KAPALI ORTAMLARDA RADON GAZI 2012
Teknik Rapor 2012/3 Adres : Tel : +90(312) 295 87 00 Fax : +90(312) 287 87 61 Web : www.taek.gov.tr
insanlar ; na, n ve 8 k ortalama radyasyon dozuna lar. G gelmektedir. K havadaki radon ve radon bulunan radyoaktif elementler bilinmektedir. radon ve bo 1,3 Bu raporda, radon ve ne maruz kalma, radonun insan radonun Merkezleri, NAEM ve SANAEM
Tablolar Dizini... i r Dizini... ii... iii... iv... v 1.... 1 2. RADON... 2 2.1. Evlerde Radon... 3 2.2.... 5 3.... 6 4.... 8 5.... 9 6.... 12 7.... 13 7.1. Mevzuat... 13 7.2.... 14 7.3.... 15 8.... 17
Tablo 1.... 5 Tablo 2. Radon konsantrasyon limitleri... 8 i
... 1. 222 Rn ve 220... 3... 5... 9... 11 Radosys Sistemi... 14 Kimyasal... 14 RAD7 toprakta ölçüm... 15 su ve toprakta ölçüm... 15 radon konsan... 16 Türkiye genelinde evlerde radon... 16 ii
bulunan a ilave olarak yapay kaynaklardan da 8 ortalama radyasyon dozuna 1,3 msv dir. ânlarda problem olarak. ki toprakta biriken radon gaz n,. Bu raporda, aktivite konsantrasyonunun ile birlikte iii
EXECUTIVE SUMMARY All living things are continuously exposed to ionizing radiation originated from natural radiation sources i.e. soil and building materials due to radionuclides in the Earth's crust, cosmic rays, water, food and the human body itself as well as artificial radiation sources. The worldwide average background dose for a human being, depending on the physical and geological features of the place, is about 2.8 msv per year. With the estimated annual average effective dose of 1.3 msv, radon gas is particularly significant source of exposure to natural radiation. As individuals spend more than 90% of their time indoors, the exposure to radon becomes a significant problem. Most of the radon in indoor air is due to the penetration of radon gas in the ground through cracks and gaps into the buildings. In this report the results of the measurements on the determination of radon activity concentrations in houses are given with supplementary information compiled from the literature on radon and its heath effects. iv
KISALTMALAR AB : ÇNAEM : ICRP : The International Commission on Radiological Protection (Ul Komitesi) SANAEM : TAEK : Türkiye Atom Enerjisi Kurumu UNSCEAR : United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation ( onun Etkileri Bilimsel Komitesi) WHO : World Health Organization ( ) RAC : Radon Aktivite Konsantrasyonu v
1. kozmik dan ndeki radyoizotoplardan, su na ne, ve jeolojik olarak ortalama 2,8 msv a dozunun uygulamalardan, meydana gelmektedir [1]. Kozmik (%14) Radon (%43) l 1. [1]. ortalama doz 1, [1]. Radon; uranyum ve toryum içeren kayalardan, topraktan gelmekte ve gaz ve nem, gözeneklilik ve geçirgenlik) etkileyen en önemli faktörlerdir. 1
2.RADON -71-61.8 ve toryumun 238 U... 235 U... 232 Th... 226 Ra 223 Ra 224 Ra 222 Rn (Radon)... 219 Rn (Aktinon)... 220 Rn (Toron)... Bu r 3,8 gün, toronun 55 saniye ve aktinonun ise 3, ranyumdaki 235 U/ 238 düzeydedir 222 Rn (Radon) gelmektedir geçene kadar suretiyle radyoaktif bozunmaya devam ederek nihai ürünü olan 226 Ra ( Radyum) 222 Rn (Radon) 222 Rn (Radon) + 4 He 218 Po + 4 He 222 Rn ve 220 R Radon bozunma ürünlerinin bir ortamlarda konsantrasyon daha yüksektir. Radon konsantrasyonu etkileyebilecek 2
222 Rn 220 Rn 3,82 gün Radon 55 s Toron 218 Po 216 Po 3,05 dak 0,15 sn 214 Pb 26,8 dak 214 Bi 19,7 dak 212 Pb 10,6 saat 212 Bi 60,6 dak ömürlü bozunma ürünleri 214 Po 164 s 212 Po 304 ns 208 Tl 3,10 dak 210 Pb 208 Pb 2. 222 Rn ve 220 [2] 2.1. Evlerde Radon Geneld Binalardaki radon (%90), malzemelerinden 3
kaynaklanmakt. Granit ve volkanik kayaçlar yerlerdeki binalarda radon konsantrasyonu tortul kayaçlar r birikmektedir. Özellik gibi nedenlerle [2]. ortama radon verirler. yüksek radyum içerikleri nedeniyle radon na ve radonun k ortamlarda birikmesine neden olurlar [3]. 4-10 6 kayaçlar suyunda radon seviyesi, radon seviyelerinden daha yüksektir [2]. 3 seviyelerine kadar radon radyoaktif bozunma nedeniyle [2]. prak ve - daki radon konsa Ülkelerin jeolojik sosyoekonomik durum gibi parametreler olabilmektedir. evlerde radon ölçüm verilmektedir. 4
160 140 120 100 80 60 40 20 0 ABD Almanya Cumhuriyeti Finlandiya Evlerde Ort. Radon Konsantrasyonu (Bq/m 3 ) Litvanya 3. 2.2. Radon Radonun i olma riskini artt bilinmektedir - Bu kapsamdaki radon Tablo 1 de verilmektedir [4]. Tablo 1. radon k [4]. Tüneller Metro Radon Ülke Konsantrasyon (Bq/m 3 ) Almanya 400-11 180 Macaristan 130-21 100 260-19 060 Slovenya 20-10 000 ABD 48-1850 Çek Cumhuriyeti 229-3 312 Finlandiya 500-7 000 Norveç 250 (ortalama) Finlandiya 45-200 (istasyon) 20-790 (ofisler) Yunanistan 9-22 (istasyon) 5
3. OLASI radyoaktif bozunma ürünlerini. Bunlar Polonyum (Po), Bizmut (Bi) ve K (Pb) Radon bozunma ürünlerinin olmala bilmektedir. [6]. radyotoksisitesi gaz olmayan radyoizotoplara göre (radon abilmektedir. Solunum sistemin Örgütünün raporuna sigaradan sonra sebep olma ihtimali sigara içen ya da de kanseri olma nedenidir [5]. Epidemiyolojik ürünlerine bireylerin ne yakalanma 6
Radyolojik yöntemine ve ülkedeki radon - belirtmektedir. Ancak bu durum yüksek dozda radon maruz. Hem sigara içip hem de yüksek dozda radon yakalanma riski oldukça yük [2]. 7
radon konsantrasyonunu azaltmaya yönelik Tablo 2. Radon konsantrasyon limitleri (Bq/m 3 ) [2] A.B.D. 150 Hindistan 150 Lüksemburg 250 Almanya 250 200 Norveç 200 Avustralya 200 200 Polonya 400 Çek Cum. 200 200 Rusya 200 Çin 200 200 Türkiye 400 Danimarka 400 400 AB 400* Fransa 400 Kanada 800 ICRP 400 Finlandiya 200 Litvanya 100 WHO 100 * Yeni binalar için 200 Bq/m3 [7] 8
5. ölçülebilir. Radon konsantrasyonunun ölçümü ile ilgili birçok cihaz ölçmek için aktif ve pasif olmak üzere iki temel ölçüm yöntemi 4. Aktif ve gibi cihazlar gerektirir. Aktif yönteminde termolüminesans dedektörler (CaSO 4 :Dy veya LiF gibi), veya nükleer iz dedektörleri; selüloz nitrat (LR-115) veya polialil diglikol karbonat ( PADC, pasif radon dedektörü, CR- [14,15,16]. Radon ve radon bozunma ürünleri ölçüm yöntemleri örnekleme süreler 9
mevsimlerinde içi radon ve ürünleri Entegre Sürekli örnekleme: Radon ve bozunma ürünleri için sürekli. Bu yöntem radon konsantrasyonunun önemli oldu Radon ZnS(Ag) gibi sintilasyon dedektörleri, dedektörler ile alfa spektroskopi, NaI(TI) ile gama spektroskopi, dedektörleri Kristal veya seramik termolüminesans maddelerle radyasyonun etkisinin izlenmesi. N detektör ki radon konsantrasyonunun belirlenmesinde pasif radon dedektörlerinin analizi yöntemle radon ölçüm dedektörleri özellikle oturma ve yatak. Pasif radon dedektörlerinin 10
5. Radon ölçümü ya dedektör,, evlerdeki radon dönemi kapsayacak uzun süreli ölçümler tercih edilir. 11
6., kayaçlardaki çatlaklardan ve topraktan kolayca yüzeye m ve Radon, b girerek birikmektedir. Binalardaki radon konsantrasyonunu azaltmak için radon konsantrasyonuna ve Radon birden fazla lir [7,13]. Mevcut binalarda radonun bina içerisine girmesini önlemek ki ya da atmosfere verilir. tavsiye edilen radyoaktivite düzeylerinin üzerinde olan â Y 12
7. SONUÇLARI 7.1. Mevzuat esmî /09/2004 tarih ve 25598 î Yö Bq/m 3 3 ; g ihtiva eden maden cevherlerinin ve radyoaktivitesi yüksek düzeyde it içeren madenlerin (mineral tuzlar, fosforlu a) b) Ortamdaki radon konsantrasyonunun 1000 Bq/m 3 c) dahil olmak üzere radyoaktif maddeler içerebilecek toz 13
7.2. Merkezlerimiz Radon Ölçümleri Kurumumuz, (ÇNAEM) (SANAEM) lerinde radon ölçümleri hem aktif hem de pasif yöntemler Radosys sistemi ile pasif, Alphaguard ile aktif ölçüm abilmektedir için Radosys sistemi, radonun radyoaktif bozunumu -39 pasif radon detektör isimlendirilen bu yöntem evlerde ve havada uzun süreli radon ölçümleri için. Bu kapsamda, radon dedektörleri evlerde -3 ay süreyle bekletilip, toplanmakta ve 6. Radosys Sistemi [14] 7. [14] 14
8. 9. 7.3. Ölçüm S radon konsantrasyonunun belirlenmesi lar. 10 a 15
11 göre, Türkiye evlerin ortalama radon konsantrasyonu 82,66 Bq/m 3 için izin verilen 400 Bq/m 3 küçüktür. 10 evlerde 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 20-40 41-60 61-80 81-100 101-120 121-140 141-160 161-180 181-200 201-220 221-240 241-260 261-208 281-300 301-320 321-340 341-360 361-380 381-400 401-500 501-600 >600 Radon aktivite konsantrasyonu, Bq/m 3 11. Türkiye genelinde evlerde radon aktivite konsan 16
8. KAYNAKÇA 1- v tedbirler, TAEK, Ankara, 2009. 2- St -110, Mart 2006. 3- WHO, Information Sheet Radon and Health, March 2004. 4- IAEA- Against Radon in Workplaces Other Than Mines, International Atomic Energy Agency, Vienna, 2003. 5- World Health Organization (WHO), Handbook on indoor radon: a public health perspective, edited by Hajo Zeeb and Ferid Shannoun, 2009. 6- Ahmed J.U., Radon in the human environment: Assessing the Picture, IAEA BULLETIN, 2/1994, s.32-35. 7- Protection Against Radon-222 at Home and at Work, ICRP Publication 65, 1993. 8- Sources and Effects of Ionizing Radiation, UNSCEAR 2000 Report, Volume I: Sources. 9- Lung Cancer Risk from Indoor Exposures to Radon Daughters, ICRP Publication 50, 1986. 10- A.Janssens, CEC Radon Control Policy Recommendations, Radiation Protection Dosimetry, Vol.45, 1/4 pp. 759-761, 1992. 17
11- EPA.Document 402-K92-001, 1992. 12- Nilgün Çelebi, -402. 13- Health Risks from Radon, NRPB, 2000. 14-, 15- DURRANI, S.A.., ILIEC, R.: Radon measurements by etched track detectors: Applications to Radiation Protection, Earth Sciences and the Environment. World Scientific, 1997 16- Nazaroff William W., Moed Barbara A., and Sextro Richard G.: Soil as a source of indoor radon:generation migration and entry. Radon and its decay products in indoor air. John Wiley & Sons.,1988 17-, Saphymo GmbH, Frankfurt, 1998. 18