmayan ortamlar, Legionella bakterisinin kuluçka döneminde çok rahat yayılmasına neden olur.
Tesisatta Legionella üremesine uygun olan ve lejyoner hastalığının çıkmasına neden olabilecek sistem ve elemanlar aşağıda verilmiştir. Kullanım su sistemleri (Duşlar ve musluklar ve su depoları), Soğutma kuleleri ve buharlaşmalı (Evaporatif) kondenserler, Fankoiller ve split klimalar, Açık sistem güneş kollektörleri, Terapi havuzları, jakuziler, Nemlendiriciler (özellikle sulu tip ), Süs havuz ve çeşmeleri, fıskiyeler, Bahçe sulama ve yangın söndürme sistemlerinde kullanılan springler sistemi.
1.2.1.Kullanım Sularında Alınması ve Takip Edilmesi Gerekli Önlemler a-kullanım soğuk suyu: 1. Tesis soğuk su tankları, yılda en az bir kez olmak üzere temizliğe tabi tutulmalıdır. 2. Soğuk su depoları, günlük maksimum su tüketiminin üzerinde su depoluyorsa, mevcut su içinde sürekli bir dezenfeksiyon sağlanmalıdır ve depodaki suyun kendi içinde günde en az 1-2 kez sirkülasyonu sağlanmalıdır. 3. Su depoları, temiz bir mahalde ve yerden yükseltilmiş olmalıdır. Depoların dış etkenlerden kirlenmesine olanak tanınmamalıdır. 4. Soğuk suyun 25 C nin altında depolanmasına dikkat edilmelidir ve su sıcaklığı günde 2 kez ölçülerek kayıt altına alınmalıdır. 5. Tüm su boruları izole edilmelidir. (Böylece yoğuşma önlenerek korozyon riski azaltılır. Bu ise tesisatın ömrünü uzatır ve Legionella nın çoğalmasını engelleyen bir faktördür.) 6. Su dağıtım sisteminde; su akımının olmadığı veya çok yavaş olduğu noktalar var ise bu noktalar tespit edilerek ortadan kaldırılmalıdır. 7. Tesisatın uzun süre kullanılmadığı durumlardaki konutlarda musluk, batarya ve duş başlıklarından su 5 dk. kadar akıtılmalıdır.
b-kullanım sıcak suyu: 1. Sıcak su tankları üzerinde bir boşaltım hattı bulunmalıdır ve tanklar belli periyotlarda (3 ayda bir) boşaltılarak, dipte oluşan çamur tortusu ile tank çeperlerinde oluşan kireç ve tortu temizlenmelidir. 2. Sıcak su tanklarının iç yüzeyleri, kir tutmayan ve temizlenebilen bir malzeme ile kaplanmalıdır. 3. Tanka dönüş suyu sıcaklığı ise minimum 50 C olmalıdır. 4. Tüm sıcak su boruları izole edilmelidir. 5. Sirkülasyon pompa yedekleri, sürekli çalışmaz durumda bırakılmamalıdır. Haftada bir pompalar dönüşümlü kullanılmalıdır.
Kullanım Sularında Legionella ya Karşı Dezenfeksiyon Yöntemleri; 1) Termik dezenfeksiyon 2) Ultraviyole ışık ile muamele 3) Ozonlama 4) Gümüş ve Bakır iyonizasyon yöntemi 5) Klorlama 6) Monokloramin 7) Kombine yöntemler
2.SUYUN ÖZELLİKLERİ Su geçtiği toprak tabakalarının özelliklerine göre değişir. Toprak tabakalarından aldığı tuzlar ve minerallere göre tadı ve kokusu değişir. Yer üstüne çıkan suya çeşitli mikroplar ve bakteriler karışabilir. Bitki artıkları, çamur ve diğer asılı maddeler suyun görüntüsünü bozar. Suyun içinde bulunan bu maddelerin oranı, suyun kalitesini ve hangi alanda kullanılacağını belirtir. 2.1.Suyun Fiziksel Özellikleri Gözle görülebilen ve su içinde çözünür durumda olmayan, hissedilen ve kolay ayrıştırılabilen maddelerin sudaki oranı suyun fiziksel özelliğini belirler. Bunlar suyun kokusu, lezzeti, rengi, berraklığı ve sıcaklığıdır.
Koku ve lezzet: Yosun ve benzeri maddeler suyun tadını değiştirir ve kötü kokmasına neden olur. Suda erimiş hâlde bulunan oksijen ve karbondioksit gazları, suya hoş bir lezzet verir. Renk: Suda erimiş ya da asılı bulunan koloidal organik maddeler suya renk verir. Berraklık: Yosun ve diğer yabancı maddeler suya bulanıklık verir. Bu maddeler zamanla tesisat araç ve gereçlerin dibine çökerek zarar verir. Sıcaklık: İçme suyunun sıcaklığı yaklaşık olarak 7 12 ºC arasında olmalıdır.
2.2.Kimyasal Özellikler Suyun kimyasal özelliğini, suya genellikle topraktan karışan bazı kuvvetli asitler, tuzlar ve bazı gazların su içinde eriyik durumda bulunması belirler. Doğada bulunan su çeşitli yer tabakalarından geçerken bazı tuzları eriterek içerisine alır. Buda suya sertlik verir. Bu tür sulara sert su denir. Sularda sertlik 2 tür nitelendirilebilir: 2.2.1.Geçici Sertlik: Kaynatılarak çökeltme biçiminde giderilebilen sertliğe geçici sertlik denir. Bu tür sularda erimiş olarak karbonatlar bulunur. Kalsiyum bikarbonat ve magnezyum bikarbonat gibi. 2.2.2.Kalıcı Sertlik: Kaynatılarak çökeltme biçiminde giderilemeyen sertliğe kalıcı sertlik denir. Bu tür suların bünyesinde sülfat tuzları bulunur, magnezyum sülfat, kalsiyum sülfat gibi. Toplam sertlik sudaki kalsiyum karbonat (CaCO 3 ) miktarı ile belirlenir.
2.2.3.Su Yumuşatma Yöntemleri: Çökeltme, filtreleme gibi ön temizleme işlemlerinden sonra sularda kimyasal veya fiziksel yumuşatma işlemlerine geçilir. Su yumuşatma işlemleri aşağıdaki yöntemlerden oluşur. 1. Kireç-soda yöntemi 2. Fosfat yöntemi 3. Fiziksel yöntem -Buharlaşma ve yoğuşturma yöntemi -Elektro-osmoz yöntemi -Manyetik aygıt yöntemi 4. İyon değiştirme yöntemi Reçine (Permolit) yöntemi olarak ta bilinen bu yöntem özellikle sanayide en fazla kullanılan yöntemdir. İyon tutma prensibine dayanır. Bu nedenle iki tür reçine kullanılır. -Anyotik Reçineler (Anyon yüklü metal tuzlarını tutar. Katot görevi görür) -Katyotik Reçineler (Katyon yüklü metal tuzlarını tutar. Anot görevi görür)
2.3. Biyolojik Özellikler Suda bulunan organizmaların en küçüklerinden biri olan bakteriler suyun biyolojik özelliğini belirtir. Bakterilere özellikle yer üstü sularında rastlanır. Suya bakterinin bulaşması, yer üstünde, çevreden olur. Suda yaşayan bakteriler çok çeşitlidir. Bunların hepsi zararlı değildir. Zararlı olanların başında tifo, para tifo, basilli, dizanteri ve kolera bakterileri gelir. Yeryüzünün büyük bir kısmı su ile çevrilidir. Ancak, içilebilecek ve çeşitli amaçlar için kullanılacak su kaynakları sınırlıdır. Bu nedenden dolayı su kaynaklarının doğru kullanımı ve kirlenmesinin önlenmesi gerekmektedir.
2.4.İnsan Sağlığı ve Su Temiz olmayan suların insan sağlığı için tehlike oluşturduğu bir gerçektir. Tifo, para tifo, kolera, basilli ve amipli dizanteri, mide ve bağırsak iltihabı, karaciğer iltihabı gibi birçok hastalıklar mikroplu içme sularından ileri gelmektedir. Kirli sularda yüzmek ve yıkanmak göz, kulak, burun, boğaz ve ciltte çeşitli hastalıklara neden olmaktadır. Ayak parmakları arasında büyüyen mantar hastalığının yüzme havuzlarından meydana gelebileceği ispatlanmıştır. Suyun şirpençe, şerit gibi hastalıkları taşıdığından da şüphe edilmektedir. Az da olsa suda floride bulunması çocukların diş minelerini zedeler ve lekeler meydana getirir. İnsan sağlığının korunmasında temiz su ne kadar önemli ise kirli suyun da sağlık için o derece tehlikeli olduğu konusunda kuşku yoktur.
2.5.İyi bir İçme Suyunda Aranan Özellikler Kokusuz, renksiz, berrak ve içimi serinletici olmalıdır. İçimi hoş, tercihen 7 C sıcaklıkta olmalıdır. Sertliği 7-14 Fransız sertlik derecesinde olmalıdır. Toksin ve zararlı maddeler ihtiva etmemelidir. Hastalık yapıcı (Patojen) mikroorganizmalar barındırmamalıdır. Bol miktarda ve fiyatı ekonomik olmalıdır. 2.6.Su Temizleme Yöntemleri Sudan Asidin ve Gazın Giderilmesi Durulma Suyun Dezenfekte Edilmesi Filtrasyon (Süzme) Demir ve Manganın Sudan Arındırılması
2.7. İçme Suyu Soğutucuları ve Elemanları İçme suyu soğutucularının arka taraflarında bir şamandıra vasıtasıyla şehir şebekesinden su bağlantısı yapılır. Bu bağlantı ½ tir. Depoda soğutulan suyun sıcaklığı 0 C den daha yüksektir. Su, musluklar aracılığıyla kullanıma sunulur. Şekil 5. Basit bir su soğutma cihazı (sebil)
2.7.1.Bir Su Soğutma Cihazı Ana Elemanları 1.Kompresör: Soğutma sisteminin en önemli elemanıdır. Soğutucu akışkanı, sisteme gönderen ve sistemden tekrar emen elemandır. 2.Kondenser: Soğutucu akışkanın ısısını dış ortama attığı elemandır. 3.Basınç Düşürücü: Gazın basıncını düşüren elemandır. 4.Evaporatör: Soğutulan ortamda bulunur, soğutulacak suyun ısısının gaza yüklenerek suyun soğutulduğu elemandır. Kondenser Şekil 6. Bir su soğutma cihazı ana elemanları
KAYNAKLAR 1) ŞİMŞEK E. Tesisat Teknolojisi Ders Notları, 2013 2) Tesisat market dergisi (Şubat-Mart 2000 sayı:23 ve Ağustos-Eylül 2000 sayı :26). 3) Sıhhi Tesisat (Isısan yayınları 2001). 4) Mimarın tesisat el kitabı (Isısan yayınları 2003). 5) Kalorifer Tesisatı Proje Hazırlama Teknik Esasları 13. Baskı Yayın No: 84. 6) ÖZ, E.S., SIDAL, C. Sıhhi Tesisat Bilgi İşlem Yaprakları M.E.B. Yayınları, 1987, Ankara. 7) ÖZ, E.S., SIDAL C. Yapıda Sıhhi Tesisat Birsen Yayınevi, 1990, İstanbul. 8) ÖZ. E.S., UYAREL A. Güneş Enerjisi ve Uygulamaları Birsen Yayınevi, 1990, İstanbul. 9) ÖZ, E.S., BORAN, K., MENLİK T. Tesisat Hesaplama Kuralları Birsen Yayınevi, 1998. 10) TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI yayın no: 122, sıhhi Tesisat Proje Hazırlama Esasları. 11) TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI yayın no: 135, Sıhhi Tesisat Proje Hazırlama Esasları. 12) Toprak Seramik Katalogları, www.toprak.com. 13) Çanakkale Seramik Katalogları, www.canakkale.com. 14) Vitra Seramik Katalogları, www.vitra.com. 15) Kale Seramik Katalogları, www.kaleseramik.com. 16) Rocakale Seramik Katalogları, www.rocaseramik.com. 17) www.canakcılar.com. 18) Ege Seramik Katalogları. 19) Tesisat market derğisi (Şubat-Mart 2000 sayı:23 ve Ağustos-Eylül 2000 sayı :26) 20) www.deneysan.com. 21) Tesisat Mühendisliği Hizmetleri Mesleki Denetim ve Proje Hazırlama Esasları (TMMOB) Yayın No: 135. 22) Fahrettin Sönmez, Tesisat, 1983. 23) Uğur Köktürk, Sıhhi Tesisat El Kitabı, 1987. 24) www.sfenk.com.tr. 25) www.ertem-sanitary.com.tr. 26) MEGEP, Sıhhi Tesisat 1, Tesisat Teknolojisi Ve İklimlendirme,2007,Ankara