ÜLKEMİZE SIĞINAN YABANCILARIN SAĞLIK HAKLARI PANELİ SIĞINMACI ÇOCUK HAKLARI Neslihan ÇAPAR İl Müdür Yardımcısı ARALIK- 2015
SIĞINMACI Vatandaşı oldukları ülkeden başka bir ülkeye mülteci statüsü almaya yönelik başvurusu bulunan fakat bu başvurusu, henüz, karara bağlanmamış kişiler için kullanılan bir terimdir. Sığınmacı tanımı, uluslararası hukukta yukarıdaki şekilde ifade edilse de, Türkiye için farklı bir grubu daha tanımlamaktadır. Türkiye, Avrupa sınırları dışından gelen kişilere, mülteci statüsü tanımamaktadır. Bunun yerine Sözleşme hükümlerine göre mülteci statüsü taşıyan kişileri "sığınmacı" olarak tanımlamaktadır. ARALIK- 2015
SIĞINMACILARIN SORUNLARI Ülkemiz, siyasi, etnik, sosyo-ekonomik vb. diğer sorunlar nedeniyle her yıl artan sayıda göç almaktadır. Ülkelerinde yaşanan olumsuz koşullar nedeniyle yasadışı yollarla gelişmiş ülkelere geçmek isteyen göçmenler yine yasadışı yollarla ülkemize giriş yapmaktadır. Düzensiz göç hareketleri olarak tanımlanabilecek bu süreçte özellikle kadın ve çocukların korumadan yoksun bir şekilde güvensiz ve sağlıksız koşullarda göç etmelerinin, büyüme ve gelişme süreci devam eden çocukları ve diğer tüm sığınmacıları olumsuz yönde etkilediği bilinmektedir.
SIĞINMACILARIN SORUNLARI Türkiye, resmi rakamlara göre 1,972,065 milyondan fazla Suriye vatandaşını misafir etmektedir. Suriyeli misafirlerimizin 259,151 i Başbakanlık AFAD ın 10 ilde kurduğu ve yönettiği 26 barınma merkezinde, 1,712,914 i kamp dışında yaşamaktadır. Bakanlık olarak Suriyeli göçmenlere yönelik olarak AFAD ile işbirliği içinde psiko-sosyal desteğimiz, barınma ve eğitim hizmetlerimiz devam etmektedir ve edecektir. Ayrıca Bakanlığımız Sosyal Yardım Hizmetleri Genel Müdürlüğümüz aracılığıyla ihtiyaç halinde bulunan ailelere sosyal destek hizmetlerimizde sürmektedir.
SIĞINMACILARIN SORUNLARI Bu bağlamda refakatsiz sığınmacı çocuklara yönelik olarak Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğümüz bünyesinde yer alan konusunda ihtisaslaşmış kuruluşlarda çocukların tüm ihtiyaçları 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu çerçevesinde ayrım gözetilmeksizin karşılanmaktadır. Halen 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununu temel alarak kuruluşlarımızda kalan refakatsiz sığınmacı/göçmen çocuklarımıza ihtisaslaşmış kuruluşlarımızda hizmet vermekteyiz.
SIĞINMACILARIN SORUNLARI İlimizde 2007 yılında artan sayıda refakatsiz sığınmacı çocuğun gündeme gelmesi yeni bir sosyal hizmet alanının yapılanmasına neden olmuş ve süreçte ülkemiz genelinde refakatsiz çocuklara yönelik ihtisaslaşmış kuruluşların sayısı ülke genelinde 7 ye yükselmiştir. İstanbul ilinde ihtisaslaşmış olarak refakatsiz sığınmacı erkek çocuklara (13-18) hizmet veren Yeldeğirmeni Çocuk Destek Merkezi Müdürlüğü 2008 yılından bu yana toplam 2836 çocuğa hizmet vermiştir, mükerrer girişlerle birlikte toplam işlem sayısı 2586 dir. Yeldeğirmeni Çocuk Destek Merkezi Müdürlüğü dışında refakatsiz sığınmacı statüsünde koruma ve bakım altında bulunan çocuklarımızda bulunmakta olan farklı kuruluşlarımızdan barındırılmaktadır. Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi.
KURULUŞLARDA KALAN REFAKATSİZ ÇOCUK SAYISI
HUKUKİ METİNLERDEKİ HAKLAR Anayasanın 10. maddesi Madde 10 - Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar. ARALIK- 2015
REFAKATSİZ ÇOCUĞUN HAKLARI 5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu Madde 6 - Adlî ve idarî merciler, kolluk görevlileri, sağlık ve eğitim kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, korunma ihtiyacı olan çocuğu Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına bildirmekle yükümlüdür. Madde 7 - Çocuklar hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir kararı; çocuğun anası, babası, vasisi, bakım ve gözetiminden sorumlu kimse, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ve Cumhuriyet savcısının istemi üzerine veya re 'sen çocuk hâkimi tarafından alınabilir. ARALIK- 2015
REFAKATSİZ ÇOCUĞUN HAKLARI Refakatsiz çocuktan görüş alınarak kendi uyruğundaki bir ailenin yanında bakımı sağlanabilir. Çocuğun görüşü ve yüksek yararı dikkate alınarak hakkında bakım tedbir kararı alınmış refakatsiz çocuklar koruyucu aile hizmetleri de dâhil olmak üzere öncelikli olarak aile yanında bakım hizmetlerinden yararlandırılır. Kuruluş bakımına yönlendirilen refakatsiz çocukların bakımı öncelikle bu alanda ihtisaslaştırılan kuruluş veya birimlerde sağlanır. Çocukların bilgi ve belgelerinde gizlilik esastır.
REFAKATSİZ ÇOCUĞUN HAKLARI - Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü nün 2010/03 Sayılı Sığınmacı/Mültecilere Ait İşlemler Genelgesi Uygulama Talimatında Refakatsiz Çocuk: Türkiye topraklarına hukuken ya da teamülen kendisinden sorumlu bir yetişkinin refakati bulunmaksızın gelen ve bu tür bir kişinin bakımına etkin olarak alınmadığı sürece refakatsiz küçük olarak adlandırılan onsekiz(18) yaşın altındaki iltica/sığınma başvurusunda bulunan yabancı uyruklu bir kişi ya da belli bir uyruğu olmayan vatansız bir kişi olarak tanımlanmıştır. ARALIK- 2015
REFAKATSİZ ÇOCUĞUN HAKLARI - Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü nün 2010/03 Sayılı Sığınmacı/Mültecilere Ait İşlemler Genelgesi (devam) Genelge kapsamında, Türkiye topraklarına giriş yaptıktan sonra refakatsiz kalan iltica/sığınma başvuru sahipleri de bu kapsama girer ifadesi yer almaktadır. Kuruluşlarımıza yukarıda tanımı yapılan çocuklarla birlikte bu kapsam dışında kalan ancak, ihmal ve istismara uğradığı tespit edilen iltica sığınma talebinde bulunan ve/veya mülteci/sığınmacı statüsünde bulunan küçüklerin kabullerinin yapılması esastır.
REFAKATSİZ ÇOCUĞUN HAKLARI ARALIK- 2015
REFAKATSİZ ÇOCUKLA İLGİLİ PROSEDÜRLER Refakatsiz çocuklarla ilgili tüm işlemlerde çocuğun yüksek yararının gözetilmesi esastır. Refakatsiz çocukların, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı na bağlı çocuk yuvalarında ve yetiştirme yurtlarında kalma hakları vardır ve bir Türk vatandaşının sahip olduğu haklara sahiptir. Refakatsiz çocukların, ikamet edecekleri şehirdeki Göç İdaresi İl Müdürlüğü ne kayıt işlemi için gitmeleri gerekmektedir.
REFAKATSİZ ÇOCUKLA İLGİLİ PROSEDÜRLER Refakatsiz çocuklar iltica-sığınma başvurusu yaptıklarında hemen İçişleri Bakanlığa sözlü ve yazılı ön bilgi verilir, Aile ve Sosyal Politikalar il Müdürlüğü ve/veya Çocuk Şube Müdürlükleri ile eşgüdüm içerisinde işlemler başlatılır, Çocuğun yaş durumuna göre hemen veya işlemlerden sonra Bakanlığa bağlı kuruluşlara yerleştirilir. Acil onayla bakım altına alınan çocuklar için usule uygun olarak mahkemede bakım tedbiri kararı çıkartılır.
TESPİT VE SEVK İŞLEMLERİ Geçici koruma statüsündeki refakatsiz çocuğun kayıt altına alınması ve geçici koruma kimlik belgesi verilmesine yönelik iş ve işlemler İl Göç İdaresi Müdürlüğünce yapılır. Yaşını ispatlayacak herhangi bir kimlik belgesi bulunmayan, fiziki gelişimi ile beyan ettiği yaşı uyumlu görülmeyen çocuklar için İl Göç İdaresi Müdürlükleri tarafından yaş tespit raporu alınır. Yaş tespiti yapılacak yabancılara, işlemin amacı ve süreci hakkında bilgi verilir. Yaş tespiti istenen yabancılar, hakkında kesin rapor verilinceye kadar fiziksel gelişimine uygun Göç İdaresi Genel Müdürlüğünce oluşturulacak kabul ve barınma merkezinde barındırılır.
TESPİT VE SEVK İŞLEMLERİ Yabancı kimlik numarası veya geçici koruma kimlik belgesi verilen çocuklar gerekli sağlık işlemleri ve yasal tüm prosedürler tamamlandıktan sonra Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüklerine yönlendirilir. Refakatsiz çocukların kuruluşa veya birime yerleştirilmelerine ilişkin talepler İl Göç İdaresi Müdürlüklerince İl Müdürlüğüne resmi yazı ile bildirilir. İl Müdürlüğüne gerekli yönlendirme yapıldıktan sonra, çocuğun yaşına, sorun öyküsüne vb durumlarına göre, uygun kuruluşlara veya birime yerleştirme işlemleri gerçekleştirilir.
TESPİT VE SEVK İŞLEMLERİ Refakatsiz çocuğun görüşü dikkate alınarak varsa yetişkin akrabalarının veya koruyucu bir ailenin yanına yerleştirilmesi de sağlanabilir. On altı yaşını doldurmuş refakatsiz çocuklar uygun koşullar sağlandığında kabul ve barınma merkezlerinde de barındırılabilir. Mümkün olduğu ölçüde, çocukların yüksek yararı, göz önünde bulundurularak yaşları ve olgunluk düzeyleri dikkate alınarak, kardeşler bir arada bulundurulur. Zorunlu olmadığı sürece barınma yerlerinde değişiklik yapılmaz.
TESPİT VE SEVK İŞLEMLERİ Hafta içinde mesai saatleri dışında başvuru yapıldığında, Emniyet tarafından; ilgili raporlama yapıldıktan sonra çocuk ilk kabul merkezine (ASPB ye) yerleştirilmektedir. Mesai saatleri içinde yapılan iş ve işlemlerin ardından çocuk yaşına ve cinsiyetine uygun bir kuruluşta bakım altına alınmaktadır. Hafta içi mesai saatleri içerisinde başvuru yapıldığında, kolluk kuvvetleri çocuğu İl Müdürlüğüne teslim etmektedir. İl Müdürlüğü tarafından yapılan değerlendirme sonucunda ilgili ilk kabul merkezine veya doğrudan kuruluşa yerleştirilmesiyle ilgili iş ve işlemler yapılıp, yönlendirilmektedir. İl Göç İdaresi Müdürlüğünün bilgisi olmadan hiçbir yabancı çocuğun İl Müdürlüğüne yönlendirmesi yapılmaz
REFAKATSİZ ÇOCUĞUN KURUMA YERLEŞTİRİLMESİ SONRASINDA YAPILAN İŞLEMLER İl Müdürlüklerince değerlendirme yapılarak çocuklar; yaş, cinsiyet ve durumlarına uygun kuruluşa yerleştirilir. İlinde uygun kuruluş bulunmaması halinde refakatsiz çocuklar için oluşturulan kuruluşların bulunduğu İl Müdürlüklerine nakil işlemi İl Müdürlükleri arasında koordinasyon sağlanarak gerçekleştirilir Çocuğun kabulü ile birlikte 5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu gereği acil korunma kararı alınır, çocuğun korunma ihtiyacının devam etmesi halinde bakım tedbiri ile ihtiyaç duyulan diğer tedbir kararlarının alınması mahkemeden talep edilir.
REFAKATSİZ ÇOCUĞUN KURUMA YERLEŞTİRİLMESİ SONRASINDA YAPILAN İŞLEMLER Çocukların nakil işlemleri İl Göç İdaresi Müdürlükleri bilgilendirilerek İl Müdürlüklerinin koordinasyonu ile gerçekleştirilir. Nakil edilen çocuklar hakkında ilgili mahkeme ve İl Göç İdaresi Müdürlüğüne bilgi verilir. Geçici koruma sağlanan refakatsiz çocuklardan 0-12 yaş aralığındaki çocuklar kuruluşlara; 13-18 yaş aralığında öz bakımını yapabilen, engeli bulunmayan ve istismar mağduru olmayan çocuklar ise birimlere yönlendirilir. Geçici barınma merkezleri dışında terk, buluntu ve benzeri sebeplerle bulunan çocukların kayıtları İl Göç İdaresi Müdürlüklerince incelenerek refakatsiz olup olmadığı tespit edilir.
REFAKATSİZ ÇOCUĞUN KURUMA YERLEŞTİRİLMESİ SONRASINDA YAPILAN İŞLEMLER Ülkemiz sınırlarında aile bağları bulunan çocukların aileleri hakkında sosyal inceleme yapılarak uygun görülmesi halinde çocuk ailesi yanına döndürülür. Ülkemiz sınırlarında aile bağları bulunan ancak korunma ihtiyacı içinde olan çocukların aile ile görüşmesinin risk içermediği durumlarda aile bağlarının korunması amacıyla öncelikle ailelerinin bulunduğu ilde bakım ve korunmalarının sağlanmasına ve aile bağlarının güçlendirilmesine yönelik çalışmalar yürütülür. Refakatsiz olduğu tespit edilerek kuruluşa kabul edilen çocukların bildirimleri Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne yapılır. Çocukların sağlık giderleri 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında karşılanır
REFAKATSİZ ÇOCUĞUN KURUMA YERLEŞTİRİLMESİ SONRASINDA YAPILAN İŞLEMLER Kuruluşa veya birime yerleştirilen çocuğa kuruluş müdürü tarafından danışman görevlendirilir. Danışman, en kısa sürede çocuk ile görüşerek, kuruluşu veya birimi ve alacağı hizmetleri çocuğa tanıtır. Zorunlu örgün eğitim çağında olanların okullara kayıtlarının yapılarak devamları sağlanır, diğer yaş gruplarındaki çocuklar da imkânlar ölçüsünde İl Milli Eğitim Müdürlüğü ile koordine sağlanarak yaygın ve mesleki eğitim olanaklarından yararlandırılır. Çocukların ücretsiz Türkçe dil kurslarına katılımı sağlanır. Çocukların harçlıkları kaldığı kuruluşta veya birimde uygulanan harçlık göstergelerine uygun olarak verilir.
REFAKATSİZ ÇOCUĞUN KURUMA YERLEŞTİRİLMESİ SONRASINDA YAPILAN İŞLEMLER Tercümana ihtiyaç duyulması halinde, tercüman İl Göç İdaresi Müdürlüklerinin koordinesinde Valiliklerden, BMMYK büroları ile sivil toplum kuruluşlarından temin edilir. Kuruluşlarda barındırılan refakatsiz çocuklara ilişkin ziyaret ve görüşme talepleri İl Göç İdaresi Müdürlüğü ile birlikte değerlendirilir. Ziyaret talebinin uygun görülmesi halinde ise görevli bir meslek elemanının refakatinde ve uygun bir ortamda görüşmeleri sağlanır.
SIĞINMACI ÇOCUKLARIN KURULUŞTAN AYRILMASI Kuruluşlarda veya birimlerde kalan çocuklardan 18 yaşını dolduranların yaşını doldurmaya 3 ay kala Göç İdaresi Genel Müdürlüğüne kabul ve barınma merkezleri veya uygun bir uydu kente yerleştirilebilmesi için bildirilir. Barınma ve yardım seçenekleri hakkında gerekli danışmanlık sunulur. 18 yaşını doldurmuş olan çocuğun menşe ülkesine aile birleşmesi yoluyla veya gönüllü geri dönüşünün gerçekleşmesi halinde veya 3. bir ülkeye yerleştirilmesi halinde bakım tedbir kararı kaldırılarak kuruluştan ayrılır ve dosyası kapatılır.
REFAKATSİZ ÇOCUKLARA HİZMET VERİRKEN KARŞILAŞILAŞILAN SORUNLAR 6458 sayılı kanun uyarınca kurulan Göç İdaresi Genel Müdürlüğü çalışmalarının ve mevzuatının yeni olması nedeniyle işbirliği ve eşgüdümün yeni yeni sağlanıyor olması Çocukların dil problemleri nedeniyle ortak bir tercüman ağının/havuzunun olmaması Çocukların farklı illerden farklı isimlerle giriş yaparak mükerrer kayda neden olması Suça sürüklenen çocukların diğer çocuklarımızla aynı merkezlerde kalması Çocukların Uluslararası Koruma Belgeleri olmaksızın kuruluş bakım ve korumasına alınması
REFAKATSİZ ÇOCUKLARA HİZMET VERİRKEN KARŞILAŞILAŞILAN SORUNLAR Sağlık problemlerinin değişen sağlık mevzuatı içinde resmi prosedürle çözülememesi 15 yaş altı çocukların dil problemleri nedeniyle eğitime başlatılamaması (yapılan seviye tespit sınavlarında 1.sınıf çıkmaları) Son dönemde yaşanan iç savaş nedeniyle sayıları hızla artan Suriye uyruklu sığınmacılardan refakatsiz olan gençlerin kuruluşumuza teslim edilme sayılarında ciddi artış olmakla beraber, bu gençlerin BMMYK tarafından statü alamaması ve İstanbul da yakalanan çocuk ve gençlerin a) ülkelerine gönderilememesi b) Adana Sarıçam gibi kamplara ivedilikle yerleştirilememesi nedeniyle, hizmet alan Suriye uyruklu bireylere yönelik sağlıklı çalışma yapılamamaktadır.
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Refakatsiz çocuklara hizmet veren kurum ve kuruluşların işbirliği ve eş güdümlü çalışma olanakları geliştirilerek, tüm bu kuruluşlarda çalışanların görev, rol ve işlevleri açık bir şekilde tanımlanmalı, bu doğrultuda hizmet içi eğitimler düzenlenmelidir. Refakatsiz çocuklara hizmet veren kurumlarda çocuklar hakkında ayrıntılı bilgi içeren yeterli kayıt sistemi bulunmamaktadır. Birbiriyle uyumlu ve tutarlı bir kayıt sistemi geliştirilmeli, etkili bir kayıt sistemi geliştirilmeli ve etkili bir veri tabanı oluşturulmalıdır. Çocukların ihtiyaçları ve kültürleri üzerinden psiko-sosyal müdahale yaklaşımlarının belirlenmesi ve bu konularda sivil toplum kuruluşlarının daha etkin desteklerinin alınmasıdır. ARALIK- 2015
Teşekkür Ederim Neslihan ÇAPAR Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdür Yardımcısı ARALIK- 2015