Nükleer Tekniklerin Endüstriyel Uygulamalarında Radyasyondan Korunma. Prof.Dr.Ali Nezihi BİLGE İstanbul Bilgi Üniversitesi

Transkript

1 Nükleer Tekniklerin Endüstriyel Uygulamalarında Radyasyondan Korunma Prof.Dr.Ali Nezihi BİLGE İstanbul Bilgi Üniversitesi

2 Endüstride Nükleer Teknikler Radyoaktif izleyiciler Radyasyonla Ölçüm Cihazları (Radiogauge) Endüstriyel Radyografi (NDT) Biz burada Radyasyonla Ölçüm sistemleri ve Endüstriyel Radyografi üzerinde duracağız.

3 RADYASYONLA ÖLÇÜM CİHAZLARI RADIOGAUGING Radyasyon ile Ölçüm Prensipleri Radyasyon ile ölçüm cihazları; Kalınlık Yoğunluk Seviye Nem Ölçümleri, Gibi problemlerin radyoaktif ışınlar yardımıyla duyarlı bir şekilde çözümlenmesine yarayan sistemlerdir.

4 Radyasyon Kaynağı Seçimi Radyoizotop Seçimine etki eden faktörler; Radyoizotopun bulunabilirliği Fiyatı Yarı-ömrü Yayımladığı radyasyon enerjisi

5 Uygulamada Kullanılan Radyasyon Türleri PARÇACIK RADYASYONU ALFA RADYASYONU BETA RADYASYONU ELEKTROMANYETİK RADYASYON X- IŞINLARI GAMA RADYASYONU

6 RADYASYON GEÇİRGENLİĞİ

7 UYGULAMA ÖRNEKLERİ İGDAŞ SEVİYE ÖLÇME Co-60, 60 cm uzunluğunda 33 mci aktivite Ereğli Demir Çelik Levha Kalınlık ölçme, işci eğitimi ve sorunlar Ereğli Demir Çelik Am-Be nötron kaynağı nem ölçer kalıbrasyon kontrol ve işci sorunları. Eski sigara fabrikası radyasyon korunma problemi(elektromanyetik radyasyon)

8 Kalınlık Ölçme Sistemleri

9 Ölçüm Cihazlarına ait bazı uygulamalar Kalınlık Ölçme Sistemleri Kalınlık ölçme sistemlerinde iki farklı geometrik düzen uygulanmaktadır; Transmisyon(Geçirgenlik) prensibiyle uygulama,örneğin plastik ve ince malzemelerin beta radyasyon kaynağı ile ölçümü

10 Yoğunluk ölçerler

11 Yoğunluk ve nem ölçer

12 Seviye Ölçerler

13 Radyasyon Etkisi Somatik 1. İlk Belirtiler 1. Kan Hücrelerinde azalma 2. Cilt Yanıkları 3. Saç dökülmesi Ölüm 2. Sonraki Etkiler 1. Lösemi 2. Kanser 3. Yaşam sürecinin kısalması 1. Genetik İlk Belirtiler Gelişme Çağında yapı bozuklukları 2. Sonraki Etkiler Diğer kuşaklara yani torunlarda görülen etki

14 Radyasyondan korunma kuralları(yasaları) Görevi, gereği Radyasyonla çalışan kişilerin yıllık alabilecekleri maksimum radyasyon dozu 50 msv dir ( 5 Rem). Radyasyon işcisi olarak tanımlanmamış kişilerin alacakları maksimum radyasyon dozu bu miktarın 10 da birirdir. ENDÜSTRİDE ÇALIŞAN İŞCİLER BİLİNÇLENDİRİLMELİ VE EĞİTİLMELİDİR

15 Radyasyon Ölçerler(Dozimetreler) Endüstride en yaygın olanları cep dozimetreleri ve geiger cihazlarıdır.

16 RADYASYON ÇALIŞMA BÖLGELERİ

17 Tahribatsız Testler (NDT) Tahribatsız testlerden Radyografi malzemenin tüm içi yapısını incelemede kullanılmaktadır. X- ışınları veya gamma (γ) ışınları yani radyoizotoplar ile gerçekleştirilir. 1. Konvansiyonel Radyografi 2. Digital Radyografi

18 Görüntü Yoğuşturma Tekniği Digital Radyografi

19 Düz Panel ile Digital Radyografi

20 BİLGİSAYARLI RADYOGRAFİ Fosforlu görüntü plakalarıyla (IP) bilgisayarlı radyografi endüsriyel uygulama amaçlı kullanılmaktadır. Bilgisayarlı radyografi filmli radyografi ve dijital radyografi arasında bir teknolojidir. X-ışını yayınımı sırasında oluşan renk merkezleri herhangi bir geliştirme işlemi yapılmaksızın direk olarak laser tarayıcı tarafından algılanmakta ve dijital görüntüye dönüştürülmektedir. Elde edilen dijital görüntü bilgisayar ortamında arşivlenebilmektedir. Görüntü alındıktan sonra sonra plakalar (IP) silinmekte ve defalarca kullanılabilmektedir.

21 NDT (GAMA IŞINLARIYLA)

22 NDT (X- IŞINLARIYLA)

23 Bilinmesi Gerekenler X- Işınları kullanarak Radyografi; 1. X- ışınlarının kalitesi yani malzeme içine giriciliği Kalite ile adlandırılır ve cihazın KV ile ayarlanır. 2. Işınlama yada poz süresi Kantite dir ve Amperaj ile ayarlanır. Gama Işınları ile Radyografi; 1. Radyoizotopun kendine özel yayımladığı enerjisi Kalite dir 2. Aktivitesi ise ışınlama yada poz süresi ile ilgili olup Kantitesi dir

24 Radyasyondan Korunma Yapılması Gerekenler Radyasyon ölçümü sonucunda gerekli görülmesi halinde kontrollu bölgeler işaretlenmeli ve koruyucu engeller ile etrafım çevrilmelidir. Radyoaktif kaynağın bulunduğu bölgeye herhangi birisinin girmesi engellenmelidir. İşaretlenmiş bölgenin (1 μsvh)dışında kalınarak yetkili kişilere haber verilmeli ve yardım istenmelidir TAEK acil bildirim telefon hattına bilgi verilmeli.

25

26 Yapılması Gerekenler Radyasyon Ölçerlerin daima güvenli ve emin yerlerde olması gerekir ve işaretleme şarttır. Kullanımda olmadığı zaman kapatılmalı ve radyasyon ölçümü yapılmalıdır. İş güvenliği için işcilere gerekli bilgiler verilmelidir. Güvenlikle ilgili şüphe olduğunda işletmenin sağlık fizikcisini uyarmak gerekmektedir Kişisel dosimetreleri sürekli kullanmak gerekir.

27 Yapılma(ma)sı Gerekenler Radyasyo Ölçeri güvenli duruma almamak Zırhsız radyasyon kaynağını elle tutmak Arızalı radyasyon ölçeri gerekli kontrollar yaılmadan ve eğitimsiz kişiler tarafından onarmak

28 RADYASYON BİRİM VE DOZLARI Radyoaktif Kaynağın aktivitesi Bequerel dir. 1 Bq= parçalanma /sn. Dose Birimi Gray dir (Gy) Radyasyon Korunmasında kullanılan radyasyon dose miktarı; Sievert (Sv) dir Yıllık doğal temel radyasyon 1mSv ile 5 msv arasında değişmektedir. Göğüs X- ışınlarından alınan tipik doz miktarı 20 micro SV dir.

29 Radyasyondan Korunmanın Temel Prensipleri Radyasyon kaynağına olan uzaklık Geçirilen Süre Araya zırh koymak A L A R A