TR52 DÜZEY 2 BÖLGESİ (Konya-Karaman) KONYA SÜT VE SÜT İ SEKTÖRÜ DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ VE KÜMELENME DOKÜMANI -TASLAK-
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 1 TABLOLAR LİSTESİ... 3 GRAFİKLER LİSTESİ... 4 ŞEKİLLER LİSTESİ... 4 ARKA PLAN... 5 1. DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ VE KÜMELENME İÇİN SEKTÖR SEÇİMİ... 7 1.1. İstatistiksel Açıdan TR52 Bölgesinde Sektörlerin Değerlendirilmesi... 7 1.1.1. AHY Modelinin Tanıtımı ve TR52 Bölgesinde Uygulaması... 8 1.1.2. Konya İli için AHY Analizi... 10 1.1.3. Karaman İli İçin AHY Analizi... 15 1.2. Bölüm Ekleri... 18 1.2.1. Bölüm Eki Ek-1: TR52 Bölgesi için Sektörlerin İstatistiksel Değerlendirme Sonuçları... 18 1.2.2. Bölüm Eki Ek-2: TR52 Bölgesi Gelişme Potansiyeli olan Sektörler... 21 1.2.3. Bölüm Eki Ek-3: AHY Modelinin Örnek ile Tanıtımı... 25 1.2.4. Bölüm Eki Ek-4: AYH Analizi Ortalama Karşılaştırmaları... 28 1.2.4.1. Bölüm Eki Ek-4-a: Karaman ili AYH Analizi Ortalama Karşılaştırmaları... 28 1.2.4.2. Bölüm Eki Ek-4-b: Konya ili AYH Analizi Ortalama Karşılaştırmaları... 32 1.3. Teorik Olarak Değer Zinciri Analizi... 36 1.4. Rekabetçilik Analizi ve Kümelenme Yöntemi... 39 2. KONYA SÜT VE SÜT İ SEKTÖRÜ DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ VE KÜMELENME... 42 2.2. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektöründe Değer Zinciri Analizi Öncesinde Sektöre Genel Bakış 42 2.2.1. Dünya Süt ve Süt Ürünleri Üretimi... 42 2.2.1.1. Dünya Süt Üretimi... 42 2.2.1.2. Dünya Süt ve Süt Ürünleri Ticareti (İthalat-İhracat)... 44 2.2.2. Türkiye de Süt Sektörü... 49 2.2.2.1. Türkiye de Süt Hayvancılığı ve Süt Üretimi... 49 2.2.2.2. Türkiye de Süt Ürünleri Üretimi, Tüketimi ve Ticareti... 52 2.3. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektöründe Değer Zinciri Analizi... 54 2.3.1. Konya Süt ve Süt Ürünleri Değer Zinciri Ana Faaliyetleri... 54 2.3.1.1. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü Girdi ve Tedarik Yapısı... 54 2.3.1.1.1. Altyapı... 54 2.3.1.1.2. Yem Üretimi... 54 2.3.1.1.2.1. Yem Bitkileri Üretimi... 54 2.3.1.1.2.2. Kesif Yem Üretimi... 55 2.3.1.1.3. Hayvan Varlığı... 56 2.3.1.1.4. Konya İlinde Süt Üretimi... 58 2.3.1.2. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü Üretim Yapısı... 61 2.3.1.2.1. Konya İlinde Süt İşleme... 61 2.3.1.3. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü Satış ve Pazarlama Altyapısı... 64 2.3.1.3.1. Süt Satış ve Pazarlama... 64 2.3.1.3.2. Süt Ürünleri Satış ve Pazarlama... 64 2.3.2. Konya Süt ve Süt Ürünleri Değer Zinciri Yan Faaliyetleri... 65 2.3.2.1. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü Organizasyon Yapısı... 65 2.3.2.2. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü İnsan Kaynakları Yapısı... 66 2.3.2.3. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü Teknolojik Altyapı... 67 2.3.2.4. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü Tedarik Yapısı... 67 1
2.4. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü GZFT Analizi... 70 2.5. Pazardan Beklenen Gelişmeler... 72 2.6. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü İçin Rekabetçilik Analizi ve Kümelenme... 74 2.6.1. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü İçin Rekabet Elması... 75 2.6.2. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü İçin Küme Haritası... 76 2.6.2.1. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü Küme Haritası... 77 2.6.2.2. Sektörel Kuruluşlar... 78 2.6.2.2.1. Politika Belirleyici Kuruluşlar... 78 2.6.2.2.1.1. Ulusal Kuruluşlar... 78 2.6.2.2.1.2. Uluslararası Kuruluşlar... 82 2.6.2.2.2. Eğitim, Bilgilendirme ve Ar-Ge Kuruluşları... 83 2.6.2.2.2.1. Eğitim Kuruluşları... 83 2.6.2.2.2.2. Araştırma-Geliştirme Kuruluşları... 84 2.6.2.2.2.3. Diğer Eğitim, Bilgilendirme ve Ar-Ge Kuruluşları... 85 2.6.2.2.3. İş Geliştirme Hizmet Sağlayıcıları... 86 2.6.2.2.4. İşbirliği Kurumları... 87 2.6.2.2.5. Tesis Sağlayıcılar... 91 2.6.2.2.6. Fon Sağlayıcılar... 91 2.6.3. Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü Stratejik Yol Haritası... 94 2.6.4. Örnek Proje Tanımlama Formu (2 Adet)... 104 2.7. Sonuç... 110 2
TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Ana Kriterler Bazında Konya İli AYH Analizi Sonuçları... 10 Tablo 2: Konya ili için AHY Analizi Özet Sonuçları... 12 Tablo 3: Ana Kriterler Bazında Karaman İli AYH Analizi Sonuçları... 15 Tablo 4: Karaman ili için AHY Analizi Özet Sonuçları... 17 Tablo 5: Dünya Süt Üretimindeki Büyük Üreticiler... 42 Tablo 6: Dünya Süt Üretiminin Kıtalara Göre Dağılımı... 44 Tablo 7: Dünya İşlenmiş Süt Ürünleri İhracatçısı Ülkeler / TEREYAĞI... 46 Tablo 8: Dünya İşlenmiş Süt Ürünleri İhracatçısı Ülkeler / PEYNİR... 47 Tablo 9: Dünya İşlenmiş Süt Ürünleri İhracatçısı Ülkeler / YAĞLI SÜT TOZU... 47 Tablo 10: Dünya İşlenmiş Süt Ürünleri İhracatçısı Ülkeler / YAĞSIZ SÜT TOZU... 48 Tablo 11: Türkiye de Süt Hayvancılığının Gelişimi... 49 Tablo 12: Türkiye de Sağılan Hayvan Sayılarının Irklara Göre Dağılımı... 50 Tablo 13: Türkiye de Büyükbaş Hayvancılığın Bölgelere Göre Dağılımı (2009)... 50 Tablo 14: Türkiye de Büyükbaş Hayvan Başına Ortalama Süt Verimi (Kg/Baş)... 50 Tablo 15: Türkiye de Üretilen Süt Miktarının Gelişimi... 51 Tablo 16: Türkiye de Büyükbaş Hayvan Sütü Üretiminin Bölgelere Göre Dağılımı... 51 Tablo 17: Toplanan İnek Sütü ve Süt Ürünleri Üretimi... 52 Tablo 18: Türkiye de Süt Fiyatları, Yem Fiyatları ve Süt/Yem Fiyat Paritesi... 52 Tablo 19: Türkiye de Süt İşleme Kapasitesi... 53 Tablo 20: Konya Alan Dağılım Tablosu... 54 Tablo 21: Konya Yem Bitkileri Durumu... 54 Tablo 22: Konya Kesif Yem Hammadde Üretim Durumu... 55 Tablo 23: Konya Yem Üretimi Durum Tablosu... 56 Tablo 24: Konya İlinde Büyükbaş Hayvan Varlığı ve Sağılan Hayvanların Dağılımı... 56 Tablo 25: Konya İlinde Küçükbaş Hayvan Varlığı ve Sağılan Hayvanların Dağılımı... 57 Tablo 26: Konya İli Süt Üretim Durum Tablosu... 58 Tablo 29: Konya İlinde Köy Bazlı Süt İşletmelerinde Üretilen ve Soğutulan Süt Miktarı (2011)... 59 Tablo 30: Konya İlinde Nitelikli Süt İşletmelerinde Üretilen ve Soğutulan Süt Miktarı (2011)... 60 Tablo 31: Süt İşleme Tesislerinde Elde Edilen Ürün Bilgileri... 61 Tablo 32: Konya Süt İşleme Durum Tablosu... 63 Tablo 33: Konya İlinde Süt İşleme Tesislerinde Oluşan Kapasite Bilgileri... 63 Tablo 34: Konya İlinde Süt İşleme Tesislerinde Oluşan Kapasite Bilgileri... 66 Tablo 35: Konya Süt Üreten İşletmelerde Üretim ve Kullanılan Teknolojik Ekipmanlar... 67 Tablo 36: Konya Hayvancılığı Destekleyici Faaliyetler ve Veterinerlik Hizmetleri Durum Tablosu... 68 Tablo 37: Konya İli Tarıma Bağlı Sanayi Durum Tablosu... 68 Tablo 38: Konya İli Tarıma Bağlı Sanayi Durum Tablosu... 68 Tablo 39: Türkiye de Kişi Başına Yiyecek ve İçecek Tüketimi... 72 Tablo 40: Süt ve Süt Ürünlerinde İhracat Bilgileri... 72 Tablo 41: Süt ve Süt Ürünlerinde İTHALAT Bilgileri (SETBİR)... 72 Tablo 42: Toplam İhracat ve İthalat İçinde Süt ve Süt Ürünleri İhracatçının Payı (TÜİK)... 73 3
GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1: Dünya Süt Üretiminde Büyük Üreticilerin Süt Üretiminden Aldıkları Paylar... 42 Grafik 2: Dünya Süt Üretiminin Son 10 Yıllık Süreçte Kıtalara Göre Dağılımı... 44 Grafik 3: Süt İhracatında Önde Gelen Ülkeler... 45 Grafik 4: Süt İthalatında Önde Gelen Ülkeler... 45 Grafik 5: Dünya Büyük Süt Üreticisi Ülkelerdeki Süt Fiyatlarındaki Değişimler (FAO)... 46 Grafik 6: Tereyağı İhracatçısı Ülkeler... 47 Grafik 7: Peynir İhracatçısı Ülkeler... 47 Grafik 8: Yağlı Süt Tozu İhracatçısı Ülkeler... 48 Grafik 9: Yağsız Süt Tozu İhracatçısı Ülkeler... 48 Grafik 10: Türkiye Sağılan Hayvan Sayılarının Toplam Hayvan Sayısına Oranı (TÜİK)... 49 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1-a: Gelişme Potansiyeli Olan Sektörlerin Değerlendirilmesi... 7 Şekil 1-b: Konya da Sektörlerin Karşılaştırması... 7 Şekil 1-c: Karaman da Sektörlerin Karşılaştırması... 8 Şekil 2: Kümelenme Analizinde (AYH) Kullanılan Kriterlerin Karşılaştırma Tabloları... 9 Şekil 5: Konya ili için Sektör Karşılaştırmaları... 13 Şekil 6: Konya ili için Radar Diyagramı... 13 Şekil 3: Karaman ili için Sektör Karşılaştırmaları... 17 Şekil 4: Karaman ili için Radar Diyagramı... 17 Şekil 7: Değer Zinciri Faaliyetleri... 36 Şekil 8: Dünya Süt Üretimi 2015 Yılı Projeksiyonu... 43 Şekil 9: Süt ve Süt Ürünleri Değer Zinciri... 111 4
ARKA PLAN Mevlana Kalkınma Ajansı (MEVKA) tarafından Konya-Karaman (TR52) Bölgesi 2023 Vizyonu Temel Çerçevesinin Hazırlanması İçin Teknik Destek Alınması işi kapsamında mevcut durum analizi sonucunda ortaya çıkacak öncü sektörlerde değer zinciri analizinin yapılması konusunda yönteme ilişkin olarak teknik danışmanlık verilmesi talep edilmiştir. Yine adı geçen iş kapsamında kümelenme stratejilerinin hazırlanması konusunda yönlendirme ve danışmanlık hizmetlerinin sağlanması istenmiştir. Bu kapsamda öncelikli olarak bölgede ihracat, istihdam ve firma sayısı kriterleri bakımından sektörler analiz edilmiş ve bölgede öne çıkan sektörler tespit edilmiştir. Ayrıca mevcut sanayi durumu nitel ve nicel olarak tespit ve analizi gerçekleştirilmiştir. Çalışmada TOBB Veri Tabanı nda yer alan faaliyet başlıkları, faaliyet sayıları, istihdam bilgileri ve kapasite bilgilerinden istifade edilmiştir. Analizlerde NACE Rev.2-TR kullanılmıştır. Bu bilgiler ilçeler bazında tasnif edilmiş, sahada doğrulanmış, ilçe odak grup toplantıları ve diğer paydaş ziyaretleri ile teyid edilmiştir. Nihayetinde öne çıkan sektörler arasından, değer zinciri analizi ve kümelenme konusunda yönteme ilişkin olarak verilecek danışmanlığa konu edilecek sektörlerin seçimine yönelik bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu noktada öne çıkan sektörlere ilave olarak MEVKA nın da analize girmesini istediği turizm sektörü de analize konu edilmiştir. Analitik Hiyerarşi Yöntemi ile yapılan analiz neticesinde kümelenme potansiyeli taşıyan sektörler tespit edilmiş ve bu sektörler arasından değer zinciri ve kümelenme çalışmasına konu edilecek sektörlerin kararını vermek üzere MEVKA ya bildirimde bulunulmuştur. Sonuç olarak seçilen 3 alt sektöre - Tarım Makineleri, Süt ve Süt Ürünleri ve Ağaç Ürünleri ve Mobilya sektörlerine ilişkin gerçekleştirilecek değer zinciri analizi ve kümelenme çalışmalarına yönelik olarak yönteme ilişkin danışmanlık hizmeti verilmesine karar verilmiştir. Değer zinciri analizi ve kümelenmenin teorik olarak iç içe geçmiş olması ve birbirlerini tamamlayan yapıları nedeni ile bu çalışmaların beraber yapılması ve doküman haline getirilmesine karar verilmiştir. Çalışma kapsamında sırayla; Bölgede öne çıkan sektörlerin tespiti Değer zinciri analizi ve kümelenme için sektör seçimine yönelik AHP çalışması Konya Süt ve Süt Ürünleri Değer Zinciri Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü İçin Rekabet Elması Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü İçin Küme Haritası Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü Stratejik Yol Haritası Konya Süt ve Süt Ürünleri Sektörü Örnek Proje Tanımlama Formu Konya İli Tarım Alet ve Makineleri Sektörü Değer Zinciri Konya İli Tarım Alet ve Makineleri Sektörü İçin Rekabet Elması Konya İli Tarım Alet ve Makineleri Sektörü İçin Küme Haritası Konya İli Tarım Alet ve Makineleri Sektörü Stratejik Yol Haritası Konya İli Tarım Alet ve Makineleri Sektörü Örnek Proje Tanımlama Formu 5
Karaman Ağaç-Orman Ürünleri ve Mobilya Sektörü Değer Zinciri Karaman Ağaç-Orman Ürünleri ve Mobilya Sektörü İçin Rekabet Elması Karaman Ağaç-Orman Ürünleri ve Mobilya Sektörü İçin Küme Haritası Karaman Ağaç-Orman Ürünleri ve Mobilya Sektörü Stratejik Yol Haritası Karaman Ağaç-Orman Ürünleri ve Mobilya Sektörü Örnek Proje Tanımlama Formu konularında faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar öncesinde bölgede kapasite oluşturulmasına yönelik eğitim faaliyetleri yapılmış, akabinde saha çalışmaları tamamlanmıştır. Nihayetinde değer zinciri analizi ve kümelenme çalışmaları bölgede daha sonra gerçekleştirilecek çalışmalara örneklik teşkil etmek üzere hazırlanmıştır. 6
1. DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ VE KÜMELENME İÇİN SEKTÖR SEÇİMİ 1.1. İstatistiksel Açıdan TR52 Bölgesinde Sektörlerin Değerlendirilmesi TR 52 bölgesindeki sektörlerin rekabetçiliğini belirlemek üzere birbirlerine mukayeseli olarak konumları grafiksel olarak analiz edilmiştir. Bu analizler sonucunda elde edilen bulgular daha sonra yapılan AHY çalışması ile de teyit edilmiştir. Değerlendirmelere temel oluşturan, sektörler itibariyle ayrıntılı grafikler Bölüm Eki Ek-1 de sunulmuştur. Gelişme potansiyeli olan sektörler, sektörlerin istihdam yoğunlaşma oranları ve ortalama yıllık gelişme tahminlerine göre belirlenmektedir. Şekil-20 de de görüleceği üzere, bu verilere göre sektörler, nakit akışı hızlı olan sektörler, yıldız sektörler, zorluklar ve fırsatlar olmak üzere, dört alanda sınıflandırılabilmektedir. TR 52 Bölgesinde sektörlerin karşılaştırmalı analizleri yapılarak Konya da makine ve metal ürünleri nin, Karaman da gıda ve içecek ürünleri nin avantajlı olduğu belirlenmiştir (Şekil 1-a, Şekil 1-b ve Şekil 1-c). Uygulama ile ilgili diğer grafikler Bölüm Eki Ek-2 de sunulmuştur. Şekil 1-a: Gelişme Potansiyeli Olan Sektörlerin Değerlendirilmesi Kaynak: Economic Competitiveness Group, 2007 Şekil 1-b: Konya da Sektörlerin Karşılaştırması Kaynak: Konya -İŞKUR ve TİM, 2009 7
Şekil 1-c: Karaman da Sektörlerin Karşılaştırması Kaynak: Karaman-İŞKUR ve TİM, 2009 1.1.1. AHY Modelinin Tanıtımı ve TR52 Bölgesinde Uygulaması TR 52 sektör seçiminde AHY uygulaması küçük bir örnek yardımıyla ortaya konmuştur. İlerleyen bölümde analizler için kullanılan hiyerarşi ve temel alınan veriler anlatılacaktır. Ardından Karaman ve Konya illeri için yapılan analizler sunulacaktır. TR52 Bölgesi için AHY modeli en üst düzey hiyerarşisinde, kümelenmeye uygunluk, aşağıda görüldüğü gibi dört parçada incelenmiştir: kümelenmeye yatkınlık (K), tedarik zinciri (T), değer zinciri (D), insan kaynağı ve teknoloji kullanım durumları (İ). Kümelenmeye Uygunluk: 1. Kümelenmeye yatkınlık (K) K1. Potansiyel kümenin katma değeri K2. Potansiyel kümenin güçlülüğü K3. Potansiyel kümenin işbirliği yapmaya yatkınlığı K4. Potansiyel kümenin yurt dışı kümeler ile entegrasyonu K5. Potansiyel kümedeki firma sayısı K6. Potansiyel kümenin sektördeki büyüklüğü 2. Tedarik zinciri (T) T1. Zincirin yatay genişliği T2. Zincirin dikey (düşey) uzunluğu T3. Zincirin derinliği T4. Üretim süreçlerinde yer alışı T5. Sektördeki rekabet yoğunluğu T6. Önemli girdi sağlayıcıların yeri 8
3. Değer zinciri (D) D1. Yurt dışı kriterlere uygunluğu D2. İhracat sicili D3. Dışa açıklığı, örgütlülüğü D4. Devlet destekleri alması D5. Büyüme potansiyeli D6. Bürokrasi yükü D7. Sektörde marka olabilme kolaylılığı 4. İnsan kaynağı ve Teknoloji kullanım durumları (İ) İ1. İnsan kaynağının kalitesi İ2. İnovasyon uygulama genişliği İ3. Sektörde bilgi, know-how, Ar-ge yoğunluğu İ4. Nanoteknoloji uygulanabilirliği (alan genişliği) İ5. Emek/teknoloji yoğunluğu TR 52 projesi kapsamında kullanılacak kriterlerin açıklaması hem farkındalık çalışmasında hem de veri toplanması sırasında yapılmıştır. Raporda fazla yer tutmaması açısından ilgili açıklamalar bu bölümde yapılmamıştır. Hem Karaman hem de Konya analizlerinde Şekil 21 de sunulan ve OSTİM de denenmiş karşılaştırmalar kullanılmıştır. Şekil 2: Kümelenme Analizinde (AYH) Kullanılan Kriterlerin Karşılaştırma Tabloları 9
1.1.2. Konya İli için AHY Analizi Konya ili kapsamında yapılan çalışmalarda, halihazırda var olan sektörler arasında kümelenme çalışmalarının yürütülebileceği aşağıdaki aday sektörler AHY analizine alınmıştır: 1. Taşıt Araçları Sanayi 2. Tarım Alet ve Makineleri 3. Plastik Sanayi 4. Hububat, Bakliyat ve Un 5. Hayvansal Ürünler 6. Turizm. Bir önceki bölümde verilen 24 kriter bazında yapılan ikili karşılaştırmalarda aşağıdaki paydaşlar yer almışlardır: 1. Sanayi Odası 2. Ticaret Odası 3. Ticaret Borsası 4. ANSİFED 5. MÜSİAD 6. OAİB 7. ASKON 8. OSB 9. Çalışma ve Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü 10. KOSGEB Bu paydaşların doldurduğu ikili karşılaştırmaların geometrik ortalamaları ile sayısal değerlerin (K5, K6, T5, D2) aritmetik ortalamaları alınmış ve Bölüm Eki Ek 4 de verilen değerler elde edilmiştir. Bu değerler ile ilgili hiyerarşi Expert Choice 11.5 yazılımına girilmiş ve Tablo 125 teki sonuçlar elde edilmiştir. Tablo 1: Ana Kriterler Bazında Konya İli AYH Analizi Sonuçları KÜMELENME EĞİLİMİ K1 K2 K3 K4 K5 K6 SONUÇ TAŞIT ARAÇLARI SANAYİ TARIM ALET VE MAKİNELERİ 0,376 0,349 0,326 0,453 0,327 0,156 0,307 0,150 0,167 0,155 0,115 0,195 0,252 0,179 PLASTİK SANAYİ 0,109 0,103 0,114 0,102 0,085 0,105 0,106 HUBUBAT, BAKLİYAT VE UN HAYVANSAL 0,234 0,158 0,168 0,170 0,185 0,259 0,199 0,097 0,139 0,139 0,091 0,086 0,168 0,132 TURİZM 0,035 0,084 0,098 0,069 0,122 0,060 0,077 Tutarlılık 94,0% 98,0% 96,0% 99,1% 100,0% 100,0% 99,1% 10
TEDARİK ZİNCİRİ T1 T2 T3 T4 T5 T6 SONUÇ TAŞIT ARAÇLARI SANAYİ 0,299 0,389 0,462 0,360 0,135 0,087 0,222 TARIM ALET VE MAKİNELERİ 0,236 0,229 0,174 0,180 0,170 0,128 0,178 PLASTİK SANAYİ 0,077 0,120 0,133 0,131 0,291 0,070 0,186 HUBUBAT, BAKLİYAT VE UN 0,209 0,097 0,093 0,139 0,106 0,326 0,154 HAYVANSAL 0,116 0,090 0,081 0,115 0,121 0,229 0,130 TURİZM 0,063 0,074 0,057 0,074 0,177 0,160 0,130 Tutarlılık 96,0% 96,0% 98,0% 99,6% 100,0% 98,0% 98,0% TAŞIT ARAÇLARI SANAYİ TARIM ALET VE MAKİNELERİ DEĞER ZİNCİRİ D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 SONUÇ 0,287 0,275 0,464 0,201 0,317 0,136 0,077 0,257 0,163 0,171 0,155 0,209 0,132 0,238 0,130 0,159 PLASTİK SANAYİ 0,148 0,141 0,096 0,103 0,133 0,218 0,147 0,136 HUBUBAT, BAKLİYAT VE UN HAYVANSAL 0,179 0,178 0,128 0,181 0,177 0,156 0,185 0,174 0,128 0,128 0,093 0,180 0,144 0,119 0,250 0,155 TURİZM 0,095 0,106 0,064 0,125 0,098 0,133 0,211 0,119 Tutarlılık 95,0% 100,0% 97,0% 99,3% 99,0% 99,0% 98,0% 97,0% İNSANGÜCÜ ve TEKNOLOJİ İ1 İ2 İ3 İ4 İ5 SONUÇ TAŞIT ARAÇLARI SANAYİ 0,237 0,393 0,419 0,359 0,359 0,331 TARIM ALET VE MAKİNELERİ 0,095 0,141 0,122 0,128 0,112 0,112 PLASTİK SANAYİ 0,181 0,149 0,149 0,198 0,246 0,190 HUBUBAT, BAKLİYAT VE UN 0,071 0,109 0,072 0,125 0,113 0,091 HAYVANSAL 0,100 0,071 0,114 0,110 0,120 0,107 TURİZM 0,315 0,136 0,123 0,081 0,049 0,169 Tutarlılık 99,1% 98,0% 96,0% 98,0% 99,0% 99,5% 11
Bu sonuçlara göre, tüm kriterler bazında Taşıt Araçları Sanayi ilk sırayı almıştır. İkinci sıra açısından değerlendirildiğinde, Kümelenme Eğilimi bazında Hububat, Bakliyat ve Un, Tedarik Zinciri bazında Plastik Sanayi, Değer Zinciri Bazında Hububat, Bakliyat ve Un ve İnsangücü-Teknoloji bazında Plastik Sanayi en iyi ikinci sektör konumunda olmuştur. Alt kriterler bazında en iyi sektöre ilişkin değerler koyu karakterlerle belirtilmiştir. Alt satırda yer alan tutarlılık değeri ise kişisel yargılardan kaynaklanan sapma değerini belirtmektedir. Bu değerlerin % 94 ün üzerinde olması bulunan sonuçların oldukça anlamlı olduğunu ifade etmektedir. Sonuç olarak kümelenmeye aday olan sektörler Tablo 126 da açıkça görülmektedir. Taşıt Araçları Sanayi toplamda 283 puan alırken en yakın iki sektör sırasıyla 173 ve 168 puan almıştır. Bu sonucun güvenilirliği % 99.6 olmuştur. Bu nedenle eğer Konya ilinden bir sektör seçmek durumunda isek, Taşıt Araçları Sanayi sektörü önerilmektedir. Konya ilinden ikinci bir sektör seçimi söz konusu olduğunda, Hububat, Bakliyat ve Un ile Tarım Alet ve Makineleri arasında fazla bir ayrım olmadığından, iki seçenek ile karşı karşıya kalınmaktadır. Tarım Alet ve Makineleri sektörünün değer zinciri daha uzun olmasına rağmen Hububat, Bakliyat ve Un ise toplam istihdam açısından önem kazanmaktadır. Bu durumda ikinci sektörün seçimi için sadece iki aday gösterilmekte ve nihai kararın MEVKA ile Valilik tarafından verilmesinde yarar görülmüştür. Konya iline ilişkin sonuçların bar ve radar diyagramları Şekil 24 ve Şekil 25 te sunulmuştur. Tablo 2: Konya ili için AHY Analizi Özet Sonuçları KONYA Kümelenme Tedarik Değer İnsangücü NİHAİ SEKTÖR Eğilimi Zinciri Zinciri Teknoloji SONUÇ TAŞIT ARAÇLARI SANAYİ TARIM ALET VE MAKİNELERİ 0,307 0,222 0,257 0,331 0,283 0,179 0,178 0,159 0,112 0,168 PLASTİK SANAYİ 0,106 0,186 0,136 0,190 0,137 HUBUBAT, BAKLİYAT VE UN HAYVANSAL 0,199 0,154 0,174 0,091 0,173 0,132 0,130 0,155 0,107 0,133 TURİZM 0,077 0,130 0,119 0,169 0,106 Tutarlılık 99,1% 98,0% 97,0% 99,5% 99,6% 12
Şekil 5: Konya ili için Sektör Karşılaştırmaları NİHAİ İnsangücü Değer Tedarik Kümelenme 0,000 0,050 0,100 0,150 0,200 0,250 0,300 0,350 TURİZM HAYVANSAL HUBUBAT, BAKLİYAT VE UN PLASTİK SANAYİ TARIM ALET VE MAKİNELERİ TAŞIT ARAÇLARI SANAYİ Şekil 6: Konya ili için Radar Diyagramı Kümelenme İnsangücü Tedarik Değer TAŞIT ARAÇLARI SANAYİ TARIM ALET VE MAKİNELERİ PLASTİK SANAYİ HUBUBAT, BAKLİYAT VE UN HAYVANSAL TURİZM Sonuç olarak, Ankara OSTİM merkezli dört kümenin belirlenmesi çalışmasında kullanılan özgün yöntem TR52 bölgesine uygulanmıştır. Analitik Hiyerarşi Yöntemi saha çalışması sonunda bize iletilen aday sektörler için Konya ve Karaman illerinde ayrı olarak uygulanmıştır. Bu sektörler hâlihazırda bulunan sektörler arasından seçilmiş ve 2023 vizyonunun önereceği geleceğin sektörleri bu analize dâhil edilmemiştir. Halen var olmayan sektörün, lideri ve lider kurulusu ve STK si olmayınca bu sektörün kümelenme açısından en önemli iki kriteri olan özel sektör liderliği, ona olan güven, sektörün kendi içerisindeki işbirliği ve is ortaklığına yatkınlığı gibi temel kriterler de sağlanamamaktadır. Ancak stratejik sektörler belirlenirken, bu analizde öne çıkan sektörlerin yanı sıra 13
geleceğin sektörlerini de değerlendirmeye almak gerekmektedir. Kümelenme çalışmalarımızı henüz varlık göstermeyen sektörler için yapmamız uygun olmayacağından, kümelenme analiz ve farkındalık çalışmaları şu an mevcut olan sektörler arasından yapılan seçimde belirlenecek olanlarda yapılacaktır. Konya ilinde bir sektör seçmek durumunda isek, Taşıt Araçları Sanayi sektörü önerilmektedir. Konya ilinden ikinci bir sektör seçimi söz konusu olduğunda, Hububat, Bakliyat ve Un ile Tarım Alet ve Makineleri sektörleri arasında fazla bir ayrım olmadığından, iki alternatif ile karşı karşıya kalınmaktadır. Karaman ilinden bir sektör seçmek durumunda isek, Bisküvi ve Yan Ürünler sektörü önerilmektedir. 14
1.1.3. Karaman İli İçin AHY Analizi Karaman ili için yapılan çalışmalarda, hâlihazırda var olan sektörler arasında kümelenme çalışmalarının yürütülebileceği aşağıdaki aday sektörler AHY analizine alınmıştır: 1. Bisküvi ve Yan Ürünler 2. Hububat, Un ve Bulgur 3. Meyve Üretimi 4. Ağaç-Orman Ürünleri ve Mobilya. Bir önceki bölümde verilen 24 kriter bazında yapılan ikili karşılaştırmalarda aşağıdaki paydaşlar yer almışlardır: 1. Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü 2. Sanayi ve Ticaret Odası 3. Sanayici ve İşadamları Derneği 4. Ziraat Odası 5. Ticaret Odası 6. OSB 7. Esnaf ve Sanatkârlar Odası 8. KASİAD 9. KOSGEB 10. AKİB Bu paydaşların doldurduğu ikili karşılaştırmaların geometrik ortalamaları ile sayısal değerlerin (K5, K6, T5, D2) aritmetik ortalamaları alınmış ve Bölüm Eki Ek-3 de verilen değerler elde edilmiştir. Bu değerler ile ilgili hiyerarşi Expert Choice 11.5 yazılımına girilmiş ve Tablo 123 teki sonuçlar elde edilmiştir. Bu sonuçlara göre Kümelenme Eğilimi bazında Meyve Üretimi, Tedarik Zinciri bazında Bisküvi ve Yan Ürünler, Değer Zinciri Bazında Bisküvi ve Yan Ürünler ve İnsangücü-Teknoloji bazında yine Bisküvi ve Yan Ürünler en iyi sektör konumunda olmuştur. Alt kriterler bazında en iyi sektöre ilişkin değerler koyu karakterlerle belirtilmiştir. Alt satırda yer alan tutarlılık değeri ise kişisel yargılardan kaynaklanan sapma değerini belirtmektedir. Bu değerlerin bir istisna dışında % 90 ın üzerinde olması bulunan sonuçların anlamlı olduğunu ifade etmektedir. Tablo 3: Ana Kriterler Bazında Karaman İli AYH Analizi Sonuçları KÜMELENME EĞİLİMİ K1 K2 K3 K4 K5 K6 SONUÇ BİSKÜVİ VE YAN HUBUBAT, UN VE BULGUR 0,535 0,144 0,117 0,521 0,097 0,474 0,266 0,230 0,387 0,300 0,171 0,059 0,127 0,257 MEYVE ÜRETİMİ 0,169 0,227 0,311 0,194 0,696 0,289 0,281 AĞAÇ-ORMAN İ VE 0,066 0,243 0,272 0,114 0,148 0,110 0,196 MOBİLYA Tutarlılık 95,0% 99,2% 99,0% 96,0% 100,0% 100,0% 99,1% 15
TEDARİK ZİNCİRİ T1 T2 T3 T4 T5 T6 SONUÇ BİSKÜVİ VE YAN 0,502 0,512 0,520 0,577 0,156 0,143 0,292 HUBUBAT, UN VE BULGUR 0,161 0,268 0,214 0,165 0,231 0,374 0,240 MEYVE ÜRETİMİ 0,211 0,084 0,102 0,117 0,354 0,352 0,273 AĞAÇ-ORMAN İ VE 0,066 0,136 0,163 0,141 0,259 0,131 0,195 MOBİLYA Tutarlılık 96,0% 97,0% 87,0% 95,0% 100,0% 99,8% 98,0% DEĞER ZİNCİRİ D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 SONUÇ BİSKÜVİ VE YAN HUBUBAT, UN VE BULGUR 0,631 0,421 0,450 0,513 0,536 0,124 0,173 0,418 0,181 0,231 0,230 0,222 0,100 0,278 0,208 0,183 MEYVE ÜRETİMİ 0,107 0,223 0,136 0,204 0,252 0,261 0,339 0,237 AĞAÇ-ORMAN İ VE 0,081 0,125 0,183 0,062 0,111 0,337 0,280 0,162 MOBİLYA Tutarlılık 94,0% 100,0% 98,0% 97,0% 98,0% 97,0% 97,0% 0,970 İNSANGÜCÜ ve TEKNOLOJİ İ1 İ2 İ3 İ4 İ5 SONUÇ BİSKÜVİ VE YAN 0,580 0,663 0,661 0,479 0,222 0,447 HUBUBAT, UN VE BULGUR 0,220 0,129 0,124 0,226 0,223 0,201 MEYVE ÜRETİMİ 0,085 0,096 0,086 0,098 0,283 0,164 AĞAÇ-ORMAN İ VE 0,115 0,111 0,129 0,197 0,272 0,189 MOBİLYA Tutarlılık 95,0% 99,4% 98,0% 99,0% 92,0% 99,5% Sonuç olarak kümelenmeye aday olan sektör Tablo 124 te açıkça görülmektedir: Bisküvi ve Yan Ürünler. Bu sektör toplamda 315 puan alırken en yakın sektör 260 puan almıştır. Bu sonucun güvenilirliği % 99.6 olmuştur. Bu nedenle eğer Karaman ilinden bir sektör seçmek durumunda isek, Bisküvi ve Yan Ürünler sektörü önerilmektedir. Karaman iline ilişkin sonuçların bar ve radar diyagramları Şekil 22 ve Şekil 23 te sunulmuştur. 16
Tablo 4: Karaman ili için AHY Analizi Özet Sonuçları Kümelenme Tedarik Değer İnsangücü NİHAİ Eğilimi Zinciri Zinciri Teknoloji SONUÇ BİSKÜVİ VE YAN HUBUBAT, UN VE BULGUR 0,266 0,292 0,418 0,447 0,315 0,257 0,240 0,183 0,201 0,236 MEYVE ÜRETİMİ 0,281 0,273 0,237 0,164 0,260 AĞAÇ-ORMAN İ VE 0,196 0,195 0,162 0,189 0,190 MOBİLYA Tutarlılık 99,1% 98,0% 97,0% 99,5% 99,6% Şekil 3: Karaman ili için Sektör Karşılaştırmaları NİHAİ İnsangücü Değer Tedarik Kümelenme 0,000 0,050 0,100 0,150 0,200 0,250 0,300 0,350 0,400 0,450 0,500 AĞAÇ-ORMAN İ VE MOBİLYA HUBUBAT, UN VE BULGUR MEYVE ÜRETİMİ BİSKÜVİ VE YAN Şekil 4: Karaman ili için Radar Diyagramı Kümelenme İnsangücü Tedarik Değer BİSKÜVİ VE YAN MEYVE ÜRETİMİ HUBUBAT, UN VE BULGUR AĞAÇ-ORMAN İ VE MOBİLYA 17
1.2. Bölüm Ekleri 1.2.1. Bölüm Eki Ek-1: TR52 Bölgesi için Sektörlerin İstatistiksel Değerlendirme Sonuçları KONYA İSTİHDAM KONYA İŞLETME SAYISI 80000 1800 70000 60000 50000 40000 30000 KONYA İSTİHDAM 1600 1400 1200 1000 800 600 KONYA İŞLETME SAYISI 20000 400 10000 200 0 GIDA TEKSTİL MAKİNE-METAL AĞAÇ VE ORMAN KİMYEVİ 0 GIDA TEKSTİL MAKİNE- METAL AĞAÇ VE ORMAN KİMYEVİ KARAMAN İSTİHDAM KARAMAN İŞLETME SAYISI 35000 140 30000 120 25000 100 20000 15000 KARAMAN İSTİHDAM 80 60 KARAMAN İŞLETME SAYISI 10000 40 5000 20 0 GIDA TEKSTİL MAKİNE-METAL AĞAÇ VE ORMAN KİMYEVİ 0 GIDA TEKSTİL MAKİNE- METAL AĞAÇ VE ORMAN KİMYEVİ 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 KONYA KARAMAN TOPLAM İŞLETME SAYISI TOPLAM TEKSTİL İŞLETME AYISI 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 KONYA KARAMAN TOPLAM İŞLETME SAYISI TOPLAM GIDA İŞLETME SAYSI 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 KONYA KARAMAN TOPLAM İŞLETME SAYISI TOPLAM MAKİNE- METAL İŞLETME SAYISI 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 KONYA KARAMAN TOPLAM İŞLETME SAYISI TOPLAM AĞAÇ VE ORMAN İŞLETME SAYISI 18
19 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000 TOPLAM İŞLETME SAYISI TOPLAM KİMYEVİ İŞLETME SAYISI KONYA KARAMAN 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 160000 180000 200000 TOPLAM İSTİHDAM TOPLAM GIDA İSTİHDAM KONYA KARAMAN 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 160000 180000 200000 TOPLAM İSTİHDAM TOPLAM TEKSTİL İSTİHDAM KONYA KARAMAN 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 160000 180000 200000 TOPLAM İSTİHDAM TOPLAM MAKİNE-METAL İSTİHDAM KONYA KARAMAN 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 160000 180000 200000 TOPLAM İSTİHDAM TOPLAM KİMYEVİ İSTİHDAM KONYA KARAMAN 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 140000 160000 180000 200000 TOPLAM İSTİHDAM TOPLAM AĞAÇ VE ORMAN İSTİHDAM KONYA KARAMAN KONYA İHRACAT 0 50000000 100000000 150000000 200000000 250000000 300000000 350000000 400000000 450000000 500000000 GIDA TEKSTİL MAKİNE- METAL AĞAÇ VE ORMAN KİMYEVİ KONYA KARAMAN İHRACAT 0 20000000 40000000 60000000 80000000 100000000 120000000 140000000 160000000 GIDA TEKSTİL MAKİNE- METAL AĞAÇ VE ORMAN KİMYEVİ KARAMAN 0 100000000 200000000 300000000 400000000 500000000 600000000 700000000 800000000 TOPLAM İHRACAT GIDA TOPLAM İHRACAT KONYA KARAMAN 0 100000000 200000000 300000000 400000000 500000000 600000000 700000000 800000000 TOPLAM İHRACAT TEKSTİL TOPLAM İHRACAT KONYA KARAMAN
20 0 100000000 200000000 300000000 400000000 500000000 600000000 700000000 800000000 TOPLAM İHRACAT RAKAMLARI MAKİNE-METAL TOPLAM İHRACAT KONYA KARAMAN 0 100000000 200000000 300000000 400000000 500000000 600000000 700000000 800000000 TOPLAM İHRACAT AĞAÇ VE ORMAN TOPLAM İHRACAT KONYA KARAMAN 0 100000000 200000000 300000000 400000000 500000000 600000000 700000000 800000000 TOPLAM İHRACAT KİMYEVİ TOPLAM İHRACAT KONYA KARAMAN
1.2.2. Bölüm Eki Ek-2: TR52 Bölgesi Gelişme Potansiyeli olan Sektörler Konya İli Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı Sektörü İhracat/İşletme Sayısı ile İhracat (Milyon $) ve İstihdam/İşletme Sayısı ile İhracat (Milyon $) İlişkisi Kaynak: KONYA-İŞKUR ve TİM Konya İli Her Türlü Makine ve Metal Ürünleri İmalatı Sektörü İhracat/İşletme Sayısı ile İhracat (Milyon $) ve İstihdam/İşletme Sayısı ile İhracat (Milyon $) İlişkisi Kaynak: KONYA-İŞKUR ve TİM 21
Yıllara göre Konya İli Sektör Karşılaştırmaları (2007 2008-2009) Kaynak: KONYA-İŞKUR ve TİM 22
Karaman İli Gıda Ürünleri, İçecek ve Tütün İmalatı Sektörü İhracat/İşletme Sayısı ile İhracat (Milyon $) ve İstihdam/İşletme Sayısı ile İhracat (Milyon $) İlişkisi Kaynak: KONYA-İŞKUR ve TİM Karaman İli Her Türlü Makine ve Metal Ürünleri İmalatı Sektörü İhracat/İşletme Sayısı ile İhracat (Milyon $) ve İstihdam/İşletme Sayısı ile İhracat (Milyon $) İlişkisi Kaynak: KONYA-İŞKUR ve TİM 23
Yıllara göre Karaman İli Sektör Karşılaştırmaları (2008-2009) Kaynak: KONYA-İŞKUR ve TİM 24
1.2.3. Bölüm Eki Ek-3: AHY Modelinin Örnek ile Tanıtımı Çankaya Üniversitesi tarafından ilk defa Ostim Organize Sanayi Bölgesinde 2007 yılında uygulanan AHY aşağıda yer alan adımları içerecek şekilde, Mart 2011 de TR52 Bölgesinde de uygulanmıştır. (i) Ayrıştırma (decomposition): OSTİM örneğinde, üç sektörden birisi kümelenme amacıyla seçilmek durumundadır. Söz konusu karar vericilerin (KV), seçim sırasında başlıca dört kritere dikkat ettiği varsayılmıştır: Sektörün Rekabet Yoğunluğu Sektörün Kümelenmeye İstekli-Hevesli Olması Sektörün Büyüme Potansiyeli Sektördeki Firma Sayısı Öncelikle sorunun hiyerarşisi oluşturulmalıdır. Hiyerarşinin en üst düzeyinde, ana amaç olan Kümelenme için en uygun sektörün seçimi yer alır. İkinci düzeyde, söz konusu amaca katkıda bulunan dört kriter; son düzeyde ise söz konusu kriterler cinsinden değerlendirilmek üzere seçenekler vardır. (Ek-3/Şekil 1) Ek-3/Şekil 1: Örnek Uygulama İçin Oluşturulan Hiyerarşik Model Kümelenme için en uygun sektörün seçimi Rekabet Yoğunluğu Kümelenmeye İstek-Heves Büyüme Potansiyeli Firma Sayısı Sektör A Sektör B Sektör C (ii) İkili karşılaştırmalar (pairwise comparisons): İkili karşılaştırma yargılarının oluşturulmasında, başka bir ifade ile A kriterinin B kriterine göre ne kadar önemli olduğu karar vericiye sorulduğunda, karar verici aşağıdaki Tablo da gösterilen 1-9 puanlı tercih ölçeğinden faydalanmaktadır. Bu ölçeğin etkinliği farklı alanlardaki uygulamalar ve başka ölçeklerle yapılan teorik karşılaştırmalar sonucunda saptanmıştır. Saaty, AHY'nin kullanılmasında doğrudan doğruya ilgili kişilerle yüz yüze anket yapıp, onların ikili karşılaştırmalara ilişkin görüşlerinin alınmasını önermektedir. Söz konusu ilgili kişi ve/veya kişiler mutlaka konunun uzmanı olmasalar bile en azından konuyu bilen, konuya aşina olan kişiler olmalıdır. AHY, ikili karşılaştırma sürecinde birden çok kişinin yargılarının değerlendirilmesine olanak tanımaktadır. Bu kritik bir konudur, çünkü bir grubun her üyesinin tüm kriterler için yargıda bulunacağı düşünülürse, bu yargıların bir uzlaşma sağlayacak şekilde birleştirilmesi gerekecektir. Bu duruma ilişkin literatürde önerilen bazı yöntemler vardır. Bunlar: Grup üyelerinin tartışma yoluyla konu üzerinde uzlaşma sağlaması. Grup üyelerinin yargılarından bir uzlaşma çıkarma görevini alacak bir aracıya (facilitator) başvurmak 25