HURDALARDA RADYOAKTİVİTE MODÜL 15

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "HURDALARDA RADYOAKTİVİTE MODÜL 15"

Bercu Güngör
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 HURDALARDA RADYOAKTİVİTE MODÜL 15 1

2 TARİHÇE Dünyada her yıl bir önceki yıla nazaran ih5yaç duyulan demir- çelik mamullerine olan talep yıldan yıla artmaktadır. Dolayısıyla madenlerden demir- çelik üre5minin yanı sıra, hurda metallerden yapılan üre5m miktarı da günden güne artmaktadır. Pek çok kaynaktan gelen ve birlikte eri5len doğal ya da yapay radyoak5f kaynakların, metal geri dönüşüm zincirine girmeleri nedeniyle hurda metallerde oluşabilecek radyoak5f kirlenme riski de gün geç5kçe artmaktadır. 2

Dolayısıyla madenlerden demir- çelik üre5minin yanı sıra, hurda metallerden yapılan üre5m miktarı da günden güne

3 Radyoak5f Hurda Metal terimi gerek düzenleyici kuruluş kontrolünde olan, gerekse olmayan malzemeleri içerir. Radyoak5f hurda metalleri içeren güncel olayların sayısının dünya çapında artması ve global ölçekte hurda metal sektörünün giderek büyümesinin bu olayları daha da arlracağının bilincine varılması ne5cesinde 2001 yılında Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (United Na5ons Economic Commission for Europe (UNECE)), Metal Hurda Geri dönüşümünde Radyasyondan Korunma Konularının İdaresinin Geliş5rilmesi adlı bir rapor yayınlamışlr. 3

büyümesinin bu olayları daha da arlracağının bilincine varılması ne5cesinde 2001 yılında Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu

4 Rapor, radyoak5f maddelerin hurda metaller içerisine karışma yollarında yer alan başlıca prosedürler için bir genel bakış vermekte ve bu malzemelerin metal geridönüşüm çemberi içerisine girmesini önlemek için alınması gereken önlemleri içermektedir deki çalışmanın devamı olarak Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE), konu hakkındaki mevcut güncel bilgilerin; ölçümler, tespit edilenler, durdurmalar ve radyoak5f hurda metallerin idaresi ile ilgili tecrübelerin derlenmesi ve alınacak ileri düzeyde eylemler için önerilerin geliş5rilmesi amacıyla Nisan 2004 te ilk Uluslararası Uzman Grup toplanlsını düzenlemiş5r. Bu toplanlda Uzman Grup 1) Potansiyel radyoak5f kirlenmenin azalllması ve bulunan malzemelerin ter5bine yardımcı olması amacıyla protokoller geliş5rilmesi veya hurda metaller içerisindeki radyoak5f malzemelerin yakalanma oranını arlracak öneriler geliş5rilmesi, 2) Bilgi değişiminin arlrılması, 3) Eği5m ve kapasite inşaası, gibi üç eylemin alınması gerek5ğine karar vermiş5r. 4

2001 deki çalışmanın devamı olarak Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE), konu hakkındaki mevcut güncel bilgilerin; ölçümler, tespit edilenler, durdurmalar ve radyoak5f hurda metallerin idaresi ile

5 Problemin üstesinden gelinmesi amacıyla Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) tara\ndan düzenlenen ikinci Uzman Grup toplanlsı, radyoak5f malzemelerin hurda metaller içerisinde yer alması riskini azaltmak ve daha etkili ölçüm teknikleri oluşturmak yönünde bir grup tavsiye kararının kabul edilmesi amacıyla Haziran 2006 tarihinde yeniden toplanmışlr. Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) tara\ndan uluslararası uzmanlarla işbirliği sonucu hazırlanan bu tavsiyelerin amacı, sektörler arasındaki boşluğun giderilmesinde köprü vazifesi görecek bir başlangıç noktası oluşturulmasıdır. Bu konudaki çalışmaların başlangıcını yapan ilk ülke İspanya dır yılında meydana gelen bir dizi radyoak5f hurda metal kazası olayını takiben İspanya da pek çok devlet kuruluşu ve metal ve geridönüşüm endüstrisi ile birlikte işçi federasyonları bir ulusal işbirliği yaklaşımında birleşmiş ve önleme, ölçme ve müdahale prosedürleri ile herhangi bir radyoak5f olay durumunda masrafların paylaşılmasını kabul etmişlerdir. 5

$Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) tara\ndan uluslararası uzmanlarla işbirliği sonucu hazırlanan bu tavsiyelerin amacı, sektörler arasındaki boşluğun giderilmesinde köprü vazifesi görecek bir$

6 Bu işbirliği anlaşmasına İspanya Protokolü adı verilmiş ve Uzman Grup çalışmalarının esinlendiği kaynak ve düzenlenen sonraki faaliyetlerin harekete geçirici unsuru olmuştur yılında Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE), UAEA ve AB ortak çalışması sonucu Hurda Metallerin Geridönüşümünde Radyasyondan Korunma Yöne5minin Geliş5rilmesi adlı bir rapor yayınlanmışlr. Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) bu çalışmanın hemen arkasından 2003 yılında ABD nin desteği ile dünya çapındaki hurda metal endüstrisinde radyoak5f hurda metalleri içeren olaylarla ilgili durdurmalar ve müdahale yöntemleri ile ilgili geniş bir anlayış geliş5rmek ve güncel mevzuat uygulamalarını, bilgi birikimini ve ölçüm deneyimlerini dokümante etmek amacıyla bir anket formu oluşturmuş ve hükümetler ile sektör firmalarına dağıtmışlr. İspanya Protokolü nün başarılı bir şekilde uygulanmasından esin alan Uzman Grup, Avrupa Ekonomik Komisyonu ve ABD nin süregelen desteği ile 55 ülkeden gelen bilgi ve tecrübelerin analizlerine dayanarak sunulan uluslararası Tavsiyeler ile ilgili hedefler ve amaçları belirleyen bir doküman hazırlamışlr 6

Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) bu çalışmanın hemen arkasından 2003 yılında ABD nin desteği ile dünya çapındaki hurda metal endüstrisinde radyoak5f hurda metalleri içeren olaylarla ilgili

7 Söz konusu tavsiyeler, Uluslararası Uzman Grup tara\ndan hazırlanan önerilerin, uygun uygulamaların ve ideal prosedürler ile örneklerin kapsamlı ve tutarlı bir şekilde çerçevesinin oluşturulmasını sağlamışlr. Tavsiyeler in amacı önleme ve dedeksiyon sayesinde radyoak5f hurda metal olaylarının oluşma olasılıklarını minimize ederek 5care5 kolaylaşlrmak ve tespit edilen herhangi bir radyoak5f hurda metalin güvenli bir şekilde idare edilmesini kolaylaşlrmaklr. Ülkemiz açısından duruma bakıldığında, konuyla ilgili olarak 2004 yılından i5baren önleme, tespit ve müdahale prosedürleri geliş5rilmeye çalışılmışlr yılında yapılan son Uzman Grup çalışması ne5cesinde 55 ülkenin deneyimlerinden faydalanılarak elde edilen Tavsiyeler göz önüne alınarak, metal hurda malzemelerden üre5m yapan işletmelerimizde olası bir radyoak5f madde kazasının önlenmesi amacıyla geliş5rilen ilk Usul ve Esaslar, TAEK Başkanlığı tara\ndan 14 Şubat 2008 tarihi i5bariyle yürürlüğe sokulmuştur. Söz konusu usul ve esaslar her yıl güncellenerek daha etkin korunma prosedürleri geliş5rilmeye çalışılmışlr. Yürürlükte olan son güncelleme ise 16/11/2011 tarihinde onaylanmışlr. 7

Tavsiyeler in amacı önleme ve dedeksiyon sayesinde radyoak5f hurda metal olaylarının oluşma olasılıklarını minimize ederek 5care5 kolaylaşlrmak ve tespit edilen herhangi bir radyoak5f hurda metalin

8 HURDALARADA BULUNMASI OLASI RADYASYON YAYICILAR Demir- çelik hammaddesi içerisinde kapalı ve yüksek ak5viteli radyoak5f kaynaklar olabileceği gibi, sökülen nükleer tesislerin parçaları da olabilir. Son yıllarda çeşitli ülkelerde hurda metalin yeniden çevrimi sırasında radyoak5f kaynakların da kaza ile yüksek \rınlara gönderilmesi, özellikle demir ve çelikte radyoak5f bulaşmaya yol açan ve sayısı gijkçe artan olayların meydana gelmesine neden olmuştur. 8

$\rınlara gönderilmesi, özellikle demir ve çelikte radyoak5f bulaşmaya yol açan ve sayısı gijkçe artan olayların$

9 RADYASYONDAN KORUNMANIN 3 TEMEL PRENSİBİ Günümüzde radyoaktif maddeler birçok alanda kullanılmaktadır: tıp endüstri tarım araştırma eğitim askeri amaçlı çalışmalar 9

10 HURDA METAL GERİDÖNÜŞÜM ÇEMBERİNDE OLASI RADYOAKTİF MADDELER Kaçak Lisansız ithalat, kullanım Kayıp Çalınmış Unutulmuş Sahipsiz kalmış 10 10

11 HURDA METAL GERİDÖNÜŞÜM ÇEMBERİNDE OLASI RADYOAKTİF MADDELER Doğal radyonüklitlerle teması sonucu radyoak5f bulaşmaya maruz kalmış malzemelerin de hurda içine karışması mümkündür. İçeriğinde uranyum ve toryum ih5va eden maden cevherlerinin çıkarılması faaliyetleri ile radyoak5vitesi yüksek düzeyde doğal radyonüklit içeren madenlerin (mineral tuzlar, fosforlu malzemeler) çıkarılması faaliyetleri ve fosfat içerikli gübre, fosforik asit, sülfürik asit, petrol, op5k ve cam sanayi proseslerinde doğal radyoak5f maddelerin ekipmanlarda birikim yapması sonucu oluşan bulaşmış malzemeler örnek olarak verilebilir. Bunların yanı sıra, yetkili makamların bilgisi dahilinde olan ve izinden muaf tutulan, düşük seviyeli radyoak5f madde içeren malzemelere de hurda alanlarında rastlamak mümkündür. Bu radyoak5f maddelerin oluşturacağı riskler ise radyoak5f maddenin cinsine, şekline, kullanım amacına, ak5vitesine, zırhlamasına göre değişmektedir. 11

çıkarılması faaliyetleri ve fosfat içerikli gübre, fosforik asit, sülfürik asit, petrol, op5k ve cam sanayi proseslerinde doğal radyoak5f maddelerin ekipmanlarda birikim yapması sonucu oluşan

12 RİSK MALİYET Ø Ø Ø Ø Alan, personel, tesis, cihaz, malzeme dekontaminasyon masrafları Bulaşmış malzemeleri depolama ve bertaraf etme problemleri Kapalı kalma, iş kaybı, müşterilerde olumsuz izlenim, müşteri kaybı Halk ve çalışanlara sağlık etkisi, riskler,çevre problemleri Kayıtlara geçmiş olaylarda, hem işlemin yapıldığı fabrikalarda hem de üre5me hazır demir ve çelikte yüksek düzeyde radyoak5f bulaşma nedeniyle ciddi sağlık sorunları ve ekonomik kayıplar meydana gelmiş5r den bu yana ABD de meydana gelen 30 olayda radyoak5f kaynaklar kaza ile eri5lmiş5r ve bunun yaklaşık maliye milyon USD arasındadır. Bir olay için ise masraflar 23 milyon USD a kadar çıkmışlr. 12

hem de üre5me hazır demir ve çelikte yüksek düzeyde radyoak5f bulaşma nedeniyle ciddi sağlık sorunları ve ekonomik kayıplar meydana gelmiş5r.

13 HURDALARDA HANGİ RADYASYON KAYNAKLARI İLE KARŞILAŞIR 1) Duman Detektörleri: Am ) RadyoakRf Paratonerler: Am- 241 veya Ra

14 HURDALARDA HANGİ RADYASYON KAYNAKLARI İLE KARŞILAŞIR 3) Radyoterapi cihazları Co- 60, Cs- 137, Sr- 90, I- 125, U ) Kalınlık ölçüm cihazları Cs- 137, Pm- 147, Sr- 90, Am- 241, Kr- 85, Co

137, Sr- 90, I- 125, U- 238 4) Kalınlık ölçüm

15 HURDALARDA HANGİ RADYASYON KAYNAKLARI İLE KARŞILAŞIR 5) Yoğunluk, seviye, nem ölçüm cihazları Cs- 137, Am- 241Be(n) 6) Jeofizik cihazları Am- 241Be(n), Cf- 252(n) 15

16 HURDALARDA HANGİ RADYASYON KAYNAKLARI İLE KARŞILAŞIR 7) Fosforlu saat, pusula vb. askeri göstergeler Ra- 226, H- 3 8) Analiz cihazları Am- 241Be(n), Cf- 252(n), Fe- 55, Cd

17 HURDALARDA HANGİ RADYASYON KAYNAKLARI İLE KARŞILAŞIR 9) Işınlama cihazları Ir- 192, Cs- 137, Se

18 HURDALARDA HANGİ RADYASYON KAYNAKLARI İLE KARŞILAŞIR 10) Işınlama cihazları Cs137 18

19 HURDALARDA HANGİ RADYASYON KAYNAKLARI İLE KARŞILAŞIR 11) Askeri mühimmatlarda Ra- 226, U- 238(DU) 12) Alüminyum alaşımlarında ve Lüks firllerinde Th

20 HURDALARDA HANGİ RADYASYON KAYNAKLARI İLE KARŞILAŞIR 13) Hurda Alknda Ra ) ElektrostaRk gidericiler Am ) Bazı madenlerde - Jips (Alçıtaşı), Granit, Mermer, Monazit, Fosfatlı gübrelerde, porselen ve kömür küllerinde doğal radyoakrviteye rastlanabilir (U- 238, Th- 232). 20

(Alçıtaşı), Granit, Mermer, Monazit, Fosfatlı gübrelerde, porselen ve

21 DOĞAL RADYOAKTİF MADDELER (NORM) Madde AkRvite konsantrasyonları (Bq / kg) 40 K 226 Ra 232 Th Gübreler Granit Kerpiç Kayağantaş Kumtaşı < < 20 - < 70 < Mermer < < 20 - < 30 < 20 Feldspar Monazit Beton < 20 < 20 21

22 RADYOAKTİF KAYNAKLAR Nükleer Maddeler: U- 235, U- 233, Pu- 239 Endüstriyel Kaynaklar: Cs- 137, Co- 60, Ir- 192, Am- 241, Sr- 90, (Ra- 226) Tıbbi Kaynaklar: Tc- 99m, Tl- 201, Ga- 67, I- 123, I- 125, I- 131, In- 111, Ra- 226+ürünleri Doğal RayoakRf maddeler (NORM): K- 40, Ra- 226, Th- 232, U

Benzer belgeler

TAEK in Görevleri ve Yaptığı İşler. Dr. Sinan Aytekin TÜRKÖZ

TAEK in Görevleri ve Yaptığı İşler Dr. Sinan Aytekin TÜRKÖZ 17.05.2011 TAEK - ADHK 2 TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU (1) 1955, Nükleer enerjinin barışcıl amaçlar ile kullanılması (UAEA) 27.08.1956; 6821 Sayılı