ÇELİK YAPI BİRLEŞİM ELEMANLARI

ÇELİK YAPI BİRLEŞİM ELEMANLARI Çelik yapılarda, kullanılan üç farklı birleşim elemanı vardır. Bunlar; 1. Perçinli birleşimler, 2. Cıvatalı (Bulonlu) birleşimleri. 3. Kaynaklı birleşimler 2 1

1. PERÇİNLİ BİRLEŞİMLER Geçmişte yaygın olarak kullanılmış olmakla birlikte, teşkili zor, maliyetli ve zaman alıcı olduğu için günümüzde tercih edilmemektedir. 3 Perçin; Silindirik gövdeli, Kaymaya ve ezilmeye göre hesaplanan, Birleştirilecek olan parçalarda açılan deliklere vurulmak sureti ile yerleştirilen, Sökülemeyen birleşim elemanlarıdır. 4 2

Perçinli birleşim (http://bridgehunter.com) 5 Perçinli birleşim 6 3

Perçinli çelik Tren garı uy ygulaması 7 Perçinli düğüm noktası teşkili 8 4

Birleşimin teşkili Perçinli birleşimlerde, birleştirilecek parçalar üzerinde delikler açılır. Bu deliklerin çapı, birleşimde kullanılacak perçin çapından 1-3 mm daha büyük olmalıdır. Perçinleme işlemi sırasında uygulanan dövme işleminden dolayı perçin şişerek deliği tamamen doldurur ve dövülmüş perçin çapı delik çapına eşit hale gelir. 9 Birleştirilecek olan elemanlar üzerindeki perçin delikleri; 1. Manuel (Elle) kontrol edilen atölye tipi sabit matkaplar, 2. CNS olarak isimlendirilen, bilgisayarla kontrol edilen tam otomatik delik açma sistemleri. Manuel Kontrol edilen matkaplar CNS Matkap Sistemi 10 5

Perçin Malzemesinin Seçimi Perçin yapımında kullanılacak malzemenin soğuk veya sıcak şekillendirmeye uygun olması gerekir. Soğuk veya sıcak şekillenebilir özellikte olan genel yapı çelikleri perçin yapımında kullanılabilir. Perçin malzemesinin ısıl genleşme katsayısı perçinlenen parçaların ısıl genleşme katsayısından fazla olmamalıdır. Bu nedenle, alüminyum parçalar alüminyum perçinlerle, l bakır parçalar bakır perçinlerle, çelik parçalarda çelik perçinlerle bağlanmalıdır. 11 Perçinlerin Sınıflandırılması Perçinler, perçin başının şekline göre iki kısma ayrılır. Yuvarlak Başlıklı Perçinler Gömme Başlıklı Perçinler Gömme başlıklı perçinlerde perçin başı birleştirilen levhaların içine gömülmektedir. Uygulamada en çok yuvarlak başlıklı perçinler kullanılır. Gömme perçinler ise özel durumlarda, örneğin mafsal ve mesnet elemanlarında kullanılır. a) Yuvarlak başlıklı perçinler b) Gömme başlıklı perçin 12 6

Ham Perçin Boyunun Belirlenmesi Yerine vurulmamış perçine Ham Perçin denilir. Ham perçinin d1-gövde çapı, d-delik çapı değerinden en az 1,0 mm daha küçük olur. d = d1 + 1,0 mm Ham perçinin bir tarafında bulunan başa Nizam Başı denilir. Dövme işleminden sonra diğer uçta oluşturulan başlığa ise Kapak Başı denilir. 13 Ham perçin, perçin ocağında kızıl dereceye kadar ısıtıldıktan sonra birleştirilecek parçalar üzerinde açılan deliğe konulur. Seyyar perçin fırını Perçinlerin dövülmeden önce kızıl dereceye kadar ısıtılması 14 7

Özel bir perçin çekici ile nizam başı sabit tutulurken, diğer bir perçin çekici ile perçinin delikten çıkan ucuna darbe etkisi uygulanarak birleşim gerçekleştirilir. Kızıl dereceye kadar ısıtılmış olan perçinin deliğe yerleştirilmesi Uygulanan vurma etkisi ile nizam başının simetriği olan bir baş oluşur. Bu başa Kapak Başı denilir. 15 Günümüzde perçin uygulamaları özel geliştirilmiş sabit ve hareketli hidrolik preslerle yapılmaktadır. Perçin presleri 16 8

Perçinin vurulması sırasında gövdesi de şişerek deliği tamamen doldurur. Böylece, dövme işleminden sonra perçinin gövde çapı ile delik çapı aynı olur. 17 Perçinin şaft boyu birleştirilecek olan levhaların toplam kalınlığından 1.5*d kadar daha fazla olmalıdır. L şaft d 18 9

S 4.5d, Yuvarlak Başlıklı perçinlerde S 6.5d, Gömme Başlıklı perçinlerde S = t1+ t2 + t3 L = S + (4/3) d, Dövme işlemi Makine ile yapılırsa L = S + (7/4) d, Dövme işlemi el ile yapılırsa L = Ham perçin uzunluğu S = Birleştirilen parçaların kalınlıkları toplamı d1 = Ham perçin çapı d = (d1+1mm), Dövülmüş perçin (delik) çapı 19 Perçinli Birleşim Uygulaması 20 10

Perçinlerin yerleşimi 21 Perçinli Birleşimlerin Tahkiki Perçinli birleşimlerin tasarımında bilinmeyenler genellikle; d1- perçin çapı, n- perçin sayısı (n) dır. Perçinlerin aktarması istenen kuvvet (P) statik hesaplardan, Birleştirilecek parçaların kalınlıkları ön boyutlandırmadan, Perçinlerin kaç tesirli oldukları ise parça sayısı ve kuvvetin uygulanma şeklinden bellidir. 22 11

Birleştirilecek levhalardan en incesinin kalınlığına göre en uygun ham perçin çapı (d1) aşağıdaki şekilde belirlenebilir. d 5 t 0. 2= cm 1 min Bu formülde; t min = cm cinsinden en ince birleştirilecek parça kalınlığıdır. d 1 = cm cinsinden perçin çapıdır, (d=d 1 +1 mm) 23 Perçinli Birleşimlerde Yapılacak Tahkikler; Perçinlerin Eğilmesi Perçinlerin Kesilmesi Perçinlerin veya perçin yuvasının ezilmesi Perçinlere Çekme Kuvveti Etkimesi Levhalardan birinin yırtılması 24 12

Çelik yapılarda; -St37 çelik elemanların perçinli birleşiminde St33veya St34 kalitesindeki perçinler kullanılır, -St52 çelik elemanların birleşiminde ise St33,St34, St37,St42 veya St44 kalitesindeki perçinler kullanılır. 25 Tablo : Perçin emniyet gerilmeleri (kg/cm2) Ana Malzeme St 37 St 52 Perçin St 34 St 44 Malzemesi Yükleme hali (H) (HZ) (H) (HZ) τ S em ( = σ em ) 1400 1600 2100 2400 σ = 2 σ ( l em em ) 2800 3200 4200 4800 480 540 720 810 σ Z em 26 13

2. CİVATALI BİRLEŞİMLER Cıvata; Altıgen başlıklı, silindirik gövdeli, gövdesinin ucunda spiral diş açılmış kısmı bulunan bir birleşim elemanıdır, Birleştirilen levhaların temas yüzeylerinde kaymaya ve cıvata çevresinde ezilmeye göre tahkik edilirler, Çekmeye de çalıştırılırlar. Bu durumda, hesaplarda diş açılmış kısmın net alanı kullanılır. Çelik yapılarda kullanılan cıvatalar M (metrik) harfi ile gösterilir. M harfinden sonra gelen rakam mm cinsinden cıvata çapını gösterir. 27 Bir cıvata üç kısımdan meydana gelir; Altı köşeli başlık kısmı Sl Silindirik ve düz olarak teşkil kledilen dl gövde kısmı Silindirik olarak teşkil edilen dişli kısım 28 14

Cıvatalı birleşim elemanları; Cıvata, Somun Puldan oluşur. Cıvata Somun Pul (Rondela) 29 Cıvatalı birleşimler; Sökülebilen birleşim elemanıdır, Şantiye ortamında yapılacak olan tüm birleşimler mümkün olduğunca cıvatalı olarak yapılmalıdır, Deprem riski yüksek olan bölgelerde yapılacak çelik yapılarda Atölyede Kaynaklı-Şantiyede Cıvatalı Birleşimler kullanılmalıdır. 30 15

Delik Açma Sistemleri Birleştirilecek elemanlar üzerindeki cıvata delikleri, perçinli birleşimlerde olduğu gibi, aynı yöntemler kullanılarak açılır. 31 Birleşimin Teşkili; Cıvatalı birleşimlerde de, birleştirilecek elemanlar üzerinde çap, sayı ve yeri hesaplarla belirlenmiş olan cıvata delikleri projesine uygun olarak atölyede açılır. Daha sonra şantiyede, birleştirilecek olan parçalarda açılan delikler çakıştırılır ve cıvata eleman deliğe yerleştirilir. Deliğe yerleştirilen cıvata elamanın ucuna bir pul ve daha sonra da bir somun yerleştirilerek uygun aletler kullanılarak sıkma işlemi gerçekleştirilir. Bu sıkma işleminden sonra birleşim tamamlanmış olur. 32 16

Normal şartlarda cıvatalı birleşimlerde tek somun kullanılır. Bazı durumlarda, özellikle cıvatalara etki eden çekme kuvvetinin büyük olması durumunda, somunların cıvatadan sıyrılmasını önlemek için, etki eden çekme kuvvetinin büyüklüğüne göre çift somun kullanılması gerekir. Bu durumda, kullanılan somunlar aynı kalınlıkta olabileceği gibi farklı kalınlıklarda da olabilir. Somunların farklı kalınlıklarda olması durumunda, ince olanın alta konulması daha güvenli bir uygulamadır. 33 İnce somunun altta veya üstte olması durumuna göre birleşiminin tekrarlı yükler altındaki performansı 34 17

Cıvatalı kolon ekleri 35 Cıvatalı kolon-kiriş ve kiriş eki birleşimi 36 18

1.3. Cıvata (Blon) Çeşitleri Çelik yapılarda, birleşim elemanı olarak iki farklı cıvata kullanılır. Bunlar; 1. Normal cıvatalar, 2. Yüksek Mukavemetli cıvatalar 37 NORMAL CIVATALAR Normal cıvatalar; Kaba cıvatalar ve Uygun cıvatalar olarak iki gruba ayrılır. Normal cıvatalarda, diş açılmamış a ş gövde kısmının uzunluğu, birleştirilen elemanların toplam kalınlığından (1-2) mm fazla olmalıdır. 38 19

Normal cıvatalar ISO 4.6 (4D) ve 5.6 (5D) kalitesindeki çeliklerden yapılır. Kaba cıvata ve uygun cıvatalarda kullanılan pul ve somunun iç çapları ile delik çapları aynıdır, Kaba cıvatalar ve uygun cıvataların çekirdek alanları (diş dibi alanı) aynıdır. 39 Cıvata Mukavemet Değreleri Tablo 1 de belirtildiği gibi, cıvata malzemesi cinsi iki rakamın çarpımı ile gösterilir, (4.6 ve 5.6 şeklinde). Buradaki birinci rakamın 10 ile çarpımı malzemenin çekme mukavemetini, iki rakamın birbiri ile çarpımı ise cıvata malzemesinin akma mukavemetini gösterir. Cıvata Adı Tablo 1: ISO 4.6 ve 5.6 cıvatalarının mukavemet değerleri Çekme Muk. Akma Muk. Min. Kopma Rm σa Uzaması (kg/cm^2) (kg/cm^2) % 4.6 (4D) 4000 2400 22 5.6 (5D) 5000 3000 20 40 20

Kaba Cıvatalar; ISO 4.6 çeliğinden yapılır, Preslenmek sureti ile elde edilirler, Dişli kısım hariç gövde de herhangi bir işlem yapılmaz, azda olsa gövde de bir kalınlık farkı vardır, Birleştirilecek elemanda açılacak delik ile cıvata çapı arasında yaklaşık 1.0 mm fark vardır, Geçici inşaatlarda, küçük kuvvetlerin tesirindeki birleşimlerde kullanılır, Moment aktaran birleşimlerde kullanılmazlar, Hesaplarda cıvata çapı (d1) kullanılır. 41 Uygun Cıvatalar; ISO 4.6 (4D) ve 5.6 (5D) çeliklerinden yapılırlar, Gövdenin düz kısmı tornalanmak sureti ile işlenmiştir, Düzgün bir yapıya sahiptir ve parlak görünümlüdür, Açılan deliğe tam uyum sağlar, Yani cıvata çapı (d1) ile delik çapı (d) aynıdır. Hesaplarda her ikisi de kullanılabilir. Moment ve büyük kuvvet aktaran ekler ve birleşimlerde, ayrıca köprü yapılarında birleşim elemanı olarak kullanılırlar. 42 21

Cıvata işaretleri, çapları ve çekirdek alanları 43 Cıvataların Yerleşimi; Yük aktaran birleşimlerde cıvata aralıkları belirli kurallara uygun olmalıdır, Birleşimde kullanılan cıvataların aynı çapa sahip olmasına dikkat edilmelidir, Yapı genelinde ise kullanılan l cıvataların farklı çap sayısının en aza indirilmesine çalışılmalıdır, Kuvvet doğrultusunda bir sırada en az 2 ve en fazla beş 5 adet cıvata bulunmalıdır. Hesaplarda cıvata sayısının 5 den fazla çıkması durumunda çift sıra yerleşim yapılmalıdır. Malzeme ekonomisi açısından, cıvatalar arası mesafe minimum tutulmalıdır. ld İki cıvata arasındaki mesafe çok olursa, birleştirilen l parçalar birbirine tam olarak temas etmezler. Cıvatalar, tasarımda etkili olan yük doğrultusuna paralel olarak yerleştirilmelidir. 44 22

Tablo 2: Cıvata aralıklarının sınır değerleri En Küçük En Büyük Y. Yapı Köprü Y. Yapı Köprü e 3.5d 4d 8d, 15 tmin 6d, 12tmin e1 2d 2d 3d, 9 tmin 3d, 9 tmin e2 1.5d 1.5d 3d, 9 tmin 3d, 9 tmin 45 NORMAL CIVATALI BİRLEŞİMLERİN TAHKİKİ Cıvatalı birleşimlerin tasarımında bilinmeyenler genellikle; d1- cıvata çapı, n- cıvata sayısıdır. Cıvataların aktarması gereken kuvvet (P) statik hesaplardan, Birleştirilecek parçaların kalınlıkları, eleman tasarımından, Cıvataların kaç tesirli oldukları ise birleştirilecek olan parça sayısından bellidir. 46 23

Cıvata çapının belirlenmesi; Birleşime giren levhalardan en incesinin kalınlığına göre, en uygun cıvata çapı-d1; φ12 den de daha küçük olmak şartıyla aşağıdaki ifade kullanılarak belirlenir. d = 5 t 0. 2 = 1 min cm tmin=(cm) cinsinden en ince birleştirilecek parça kalınlığıdır. d1= cm cinsinden perçin çapıdır, (d=d1+1 mm) 47 Tablo 3: Normal cıvata emniyet gerilmeleri, (kg/cm^2) 48 24

Cıvatalı bir birleşimde yapılması gerekli tahkikler; 1.Cıvataların Eğilmesi 2.Cıvataların Kesilmesi 3.Cıvatanın veya cıvata yuvasının ezilmesi 4.Cıvataya Çekme Kuvveti Etkimesi 5.Levhalardan birinin yırtılması Şeklinde sıralanabilir. 49 1. Cıvatanın Eğilmesi; Birleştirilecek elemanların kesit kalınlıkları genellikle küçük olduğu için, birleşimde kullanılan cıvatanın eğilme tahkikinin yapılmasına gerek duyulmaz. Eğilme tehlikesi olan yerlerde çift kapaklı bağlantı yapılmalıdır. Cıvatayı eğmeye zorlayan moment: t 1 + t M = P 2 e 2 50 25

2. Cıvatanın Kesilmesi Cıvatalı birleşimler; birleştirilen elemanlar arasında oluşan kayma yüzeylerine göre 1.Tek Tesirli birleşimler 2.Çift Tesirli birleşimler şeklinde iki gruba ayrılır. 51 Cıvataları Kesmeye Zorlayan Gerilme; Tek tesirli cıvatalarda; P P 4 P = = = τ 2 F π d cııvat π d 4 τ cııvat 2 cıı em Çift tesirli cıvatalarda; P P n P = = 2 2 = τ 2 F π d π d cııvat 4 τ cııvat 2 cıı em 52 26

Üç tesirli birleşim P P Tesir sayısı; n=3 tür 53 3. Cıvata veya cıvata yuvasının ezilmesi Cıvata veya levhayı ezmeye çalışan yüzey basıncı sonucu cıvata veya levhada oluşan ezilme gerilmesi; P σ = σ d t min em Ezilme Tek tesirli birleşimlerde; tmin= min (t1, t2) Çift tesirli birleşimlerde; tmin= min (t2, t1+t3) 54 27

ÖNEMLİ NOT: Birleştirilecek parçalar farklı malzemeden yapılmışsa, ş her levha için ezilme tahkiki yapılmalıdır ve bu durumda t- tahkik yapılan levhanın kalınlığı olarak dikkate alınmalıdır. Birleştirilen levhalarda ezilme oluşmaması için, her levhada σ σem-ezilme olduğu gösterilmelidir. 55 4. Cıvatalara Çekme Kuvveti Etkimesi Bazı birleşimlerde cıvatalara çekme kuvveti de gelebilir. Bir cıvataya gövde ekseni doğrultusunda etkiyen çekme kuvveti Z ile gösterilirse, cıvata gövdesinde oluşan çekme gerilmesi tahkiki aşağıdaki şekilde yapılır. Bu tahkikte cıvatanın diş açılmış kısmının göbek-çekirdek çapı kullanılır; Z σ cııvat Z d0 Z = σ 2 π d 4 0 cııvat Z em P 56 28

5. Levhalardan Birinin Yırtılması Levhada oluşan çekme gerilmesi i (Çekme çubuğu tahkiki); σ Ç P P = = σ çekme em = 0. 60 σ F t net ( L d ) akma 57 ÖNEMLİ NOT: Hesaplarda, birleştirilecek levhalar aynı malzemeden yapılmışsa; t=tmin dir. Birleştirilecek parçalar farklı malzemeden yapılmışsa, her levha için yırtılma tahkiki yapılmalıdır. Bu durumda, t-tahkik yapılan levhanın kalınlığı olarak dikkate alınmalıdır. Cıvatalı olarak birleştirilen levhalarda yırtılma oluşmaması için her levhada σç σem-çekme olduğu gösterilmelidir. 58 29

Tek tesirli birleşimde gerilme dağılışı 59 YÜKSEK MUKAVEMETLİ (HV) CIVATALAR Yüksek Mukavemetli çeliklerden yapılan cıvatalara yüksek mukavemetli cıvatalar denilir. 60 30

Yüksek mukavemetli cıvatalı birleşimler; 1. Yüksek mukavemetli cıvata, 2. Yüksek mukavemetli somun, 3. Birleşimin her iki tarafında konulan (cıvata başı altına ve somun altına) pul dan oluşur. 61 Yüksek mukavemetli cıvatalı birleşimleri, normal cıvatalı birleşimlerden ayıran özellikler; 1. Hem cıvata başının altına hem de somun altına, yine yüksek mukavemetli çelikten yapılmış pul konulması, 2. Cıvatanın diş açılmamış gövde kısmının uzunluğunun, birleştirilecek elemanların toplamkalınlığından 1-2 mm daha az olması, 3. Cıvatanın başlığının iç yüzü ile somunun iç yüzü taşlanmıştır, 62 (pürüzleştirilmiştir). 31

Yüksek Mukavemetli (HV) Cıvatalar 63 Cıvata Mukavemet Değreleri Yüksek mukavemetli cıvatalar ISO 8.8, 10.9 ve 12.9 kalitesindeki çeliklerden yapılır. Bu çeliklerin mukavemet değerleri Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4: Yüksek mukavemetli cıvatalarının mukavemet değerleri Cıvata Adı Çekme Muk. Rm (kg/cm^2) Akma Muk. (kg/cm^2) 88 8.8 8000 6400 12 σa Min. Kopma Uzaması % 10.9 10000 9000 9 12.9 12000 10800 8 64 32

ISO 10.9 Y.Mukavemetli Cıvata Üretici Firma 65 Parçalar üzerinde açılan deliklere yerleştirilen YM Y.M. Cıvatalar, gerekli öngerme kuvvetinin uygulanabilmesi için özel anahtarlarla sıkılır. Bu anahtarlara Torkmetre denilir. 66 33

Cıvataların sıkılması 67 Y. M. Cıvataların Sınıflandırılması Yüksek mukavemetli cıvatalı birleşimler çalışma şekline göre ikiye ayrılır. Bunlar; 1. Cıvata gövdesinde makaslamaya ve delik çevresinde ezilmeye göre hesaplanan SL ve SLP birleşimleri 2. Yükün, temas yüzeyleri arasında oluşan sürtünme ile aktarıldığı GV ve GVP birleşimleri 68 34

1. SL ve SLP Birleşimleri SL ve SLP birleşimlerindeki cıvatalarda, gövde ve dişli kısım normal cıvatalardaki gibidir. Delik ve gövde çapları arasındaki fark 0,3 d-d1 1,0 0 mm ise SL birleşimi, bu fark d-d1 0,3 mm ise SLP birleşimidir. SL birleşimleri, hareketsiz yüklerin (Statik yükler) hakim olduğu yapı kısımlarında kullanılır. SLP Birleşimleri ise hareketli yüklerin hakim olduğu yapı kısımlarında kullanılır. 69 Tablo 5: SL ve SLP birleşimlerinde cıvata çapları, (mm) Cıvata M12 M16 M20 M22 M24 M27 M30 Delik çapı-d 13 17 21 23 25 28 31 SL Birleşimi Cıvata çapı-d1 SLP Birleşimi Cıvata çapı-d1 12 16 20 22 24 27 30 13 17 21 23 25 28 31 70 35

SL ve SLP birleşimlerinde St 37 ve St 52 malzemeleri için cıvata kayma gerilmesi emniyet değerleri aynıdır, (Tablo 6). Tablo 6: St 37 ve St 52 çeliklerinin i i birleşiminde i i kullanılan l SL ve SLP birleşimleri için Kayma Emniyet Gerilmeleri, (kg/cm 2 ) Birleşim SL SLP Yükleme şekli H HZ H HZ τcıvata-em 2400 2700 2800 3200 71 Tablo 7: SL ve SLP birleşimleri için σcıvata-em değerleri, (kg/cm 2 ) Birleştirilen elemanların malzemesi Birleşimş St 37 St 52 Yükleme Hali Çeşidi Öngerme H HZ H HZ SL SLP 0 2800 3200 4200 4700 0,5Pv 3800 4300 5700 6400 0 3200 3600 4800 5400 0,5Pv 4200 4700 6300 7100 Pv-Öngerme kuvveti aşağıdaki çizelgeden alınacaktır. 72 36

2. GV ve GVP Birleşimleri Sürtünme kuvvetli birleşimlerdir, GV ve GVP birleşimleri, hem hareketsiz hem de hareketli yüklerin aktarıldığı yapı kısımlarında kullanılabilir, Delik ve gövde çapları arasındaki fark 0,3 d-d1 1,0 mm ise GV birleşimi, d-d1 0,3 mm ise GVP birleşimi söz konusudur. GV ve GVP birleşimlerinde cıvatalara Pv öngerme kuvveti uygulanır, (Tablo 8). Bu öngerme kuvveti bir elemandan diğerine, temas yüzeylerinde oluşan sürtünme etkileri ile aktarılır, 73 Tablo 8: Cıvata çaplarına göre uygulanacak olan Pv-Öngerme kuvvetleri, (ton) Cıvata Çapı M12 M16 M20 M22 M24 M27 M30 M36 Pv-(ton) 5 10 16 19 22 29 35 51 74 37

GV ve GVP Birleşimlerinin Tahkiki Yapı elemanlarının birleştirilmesinde GV ve GVP birleşimleri uygulandığında, cıvatalarda kayma tahikiki yapılmaz. Kuvvet aktarımı, GV birleşimlerinde sürtünme ile GVP birleşimlerinde ise sürtünmeyle birlikte makaslama ve delik çevresinde ezilme yoluyla gerçekleştiği kabul edilir. 75 Tablo 12: GV ve GVP birleşimlerinde σcıvata-em değerleri (kg/cm 2 ) Birleştirilen Yapı Elemanlarının Malzemesi St 37 St 52 Yükleme Hali H HZ H HZ 4800 5400 7200 8100 76 38

ABYYHY-2007 Deprem yükleri etkisindeki elemanların birleşim ve eklerinde kullanılacak cıvatalar ISO 8.8, 10.9 veya daha yüksek kalitede olacaktır (not: bu cıvatalar yüksek mukavemetlidir). Bu cıvatalar; moment aktaran birleşimlerde kendilerine uygulanabilecek ön germe kuvvetinin tümü ile, diğer birleşimlerde ş ise en az yarısı ile ön gerilecektir. Deprem yükleri etkisinde olmayan elemanların birleşim ve eklerinde ISO 4.6 veya 5.6 Kalitesinde cıvatalar kullanılabilir. 77 Cıvatalı Birleşimlerde Hasar Türleri 1. Kesme Hasarı: Tek tesirli birleşim Çift tesirli birleşim 78 39

Döşeme kirişini kat kirişine birleştiren cıvatalarda kesme hasarı (Bu birleşim döşeme kirişinden kat kirişine sadece kesme kuvveti aktarır) 79 80 40

2. Çekme Kopması: Cıvatalara boy eksenine paraleletkiedençekme etki eden kuvveti sonucu oluşan gerilme, cıvatanın çekme gerilmesi sınır değerini aştığında kopma hasarı oluşur. Kopma genellikle civatanın diş açılmış olan bölgesinde meydana gelir (en zayıf bölge). 81 3. Civataların Aşırı Sıkılması Sonucu Oluşan Ezilme Cıvata, tam olarak sıkıldığında, düğüm noktasına yüksek bir sıkıştırma kuvveti uygular. Cıvata başının altındaki levha yüzeyinde veya somuna temas eden levha yüzeyinde bir ezilme gerilmesi oluşur. Bu gerilme değeri levha için sınır gerilme değerini aştığında levha yüzeyinde plastik deformasyon oluşmaya başlar. 82 41

4. Cıvataların Yetersiz Sıkılması Sonucu Oluşan Hasar: Contalı cıvatalı düğüm noktası teşkillerinde, sıvı kaçaklarının en önemli nedenlerinden birisi cıvataların yeterince sıkılmamasıdır. Özellikle akışkanların depolandığı dğ tanklarda sıkca karşılaşılan l bir durumdur. d 83 5. Somunun Civatadan Sıyrılması: Cıvataya etki eden çekme kuvveti, cıvata ile somun arasında zıt yönlerde zorlamalar oluşturur. Bunun bir sonucu olarak da somunun ile cıvata dişleri arasında karşı bir kayma gerilmesi meydana gelir. Şayet bu gerilme çok büyük ük ise, cıvata somundan sıyrılır. Bu sıyrılma hasarını önlemek için özellikle çekme kuvvetleri aktaran birleşimlerde cıvatalar en az iki somun ile teşkil edilir. 84 42