Afet Yö netimi İnsan toplulukları için risk oluşturan afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması, afetlere karşı hazırlıklı olunması, afet anında hızlı ve etkili bir kurtarma, ilk yardım, geçici barındırma ve yeniden inşaat faaliyetlerinin yürütülebilmesi için toplumun tüm imkân ve kaynaklarının afet öncesi ve afet sonrasında iyi yönlendirilmesi, rasyonel kullanımını gerektiren geniş bir kavramdır. Afet Yönetiminin Evreleri 1) Zarar Azaltma 2) Önceden Hazırlık 3) Kurtarma ve İlk Yardım 4) İyileştirme 5) Yeniden İnşaat 1) Zarar Azaltma Afet anında uygulanacak yasal mevzuatın gözden geçirilmesi ve ihtiyaç anında yeniden düzenlenmesi Yapı ve Deprem Yönetmelikleri, alan kullanım yönetmeliklerinin gözden geçirilmesi ve gerekiyorsa yeniden düzenlenmesi Afet tehlikesi ve riskinin makro ve mikro ölçekte yeniden belirlenmesi, geliştirilmesi ve tehlike haritalarının hazırlanması İhtiyaç duyulan bilimsel ve teknik araştırma geliştirme faaliyetlerinin planlanması ve uygulanması Ülke çapında deprem kayıt ağları, erken uyarı ve kontrol sistemlerinin kurulması ve geliştirilmesi Afet zararlarının azaltılması kavramının, kalkınmanın her aşamasında dahil edilmesi ve uygulanmasının sağlanması Bu faaliyetler birçok kurum ve kuruluşla çok çeşitli disiplinlerin belirli bir hedef doğrultusunda çalışmasını gerektiren uzun vadeli çalışmalardır. Bu nedenle de toplumun her kesimini ilgilendirmekte ve bu kesimlerin katkı ve gayretleri gerekmektedir.
2) Önceden Hazırlık Evresi Merkezi düzeyde afet yönetimi ile ilgili planların hazırlanması ve geliştirilmesi, İl düzeyinde Kurtarma ve Acil Yardım Planları nın hazırlanması ve geliştirilmesi Planlamalarda görev ve sorumluluk verilen personelin eğitim ve tatbikatlarla bilgi düzeylerinin geliştirilmesi Gerektiğinde bölgesel malzeme merkezleri kurulması ve kritik malzemelerin depolanması Alarm ve erken uyarı sistemlerinin kurulması, işletilmesi ve geliştirilmesi gibi ana faaliyetlerin yürütülmesi 3) Kurtarma Ve İlk Yardım Safhası Haber alma ve ulaşım İhtiyaçların belirlenmesi Arama ve kurtarma İlkyardım Tedavi Tahliye Geçici iskân Yiyecek, içecek, giyecek, yakacak temini Güvenlik ve çevre sağlığı ile koruyucu hekimlik Hasar tespiti Tehlikeli yıkıntıların kaldırılması Yangınlar, patlamalar, bulaşıcı hastalıklar vb. ikincil afetlerin önlenmesi 4) İyileştirme Evresi Bu dönemde yürütülen faaliyetlerin ana hedefi, afete uğramış toplulukların; Haberleşme, Uzun süreli geçici iskân Ulaşım, su, elektrik, kanalizasyon, Eğitim, Ekonomik ve sosyal faaliyetler vb. ihtiyaçlarını karşılamaktır.
5) Yeniden İnşaat Safhası Afetten etkilenen veya zarar gören tüm insan aktivitelerinin afetten önceki düzeyden daha ileri bir düzeyde karşılanabilmesi, bu evrede yapılacak faaliyetlerin ana hedefidir. Yıkılan veya hasar gören tüm yapı ve tesislerin yeniden inşa edilmesi Toplumun, afet nedeniyle bozulmuş ekonomik, sosyal ve psikolojik bütünlüğünün yeniden sağlanması Bu faaliyetlerin süresi, afetin büyüklüğüne bağlı olarak birkaç yıl sürebilir ve bu süre içerisinde toplum için gerekli olan ve zarar azaltma safhasında konu edilen bazı faaliyetler de yürütülebilir. Amaç, afetten etkilenen toplulukların gelecekte de benzer olaylarla karşılaşmaları halinde, aynı olumsuz sonuçlarla yüz yüze gelmelerini engellemektir. Afet Yönetiminin Kapsamlı Amaçları A) Afet Öncesinde; 1- Meydana gelebilecek olayların toplumun en az zarar ve fiziksel kayıplarla kurtulabilmesi için gereken teknik, idari ve yasal önlemleri olaylar gerçekleşmeden almak 2- Mümkün olan hallerde olayları önlemek, mümkün olmayan hallerde ise, kurtarma, ilk yardım ve iyileştirme çalışmalarının en hızlı, verimli ve etkili bir şekilde yapılmasını sağlamak 3- Afet zararlarının azaltılması çalışmalarını kalkınmanın her aşamasına dahil etmek ve böylelikle mevcut riskin artmasını önlemek ve sürdürülebilir bir kalkınma sağlamak 4- Toplumun her kesiminin, olayların etkilerinden en az zararla kurtulabilmesi için gerekli bilgilerle donatılmasını sağlayacak eğitim programlarını uygulamak B) Afet Sonrasında; 1- Maksimum sayıda insanı kurtarmak ve sağlıklarına kavuşturmak 2- Afetlerin doğurabileceği ek tehlike ve risklerden insan canını ve malını korumak 3- Afetten etkilenen toplulukların hayati ihtiyaçlarını mümkün olan en kısa zamanda karşılamak ve hayatın bir an önce normal hale getirilmesini sağlamak 4- Afetin doğurabileceği ekonomik ve sosyal kayıpların en düşük düzeyde kalmasını veya yaraların kısa zamanda kapanmasını sağlamak 5- Afetten etkilenen topluluklar için emniyetli ve gelişmiş yeni bir yaşam çevresi oluşturmak
Sonuç Ülkemizde Çağdaş Afet Yönetimi konusundaki çalışmalara 1940 lı yıllarda başlanmış olmasına rağmen, bugün hala istenen düzeye ulaşamamıştır. Aradan geçen bu kadar uzun sürede, birçok acı deneyimin yaşanmış olması, bilgi ve teknolojik gelişme ülkemizde Afet Yönetimi anlayışı ve uygulamalarının modern ülkeler düzeyine ulaşmasında yetersiz kalmıştır. Bu durumun temel nedenleri; Türkiye de afet öncesi çalışma ve önlemler daima düşük seviyede tutulmuş, buna karşılık afetler olduktan sonra yara sarma politikası her zaman üstün tutulmuştur. Türkiye de deprem ve diğer afet tehlikeleri halka mal edilememiş ve bu konuda yaygın ve tekin bilgilendirme ile eğitim programları başarıyla uygulanamamıştır. Yürürlükteki yasa ve yönetmeliklere uymama, başta yerel yönetimler olmak üzere, her kademede alışkanlık haline getirilmiştir. Yasa ve yönetmeliklere uyulmamasının herhangi bir yaptırımı da yoktur. Türkiye de yerleşme ve yapılaşmaları etkili bir biçimde denetleyecek; yapı sigortası, meslek sigortası, sertifikalı mühendislik gibi çağdaş uygulamalara geçilememiştir. Türkiye de inşaat mühendisi, mimar, şehir plancısı, yer bilimci yetiştiren üniversitelerde, ülkenin sahip olduğu doğal afet tehlikesi ve riski ile afet zararlarının azaltılması konusunda temel bilgileri içeren eğitim verilmemektedir. Türkiye de doğal afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması konusunda merkezi yönetim, yerel yönetim, özel sektör ve halkın görev, yetki ve sorumlulukları arasında rasyonel dengeler oluşturulamamış ve her olayın ekonomik maliyeti merkezi yönetimin kıt kaynakları ile karşılanmaya çalışılmıştır. Öneriler 3194 Sayılı İmar Yasası, afet bölgelerinde çağdaş alan kullanımı planlaması esaslarını, planları yapan, yaptırım, plana aykırı hareket edenlerin sorumlulukları ve bunlara uygulanacak müeyyideleri de kapsayacak şekilde yeniden düzenlenmelidir. 1580 Sayılı Belediye Kanunu ve 3030 Sayılı Büyük Şehir Belediyeleri Kanunu, yerel yönetimlerin doğal afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesi ve zararlarının azaltılması konusundaki görev, yetki ve sorumluluklarının ve aykırı hareket edenlere uygulanacak müeyyideleri de kapsayacak şekilde yeniden düzenlenmelidir. 5442 Sayılı İl İdaresi ve 3360 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunları afet yönetimi ve yeniden inşa faaliyetlerine yerel idarelerin aktif biçimde katılımını sağlayacak ve bu hizmetler için yeni kaynakları da kapsayacak şekilde yeniden düzenlenmelidir. Yapıda denetim, sigorta ve sorumlulukları belirleyen yeni bir yasal düzenleme getirilmelidir.
Meslek odaları ve mühendislerin görev, yetki ve sorumlulukları ile ilgili mevzuat, odaların denetim esaslarının ve sertifikalı mühendislik kavramını yerleştirecek şekilde yeniden düzenlenmelidir. Doğal afet tehlikesi ve riski ile afet zararlarının azaltılması konusunda halkın bilgilendirilmesi ve biçimlendirilmesi sürekli, etkili ve yaygın eğitim programları ile uygulanmalı ve dernek, vakıf, izcilik teşkilatları, mahalle örgütleri vb. gibi hükümetlere bağlı olmayan gönüllü kuruluşların bu faaliyetler içinde yer almaları sağlanmalıdır. Mimar, şehir plancısı, mühendis, yer bilimci yetiştiren üniversitelerin dört yıllık eğitim programları, Türkiye nin sahip olduğu doğal afet tehlikesi dikkate alınarak yeniden düzenlenmelidir. Afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesi ve zararlarının azaltılması konusundaki araştırma geliştirme faaliyetleri öncelikli konular arasına alınmalı, yaygınlaştırılmalı ve etkili bir biçimde desteklenmelidir. Bu faaliyetlere özel sektörün de katılımı sağlanmalıdır.