Dünden Bugüne Acil Hemflireli i (*)

.Ü.F.N. Hem. Derg (2007) Cilt 15 - Say 60 : 173-178 ISSN 1304-4869 Dünden Bugüne Acil Hemflireli i (*) Emergency Nursing From Yesterday to Today Neriman Akyolcu** letiflim / Correspondence: Neriman Akyolcu Adres / Address:.Ü. Florence Nightingale Hemflirelik Yüksekokulu Abide-i Hürriyet Cad. 34360 fiiflli / ST Tel: 0 212 440 00 00 /27030 Faks: 0 212 224 49 90 E-mail: nakyolcu@yahoo.com ÖZ Acil uygulamalar n tarihsel geliflim sürecine bak ld nda; ilk uygulamalara yaralar n yaprakla örtüldü ü ya da donan bir insan n ma ara içine al nd ilkel toplumlarda rastlanmaktad r. 17. yüzy lda savafl yaral lar n n tafl nmas için ambulanslar n ve ilk kurtarma ekibinin oluflturuldu una iliflkin anlat mlar bulunmakta; 1800'lü y llarda hasta say s n n artmas ile acil bak m n popüler olmaya bafllad ve triyaj kavram n n ilan edildi i belirtilmektedir. Tarihsel geliflime bak ld nda; resusitasyon standartlar, tecavüz kurbanlar n n bak m, hastane öncesi bak m, çocuk bak m, yafll ve psikiyatri hastas n n bak m gibi birçok alanda acille ilgili say s z gerçeklerle karfl lafl lmaktad r. Türkiye'de acil hemflireli i 1960'dan sonra ele al nmaya bafllanm flt r. Kaynaklarda acil birimlerde çal flan hemflirelerin, di er birimlerde çal flan hemflirelerden daha farkl özelliklere sahip olmalar ve mutlaka özel e itimden geçmelerinin gereklili i vurgulanmaktad r. Anahtar Kelimeler: Acil T p, Acil Hemflirelik, T p, Hemflirelik, Tarihsel Geliflim ABSTRACT When it is looked through historical process of emergency implementation,it is met that the primitive communities which were draped with leaf of wound site and person who is freezing was taken into the cave. It has been expressions that in the 1700's ambulance and first aid team were const tuted for transport of persons who were injuried in war. It is identify that in the 1800's emergency care was began to be popular related to an increase on number of patients and triage concept was celebrates. When it was looked through historical process, it was founded numerous facts in the many areas such as resuscitation standarts, care of rape victims, prehospital care, children care, care of the elderly and psychiatric patient. Emergency nursing was began to considere after 1960 in Turkey. It is emphasized that the nurses who are working in the emergency units must have more different characteristics than the nurses and definitely trained in this area who are working other units. Key Words: Emergency Medicine, Emergency Nursing, Medicine, Nursing, Historical Development G R fi Acil, aniden geliflen hastal k ya da yaralanma nedeniyle birey, grup ya da toplumun iyilik halini tehdit eden ve kriz olarak alg lanan bir durumdur. Kaza, t bbi nedenler ya da do al afetler sonucu oluflabilen bu ciddi durum, öncelikle yaflam tehdit eden hastal k ya da yaralanman n belirlenmesini ve acil giriflimi gerektirir (Lewis, Heitkemper & Dirksen 2004). nsan n varoluflu ile birlikte yaflan lmas kaç n lmaz olan acil durumla ilgili uygulamalar n, ilkel toplumlarda bafllad, 17. yüzy lda belirli bir ivme kazand ve günümüze de in bilim ve teknolojideki ilerlemelere paralel olarak önemli geliflme kaydetti i görülmektedir. Özellikle acil hemflirelerinin pozisyonlar nda kayda de er de iflimlerin oldu u bildirilmekte; bu geliflim ve de iflimlerde modern hemflireli in yaflama geçirilmesinin etkili oldu u vurgulanmaktad r (Kaya 2006). Geçmiflten, günümüze acil hemflireli inin geliflim sürecinin, evrensel ve ulusal boyutta ana hatlar ile ele al nd bu makale, acil hemflirelerinin ya- *IV. Acil Hemflireli i Sempozyumu, panel konusu olarak sunulmufltur. (26-28 May s 2005, zmir) ** Prof. Dr.,.Ü. Florence Nightingale Hemflirelik Yüksekokulu 173

Neriman Akyolcu rarlanabilmesini sa lamak, yan s ra yabanc dilde bir çok kayna a ulafl lmas na karfl n, çok s n rl say da olan Türkçe kaynaklara bir yenisini eklemek amac yla derlendi. Tedavi ve bak m uygulamalar aras ndaki yads namaz etkileflimin bir sonucu olarak acil hemflireli inin, acil t p uygulamalar ile birlikte geliflim ve de iflim gösterdi i gerçe- i dikkate al narak, içerikte acil t bb n tarihsel geliflimine de k saca yer verildi. Acil T p Acil uygulamalar n tarihsel geliflim sürecine bak ld nda, ilk uygulamalara, yaralar n yaprakla örtüldü ü ya da donan bir insan n ma ara içine al nd, ilkel toplumlarda rastlanmaktad r (Wright 2000). M.Ö. 2500-1500 y llar nda Hintli cerrahlar n rinoplasti ile ünlendikleri, M.Ö. 500 y llar nda Antik Yunan Medeniyetine paralel olarak t p alan nda da yükselme kaydedildi i ve modern t bb n kurucusu Hipokrat' n yara kenarlar n n karfl l kl getirilip, aç k b rak lmas n en uygun yöntem olarak ileri sürdü ü belirtilmektedir (Ertekin ve ark. 2005, Holliman 2001). Orta ça da (M.S. 476-1453) yara iyileflmesinde enfeksiyonun önlenmesinde yaran n temiz olmas n n önemine, k r k tedavisine, yaraya s cak ya dökülerek kanama kontrolünün sa land na iliflkin kay tlar bulunmaktad r. Daha sonra Alman ve Frans z cerrahlar n savafl yaral lar n tedavi ettiklerine ve eski Yunan'l - larda ve Roma döneminde, savafl yaral lar n n tafl nmas na iliflkin anlat mlar bulunmakta; 1772'de Paris'te, 1767'de Amsterdam'da, 1768'de Hamburg'da ilk kurtarma ekibinin kuruldu u bildirilmektedir. 1795'de Napolyon'un bafl cerrah Baron Laney taraf ndan, Prusya seferinde, yaral lar için, atlar n çekti i Uçan Ambulans ad verilen kapal yaral tafl ma arac kullan ld ndan, söz edilmektedir (Ertekin 2005, Olgun, Aslan & Ku uo lu 1998). 18. yüzy lda yaflayan, ilk yard m n kurucusu, tan nm fl bir cerrah olan ve Hollanda/Holstein'de do- an Esmarsch Schleswig'in (1823-1908), sa l k alan ndaki çok say da hizmetlerinin yan s ra Savafl Alan nda lk Yard m ve Yaral lara lk Yard m ad nda iki kitapç n n bulundu u, K z lhaç' n 1863'de sviçre'de kuruldu u, 1877'de ngiltere'de kurulan Acil Yard m Teflkilat 'n n 1884'de sertifika vermeye bafllad bildirilmektedir (Dramal 2003, Olgun, Aslan, Ku uo lu 1998, Süzen 2004). 1898'de ngiltere'de Bartholomeus hastanesinde acil tedavi ve bak m ile ilgili uygulamalar n bafllat ld ; kurulan felaket departman nda hastaneye gelen hastalar n saat 8.30'da toplan p öncelikler dikkate al narak grupland r ld ve bu ifllemin saat 9.00'a kadar sürdürüldü ünden söz edilmektedir. lk motorlu ambulans n 1906 y l nda ordu için yap ld ve 1918'de Alman ordusunda 3200 motorlu ambulans ve ekibin hizmet gördü ü belirtilmektedir (Jones 2000). 1939'da Amerikan Travma Cerrahisi Derne i kurulmufl, 1940'l y llar n bafl nda, hastane trenleri, gemileri, uçak ve helikopterler yaral tafl mada kullan lm fl, 1973'de ilk kez Amerika'da ilk yard m ile ilgili yasa gelifltirilmifl ve 1979'da Amerika'da acil t p uzmanl kabul edilmifltir (Dramal 2003, Ertekin ve ark. 2005, Jones 2000, fientürk 1985). Türkiye'de ise; ilk yard m ile ilgili uygulamalar n resmiyet kazanmas, Osmanl döneminde sadrazam Mehmet Rüfltü Pafla'n n yönetiminde bir yard m komitesi kurulmas ile bafllam fl ve 1877'de Marko Pafla'n n baflkanl nda bir toplant yap larak Yaral ve Hasta Askerlere Muavenet Cemiyeti'nin çal flmalar ile devam etmifltir. Daha sonra, padiflah Abdülhamit, bu derne e baflkanl k ederek ismini Osmanl Hilali Ahmer Cemiyeti olarak de- ifltirmifl; 1907'de K z lhaç' n Londra toplant s na kat lan Dr. Besim Ömer Pafla, Osmanl Hilali Ahmer Cemiyeti'ni K z lhaç üyeli ine kabul ettirmifltir. Cumhuriyetin ilan ndan sonra Türkiye Cumhuriyeti K z lay Cemiyeti olarak bugünkü ismini alan ve Türkiye'nin bütün illerinde ve bir çok ilçesinde flubeleri bulunan K z lay, 1960'l y llarda ilk yard m kurslar açmaya bafllam fl ve St Jones Yard m Organizasyonunun ilk yard m kitab n n Türkçe çevirisini yapm flt r. Ülkemizde lk T bbi Yard m isimli ilk kitap, 1972'de Prof. Dr. Der- 174

Dünden Bugüne Acil Hemflireli i vifl Manizade taraf ndan yaz lm flt r (Olgun, Aslan & Ku uo lu 1998, fientürk 1985). Türkiye'de acil bölüm hizmetlerine, son 25 y ld r önem verilmifl, 1985 y l nda Ankara Numune Hastanesi bünyesinde H z r Acil Servis Hizmeti bafllat lm fl ve ba l olarak Sa l k Bakanl, Üniversite Hastaneleri, Gülhane Askeri T p Akademisi ve SSK Hastanelerinde acil bölümleri kurulmufltur (Olgun, Aslan & Ku uo lu 1998). 30 Nisan 1993 tarihli resmi gazetede yay nlanarak lk ve Acil Yard m ad ile kabul edilen Acil T p Uzmanl k Anabilim Dal nda uzmanlar yetiflmeye bafllam flt r. 1994 y l nda ilk araflt rma görevlileri, bu anabilim dal nda görev alm fl; 1995 y l nda Acil T p Derne i; ayn y lda Ulusal Travma ve Acil Cerrahi Derne i kurulmufltur. 2001 y l nda 14 olan anabilim dal say s, 2004'de 26'ya yükselmifltir. Tüm bu geliflmelere efl zamanl olarak üniversitelerin Sa l k Meslek Yüksek Okullar 'nda Ambulans ve Acil Bak m Teknikerli i Bölümleri aç larak bu bölümlerden mezun olanlar (paramedikler) 112 H z r/acil ambulanslar nda görev almaya bafllam flt r (Oktay & Y ld r m 2004). Acil Hemflireli i / Acil Bak m Acil hemflireli inin tarihsel geliflimi ile ilgili kaynaklarda, tarih öncesi insanlar n bugünkü s k nt ve ac lara benzer ac lar yaflad klar, kabile ve ilk insanl k döneminden bu yana hastal klar n bak - m nda benzer koflullar alt nda yaflamlar n sürdürdükleri bildirilmektedir. Geçmiflte, hemflirelikle ilgili kaynaklar s n rl oldu u için, kad nlar taraf ndan yürütülen roller aras nda, süt nine ve dad lara odaklan lm flt. Hasta bak m evde yap l yordu ve kad nlar n günlük ev iflleri kapsam nda yürütülüyordu; tutulan kay tlar hemflirelikle ilgili de ildi. Bak c lar olarak kad nlarla ilgili en erken kaynaklar, kutsal kitaplarda bulunmaktayd. Ayn zamanda kutsal kitaplarda bak m verme rolünün sadece kad nlara özgü olmad düflüncesine de yer verilmekteydi (Jones 2000, Wright 2000). Ancak acil bak m ile ilgili baz kay tlarda profesyonel hemflirelik ve ebeli e iliflkin kan tlar bulunmakta idi. Kay tlarda sözü edilen ebe ve hemflirelerin; bandajlama, ya, flarap ve pomatla pansuman, diyetin düzenlenmesi, laksatiflerin kullan lmas, anestezinin uygulanmas, ameliyatlar, izolasyon teknikleri (enfeksiyondan korunmak için), protez yap m ile ilgili bilgi ve uygulamalara sahip olduklar belirtilmekte idi. Ayr ca erken dönemdeki kay tlarda, hasta bak m ve bilgilenmede Do ulu toplumlar n, Bat l toplumlardan daha önde oldu u; modern t bb n kurucusu Hipokrat' n hemflirelik e itimini ihmal etti i, o dönemde yayg n olarak e itimi olmayan kad n ebelerin çal flt ancak hekimlerle birlikte çal flmad ifade ediliyordu (IMA 2005, Wright 2000). Roma'l lar n t bba pek katk lar n n olamad, bilgilerini Yunan'l lardan ald, ancak Bullough & Bullaugh'a (1979) göre, Roma'l lar n hemflirelikte Yunan'l lardan daha ileride oldu u; özellikle askeri hemflire ve ziyaretçi hemflireli i oluflturduklar ; Roma'l askerlerin, savafl alan nda kendileri ile birlikte çal flarak onlara destek veren hemflirelerden, ilk yard m ö rendikleri belirtilmektedir (Wright 2000). Hemflireli in ilk ilke ve uygulamalar n n temelinin M.Ö. 800'de Hindistan'da at ld, M.Ö.250'de ilk hemflirelik okulunun yine ayn ülkede aç ld ve sadece erkek hemflirelerin, hemflirelik için yeterli düflünüldü ünün kay tlar bulunmaktad r. Bu kay tlarda, hemflirelik aday erkekler; iyi davran fll, kusursuz, zeki - ak ll, kibar, hastalar n her türlü gereksinimlerini karfl layabilen, iyi yemek pifliren, hastay y kay p banyo yapt rabilen, eklemlere masaj yapabilen, hastan n yürüme ve aya a kalkmas na yard mc olabilen, yatak tak mlar n de ifltirmede ve temizli- inde becerikli, istemi yap lan her türlü ifli, bekletmeden, görev olarak alg lay p gerçeklefltiren kifliler olarak tan mlanmaktad r (Wright 2000). Aday erkek hemflirelerde aranan özelliklerin, günümüz koflullar nda, zaman kriter al narak de erlendirildi inde, bir hayli kapsaml oldu u söylenebilir. 1880'lü y llarda hastanelerde bir çok hasta tedavi için saatlerce beklemekteydi. Ölmedikçe tedavi ve bak m için beklemelisiniz, ilk gelen ilk olarak 175

Neriman Akyolcu hizmet almaya hak kazan r kurallar geçerli idi. Kabul edilemez bu durum, acil bak m n gelifliminin bafllang c nda önemli rol oynayarak, triyaj kavram n n ilan edilmesine ve böylece acil bak - m n popüler olmaya bafllamas na yol açm flt r. Savafl y llar nda s kça kullan lan triyaj, savafl ve felaket olaylar n n d fl nda ilk kez 1963'te Amerika Birleflik Devletlerinde Yale Newhaven Hastanesinde uygulanm flt r (Jones 2000). Tarihsel geliflime bak ld nda, resüsitasyon standartlar, tecavüz kurbanlar n n bak m, hastane öncesi bak m, çocuk bak m, yafll ve psikiyatri hastas n n bak m gibi birçok alanda acille ilgili say s z gerçeklerle karfl lafl lmaktad r. Acil hemflireli- in geliflim sürecinde, K r m Savafl s ras nda yaral askerlere bak m veren Florence Nightingale'in uygulamalar ve üstlendi i rol, kesinlikle onu, acil hemfliresi kategorisine koymakta ve 1860 y l nda Londra'da açt hemflirelik okulu ile günümüzde bilindi i flekli ile modern hemflireli in geliflimini bafllatt, ba l olarak da acil hemflireli inde önemli geliflmelerin kaydedildi i vurgulanmaktad r. Geliflim sürecinde, 1907'de K z lhaç' n, hemflireli- in bir meslek olarak tan nmas karar n almas ile de önemli bir ad m at ld belirtilmektedir (Jones 2000, fientürk 1985). Hemflirelikte diploma verilmesine ilk kez 1926 y l nda Londra Üniversitesi ile Royal Hemflirelik Kolejinin ortak çal flmalar sonucu bafllanm fl; daha sonra Leeds ve Hull Üniversiteleri de ayn yolu izlemifltir (Wright 2000). Acil bak m ile ilgili geliflmelere ilk olarak Almanya ve ngiltere'nin öncülük etti i, II. Dünya Savafl 'ndan sonra ise bu rolü, Amerika'n n üstlendi- i belirtilmektedir (Olgun, Aslan, Ku uo lu 1998, Wright 2000). 1960'l y llarda acil birimlerde çal flan hemflirelerin, di er birimlerde çal flan hemflirelerden daha farkl özelliklere sahip olmalar ve mutlaka özel e itimden geçmelerinin gereklili i vurgulanarak, acil hemflirelerinde de iflim ve geliflimi sa layacak giriflimlerde bulunulmufltur (International Council of Nurses 2007). 1970'li y llar n erken dönemlerinde birçok ülkede kurulan ulusal organizasyonlar, tüm dünyaya yay lm fl ve acil hemflireleri, profesyonel özellik kazanm flt r (Jones 2000). Amerika'da 1970 y l nda, Antina Dorr ve Judith Kelleher, acil hemflireli inin önemini gösteren bir organizasyonun gerekli oldu una inand klar için Acil Bölüm Hemflireler Birli i ad nda bir birlik oluflturmufl; 1985 y l nda birli in ad Acil Hemflireleri Birli i / EDNA - Emergency Departmant Nursing Association olarak de ifltirilmifltir (Wright 2000). Acil hemflireli inin önemli kilometre tafllar ndan biri olan birli in kurulmas yla, acil hemflireleri için profesyonel yetki standartlar gelifltirilmifl ve e itim olanaklar yarat lm flt r. 1975'de haz rlanan acil hemflireli i uygulama standartlar EDNA ve ANA (American Nurses Association/Amerikan Hemflireler Birli i) taraf ndan onaylanarak yaflama geçirilmifltir (Kaya 2006). Böylece 1970'li y llarda tüm dünyada ilerleyen hemflireler, sa l k bak m sisteminde en genifl profesyonel grubu oluflturmufltur. Hemflirelikte bu de- iflim ve bilimdeki geliflmeler, branfl hemflireli inin oluflmas na ve özel hemflirelik branfl olarak acil hemflireli inin genifl bilgi taban na dayal, becerili ve hastan n gereksinimlerini karfl lamada beklenenin de ötesinde hizmet sa layan rollerine ve sorumluluklar na yenilikler getirilmifltir. Amerika'da acil hemflireli inde 4 y l süreyle geçerli olan ve yenileme için tekrar s nava girmeyi gerektiren sertifika programlar, CEN (Certified Emergency Nurse/Acil Hemflireli i Sertifika Program ) taraf ndan 1980'li y llarda bafllat lm flt r (Kaya 2006). lk uluslararas acil hemflireli i konferans, 1985'te Londra'da 78 ülkeden, 600 delegenin kat l m ile gerçeklefltirilmifltir. ABD'de oluflturulan uluslararas kat l ml Temel Travma Hemflireli i Kursu uluslararas fakülte ifllevi görerek, travma hemflireli inin uluslararas standard n sa lamay ve temel yap land rmay hedeflemektedir (Jones 2000). Türkiye'de acil hemflireli i ile ilgili ilk uygulamalar, K r m Savafl (1854-1856) s ras nda hastane haline getirilen Selimiye K fllas 'nda Florence Nightingale'in yaral askerlere bak m vermesiyle 176

Dünden Bugüne Acil Hemflireli i bafllam flt r. zleyen dönemde, Trablusgarp (1911) ve Balkan (1912) savafllar s ras nda, yaralanan askerlerde büyük kay plar yaflanmas ve bu yaral askerlerin bak m için duyulan gereksinim, acil hemflireli inin önemini ve eksikli ini ortaya koymufltur (fientürk 1985, Yurttakal 2007). K z lhaç' n Washington Kongresinde, hemflireli in bir meslek oldu unu ve branfllara ayr ld n gözleyen Dr. Besim Ömer Pafla, Hilal-i Ahmer Cemiyeti'ni (K z lay) uyararak, ülkenin hemflirelik mesle ine olan gereksinimini ve bir hemflire okulunun aç lmas n n zorunlu oldu unu belirtmifltir. Bu öneri üzerine, Hilal-i Ahmer Cemiyeti, 6 ay süreli gönüllü hasta bak c kursu açm fl ve Balkan Savafl ile birlikte Türk kad n hastanelerde çal flmaya bafllam flt r. 1913-1914 y llar nda üniversitelerde düzenlenen kurslara kat lan ö rencilere, hasta bak m na iliflkin bilgiler verilmifl ve bu kursu bitiren ve aralar nda Safiye Hüseyin (Elbi)'inde bulundu u Türk han mlar, Çanakkale ve Balkan Savafllar 'nda gönüllü olarak sorumluluk alm fl ve büyük bir özveri içinde yaral askerlere bak m vermifllerdir. Kay tlarda Türkiye'nin ilk hemfliresi olarak belirtilen Safiye Hüseyin (Elbi), K r m Savafl 'nda Florence Nightingale'nin üstlendi i role paralel ve bir o kadar önemli görev üstlenerek, Çanakkale Savafl s ras nda hastaneye dönüfltürülen Reflit Pafla gemisinde yaral askerlere bak m vermifltir. ngiltere'de deniz ateflesi görevinde bulunan Ahmet Pafla'n n k z olan ve ö renimini Avrupa'da tamamlayan Safiye Hüseyin (Elbi), Almanya ve sviçre'de düzenlenen uluslar aras kongrelere, ulusumuzu temsilen kat lm fl, iftihar ve takdir niflanlar alm flt r (Hemflirelik Haftas 2007, Yurttakal 2007). Türkiye'de modern anlamda hemflirelik mesle inin yaflama geçmesi ve geliflmesi, Cumhuriyet'in kurulmas ile bafllam flt r. Cumhuriyet döneminin ilk hemflire okulu 21 fiubat 1925 y l nda stanbul'da aç lan K z lay Özel Hemflire Okulu'dur. Bu okulun mezunlar, uzun y llar afet bölgelerine giderek hasta, yaral ve kazazedelerin ilk yard m ve bak m uygulamalar nda sorumluluk alm flt r. Bunu, 1939 y l nda Ankara'da aç lan Askeri Hemflirelik Okulu ve 1943'de Verem Savafl Derne i ile 1946'da Sa l k Bakanl 'n n stanbul'da açt klar hemflirelik okullar izlemifl, sonras nda çok say da lise düzeyinde hemflirelik okulu aç lm flt r (Hemflirelik Haftas 2007, fientürk 1985). lki 1955'te Ege Üniversitesi olmak üzere; 1961'de Florence Nightingale ve Hacettepe Hemflirelik Yüksekokullar aç larak, mesle e profesyonel özellik kazand r lm flt r (fientürk 1985). lerleyen dönemde yeni uzmanl k alanlar n n ortaya ç kmas na neden olan t ptaki geliflmelere paralel olarak, hemflirelikte evrensel boyutta gözlenen de iflim ve geliflimin etkisi Türkiye'de de görülmüfl, hemflirelerin bu alanlarda uzmanlaflmas söz konusu olmufltur. Bu ba lamda, Vehbi Koç Vakf Semahat Arsel Hemflirelik E itim ve Araflt rma Merkezi (SANERC) taraf ndan 1994 y l nda bafllat lan ve her y l periyodik olarak düzenlenen Acil Hemflireli i Kursu olumlu bir ad m olarak de erlendirilebilir. Profesyonel anlamda ise Marmara Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü'nde 1996-1997 e itim-ö retim döneminde, Acil Hemflireli ine, yüksek lisans program nda yer verilmifltir. Ayr ca hemflirelik yüksekokullar nda lisans program nda okutulan Acil/ lk Yard m derslerinin d fl nda, lisansüstü e itim programlar nda da, Cerrahi, Çocuk ve ç Hastal klar Hemflireli i kapsam nda, zorunlu ders olarak acil hemflireli ine yer verilmektedir. lki 30 Ekim-1 Aral k tarihleri aras nda, T.C. Sa l k Bakanl ve üniversite iflbirli- i ile gerçeklefltirilen ve y lda 2 kez tekrarlanan Acil Hemflireli i Sertifika Program, acil birimlerde çal flan hemflirelerin kuramsal bilgileri ile uygulama becerilerini gelifltirmeyi amaçlamaktad r (Dramal 2003, Kaya 2006, Olgun, Aslan & Ku- uo lu 1998, Sa 1996). Bir e itim dal n n geliflmiflli inin göstergesi, profesyonel meslek üyeleri taraf ndan gerçeklefltirilen organizasyonlar n yan s ra kitap, dergi gibi yay nlar n ve bilimsel aktivitelerin ne ölçüde ve hangi s kl kla oluflturuldu udur. Bu kapsamda ülkemizdeki çal flmalara bak ld nda, acil hemflireli i ile il- 177

Neriman Akyolcu gili ilk kitab n 1990 y l nda Acil Hemflireli i ad ile stanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemflirelik Yüksekokulu ö retim üyeleri taraf ndan yaz ld ve bunu, 1998'de Marmara Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu ö retim üyelerinin yazd - Acil Bak m ve 1999'da Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu ö retim üyelerinin yazd - Temel lk Yard m Uygulamalar adl kitaplar n izledi i görülmektedir. Profesyonel meslek üyesinin hiç de az msanmayacak say da olmas na karfl n, kitap yaz m na iliflkin di er hemflirelik disiplinlerinde gözlenen eksiklik, ne yaz k ki bu alanda da görülmektedir. Sürekli yay nlar kapsam nda, acil hemflireli ine iliflkin özel bir yay n bulunmamakta; ancak tüm hemflirelik dergilerinde, konu ile ilgili makale ve çal flmalar yay nlanmaktad r. Mesleki organizasyonlar ba lam nda, ülkemizde Acil T p Derne i ve Ulusal Travma ve Acil Cerrahi Derne i yer almaktad r. Her iki derne e, acil hemflirelerinin de üyelikleri kabul edilmekte; sürekli yay nlar nda hemflirelik makaleleri yay nlanmakta, oluflturduklar kongre ve sempozyumlarda hemflirelik seksiyonlar na yer verilmektedir. Ayr - ca acil hemflireli i, cerrahi, çocuk, yo un bak m gibi özel dal hemflireli i ile ilgili hemflirelik derneklerine de acil hemflireleri üye olabilmektedir. Ancak, bu geliflmelere karfl n, ülkemizdeki acil tedavi ve bak m hizmetlerinin yetersizli ini sergileyen dramatik görüntü ve bilgilerle, görsel ve yaz l bas nda ne yaz k ki s kça karfl lafl lmaktad r. Bu ba lamda, sa l k politikalar nda sosyal devlet yap s na uygun köklü de iflikliklerin yap larak yaflama geçirilmesi; ülke genelinde, nitelik ve nicelik aç s ndan yeterli durumda olan acil birimlerinin say s n n artt r lmas ; bu birimlerde görev alan sa l k çal flanlar na, teflvik edici yapt r mlar n uygulanmas ; t p ve hemflirelik e itiminde, uzmanl k ve yüksek lisans program d fl nda, örgün e itim programlar nda da, acil tedavi ve bak m ile ilgili kuramsal bilgi ve uygulamalara daha fazla yer verilmesi, mezuniyet sonras acil birimlerde çal flan sa l k profesyonellerinin sürekli e itim ve sertifika programlar ile desteklenerek gelifltirilmesi, bu bilim dal n n geliflimine katk sa layaca gibi, ço- unlukla yaflam riski olan, çaresiz ve yo un stres içindeki birey ve ailesine yeterli/nitelikli tedavi ve bak m hizmeti sunumunu kolaylaflt racakt r. KAYNAKLAR Belgerden, S. (2005) Travma Tarihi. Ertekin C, Tavilo lu K, Gülo lu R, Kurto lu M (Eds). Travma. Medikal Yay nc l k. stanbul, 3-10. Dramal, A. (2003) Temel lk Yard m Uygulamalar. Ege Üniversitesi Bas mevi, Bornova- zmir, 1-5. Hemflirelik Haftas http://www.turkish-media.com/ (22.05.2007). Holliman,. (2001) Emergency medicine development in the middle east. Acil T p Dergisi, 1: 1. IMA (2005) Hero History, Florence Nightingale. http://www.imahero.com/ (06.05.2005). International Council of Nurses (2007). History of the royal collage of accident&emergency nursing assocation. http://www.icn.ch/echistoryrcn.htm (10.05.2007). Jones, G. (2000) nternational Council of Nurses [Emergency Care-History of Emergency Nursing], Celebration of Emergency Nursing, nternational Emergency Nursing Conference Edinburg 2000 http://www.icn.ch/echistory.htm (06.05.2005). Kaya, A. (2006) Acil servis hemfliresinin görev, yetki, sorumluluk ve yasal zorunluluklar. http://www.groups.google.co.il/ (04.05.2007). Lewis, S.M., Heitkemper, M.L., Dirksen, S.H. (2004) Nursing Management Emergency Care Situations. Burcher L (Ed). Medical Surgical Nursing. Mosby, St Louis, 1845-1867. Oktay, C., Y ld r m, C. (2004) Sempozyum baflkanlar n n mesaj. VII. Türkiye Acil T p Sempozyumu & III. Acil Hemflireli i ve Paramedik Sempozyumu, 24-27 Kas m 2004, Gaziantep. Olgun, N., Aslan, F., Ku uo lu, S. (1998) Acil Bak m. fielimen D (Ed). Acil Bak m. Yüce Yay m, stanbul, 3-30. Sa, A. (1996) Acil Cerrahi Birimlerinde Çal flan Hemflirelerin lk Saatlerde Uygulad klar Bak m n Belirlenmesi. Yay nlanm fl Yüksek Lisans Tezi,.Ü. Sa l k Bilimleri Enstitüsü, stanbul, 4-28. Süzen, B. (2004) lk Yard ma Girifl. Birol Bas n Yay n Da - t m ve Ticaret Ltd.fiti, stanbul, 1-10. fientürk, E.S. (1985). Hemflirelik Tarihi. III. Bas m, Can Kitapç l k-pazarlama Yay nlar, stanbul, 111-130. Wright, D. (2000) The historical & cultural development of nursing. http://www.shef.ac.uk/ (02.06.2005). Yurttakal, A.(2007) Çanakkale destan. http://www.msxlabs.org/ (22.05.2007). 178