ISTANBUL ÜNivERSİTESI,, O'RMAN FAKÜLTESi DE<RGıs.İ
YÜKLEME VE TAŞıMA işlerinin BiRBiRiNE DENGELENMESİt Yazan: W. E. Mc CBAW Çeviren: Asistan Turgay AYKUT Bu çalışma, yiikleme 1/e taşıma işlerinin uygun bir şekilde birbirine dengeletmıesuşle, istihsai masraflarının azaltıl'ınasına ait bir sistemi sun maktadır.. Nakliyat işlerinde yükleme esnasında, bazen yükleme aracının yüklemek için boş kamyon beklediği, bazen de boş kamyonların yüklenmek için sıra bekledikleri her zaman rnüşahede edilmektedir..böyle bir durumda, işin nakliyat safhası iyi dengelenmerniştir ve binnetice nakliyat masrafları gerekenden daha yüksek olmaktadır. Bilindiği gibi yükleme ve taşıma araçlarına çalışmadığı zamanlarda da masraf yapılmaktadır. Bu masraflar Sabit Masraflar içinde yer almakıadır. Eğer yükleme araçlarının toplam kapasitesi, kamyonların taşıma sayısına, dolayısiyle bunların toplam kapasitesine eşit bir hale getirilir ve bu iki ameliye gerektiği şekilde dengelenerek herhangi bir aracın zaman kaybetmesine meydan verilmeyecek olunursa masraflar azaltılmış 01- maktadır. Yükleme araçlannın toplam kapasitesinin, taşıt araçlarının toplam kapasitesine eşit olup olmamasında yani bu dengelemenin en iyi bir şekilde sağlanıp sağlanmamasında birçok değişik faktörler rol oynamaktadır. Bu faktörler şunlardır: 1) How to achieve balanced loading and hauling. by. W. E. Mc Craw. Canada, Department of Forestry. Forest Products Research Branch, Centribution No. P-42. Reprinted from Canadian Forest Industries, June, 1964.
YÜKLEME VE TAŞIMA. tşheri:n1n DENGELENMESİ 17~ li.aşımfu mesafesi, YioLşar.tıl.avJ:(ıslak v:eya kııou), yüklenmiş olan tomruklannı ebadı; yü.&lem.e ve- taş}.dl:llı aı:>aııjavıuın, mekanik nitelikleni, taşıt araçlannın. ~clişı-<ılöı,ji'ş.{~iil! lıaj!<?aclıklfumzaman: ve- mevsim değişiklikleri. Bu- d~iş.j<'(u'lı;eıı;,ü.rlhrrw "e' taşıma- pregramianmn düzenini bozmaya mütemayildie ve' ancak: nudü.eııı %, ııooı randirrranlı. bir iş düzeni meydana getirirler. Çahşrnanm. enı y.iiks.e.k dereceds- mues.se ı:iy,et:ini temin ed'ebilmek için kontrolu.' el<lelj~lbır.a~ıut: l~ ıwllıu~ktedll': Yükleme v.e taşıma işlerinin iyi bir- kommnaiiy;q.rul. baun ~bütiin> işler' denge. durumundadır, Bu kombinasyonda öe~l. ıme- zamanını. asg~i miktara: yani sıfıra indirmek lôzırndir. l:ş,letm-e t mesrafları, ~u; ~ede nrinirrrum. olmaktadır. A.şağıdaRi: f0f;1jlüfiliı, klı.ranllm1.ş, 0.Wıığtı: bir; taşıma işjnde, sm ıri andırılrmş sayıda z-aman: ve- i~ elıü.tı1'ter~il.cl.e.n-j lntl:unan neticeleein uygulanmasıyla daha miisaif bir- dengeleme. yapmak her- zaman mümkündür. Bu. formül, 1938 yl.jııda: C. W, BJoom tarafından inkişpf ettirilmiştir- o. zamandan b.eri ejr,'i,ok taşıma işjerinele, kamyon sayısının tesbiti için başarıyla kullanrlmaktadır» [(M/S. + Dı T ------ + 1 L Burada: T = Taşırnada lüzıımlu kamyonların sayısı M = Her seferde gidiş-geliş için katedilen toplam mesafe (mil) S = Her seferde ortalama gidiş-geliş sürati (mil/saat) U = Boşaltma zamanı, saat (yüzde olarak) L = Yükleme zamanı, saat (yüzde olarak) 1 = Sabit sayı Yukarıdaki formüle dikkat edilecek olursa, nakledilen malzeme tipine ait bir unsur zikredilmemiştir. Bu sebepten dolayı, formül, tomruk, çakıl veya başka herhangi bir mahsul veya materyal için kullanılabilmektedir.
176 T. AYKUT v '~ rif' ',' " ~~.';~~,,',:""
YÜKLEME VE TAşıMA- -İŞ.LERİNİN DENGELENiVIESİ 177 Formül Faktörlerinin Bulunması : Formüldeki mevcut faktörlerin değerini tayiıı etmek, bu formütün usulüne göre kullanılması için lüzumlu olmaktadır. Mesela bir örnek olarak farzedelim ki, yazın yapılacak nakliyat için nakliyat planlanmış ve Sonbahardan önce taşınacak tomruk hacmi hesap edilmiş olsun. Bütün nakliyat sahasını tali sahalara (bölmelere) ayırmak mümkün olmalıdır. Birkaç kamyon yolu üzerinde taşınan tomruk hacmi tesbit edilmiş ve bölmeler için mil hesabiyle ortalama gidiş-dönüş mesafesi de hesaplanmış veya ölçülmüş olsun. Herbir sahaya hizmet eden yol. inşa standardından.ortalama sürat, (mil/saat) ya tecrübelerden takribi olarak hesap edilmekte veya taşıma işinin başlamasından sonra birkaç zaman etüdü ile tesbit edilmiş olmaktadır..kamyon veya treyler için ortalama yük ölçülmüş nümune yükler ile tayin edilmekte ve beher yük hacmi "Ioot board measure" olarak ifade edilmektedir. Değişik kapasiteli kanıyon veya treyler için her yükün yükleme zama nı da birkaç zaman etüdü ile tesbit edilmektedir. Yüklenmiş olan ortalama tornruk hacminin, birim hacim yükleme zamanı üzerinde, pek tabii bir tesiri mevcuttur. Başka bir deyimle, daha büyük hacimdeki tomruklar daha küçük hacimele olanlara nazaran daha çabuk yüklenrnektedir. Zaman' yüzde saat olarak ifade edilmektedir. Buna göre her kamyon için boşaltına zamanı da yüzde saat ile ifade edilmiş bulunmaktadır. Bu boşaltma zamanı, boşaltma yerindeki bütün zaman sarfını kapsamakta ve zincir sargıiarını çözme ve kamyon gidip dönünceye kadar yapılması gereken diğer bütün işleri ihtiva etmektedir. Formül Nasıl Tatbik Edilir? Bıı formül planlanmış bir taşıma ıçın lüzumlu kamyon sayısını hesap etmekte veya yapılmakta olan bir taşıma ameliyesi dengelemesinin tahkikinde kullanılmaktadır. Aşağıda verilmiş olan tahmini rakamlara göre misali yapalım: T = Nakliyat için lüzumlu kamyon sayısı :\<1 = Her gidiş-dönüşte katedilecek mesafe 35 mil S = Ortalama gidiş-dönüş si.irati 25 mil/saat U = Her yükiçin boşaltma zamanı 6 dakika = 0,10 saat J.. e,,"-:; Her yük için yükleme zamanı 18 dakika = 0,30 saat
T. AYKUT 178 Yukarıda yeriimiş olan bu değerlere lün nasıl kullanılması göre, aşağıdaki örneklerde lazım geldiği izah edilecektir. Örnek (,'35/25) 1 +.0,10 + 0,10) (1,40 -------+1 T Iormü- 0,,'30 0,30 +1 1.50 T= kamyoıı Normal bir i~ gününde (8 iş saati) nakliyat işinde kullanılan 6 bınyonun toplam sefer sayısı, aşağıda verilen malümattan şöylece hesap edilmektedir: Toplanı gidiş-dönüş Ortalama mesafesi (R/T) gidiş-dönüş. sürati : 25 mil/saat gidiş-dönüş zamanı yükleme zamanı boşaltma zamanı = olduğuna göre. buradan 1.40 saat! sefer (35/25) - Toplam devir zamanı 35 mil saat/sefer 0_10 saat/sefer 1.80 saat/sefer Iluna göre her kamyonun nonnal bir iş gününde yapacağı sefer sayısı = 4.4 veya 4.5 sefer olarak bulunacaktır. Ve gene normal bir iş gününde 6 karnyonun iştirakiyle yapılan bir nakliyatta yapılan se- -- (8.0/1.8) Ierlerin toplam sayıs! : 6 X 4.5 = '2.7 sefer olacaktır. Bundan başka normal bir iş gününde lüzumlu 6 kamyonun taşıyabileceği miktar ile, vül.leme kapasitesi hesaplarmuş olan yükleyicinin, bu kapasitesinin uygunluğunlin kontrol edilmesi lazımdır. 1.' Her kamyon için tesbit edilen yükleme zamanı 0,30 saatti. Buradan 8 saatte yüklenmiş kamyonların sayısı: 8,0/0,30 = 26,6 veya 27 kam) 011 etmektedir. Örnek 2 : Yukarıda örnekle verilmiş olan mesafe dahilinde fakat daha fena şartlarda bir yol alalım. Bu yol üzerindeki ortalama gidiş - dönüş sürati diğerinden biraz daha az ve saatte 15 mil olsun. Buradan, yükleyicinin yüklediğ. mahsulü taşıması için lüzumlu kamyonların sayısı aşağıda 01dl1~u gibi hesap edilmektedir: ıyı Bır Denıı'eleme ilc Temin Edilen BÜyük Tasarruf: Nakliyat işlerinde birim hacimde yapılan küçük bir tasarruf, daha ziyade yapılan işlerin toplam miktarına tatbık edildiği zaman gerçekten ehemmiyetli ve büyük olmaktadır. Mekanik vasrtalarm randımanlı ve uygun bir şekilde kullanılması imkanlarının çoğalması çok tabii olarak birim hacim masraflarının azalmasına yardım eımektedır. Zaman zaman yapılan kontrollarla toplam sefer zamanları üzerinde elde edilecek malümata dayanarak, yukardaki çözüm şekli birçok yüklome ve taşıma işlerinde her zaman muvaffakiyetle kullanılabihnektedir. Bu konu ilc ilgili olarak W. E. Mc Craw'in 1963 de Kanada Lumberınan Dergisinele "Tmek Road Standards ana Hauling Costs" cdlı bir makalesi yayınlanmıştır ki, bu makaleyi Orman Mahsullerini Arastırma.<.
YÜKLEME VE TAŞı. la İŞLER! İN DENGELENMESİ 179 (35/15) + 0.10 T -- T = 9,1 _:- 9 kamyon 2.48 -L 1 = --- ---i- _ 1, buradan. 0.80 bulunur. Örnek 3 : Bu kez gidiş - dönüş mesafesi 70 mi! \'0 ortalama gidiş - dönüş surari saatte 20 mil olarak düşünülmüş olsun. Buna göre lüzumlu kanıvon sayısı: - (70/20) + 0.10 T= + 1 T :== 1-S olmaktadır. - Örnek 4 : 3.5 +0.10 + 1 Diğer taraftan şu veya bu sebeptendolayı makinenin randımanında meydana gelen bir düşüşün neticesi olarak yükleme ve boşaltma zamanı uzadığı takdirde lüzumlu kamyon sayısı da örnek ı de görüldüğü üzere aşağıdaki şekilde olacaktır: Yükleme zamanı L =_0,45 saat Boşaltma zamanı U"":" 0,20 saat ile gösterildiği takdirde, değerleri formülde yerine koyarsak: T= T = 4,5 (35/25) + 0,20 1,40 + 0,20 + 1 +J 0,45 kamyon bulunur. Bu durumda, yükleme ve boşaltma araçlarının yükleyip boşaltabileceği tomrtık miktarı 6 kamyon yerine 4.5 kamyonla taşınabilecektir. Bununla beraber eğer ortalama kamyon yükü 2000 fbm. ise, daha,,7 sayıda kamyon yüklenmiş olduğu zaman günlük taşıma kapasitesi örnekte belirtildiği gibi (6 X 4,5 X 2000) 54.000 fbm. değil, 40,500 fbm a (4,5 X 4,5 X 2000) inmiş olacaktır. 0,45 Yükleme ve boşaltma zamanlarının, bir nakliyat işinin randımanı (izerinde mühirn nisbette tesire malik olduğu örnek 4 de görülmektedir. Yükleme Masrafıuıom Mukayesesi : Taşıma işlerinde birim hacım yükleme masraf1arı(beher M fbm. için) belli bir zaman periyodunda yüklenmiş olan hacim üzerine dayanmakta ve bununla ilgili bulunmaktadır.