KURS RAPORU KURSUN Adı: Amacı: TÜBERKÜLOZ ENFEKSİYON KONTROLÜ (TB EK) KURSU Eğitim kursunun amacı, Türkiye de TB kontrolünde çalışan hekimlerin ve paydaşların TB EK nü nasıl yapacakları ve bu konuyu ulusal ve yerel düzeyde nasıl öncelikli hale getirecekleri konusunda bilgilendirmektir. Sağlık kurumlarında TB EK konusunda yolgöstericilik sağlamak; aynı zamanda, toplu yaşanan yerlerde ve ev halkında TB bulaşmasının önlemek konularını işlemektir. Hedefleri: TB EK konusunda Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından önerilen politikanın unsurlarını sunmak Ulusal (Sağlık Bakanlığı, Ulusal TB Programı, Ulusal Referans Laboratuvarı) ve il (TB dispanseri, TB koordinatörleri, epidemiyolojistler) düzeyinde TB kontrolünde çalışan sağlık personelinde, toplu çalışılan yerlerde ve ev halkında TB bulaşma riskini azaltma konusunda bilgilendirme. Katılımcıların, genel enfeksiyon kontrol çabaları konusunda bilgisini artırmak: öksürük adabı, solunum hijyeni ve kişisel koruyucu cihazlar; binaların tasarımı ve boşluğun kullanımı, diğer sağlık sistemi çabaları ile entegrasyon gibi özel aktiviteler konusunda artmış vurgu; TB enfeksiyon kontrolünün tasarımı, geliştirilmesi, uygulanması ve izlenmesi ve değerlendirilmesi konusunda sivil toplumun katılımı. Havayolu enfeksiyonları olan ya da şüphelenilen hastaların geldiği bütün sağlık kurumlarında uygulanabilecek havayolu enfeksiyon kontrol çabaları (hasta yerleştirme, yeterli havalandırma sağlama, partikül filtreli maskeler) konusunda katılımcıların tanışık olmalarını sağlamak; Katılımcıların TB EK için UV ışını uygun şekilde kullanımı konusunda bilgili olmalarını sağlamak Yeri ve tarihi: ANKARA, İçkale Otel, 4-6 EYLÜL 2013 Düzenleyenler: TÜRK TORAKS DERNEĞİ (TTD), TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU (THSK) TÜBERKÜLOZ DAİRE BAŞKANLIĞI Kurs Koordinatörü: Eğitimciler: Doç. Dr. Şeref ÖZKARA, TTD TB Çalışma Grubu Başkanı Dr. Cristian POPA DSÖ TB için Enfeksiyon Kontrolü Konsültanı, Göğüs Hastalıkları Uzmanı, Ulusal Pulmonoloji Enstitüsü, Bükreş, ROMANYA Dr. Grigory VOLCHENKOV DSÖ TB için Enfeksiyon Kontrolü Konsültanı, Şef Doktor, Vladimir Oblast TB Dispanseri, RUSYA 1
Katılımcılar: Katılan 30 kursiyer özelliklerine göre ayrıldığında: Çalıştıkları iller: 11 değişik ilden gelmişlerdi (Ankara: 9; İstanbul: 7; İzmir: 4; Adana ve Bursa 2; Samsun, Kayseri, Manisa, Trabzon, Diyarbakır, Konya: 1 kişi). Katılanların uzmanlıkları; 14 göğüs hst., 3 enfeksiyon hst, 4 mikrobiyoloji, ve 1 halk sağlığı uzmanı ile 8 kişi pratisyen idi. Çalıştıkları yerler: Göğüs hastalıkları hastanesinden (GHH den) 10 kişi, üniversiteden 6 kişi, VSD de çalışan 5, THSK TB Daire Başkanlığında çalışan 4 kişi, illerde yönetici olan 3 kişi, TB referans laboratuvarından 1 kişi ve aile sağlığı merkezindenden 1 kişi. Ek 1 de katılımcıların tam listesi vardır. KURS PROGRAMI: Hazırlıklar: Kurs hazırlıkları TTD, TTD TB Çalışma Grubu, SB-THSK TB Daire Başkanlığı tarafından ortak yürütüldü. 30 kursiyer TTD TB ÇG grubunca ve THSK TB DB yardımı ile belirlendi. Programın ana hatları: Kurs, 3 tam gün, teorik ve pratik uygulamalı yapıldı. Pratik uygulamaların bir bölümü toplantı salonunda, bir bölümü de Atatürk Göğüs Hastalıkları Hastanesinde yapıldı. Sunumlar: Çeviri: Ek 2 de kurs programının tamamı vardır. Kursta kullanılan tüm slaytlar Türkçeye çevrildi, İngilizce ve Türkçe slaytlar eş zamanlı gösterildi. Türkçe slaytlar ders notu tutulacak şekilde basılı olarak kurs başlangıcında verildi. Kurs eğitimcilerinin konuşmaları ardışık olarak Türkçeye çevrildi. Üüç gün boyunca ardışık çeviriyi Dr. Şeref Özkara yaptı. İki grup halinde yapılan pratiklerde Dr. Filiz Duyar Ağca ikinci grubun çevirmenliğini yaptı. Pratik çalışmaları: Kursta solunum maskesi ( respirator ) takma uygulaması yapıldı. Bu maske için uyum testi uygulamalı yapıldı. Odanın doğal havalandırmasında ya da mekanik havalandırmasında saatte hava değişimi uygulamalı olarak hesaplandı. Hastanede 4 yerde değerlendirmeler yapıldı. Hasta kabul yeri, Poliklinik, Servis ve TB Laboratuvarı. Bu yerlerde uygulananlar, ölçümler, yapılması gerekenler, öneriler şeklinde notlar alınarak üç grup halinde bunları rapor haline getirip sunduk ve tartıştık. Bu değerlendirmede Yönetimsel Önlemler, Mühendislik Önlemleri ve Kişisel Koruyucu Önlemler başlıkları ele alındı. Pratik uygulamada, doğal havalandırma ile Saatte Hava Değişim Hızları, mekanik havalandırmanın çalışması ve Saatte Hava Değişim Hızı ölçüldü. UV lambaların etkililik durumu ile personel ve hastalar için 2
güvenli olup olmadıkları değerlendirildi. Bunun için UV metre, hava hızı ölçen cihazlar, anemometre ve duman çıkaran cihazlar kullanıldı. Bunların kullanımı öğrenildi. Kursiyerlere dağıtılan kaynaklar: Türkçe slaytlar ders notu tutulacak şekilde basılı olarak kurs başlangıcında verildi. Kurs bitiminde de İngilizce ve Türkçe slaytlar ve kurs ile ilgili bilimsel kaynaklar CD ile verildi. Katılım belgesi Kurs bitiminde tüm katılımcılara Katılım Belgesi verildi. GERİ BİLDİRİM: Katılımcıların geri bildirimleri: Kurs bitiminde katılımcılara değerlendirme anketi yapıldı. Kurs eğiticilerinden kurs ile ilgili görüş alındı. Kursiyerler genel olarak olumlu değerlendirme yapmışlardır. Dikkati çeken nokta tüm kursiyerlerin beklentilerinin karşılanmış olması ve dahası beklentilerinin dışında yeni şeyler öğrendiklerini belirtmeleri idi. 30 kursiyerin değerlendirmeleri aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Yanıt yok Yetersiz Orta İyi Çok iyi Kursla ilgili ön bilgilendirme ve duyuru 1 3 9 17 Kurs için konaklama, yemekler, salon 1 6 23 Kurs programı 4 26 Eğiticiler 2 28 Slaytlar, materyaller ve kursun bilimsel 4 26 hazırlığı Çeviri 1 5 24 Kurs öncesi beklentileriniz nelerdi? (yanıtlar yazılı) Kurs sonrası beklentileriniz karşılandı mı? 1 kişi: yanıt yok; 1 kişi : %80 evet; 28 kişi: evet Kursta beklentileriniz dışında yeni şeyler öğrendiniz mi? 1 kişi: önceden aldığım kurs bilgilerim yenilendi 29 kişi: Evet Kursta öğrendiklerinizle kurumunuzda 30 kişi: Evet enfeksiyon kontrolü planı yapabilir misiniz? Genel değerlendirmeniz, düşünceleriniz ve (yanıtlar yazılı) eklemek istedikleriniz. Eğitimcilerin değerlendirmesi Kurs katılımcıları çok iyi seçilmişti. Ülkedeki enfeksiyon kontrol önlemleri konusunda bilgi eksiği vardır ve havayolu ile (damlacık çekirdeği) bulaşmayı önleyici etkili uygulamaların olmadığı görülmektedir. DSÖ nün önerileriyle uyumlu TB enfeksiyon kontrol önlemleri, yönetimsel, mühendislik ve kişisel koruyucu önlemler olarak ele alınmıştır. Burada düşük maliyetli ve etkili önlemler ayrıntılı tartışılmıştır. Kursun sonunda, katılımcıların TB bulaşma risk değerlendirmesi yapabildikleri 3
Var olan kaynaklara ve önceliklere göre plan yapabildikleri, Havalandırma parametrelerini, UV cihazlarının ışınlarını ölçebildikleri, kurulmuş UV cihazlarında etkililik ve güvenlik açısından değerlendirme yapabildikleri, solunum maskesi uyum testi yapabildikleri, TB laboratuvaırnda biyogüvenlik programı hazırlayıp değerlendirebildikleri görülmüştür. Kursun mükemmel düzenlendiğini, kursun ve slaytların çevirisinin yapılması yanında kurs süresince ardışık çevirinin önemini belirtip teşekkür etmişlerdir. KURSUN BİLİMSEL DEĞERLENDİRMESİ VE PLANLAR Bu kurs, ülkemizde konusunda yapılan ilk kurstur. Katılımcıların bu konuda çok şey öğrendiklerini ifade etmeleri, beklentilerinin dışında yeni şeyler de öğrendiklerini belirtmeleri bunu göstermektedir. Kursun ülkemize önemli katkılarının olacağını görmekteyiz. Ülkemiz için hazırlanmakta olan Tüberküloz Enfeksiyon Kontrolü Rehberi hızlı ve daha sağlıklı bir şekilde tamamlanabilecektir. Kursun bu konuda Türkçe terminoloji oluşturmaya katkısı olmuştur. Ülkemiz için ve her bir sağlık kurumu için Tüberküloz Enfeksiyon Kontrol Planı yapabilecek bir yetkinlik sağlanmıştır. TB Enfeksiyon Kontrolünde gerekli olan tüm ölçümler ve hesaplamalar; gereken araç gereç ve bunların kullanımı öğrenilmiştir. Bu konuda kurumlarda gereken işlemler eksiksiz yapılabilecektir. Bu kursun, ülke içinde değişik bölgelerde tekrarlanması planlanmaktadır. Bu kurs, bu amaçla eğitici yetiştirmede de önemli olmuştur. TEŞEKKÜR Bu kursun gerçekleşmesinde bize önemli destek sağlayan Türk Toraks Derneği ne ve ofis çalışanlarına, THSK ya ve TB Daire Başkanlığına, DSÖ Türkiye Ofisine ve en önemlisi yetkin bir kurs sunan iki yabancı hocamıza teşekkür ederiz. Doç. Dr. Şeref Özkara Türk Toraks Derneği Tüberküloz Çalışma Grubu Başkanı Tüberküloz Enfeksiyon Kontrolü Kursu Koordinatörü 4
EK 1. KATILIMCILAR LİSTESİ: Sıra No Adı Soyadı Görev Yeri Uzmanlık Adana Prof. Dr. Nusret Karasu Göğüs Göğüs Hst. 1 Uzm. Dr. Pelin Duru ÇETİNKAYA Hast. Hastanesi 2 Dr. A. Tanju ALTUNSU Adana Halk Sağlığı Müdürlüğü Pratisyen 3 Dr. Filiz DUYAR AĞCA Ankara 5 No'lu VSD Pratisyen 4 Saadet ÇAKMAK Ankara Atatürk Göğüs HGCEAH Enfeksiyon Hst. Ankara Atatürk Göğüs HGCEAH TB Göğüs Hst. 5 Doç. Dr. Şeref ÖZKARA Servis Sorumlusu Bursa Prof. Dr. Türkan AKYOL Göğüs Göğüs Hst. 6 Uzm. Dr. Abdullah ŞİMŞEK Hast. Hastanesi 7 Uzm. Dr. Tülay KESKİN Bursa Nilüfer Dernek VSD Göğüs Hst. 8 Prof. Dr. Abdurrahman ABAKAY Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hst. 9 Yrd. Doç. Dr. Dilaver TAŞ İstanbul GATA Haydarpaşa Eğ. H. Göğüs Hst. İstanbul Halk Sağlığı Müdürlüğü TB Pratisyen 10 Dr. Sinem KÖYMAN Şube Müdürü 11 Uzm. Aylin BABALIK İstanbul Süreyyapaşa Göğüs HGCEAH Göğüs Hst. 12 Prof. Dr. Zeki KILIÇARSLAN İstanbul ÜTF, Göğüs Hastalıkları Göğüs Hst. 13 Dr. Bektaş KISA İstanbul VSD Hekimi Göğüs Hst. 14 Uzm. Dr. Derya CENGER İstanbul Yedikule Göğüs HGCEAH Enfeksiyon Hst. İstanbul Yedikule Göğüs HGCEAH, Göğüs Hst. 15 Uzm. Dr. Gönenç ORTAKÖYLÜ Eğitim Görevlisi 16 Doç. Dr. Şenol GÜNEŞ İzmir Dr. Suat Seren Göğüs HGCEAH Mikrobiyoloji. İzmir Dr. Suat Seren Göğüs HGCEAH, Göğüs Hst 17 Uzm. Dr. Onur Fevzi ERER Başasistan İzmir Dr. Suat Seren Göğüs HGCEAH, Göğüs Hst. 18 Doç. Dr. Serir ÖZKAN Eğitim Görevlisi İzmir Halk Sağlığı Md. Bulaşıcı Pratisyen 19 Dr. Mert AYDIN Hastalıklar Şubesi TB Sorumlusu 20 Uzm. Dr. Kurtuluş BURUK Karadeniz Teknik Üniversitesi Mikrobiyoloji 21 Dr. Şakir Hakan AKSU Kayseri TB İl Koordinatörü Pratisyen 22 Uzm. Dr. Mehmet YAVŞAN Konya Meram Tıp Fakültesi Göğüs Hst Manisa Celal Bayar Üniversitesi Mikrobiyoloji 23 Prof. Dr. Süheyla SÜRÜCÜOĞLU Rektör Yardımcısı 24 Dr. Derya ÖZTOMURCUK Samsun TB İl Koordinatörü Pratisyen 25 Dr. Süha ÖZKAN Ankara Yenimahalle Çamlıca ASM Pratisyen Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Göğüs Hst. 26 Uzm. Dr. Seher MUSAONBAŞIOĞLU Tüberküloz Daire Başkanı 27 Uzm. Dr. Senem YAZİCİ THSK, TB Daire Başkanlığı Göğüs Hst. 28 Doç. Dr. Salih CESUR THSK, TB Daire Başkanlığı Enfeksiyon Hst 29 Uzm. Dr. Ayşegül YILDIRIM THSK, TB Daire Başkanlığı Halk Sağlığı 30 Uzm. Dr. Nilay UÇARMAN THSK, Ulusal TB Referans Laboratuvarı Mikrobiyoloji 5
EK 2. KURS PROGRAMI 4 Eylül 2013 Çarşamba, Birinci gün 8.30-9.00 Kayıt 9.00-9.45 Kursun amaçları. Katılımcıların tanıtılması. Ön test 9.45-10.45 TB için DSÖ nün enfeksiyon kontrol politikasına giriş; TB bulaşma ve patogenezine giriş; TB enfeksiyon kontolünde tedavinin rolü 10.45-11.15 Çay arası 11.15-13.00 Yönetimle ilgili aktiviteler ve yönetimsel kontroller 13.00-14.00 Yemek arası 14.00-15.15 Çevresel (Mühendislik) kontrolleri (bölüm I). Genel kavram; Havalandırma 15.15-15.45 Çay arası 15.45-17.00 Çevresel (Mühendislik) kontrolleri (bölüm II). UV radyasyonu ve egzersiz. 17.00-17.15 Özet ve gözden geçirme Gün I 5 Eylül 2013 Perşembe, İkinci gün 9.00-9.45 Kişisel solunumsal korunma 9.45-10.45 Solunumsal korunma ve uyum testi egzersizi 10.45-1.15 Çay arası 11.15-13.00 Laboratuvar güvenliği 13.00-14.00 Yemek arası 14.00-15.15 Ulusal ve yerel TB programı ile koordinasyon ve iletişim. Bir TB EK değerlendirmesi nasıl yapılır. Enfeksiyon Kontrol Planı 15.15-15.45 Çay arası 15.45-17.00 Ulusal ve yerel TB EK uygulama planlarının geliştirilmesi için hazırlık 17.00-17.15 İkinci günün özeti ve gözden geçirilmesi 6 Eylül 2013 Cuma, Üçüncü gün 9.00-9.45 Seçilmiş sağlık kurumlarını ziyaret 9.45-11.45 Ayaktan tedavi, poliklinik ve hastane yatışı yapılan bölümlere saha ziyareti 11.45-13.00 Saha ziyaretlerinden elde edilen bulgular ve öneriler için grup çalışması 13.00-14.00 Yemek arası 14.00-15.15 Saha ziyaretinden elde edilen bulgular ve önerilerin tüm gruba sunulması. Saha ziyaretinden elde edilen bulgulara dayalı önerilerin önceliklendirilmesi; her ziyaret edilen kurum için ayrı ayrı. 15.15-15.45 Çay arası 15.45-16.15 Etkin TB Enfeksiyon Kontrol Güvenliği İçin Zorunlu Uygulamalar: Farkındalık Kampanyalarında Toplum; hastaların eğitimi ve toplumun bilgilendirilmesi 16.15-16.30 Üçüncü günün özeti ve gözden geçirilmesi 16.30-17.00 Kurs değerlendirmesi. Son test (anket yöntemi), sertifikalar 6