T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI BİYOMEDİKAL CİHAZ TEKNOLOJİLERİ

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI BİYOMEDİKAL CİHAZ TEKNOLOJİLERİ HASTABAŞI MONİTÖR ARIZALARI 523EO0300 Ankara, 2011

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir. PARA İLE SATILMAZ.

İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... ii GİRİŞ... 3 ÖĞRENME FAALİYETİ 1... 5 1. HBM SİSTEM BİRİMLERİ ve BLOK YAPI... 5 1.1. Blok Diyagramı ve Temel Çalışma Prensibi... 5 1.2. HBM nin Ünite ve Bölümleri... 6 1.2.1. Pnömatik (Havalı) Ünite... 7 1.2.2. Elektronik Yapısı... 8 UYGULAMA FAALİYETİ... 11 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 14 ÖĞRENME FAALİYETİ 2... 15 2. HBM SENSÖRLERİ, SOKETLERİ, HATA KODLARI... 15 2.1. HBM Sensörleri... 15 2.1.1. Optik Sensörler... 16 2.1.2. Sıcaklık Sensörleri... 21 2.1.3. Basınç Sensörleri... 21 2.1.4. CO 2 Sensörleri... 22 2.1.5. EKG Sensörleri... 23 2.2. HBM Soket Bağlantıları... 24 2.3. HBM Hata Kodları ve Nedenleri... 26 UYGULAMA FAALİYETİ... 28 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 31 ÖĞRENME FAALİYETİ 3... 32 3. HBM BAKIM VE KALİBRASYONU... 32 3.1. HBM Temizlik ve Bakımı... 32 3.1.1. Temizleme... 32 3.1.2. Kutunun Temizlenmesi... 32 3.1.3. Hasta Kablolarının Temizlenmesi... 32 3.1.4. Isı Proplarının Temizlenmesi ve Dezenfekte Edilmesi... 33 3.1.5. Manşetlerin (Cuff) Temizlenmesi ve Dezenfekte Edilmesi... 33 3.1.6. Oksijen Saturasyon (SpO 2 ) Proplarının Temizlenmesi... 33 3.1.7. IBP Transdüserinin Temizlenmesi ve Dezenfekte Edilmesi... 34 3.1.8. Temizlikte Dikkat Edilecek Hususlar... 34 3.2. HBM Kalibrasyonu... 35 3.2.1. C0 2 Kalibrasyonu... 35 3.2.2. CO 2 Kalibrasyonunda Dikkat Edilecek Hususlar... 37 UYGULAMA FAALİYETİ... 38 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 40 MODÜL DEĞERLENDİRME... 41 CEVAP ANAHTARLARI... 42 KAYNAKÇA... 43 i

KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME R AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR 523EO0300 Biyomedikal Cihaz Teknolojileri Fizyolojik Sinyal İzleme Teşhis ve Kayıt Cihazları Hastabaşı Monitör Arızaları Hastabaşı monitörlerin elektronik ve mekanik açıdan çeşitli ünitelerinin incelendiği ve bu ünitelerde karşımıza çıkabilecek muhtemel arıza şekillerinin anlatıldığı öğrenme materyalidir. Biyomedikal Cihaz Teknolojileri alan ortak, Kalp Sinyal İzleyiciler ve Elektro Kardiyografi Donanımı modüllerini başarmış olmak Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında HBM cihazlarının yapılarını kavrayacak, bazı temel arıza nedenlerini tespit ederek bu arızaları giderme yöntemlerine ilişkin uygulamaları yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Hastabaşı monitörlerin ölçüm birimlerini tanıyacak, bu birimlerde oluşabilecek elektronik ve mekanik arızaları bu doğrultuda giderebileceksiniz. 2. HBM nin sensör yapılarını, sensörlerin teknik özelliklerini, sistem içerisinde kullanılan soket bağlantı şekillerini ve sistemdeki hata kodlarını öğreneceksiniz. Gerekli görüldüğü takdirde değiştirilmesi gereken sensör ve soketlerin değişimine ilişkin yöntem ve kuralları kavrayacak ve bu değişiklikleri yapabileceksiniz. 3. HBM lerin bakımlarının nasıl yapılması gerektiğini ve bu bakımlar sırasında hangi hususlara dikkat edilmesi gerektiğini öğrenecek, bu bilgiler ışığında bir HBM nin bakımını ve kalibrasyonunu yapabileceksiniz. Ortam: Sinyal ölçme laboratuvarı Donanım: HBM, NIBP ölçüm aparatları, SPO 2 probu, CO 2 ölçüm aparatı, EKG elektrotları, avometre, hasta simülatörleri Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğru-yanlış testi, boşluk doldurma, eşleştirme vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. ii

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Hastanelerde modern tıbbın gerektirdiği yenilikler sıkça karşımıza çıkmaktadır. Çok yaygın olarak kullanılan hastabaşı monitörler de bunlardan biridir ve hastanın sürekli takibi açısından büyük önem taşır. Hastadan alınması gereken birkaç farklı parametreyi bu tek cihazı kullanarak elde etmek mümkündür. Her parametre için hastabaşı monitörlerde (HBM) farklı elektronik ve mekanik sistemler kullanılmaktadır. Dolayısıyla bu cihazın bakımının yapılması ve arızalarının giderilmesi için HBM sistemlerini iyi tanımak gerekir. Bu modülü bitirdiğinizde tıbbi cihazlar içinde çok büyük öneme sahip olan sinyal izleme cihazlarından hastabaşı monitörlerinin kalibrasyonunu, arıza tiplerini ve arızaların giderilme yöntemlerini öğreneceksiniz. 3

4

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Hastabaşı monitörlerin ölçüm birimlerini tanıyacak, bu birimlerde oluşabilecek elektronik ve mekanik arızaları giderebileceksiniz. ARAŞTIRMA İnternet ortamında HBM cihazlarının teknik özelliklerini ve çeşitlerini araştırınız (Arama motorlarından hastabaşı monitör veya patient monitor şeklinde yazarak arama yapabilirsiniz.). Bulunduğunuz ildeki üniversite hastaneleri, devlet hastaneleri veya özel hastanelere giderek teknik servis elemanı ve sağlık personelinden HBM cihazları ile ilgili teknik bilgi edininiz. Farklı HBM cihazlarının birbirlerine göre üstünlüklerini öğreniniz. Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla ve öğretmeninizle paylaşınız. 1. HBM SİSTEM BİRİMLERİ VE BLOK YAPI Hastabaşı monitörde bulunan birimlerini tanımak ve blok şemasını yorumlayabilmek için gerekli bilgi ve becerileri aşağıdaki basamaklarda açıklayabiliriz. 1.1. Blok Diyagramı ve Temel Çalışma Prensibi Hastabaşı monitörler son teknoloji ürünü cihazlardır. Hasta hakkında hayati öneme sahip çok önemli bilgileri verebilmeleri onları vazgeçilmez kılmaktadır. Resim 1. 1: Bir HBM nin ön görünüşü 5

Bir hastabaşı monitörün blok diyagramı Şekil 1.1 deki gibidir. Bu cihazlar mikro işlemci kontrollüdür. Çok parametreli ölçüm sistemleri vardır. Bu sistemler hasta vücut ısısı ölçümü, EKG ölçümleri, kandaki oksijen saturasyonu ölçümü, vücuttan atılan karbondioksit oranı ölçümü, kan basıncı ölçümleri ve solunum ölçümü şeklinde sıralanabilecek işlemleri yapar. Şekil 1.1: Bir HBM nin blok diyagramı HBM lerin güç kaynakları, bütün biyomedikal cihazlarda olduğu gibi hasta ve cihaz güvenliği düşünülerek özel tasarlanmış izolasyonlu bir yapıya sahiptir. AC şebeke gerilimi ile çalışabildiği gibi dâhilî bataryası ile şebekeden bağımsız olarak da çalışabilir. Genellikle 10.4 veya 12.1 inch renkli TFT LCD ekran yapısına sahiptir. Bu ekran yapısı 8 ayrı parametre dalga formunu aynı anda görme imkânı verir. Her bir parametre ölçümü için gerekli sensör ve donanımlar cihaz içerisinde mevcuttur. Ancak ölçümler için haricî ekipmanlar gerekmektedir. Örneğin; NIBP (haricî kan basıncı ölçümü) için hasta koluna takmak üzere cuff (manşon) gereklidir. EKG ölçümleri için hasta vücuduna EKG elektrotlarının takılması, hastanın C0 2 i (karbondioksit) vücuttan atma oranını görmek için CO 2 sensörü, vücut ısısı ölçümü için ısı probu, kandaki oksijen saturasyonunu ölçmek için finger probu (parmak probu), bunların bağlantı kablosu, konnektör ve hortumları gereklidir. 1.2. HBM nin Ünite ve Bölümleri HBM leri çok farklı bölümlere ayırarak incelemek mümkündür. Ancak elektronik ve havalı (pnömatik) sistemler bu cihazda birlikte kullanıldığı için iki ana bölümde incelemek daha uygun olacaktır. 6

1.2.1. Pnömatik (Havalı) Ünite Pnömatik ünite, NIBP ölçüm modülü ve CO 2 ölçüm modülünü kapsar. Bu sistemlerde hava basıncı, özel olarak imal edilmiş boru düzeneklerinden iletilir. Kimi zaman cihaz tarafından oluşturulan basınçlı hava, kimi zaman da hastadan alınan CO 2 bu boru düzeneklerinden geçirilir. 1.2.1.1. Cuff (Manşon) Kompresörü Resim 1. 2: Cuff kompresörü Resimde bir HBM nin NIBP modülü görülüyor. Cuff kompresörü iki ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar, DC motor ve pompadır. Bu iki parça tümleşik olarak imal edilmiştir. Mikro işlemciden gelen komut doğrultusunda DC motora gelen enerji pompa mekanizmasını hareket ettirir. Elde edilen basınçlı hava, özel bağlantı boruları ve valfler yardımı ile cuffa gönderilir. Kompresörde farklı arızalar oluşabilir. Bu arızalar; DC motor arızaları, pompa arızaları, hava borularının birleşim noktalarındaki hava kaçak arızaları, elektronik valf arızaları ve bu ünitenin elektronik kontrol kartı arızaları şeklinde olabilir. Arıza biçimi, sistemin güvenli çalışmasını etkilemeyecek biçimdeyse arızalanan parçanın değiştirmesi yoluna gidilebilir. Eğer sistem buna izin vermeyen hassas yapıda ise bu modül komple orijinali ile değiştirilmelidir. 1.2.1.2. Cuffun (Manşon) Yapısı Cuffun kullanım amacı, kol arterindeki kan basıncını ölçmeye yardımcı olmaktır. Motorlu pompa ile şişirilmiş cuff yaklaşık olarak 180 mmhg iken kan akışının durduğu noktadaki basınca ulaşır. Sonra HBM işlemcisi kontrolü altında basınç yavaş yavaş artırılır. Bu arada basınç transdüseri, hava basınç ve iletim parametre sinyallerini NIBP modül anakartına gönderir. 7

Resim 1. 3: Cuff ve kola bağlanış şekli Cufflar elastik malzemelerden üretilir. Bu elastik malzemenin üzerine basınca dayanıklı, cilde zarar vermeyen kumaş kaplanmıştır. Çok kullanımlı olduklarından solüsyonlarla temizlenebilir yapıya sahiptir. Cuffun lastik hortumu, HBM den hastaya rahat ulaşabilir uzunlukta (160 cm civarında) imal edilir. Cufflar uzun süreli kullanım sonucu deforme olur. Üretici firma tarafından önerilen zaman sonrasında yenisi ile değiştirilmelidir. Lastik hortumları ya da balon kısmında oluşan yırtılma durumunda kullanılmaz hâle gelir. 1.2.2. Elektronik Yapısı Resim 1. 4: Kol manşeti Hastabaşı monitörde birden fazla elektronik ünite bulunmaktadır. 1.2.2.1. Pcb Yapı ve Arıza Kontrolü HBM ler ileri teknoloji ürünü cihazlardır. Yüzey montaj teknolojisi (Surface Mount Device-SMD) kullanılarak imal edilmiştir (Resim 1.5). Dolayısıyla bu tip cihazlardaki arızaları bulmak diğerlerine nazaran daha fazla dikkat gerektirir. Ölçüm ve testlerde, özellikle sökme, lehimleme, açık veya kısa devre kontrollerinde ışıklı büyüteçler kullanmak gerekir (Resim 1.6). Surface montajlı cihazların lehimlenmesi ve sökülmesi işlemleri, özel ısı ayarlı havyalar ve yardımcı aparatlar yardımıyla yapılmalıdır. Entegre devre sökme işlemleri de aşırı sıcaklık nedeniyle bu komponentlere zarar vermemesi ve işlemin çabuklaştırılması için özel vakumlu havyalar ile yapılmalıdır (Resim 1.7). 8

HBM lerin bütün elektronik kart arızaları basit göz kontrolü ve testlerle bulunamıyorsa kart test cihazları kullanılarak test edilir. Elektronik devrelerin, kartların üzerindeki entegreler ve diğer komponentler yüzey montaj (SMD) teknolojisi kullanılmış olsa bile devre üzerinden sökülmeden, üzerindeki entegreler ile komponentlere ve devrenin orijinal yapısına zarar verilmeden test edilir. Bu test iki kısma ayrılır: Bunlardan birincisi, fonksiyonel test denilen sadece sağlamlık kontrolü yapılacak entegrenin devre üzerinde çalıştırılarak test bilgisayarının içindeki o isimdeki malzemeye ait olan verilerle ölçme sistemidir. İkincisi ise aynı elektronik devrenin sağlamıyla veya farklı bir arızası olan eşiyle karşılaştırma sistemidir. Bu sistemde her iki elektronik kartın veya devrenin üzerindeki komponentlerin tümü teker teker tüm pinlerine dokunularak yani bir çeşit yüzey tarama yapılarak voltaj-akım eğrileri çıkarılır ve farklılıklara göre o noktalarda arıza aranır. Arızalı kartta her iki test şekli uygulandığında arıza bulma oranı % 100'e yakındır. Arızalı komponentlerin sökülmesi ve değiştirilmesi devrenin orijinalliğini koruyacak biçimde gelişmiş vakumlu sökme takma sistemleriyle yapılmalıdır. Resim 1. 5: SMD tekniği ile üretilmiş bir PCB ve komponent testi yapılan iğne uçlu LCR metre Resim 1. 6: PCB kontrolü yapmak için kullanılan ışıklı büyüteç Resim 1. 7: Isı ayarlı özel havyalar 9

1.2.2.2. HBM nin Anakartı HBM ler farklı firmalar tarafından farklı özelliklerde üretilir. Resim 1. 8 de HBM anakartından biri görülmektedir. Farklı özelliklerine rağmen hepsinin ortak özelliği mikro işlemcili bir sisteme sahip olmalarıdır. Resim 1. 8: HBM Anakartı 10

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ NIBP pompasının değiştirilmesi işlemini yapınız. İşlem Basamakları HBM nin dış koruma kabı vidalarını sökünüz. Öneriler Cihazınızı uygun aletler kullanarak sökünüz. Bazı cihazlarda ilk bakışta görülmeyen gizli vidalar vardır. Bunlara dikkat ediniz ve cihazı zorlamayınız. Hangi konnektörü ve hangi vidayı nereden söktüğünüze dikkat ediniz. Yanlışlıkla uygun olmayan parçaları birleştirmeye çalışmayınız. Aksi hâlde cihazınız zarar görebilir. Koruma kabını dikkatlice açınız. Elektriksel güvenlik açısından demontaj sırasında bütün besleme gerilimlerini devre dışı bırakınız. Her konnektör yapısı aynı olmayabilir. Konnektörlerin tırnaklı, sıkıştırmalı veya geçmeli olan tipleri vardır. Demontaj sırasında aşırı kuvvet uygulamayınız. Batarya kablolarını sökünüz. 11

NIBP ünitesi boru bağlantılarını sökünüz. Söktüğünüz parçaları belirli bir sıraya dizmeniz size kolaylık kazandıracaktır. Tornavida, vida ağzını iyice kavramalı ve yeterince basınç uygulanmalıdır. NIBP ünitesini vida bağlantılarını sökerek şasiden ayırınız. Eğer çok karmaşık bir cihaz söküyorsanız, tekrar montaj sırasında size kolaylık sağlaması için demontaj sırasında yapılan işlerle ve sökülen parçalarla ilgili notlar almanız faydalı olacaktır. Burada sadece bir ünitenin demontaj uygulaması verilmiştir. Diğer üniteler de aynı yol izlenerek demonte edilebilir. Pompayı tamamen ana şasiden ayırınız. Pompayı değiştirerek bütün parçaları demontaj sırasının tam tersi şekilde montaj yapınız. 12

KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Size verilen HBM nin dış koruma kabı vidalarını söktünüz mü? 2. Koruma kabını dikkatlice açtınız mı? 3. Batarya bağlantı kablolarını söktünüz mü? 4. NIBP ünitesi boru bağlantılarını söktünüz mü? 5. NIBP ünitesini vida bağlantılarını sökerek şasiden ayırdınız mı? 6. Pompayı tamamen ana şasiden ayırdınız mı? 7. Pompayı değiştirerek bütün parçaları demontaj sırasının tam tersi şekilde montaj yaptınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 13

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) HBM ler mikro işlemci kontrollüdür. 2. ( ) HBM ler kanın saniyedeki akış miktarını ölçebilir. 3. ( ) HBM sistemlerinde izoleli güç kaynakları kullanmak gerekmez. 4. ( ) NIBP, haricî kan basıncı ölçümü demektir. Bu ölçüm hasta koluna takılan manşon yardımı ile yapılır. 5. ( ) Pnomatik ünite, NIBP ölçüm modülü ve CO 2 ölçüm modülünü kapsar. Bu sistemlerde hava basıncı özel olarak imal edilmiş boru düzeneklerinden iletilir. 6. ( ) Cuff kompresörü, DC motor ve pompa olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. 7. ( ) Cuffun kullanım amacı, kol arterindeki kan basıncını ölçmeye yardımcı olmaktır. 8. ( ) HBM ler ileri teknoloji ürünü cihazlardır. Yüzey montaj teknolojisi (Surface Mount Device- SMD) kullanılarak imal edilmiştir. 9. ( ) Cufflar hiç eskimeyen dayanıklı bir yapıya sahiptir. 10. ( ) HBM lerde cuff, el pompası ile manuel olarak şişirilir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 14

ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ HBM'nin sensör yapılarını, sensörlerin teknik özelliklerini, sistem içerisinde kullanılan soket bağlantı şekillerini ve sistemdeki hata kodlarını öğreneceksiniz. Gerekli görüldüğü takdirde değiştirilmesi gereken sensör ve soketlerin değişimine ilişkin yöntem ve kuralları kavrayacak ve bu değişiklikleri yapabileceksiniz. HBM de anahtar, sensör ve soketlerin teknik özelliklerini kavrayacak, arızalanmaları durumunda bu elemanları değiştirebileceksiniz. ARAŞTIRMA NIBP, IBP, SpO 2, EKG, CO 2 ve vücut sıcaklık ölçüm sensörleri ile ilgili araştırma yapınız. Bu ölçüm parametrelerini HBM dışında yapabilen başka cihazların olup olmadığını araştırınız. Bu araştırmaları internet ortamında ya da hastanelerde yapabilirsiniz. Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla ve öğretmeninizle paylaşınız. 2. HBM SENSÖRLERİ, SOKETLERİ, HATA KODLARI Sensör, soket ve hata kodları aşağıda açıklanmıştır. 2.1. HBM Sensörleri Günümüzde üretilmiş yüzlerce tip sensör vardır. Mikro elektronik teknolojisindeki hızlı gelişme, bu konuda her gün yeni bir buluş ya da yeni bir uygulama tipi geliştirilmesini sağlamaktadır. Teknik terminolojide sensör ve transduser terimleri birbirlerinin yerine sık sık kullanılmaktadır. Transduser, genel olarak enerji dönüştürücü olarak tanımlanır. Sensör ise çeşitli enerji biçimlerini elektriksel enerjiye dönüştüren cihazlardır. Ancak 1969 yılında ISA (Instrument Society of America) bu iki terimi eş anlamlı olarak kabul etmiş ve "ölçülen fiziksel özellik, miktar ve koşulların kullanılabilir elektriksel miktara dönüştüren bir araç" olarak tanımlamıştır. Hastabaşı monitörlerde de tıbbi amaçlı kullanılan bu sensörlerden bahsetmek mümkündür. Genellikle bir HBM de SpO 2 ünitesinde optik sensör, NIBP ünitesinde basınç sensörü, CO 2 ölçüm ünitesinde CO 2 sensörü, vücut ısısı ölçümü için sıcaklık sensörü gibi sensörler kullanılmaktadır. 15

2.1.1. Optik Sensörler Pals oksimetreler, kandaki oksijen saturasyonunu tek başlarına ölçebilen cihazlardır. Aynı ölçüm sistemi HBM lerde de vardır. Bu ölçüm; parmak, kulak, el veya ayak gibi vücut kısımlarından yapılabilir. Resim 2.1: SpO 2 Parmak probu (finger probe) Resim 2. 2: SpO 2 kulak probu (earlobe probe) Yetişkin kişilerde oksijen saturasyonu ölçümü parmak ya da kulaktan yapılır. Ancak pediatrik ölçümlerde hastanın aşırı hareketliliği nedeni ile el ya da ayaktan da ölçüm yapılabilir. Resim 2. 3: Pediatrik SpO 2 propları Pals oksimetre yöntemini anlayabilmek için önce hemoglobin ve oksijen saturasyonu terimlerini bilmek gerekir. 16

Hemoglobin, kanda solunum organından dokulara oksijen, dokulardan solunum organına ise karbondioksit taşıyan, kırmızı kan hücrelerinde (alyuvarlarda) bulunan, kanın oksijen ve karbondioksit taşıma işini yapmasında görevli, demir ihtiva eden solunum pigmentidir. Oksijen saturasyonu, kandaki oksijene bağlanmış hemoglobinin toplam hemoglobine oranı olarak tanımlanır. Pals oksimetre ile yapılan bu oran ölçümü yöntemi, hemoglobinin oksijene olan doygunluğunu yüzde olarak gösteren noninvasive bir ölçüm yöntemidir. Pals oksimetre ölçümü yapan cihazlar, kandaki toplam hemoglobin ile oksi hemoglobinin iki ışık dalga boyundaki soğurmalarının farkını ölçmektedir. Bir ışık kaynağı ve fotodedektör ile kanın rengini saptayarak anlık oksijen saturasyonu ölçümü yapar. İki tür hemoglobin arasındaki ayırımı yapabilmek için soğurulmayı iki dalga boyunda ölçmek gerekir. Bunun için biri kırmızı (yaklaşık 660 nm) diğeri kızılötesi (infrared yaklaşık 940 nm) olmak üzere farklı ışık yayan LED içeren bir ışık kaynağı kullanılır. Kırmızı LED kaynaklar oksijene bağlanmamış hemoglobin seviyesini ölçer. Kızıl ötesi LED kaynaklar oksijene bağlanmış hemoglobin seviyesini ölçer. Bu ışık kaynaklarını ve fotodiyodu içeren ölçüm sensörleri üç farklı tipte üretilir. Bunlar; Çok kullanımlık sensörler, Çok kullanımlık flexible sensörler, Tek kullanımlık sensörler şeklinde sınıflandırılmıştır. Resim 2. 4: Çok kullanımlık sensör Resim 2. 5: Çok kullanımlık flexible sensör 17

Resim 2. 6: Tek kullanımlık sensörler (Disposable sensor) Hangi tip SpO 2 sensörü ya da probu kullanılırsa kullanılsın bunların çalışma prensipleri aynıdır. Işık yayan bir LED ve bu LED in hemen karşısında bu ışığı algılayan bir fotodiyot bu düzeneğin sensör kısmını oluşturur. Fotodiyotlar Resim 2.7 deki gibi imal edilmiş olup seramik ya da plastik kılıflıdır. LED tarafından gönderilen ışığın fotodiyot (dedektör) tarafından algılanması iki şekilde olmaktadır. Birincisi gönderilen ışığın vücut dokusundan geçerek alıcıya ulaşması (transmisyon), ikincisi de vücut dokusunu tamamen geçmeden doku içerisinden geri yansıyarak alıcıya ulaşması (reflektans) şeklindedir (Resim 2. 8). Resim 2.7: SpO 2 de kullanılan fotodiyotlar 18

Resim 2. 8: Transmisyon ve reflektans Transmisyon tip SpO 2 probunda ışık alıcısı ve vericisi karşılıklı olarak dururken reflektans tip SpO 2 probunda aynı düzlem üzerinde bulunmaktadır. Resim 2. 9: Transmisyon prop Resim 2. 10: Reflektans prop HBM lerde SpO 2 sensörlerinin yardımı ile elde edilen veriler SpO 2 modülünde işlenmektedir. Bu modül bütün HBM cihazlarında prensip olarak aynı işlemi yapmaktadır. Ancak farklı markalar farklı elektronik dizaynlar geliştirmişlerdir. Bu modüller yüzey montaj teknolojisi (SMD) ile üretilmiştir. Resim 2. 11 ve Resim 2. 12 de farklı markalara ait ve farklı olarak dizayn edilmiş SpO 2 elektronik kartları görülmektedir. 19

Resim 2. 11: SpO 2 modülüne bir örnek SpO 2 ölçüm modüllerinde, en çok ölçüm proplarında (sensör) kablo kopması şeklinde arızalar oluşur. Nadiren fotodiyot-led ikilisinin birinde arıza oluşması da mümkündür. Bu durumda prop yenisi ile değiştirilmelidir. Eğer arıza elektronik kart üzerinde ise yukarıda anlatılan PCB üzerinde arıza arama teknikleri uygulanmalıdır. Resim 2. 12: Farklı dizayn edilmiş SpO 2 modülleri Hiçbir zaman önerilmeyen komponent değişimi yapılmamalıdır. Değiştirilmesine izin verilen elemanlar ve sadece orijinalleri ile değiştirilmelidir. Değişim yapıldıktan sonra ilk olarak kaçak akım güvenlik testi yapılır. Daha sonra kalibrasyon kontrolü yapılmalıdır. HBM lerde optik sensör, sadece SpO 2 ünitesinde değil yazıcı ünitesi olan tiplerde de bulunabilir. Yazıcı kâğıdının olup olmadığını ve hangi sınırdan itibaren yazabileceğini bu optik sensör ayarlar. Sistem olarak bir ışık kaynağı ve onun karşısında ışıktan etkilenen bir almacın yazıcı motor ünitesini hareket ettirmesi ilkesine göre çalışır. Bu iki eleman arasında ise yazıcı kâğıdı vardır. Yazıcı ünitesi motoru bu sensör tarafından gönderilen işaretlere göre hareket eder. 20

2.1.2. Sıcaklık Sensörleri Resim 2. 13: Çeşitli sıcaklık sensörleri HBM ler, hasta vücut ısısını sürekli takip edebilecek, gerektiğinde veya bir anormallik oluşursa personeli uyarabilecek sisteme sahiptir. Sıcaklık ölçümü, ısı probunun içindeki termistör yardımıyla yapılır. Isı değişimi ile orantılı olarak termistörün direnci değişir. Termistörün direnci ölçülerek sıcaklık hesaplanır. 2.1.3. Basınç Sensörleri HBM lerde standart olan donanımlardan biri kan basıncı ölçümü ünitesidir. Pnomatik ünite başlığı altında anlatılan NIBP (non invasive blood pressure) haricî kan basıncı ölçüm ünitesinde basınç sensörleri kullanılmaktadır. Bu sensörlerden bazıları aşağıdadır. Resim 2. 14: Çeşitli basınç sensörleri HBM lerde kullanılan basınç sensörleri diğer basınç sensörlerine göre ölçüm hassasiyetleri bakımından üstünlük gösterir. Üzerlerine uygulanan basınca gerçek zamanlı cevap verir. Bu sensörlerin bazı tipleri sadece açma-kapatma gibi basit anahtar görevi görürken bazıları da uygulanan basınçla doğru orantılı olarak rezistif değişimler gösterir. Arızalanmaları hâlinde orijinali ile değiştirilmelidir. 21

2.1.4. CO 2 Sensörleri Resim 2. 15: Basınç sensörleri ve NIBP kartı üzerindeki konumu Yaşamak için gerekli olan oksijen (O 2 ) akciğerler vasıtası ile kana, oradan da tüm vücuda ulaştırılır. Her bir hücrede kullanılan oksijen, karbondioksit olarak vücuttan yine akciğerler yardımı ile atılır. Vücuttan atılan karbondioksit miktarı hasta solunumu ile ilgili olarak hekime önemli ipuçları verir. Hasta solunum sisteminden atılan CO 2 miktarını ölçmek için HBM lerde CO 2 ölçüm sensörleri kullanılır. Bu sensörler hastanın solunum hızını ve vücuttan attığı CO 2 miktarını ölçmek için kullanılan aparatlardır. Aşağıdaki resimlerde farklı CO 2 sensörleri görülmektedir. Bu sensörler sadece HBM lerde değil solunum ile ilgili olan yaşam destek ünitelerinde de kullanılır. HBM lerde CO 2, mmhg veya % cinsinden ölçülür. Resim 2. 16: CO 2 sensörleri Resim 2.17 de CO 2 sensörünün hastaya bağlanış biçimi görülmektedir. O2 nin akış yönü mavi, CO 2 nin akış yönü de siyah oklarla gösterilmiştir. Bu sensörün burundan uygulanan tipi olduğu gibi ağızdan uygulanan tipi de vardır. Resim 2. 18 de her iki tip sensör de görülmektedir. 22

Resim 2. 17: CO 2 sensörünün hastaya bağlanışı CO 2 sensörleri bazen solunum aparatı üzerinde bulunurken bazen de ölçümü yapıp yorumlayan elektronik aksam üzerinde bulunur. Resim 2. 18: CO 2 sensörünün bağlanış tipleri ve bir CO 2 modülü CO 2 sensörlerinde ve bu sensörlerden elde edilen verileri işleyen elektronik kartta arızalar oluşabilir. Bu sistem havalı (pnömatik) olduğu için öncelikle hava boruları ve ek yerleri kontrol edilmelidir. 2.1.5. EKG Sensörleri EKG cihazlarında kullanılan sensörler (elektrot) HBM lerde de kullanılır. Bu sensörlerin EKG cihazlarında kullanılan sensörlerden hiçbir farkı yoktur. Resim 2. 19: EKG sensörleri ve bir hastaya uygulanışı 23

2.2. HBM Soket Bağlantıları HBM lerin dış ünitelerle ve sensörler ile (NIBP, SpO 2, Termistör, EKG leadleri gibi) bağlantı kurması, konnektör denilen bağlantı noktaları ile gerçekleşir. Bu haricî ekipman bağlantılarından başka, cihaz içinde de konnektörlü bağlantı noktaları vardır. Aşağıdaki resimlerde haricî ekipmanlarla iç ünitelere ait bağlantı jak ve konnektörleri görülmektedir. Resim 2. 20: HBM ler için uygunlaştırıcı (konnektörler) adaptör Resim 2. 21: CO 2 sensörü ve konnektörü Resim 2. 22: SpO 2 sensör ve konnektörü Bu konnektörler, yanlış bağlantıları önlemek amacıyla sadece doğru eşleştirme yapıldıklarında birbirlerine uyum sağlar. Örneğin; CO 2 sensör jakı yerine hatayla bile olsa SpO 2 jakı takılamaz çünkü yapıları farklıdır. 24

Resim 2. 23: NIBP hava boruları bağlantı konnektörleri (male-female connector) Resim 2. 24: HBM nin anakart üzerindeki esnek kablolu konnektör bağlantıları Resim 2. 25: HBM yazıcı ünitesi ve konnektör yapıları Resim 2. 26: Vücut ısısı ölçüm probu bağlantı jakı 25

Resim 2. 27: SpO 2 modül bağlantı konnektörü 2.3. HBM Hata Kodları ve Nedenleri HBM ler sistemin işleyişinde bir anormallik oluştuğunda görsel ya da sesli olarak uyarı işaretleri üretir. Bu uyarı mesajlarının bazılarını ve muhtemel nedenlerini şöyle sıralamak mümkündür: EKRAN MESAJI MUHTEMEL NEDENİ EKG İZLEME Elektrot çıktı. Servis gerekli Aşırı basınç Manşet tıkalı Ölçüm yapılamadı. Pnömatik vana tıkalı Manşet şişmiyor. Anormal ölçüm sonuçları Elektrot ucu elektrottan ayrılmıştır. Elektrot deriye sabit olarak yerleştirilmemiştir. Elektrot kablosu bağlantı kablosundan çıkmıştır. Uç ve elektrot arasındaki bağlantı zayıftır. Elektrot ucu zarar görmüştür. NIBP İZLEME Test işlemi sırasında arıza tespit edilmiştir. Manşet basıncı pediatrik modunda 200 mmhg yi, Yetişkin modunda 280 mmhg yi geçmiştir. Boruda fiziksel hasar vardır. Dolaşık hortum. Hatalı ekipman Hatalı manşet yerleşimi Hasta nabzı çok düşük Hasta aşırı hareketli Ölçüm vanası tıkalı Hava hortumu bağlantısı kopuk Gevşek manşet Yanlış manşet kullanımı Manşetin yanlış yerleştirilmesi Ölçüm sırasında hastanın hareketleri 26

IBP sensörü çalışmıyor. Sıfırlama yapılamadı. (Unable to zero IBP) Anormal veya gürültülü IBP IBP İZLEME IBP kablosu kopmuştur. IBP monitörden ayrılmıştır. Hatalı transdüser Transdüser kablosu kopmuştur. Hatalı IBP sensörü Gürültü kaynaklarının girişimi SpO 2 Sensör Off Prop takılı değil. Yetersiz ışık Düşük SpO 2 veya yüksek SpO 2 Düşük Pulse Rate Yüksek Pulse Rate Değişen SpO 2 değeri SpO 2 İZLEME SpO 2 sensörü cihaza bağlanmamıştır. Sensör çalışmıyor. Sensör kablosunda kopma ya da temassızlık var. Sensör, monitöre uygun değildir. Prop parmaktan çıkmıştır. Sensör hatalıdır. Sensör ölçülen sinyali gözleyemiyor. Yanlış uygulanan prop Hasar görmüş sensör ya da sensör kablosu Hastanın oksimetre seviyesi geçerli alarm limitlerinin dışına çıkmıştır. Alarm limitleri bu hasta için uygun değildir. Alarm limiti seçildikten sonra SpO 2 seviyesi değişmiştir. Hatalı ekipman Pulse Rate düşük alarm limitinin altına düşmüştür. Pulse Rate yüksek alarm limitini aşmıştır. Bozuk sensör Bozuk kablo bağlantısı Sensörün yanlış yerleştirilmesi 27

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ HBM ye ait sensörleri kullanarak ölçüm alınız ve diğer ölçme yöntemleriyle değerleri doğrulayınız. Doğrulayamadınız durumlar içinse hataları bulunuz. İşlem Basamakları HBM ile farklı kişiler üzerinde oksijen saturasyonu ölçümü yapınız. Hatalı ölçüme neden olan durumları tespit ediniz. Öneriler Cihazınızı mutlaka topraklı bir prizde çalıştırınız. Farklı kişilerdeki ölçüm sonuçları da farklı olabilir. Ancak bu farklılık belirli sınırlar içerisinde olmalıdır. HBM ile farklı kişiler üzerinde NIBP ölçümü yapınız. Hatalı ölçüme neden olan durumları tespit ediniz. SpO 2 ölçümü sırasında aynı koldan NIBP ölçümü yapılmamalıdır. Aksi hâlde SpO 2 ölçümü hatası oluşur. Ölçüm sırasında kol, kalp seviyesinde olmalı ve kişi hareket etmemelidir. Farklı kişilerdeki ölçüm sonuçları da farklı olabilir. Ancak bu farklılık belirli sınırlar içerisinde olmalıdır. HBM ile farklı kişiler üzerinde ısı ölçümü yapınız. Hatalı ölçüme neden olan durumları tespit ediniz. Isı sensörleri ile ölçüm yapılırken sensör tipine göre mutlaka beklenmesi gereken zamana uyulmalıdır. 28

G sensörlerinin ve sensörlere ait leadlerin sağlamlık kotrollerini simülatör yardımı ile test ediniz. Arızalı lead veya sensörler mutlaka doğru test edilmelidir. Bu aparatların sağlamlıklarının hayati öneme sahip olduğu unutulmamalıdır. Elektriksel güvenlik açısından bu işlem sırasında bütün besleme gerilimlerini devre dışı bırakınız. Sensör jaklarının hata ile başka sensör yuvalarına takılıp takılamadığını kontrol ediniz. Her konnektör yapısı aynı değildir. Pin sayıları ve yapıları farklıdır. Konnektörlerin tırnaklı, sıkıştırmalı veya geçmeli olan tipleri vardır. Aşırı kuvvet uygulamayınız. Elektriksel güvenlik açısından bu işlem sırasında bütün besleme gerilimlerini devre dışı bırakınız. HBM iç konnektörlerinin hata ile başka konnektör yuvalarına takılıp takılamadığını kontrol ediniz. Her konnektör yapısı aynı değildir. Pin sayıları ve yapıları farklıdır. Konnektörlerin tırnaklı, sıkıştırmalı veya geçmeli olan tipleri vardır. Aşırı kuvvet uygulamayınız. 29

KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. HBM ile farklı kişiler üzerinde oksijen saturasyonu ölçümü yaparak hatalı ölçüme neden olan durumları tespit ettiniz mi? 2. HBM ile farklı kişiler üzerinde NIBP ölçümü yaparak hatalı ölçüme neden olan durumları tespit ettiniz mi? 3. HBM ile farklı kişiler üzerinde ısı ölçümü yaparak hatalı ölçüme neden olan durumları tespit ettiniz mi? 4. EKG sensörlerinin ve sensörlere ait leadlerin sağlamlık kontrollerini simülatör yardımı ile test ettiniz mi? 5. Sensör jaklarının hata ile başka sensör yuvalarına takılıp takılamadığını kontrol ettiniz mi? 6. HBM iç konnektörlerinin hata ile başka konnektör yuvalarına takılıp takılamadığını kontrol ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 30

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Transduser genel olarak enerji dönüştürücü olarak tanımlanır. Sensör ise çeşitli enerji biçimlerini elektriksel enerjiye dönüştüren cihazlardır. 2. ( ) Pals oksimetreler, kandaki oksijen saturasyonunu tek başlarına ölçebilen cihazlardır. 3. ( ) Hemoglobin, kandaki karbondioksit ve oksijen değişimini sağlayan solunum pigmentidir. 4. ( ) Oksijen saturasyonu, kandaki oksijene bağlanmış hemoglobinin toplam hemoglobine oranıdır. 5. ( ) SpO 2 sensörleri ışık yayan bir LED ve onun karşısında bulunan ve ışığı algılayan bir fotodiyottan oluşmuştur. 6. ( ) EKG cihazlarında kullanılan sensörler (elektrot) HBM lerde kullanılan EKG sensörlerinden tamamen farklıdır. 7. ( ) Vücut sıcaklık ölçümü, ısı probunun içindeki termistör yardımıyla yapılır. Isı değişimi ile orantılı olarak termistörün direnci değişir. Termistörün direnci ölçülerek sıcaklık hesaplanır. 8. ( ) HBM lerde disposable (tek kullanımlık) SpO 2 sensörü kullanılmaz. 9. ( ) HBM lerde CO 2, mmhg veya % cinsinden ölçülür. 10. ( ) HBM lerde arızalanan basınç sensörleri ekonomik olması amacı ile değiştirmek yerine tamir edilmelidir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 31

ÖĞRENME FAALİYETİ 3 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 3 HBM lerin bakımlarının ve kalibrasyonlarının nasıl yapıldığını, bu bakımlar ve kalibrasyon sırasında hangi hususlara dikkat edilmesi gerektiğini kavrayacaksınız. ARAŞTIRMA HBM lere ait kullanım veya servis kılavuzları edinerek bakım ile ilgili bölümlerini inceleyiniz. HBM bakım ve kalibrasyonunun nasıl yapıldığını araştırınız. Bu araştırmaları internet ortamında, hastane teknik servislerinde ve kalibrasyon merkezlerinde yapabilirsiniz. 3. HBM BAKIM VE KALİBRASYONU HBM nin bakım ve kalibrasyonlarının yapılışları aşağıda açıklanmıştır. 3.1. HBM Temizlik ve Bakımı HBM nin temizliği ve bakımı aşağıda açıklanmıştır. 3.1.1. Temizleme HBM ni temizlemeye başlamadan önce güç anahtarı yardımıyla HBM nin enerjisi kesilmeli ve şebeke voltajından besleme fişi çekilmelidir. Hiçbir şekilde cihaz, sensörleri veya herhangi bir aksesuarı temizleme sıvısı içine batırılmamalıdır. Sıcak su, buhar veya hava ile temizlenmemelidir. 3.1.2. Kutunun Temizlenmesi HBM nin kutusu hafif nemli bez veya sünger ile temizlenebilir. Aşındırıcı olmayan bir temizleyici, yağ veya parmak izlerini temizlemek amacıyla kullanılabilir. Cihaz zaman zaman deterjanlı yumuşak bir bezle silinmelidir. Seyreltilmiş amonyak katılmış su veya seyreltilmiş çamaşır suyu dezenfektan olarak kullanılabilir. 3.1.3. Hasta Kablolarının Temizlenmesi Hasta kabloları herhangi bir mekanik baskıya maruz bırakılmamalıdır. Kablolar çıkarılırken fiş tutularak kuvvet uygulanmalıdır. Kablolar sabunlu su ile temizlenebilir. 32

Kablo uçları temizlendikten sonra iyice kurulanmalıdır. Sterilizasyon gerekli ise bu işlem buharla değil gazla yapılmalıdır. 3.1.4. Isı Proplarının Temizlenmesi ve Dezenfekte Edilmesi Isı propları temizlenirken ve dezenfekte edilirken şu hususlara dikkat edilmelidir: Üretici tarafından her sıcaklık probunun yanındaki talimatların içinde verilen bilgiler her zaman incelenmelidir. Proplar, her kullanımdan sonra ılık sabunlu bez ile temizlenmelidir. Konnektör ve kablolar su içine daldırılmamalıdır. Yapışkan banttaki artıklar gaz yağı ile temizlenebilir. Proplar, hastane tipi temizleme ajanlarıyla % 70 e kadar alkol içeren dezenfektanlarla dezenfekte edilmelidir. Konnektör ve kablolar çözelti içine daldırılmamalıdır. Proplar otoklava konulmamalı ya da sterilize edilmemelidir. Koruyucu kılıflar kullanımdan sonra atılmalıdır. 3.1.5. Manşetlerin (Cuff) Temizlenmesi ve Dezenfekte Edilmesi Manşetleri temizlerken ve dezenfekte ederken şu hususlara dikkat edilmelidir: Tekrar kullanımı önlemek için disposible manşetler kullandıktan sonra atılmalıdır. Reusable manşetler sabunlu bezle temizlenebilir. Manşet kesesinin içine hiçbir şekilde bir sıvı kaçırılmamalıdır. Eğer kese içine bir sıvı girerse manşet atılmalıdır. Manşet temizlendikten sonra su ile iyice durulanmalı ve oda sıcaklığında 15 saat boyunca kurumaya bırakılmalıdır. Manşetler dörtlü grup amonyum bileşikleriyle ve/veya aldehitler içeren dezenfektanlarla dezenfekte edilmelidir. Bu ajanlar hızlı kurur ve manşet üzerinde yapışkan bir tabaka bırakmaz. Manşet kol üzerinde değilken şişirilmemelidir. 3.1.6. Oksijen Saturasyon (SpO 2 ) Proplarının Temizlenmesi SpO 2 proplarını temizlerken şu hususlara dikkat edilmelidir: Temizlemeden önce prop, modülden çıkarılmalıdır. Propları temizlemek için sabunlu suya batırılmış bez veya % 70 lik izopropil alkol çözeltisine batırılmış yün ped kullanılmalıdır. Proplara 55 C de etilen oksitle gaz sterilizasyonu yapılabilir. Proplar hiçbir zaman sıvı içerisine daldırılmamalıdır. Proplar tekrar kullanılmadan önce tamamen kurutulmalıdır. 33

3.1.7. IBP Transdüserinin Temizlenmesi ve Dezenfekte Edilmesi IBP görüntülemesi tamamlandıktan sonra borular ve hazne transdüserden çıkarılarak transdüser diyaframı su ile silinmelidir. Transdüser ve kablo, sabun-su veya aşağıda listelenen temizleme ajanlarıyla ıslatılarak ve/veya silinerek temizlenebilir. Cetylcide Wavicide-01 Wescodyne Cidex Lysol Vesphene Konnektör herhangi bir sıvı içine daldırılmamalıdır. Temizledikten sonra transdüser iyice kurutulmalıdır. Kablo renginin hafif solması veya yüzey kalınlığının geçici olarak artması normaldir. Kablolar temizlenirken aseton, alkol, amonyak, kloroform ve diğer kuvvetli çözücüler kullanılmamalıdır çünkü vinil kablolar bu ajanlar yüzünden zamanla zarar görebilir. Sterilizasyon için sıvı kimyasal sterilizasyon veya gaz sterilizasyon yöntemlerinden biri kullanılabilir. 3.1.8. Temizlikte Dikkat Edilecek Hususlar Temizlik sırasında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır: Temizlik sırasında; Aseton, İyodür esaslı temizleyiciler, Fenol esaslı temizleyiciler, Etilen oksit sterilizasyonu malzemeleri kullanılmamalıdır. Monitör sterilizasyonu için sterilizasyon merkezi ile temas kurulmalıdır. Pavodine, sagrotan, mucocit temizleme ajanları veya aseton gibi kuvvetli çözücüler kullanılmamalıdır. Birçok temizleme ajanı kullanmadan önce seyreltilmelidir. Bu seyreltme işlemi üreticinin talimatlarına göre yapılmalıdır. Çelik, yün veya gümüş cilası gibi aşındırıcı materyaller kullanılmamalıdır. Monitörün içine sıvı girmesine izin verilmemeli ve sistemin herhangi bir parçası bir sıvı içine daldırılmamalıdır. Temizlemek için sistemin üzerine herhangi bir sıvı dökülmemelidir. Cihaz yüzeyinde herhangi bir temizleyicinin kalmasına izin verilmemelidir. Hemen silinmelidir. 34

3.2. HBM Kalibrasyonu HBM de çok çeşitli sensörler bulunduğundan kalibrasyonları da çeşitlidir. 3.2.1. C0 2 Kalibrasyonu Farklı HBM lerde cihaz ve menü yapıları da farklı olabilir. Burada herhangi bir HBM nin CO 2 kalibrasyonu anlatılacaktır. CO 2 modülünün SIFIR ve KAZANÇ olmak üzere iki değişik kalibrasyonu vardır. Doğru CO 2 ölçümleri için bu kalibrasyonların zamanında ve düzenli olarak yapılması gerekmektedir. SIFIR kalibrasyonu iki haftada bir, KAZANÇ kalibrasyonu ise altı ayda bir yapılmalıdır. Her iki kalibrasyonda da cihaz, kullanıcıya mesaj penceresinde verdiği mesajlar ile gerekli araçları ve yapması gereken işlemi belirtir. Sıfır kalibrasyonu: Sıfır kalibrasyonu her iki haftada bir kez yapılmalıdır. Sıfır kalibrasyonunu yapmak için aşağıdaki işlemler uygulanmalıdır. Ön paneldeki MAIN tuşuna basılır. Herhangi bir menü aktif değilse dalga ekranına dönülür. Kontrol düğmesi CO 2 parametresine gelene kadar çevrilir. Kontrol düğmesine basarak seçim yapılır. CO 2 AYARLARI menüsü ekrana gelecektir. CO 2 AYARLARI menüsünde kontrol düğmesi çevrilerek "Sıfır kalibrasyon" seçeneği seçilir. Sıfır kalibrasyonu başlatmak için KABUL seçeneği seçilir. Resim 3.1: CO 2 absorber olmadan watertrapın durumu CO 2 scrubber, içinde granüller bulunan ve aspire edilen hava içindeki CO 2 gazının tamamını absorbe eden bir aksesuardır. Watertrapın arkasına doğrudan bağlanacak şekilde dizayn edilmiştir. Sıfır kalibrasyona başlamadan önce CO 2 scrobberi arkasına ve bu ikili birlikte cihazın CO 2 girişine takılır. 35

Resim 3.2: Watertrapa CO 2 absorberın takılması Artık sıfır kalibrasyon yapılmaya hazırdır. Yapılması gereken sadece kabul tuşuna basmaktır. Kazanç kalibrasyonu: Kazanç kalibrasyonu her altı ayda bir yapılmalıdır. Bu kalibrasyonu yapmak için önce ana menüden CO 2 ayarlarına ve oradan kazanç kalibrasyon seçeneğine gelinir. Kazanç kalibrasyonu, sıfır ve kazanç kalibrasyonları olmak üzere iki aşamadan oluşur. Bu nedenle sıfır kalibrasyonunda uygulandığı gibi kalibrasyona başlamadan önce CO 2 scrubberi watertrapın arkasına ve bu ikili birlikte cihazın CO 2 girişine takılır. Artık kazanç kalibrasyonu yapılmaya hazırdır. Yapılması gereken sadece kabul tuşuna basmaktır. Kalibrasyon düzeneği % 10.0 CO 2 kalibrasyon gazından, aşağıdaki şekilde gösterilen hortum bağlantılarından ve T den oluşmaktadır. Şekil 3.1: Kalibrasyon düzeneği 36

T den sonra havaya açılım kısmı cihazdan uzaklaşacak şekilde olmalıdır. %10,0 CO 2 kalibrasyon gazı açılır ve ekranda durağan bir dalga görünceye kadar beklenir. Durağan bir capnogram sinyali görmek için yukarıda gösterilen düzenekteki hortumların tamamının %10,0 CO 2 kalibrasyon gazı ile dolmasını beklemek gerekmektedir. Durağan bir capnogram gördükten sonra kabul tuşuna basılır. Yaklaşık 10-15 saniye içinde kalibrasyon gazı örneklenerek kazanç kalibrasyonu tamamlanır. Bu işlemden sonra kalibrasyon gazının vanası kapatılır. 3.2.2. CO 2 Kalibrasyonunda Dikkat Edilecek Hususlar Kalibrasyon için sadece belirtilen parçalar kullanılmalıdır. Cihaz anestezik gazların bulunduğu ortamda kullanılmamalıdır. Basınç kompanzasyonu otomatik olarak yapılmaktadır. Cihaz; uçak, helikopter gibi yerden irtifası yüksek olan araçların içinde kullanıldığı takdirde ortalama 4-5 dakikada bir watertrap çıkarılıp tekrar takılmalıdır. Bu işlem, cihazın çevredeki basınç değişikliğine adaptasyonunu sağlar. Watertrap disposable bir malzemedir. Sterilize edilemez. Watertrap su ile dolunca cihaz uyarı verir. Su boşaltılarak kullanılamaz. Bu nedenle yenisi ile değiştirilmelidir. Her cihazın watertrapı farklı olabilir. Bu nedenle o cihaza özel watertrap kullanılmalıdır. Cihaz kullanıcısı, kalibrasyon zamanlarını takip etmekle sorumludur çünkü cihaz kalibrasyon zamanının aşılması durumunda alarm vermez. Sıfır kalibrasyonu sırasında fonksiyon tuşlarına basılmamalıdır. Aksi hâlde kalibrasyon işlemi iptal edilir. Kazanç kalibrasyonu öncesinde cihazın tarih ve saat ayarları kontrol edilmelidir. Kazanç kalibrasyonunun en son ne zaman yapıldığı cihaz kayıtlarından öğrenilebilir. Aşırı nemli olan ve sıcaklık değişimi fazla olan ortamlarda cihaz hatalı ölçümler yapabilir. CO 2 parametrelerinin izlenmediği durumlarda CO 2 modülü standby konumuna alınmalıdır. Daha uzun cihaz ömrü için sensörün içinde bulunan IR ışık kaynağı ve vakum pompasının gereksiz kullanımı önlenmelidir. 37

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ HBM cihazı için kalibrasyon öncesi işlemleri gerçekleştiriniz. İşlem Basamakları HBM nin fiziki sağlamlık kontrolünü yapınız. Hasta kablosunun sağlamlık kontrolünü yapınız. Cuff ve hortumlarının sağlamlık kontrolünü yapınız. HBM nin batarya sağlamlık testini yapınız. HBM kalibrasyonlarını kontrol ediniz. Öneriler Fiziki bir hasar varsa hasarlı bölümü değiştiriniz. Hasta kablosunu hasta simülatörü ile test ediniz. Sağlamlık testini önce göz ile sonra ölçüm doğruluğu açısından yapınız. Bataryayı tam şarj ediniz. Cihaz üzerinde şarj bitinceye kadar çalıştırınız. Deşarj süresini kontrol ediniz. CO 2, NIBP, SpO 2, EKG, TEMP kalibrasyonlarını kontrol ediniz. Otomatik kalibrasyonlar dışındaki işlemlerde kalibratörleri kullanınız. 38

KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. HBM nin fiziki sağlamlık kontrolünü yaptınız mı? 2. Hasta kablosunun sağlamlık kontrolünü yaptınız mı? 3. Cuff ve hortumlarının sağlamlık kontrolünü yaptınız mı? 4. HBM nin batarya sağlamlık testini yaptınız mı? 5. HBM kalibrasyonlarını kontrol ettiniz mi? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 39

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) HBM kutusunun dezenfeksiyonunda seyreltilmiş amonyak katılmış su veya seyreltilmiş çamaşır suyu dezenfektan olarak kullanılabilir. 2. ( ) Hasta kablolarının sterilizasyonu gerekli ise bu işlem buhar ile değil gaz ile yapılmalıdır. 3. ( ) Isı proplarına ait konnektör ve kablolar temizlik için su içine daldırılmalıdır. 4. ( ) Proplar otoklava konulmamalı ya da sterilize edilmemelidir. 5. ( ) HBM temizlenirken pavodine, sagrotan, mucocit temizleme ajanları veya aseton gibi kuvvetli çözücüler kullanılmamalıdır. 6. ( ) Temizlik için çelik, yün veya gümüş cilası gibi aşındırıcı materyaller tercih edilmelidir. 7. ( ) CO 2 modülünün SIFIR ve KAZANÇ olmak üzere iki değişik kalibrasyonu vardır. 8. ( ) Kazanç kalibrasyonu her altı ayda bir yapılmalıdır. 9. ( ) Watertrap disposable bir malzemedir. Sterilize edilemez. 10. ( ) HBM ler, aşırı nemli ve sıcaklık değişimi fazla olan ortamlarda hatalı ölçümler yapabilir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise Modül Değerlendirme ye geçiniz. 40

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) HBM sistemlerinde izoleli güç kaynakları kullanmak gerekmez. 2. ( ) Pnömatik ünite, NIBP ölçüm modülü ve CO 2 ölçüm modülünü kapsar. Bu sistemlerde hava basıncı özel olarak imal edilmiş boru düzeneklerinden iletilir. 3. ( ) Cufflar hiç eskimeyen dayanıklı bir yapıya sahiptir. 4. ( ) NIBP, haricî kan basıncı ölçümü demektir. Bu ölçüm hasta koluna takılan manşon yardımı ile yapılır. 5. ( ) Pals oksimetreler, kandaki oksijen saturasyonunu tek başlarına ölçebilen cihazlardır. 6. ( ) Hemoglobin, kandaki karbondioksit ve oksijen değişimini sağlayan solunum pigmentidir. 7. ( ) SpO 2 sensörleri ışık yayan bir LED ve onun karşısında bulunan ve ışığı algılayan bir foto diyottan oluşmuştur. 8. ( ) HBM lerde disposable (tek kullanımlık) SpO 2 sensörü kullanılmaz. 9. ( ) HBM lerde CO 2, mmhg veya % cinsinden ölçülür. 10. ( ) EKG cihazlarında kullanılan sensörler (elektrot) HBM lerde kullanılan EKG sensörlerinden tamamen farklıdır. 11. ( ) Oksijen saturasyonu, kandaki oksijene bağlanmış hemoglobinin toplam hemoglobine oranıdır. 12. ( ) HBM kutusunun dezenfeksiyonunda seyreltilmiş amonyak katılmış su veya seyreltilmiş çamaşır suyu dezenfektan olarak kullanılabilir. 13. ( ) CO 2 modülünün SIFIR ve KAZANÇ olmak üzere iki değişik kalibrasyonu vardır. 14. ( ) Isı proplarına ait konnektör ve kablolar temizlik için su içine daldırılmalıdır. 15. ( ) Watertrap disposable bir malzemedir, sterilize edilemez. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz. 41

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ -1 İN CEVAP ANAHTARI 1 D 6 D 2 Y 7 D 3 Y 8 D 4 D 9 Y 5 D 10 Y ÖĞRENME FAALİYETİ 2 NİN CEVAP ANAHTARI 1 D 6 Y 2 D 7 D 3 D 8 Y 4 D 9 D 5 D 10 Y ÖĞRENME FAALİYETİ 3 ÜN CEVAP ANAHTARI 1 D 6 Y 2 D 7 D 3 Y 8 D 4 D 9 D 5 D 10 D MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI 1 Y 9 D 2 D 10 Y 3 Y 11 D 4 D 12- D 5 D 13- D 6 D 14- Y 7 D 15 D 8 Y 42

www.biyomedikal.org www.gata.edu.tr www.gazi.edu.tr www.hacettepe.edu.tr www.med.yale.edu www.ogu.edu.tr www.tse.org.tr KAYNAKÇA KAYNAKÇA 43