Yaşamdan Kesitler Sema Erdoğan Karagöz Kukla Tiyatrosu'nun Doğu Akdeniz'deki Son Temsilcisi A ut Hazım Kısakürek n hediye olarak aldığı plastik tasvirinden tanıdığı ama hiç izlemediği Karagöz Kukla Tiyatrosu, olgunluk döneminde geçim kaynağı oldu. Mahmut Hazım Kısakürek, bugün bu tiyatronun Doğu Akdeniz Bölgesi'ndeki tek ustası. 139
BD NİSAN 2013 na tiyatro aşısını yapan babasıydı. İzlediği ilk tiyatro oyunu Carlo Goldoni' nin Yalancı' siydi. "1966-67 yıllarıydı. Bırakın salonu, fuayede dahi ses çıkmazdı. insanlar en güzel giysileriyle gelirlerdi tiyatroya ve kırmızı halıdan geçilerek girilirdi salona. " S>k s>k Adana'ya gelen "İstanbul Şehir Tiyatrosu" nu ve "Kenterler"i izleyen bu ortaokul öğrencisi, müsamereler için oyunlar yazıyor ve oynuyordu. Tiyatronun bir tutkuya dönüşeceğinden habersiz bir arkadaşının önerisi ile Dost Oyuncular Tiyatrosu' na "Göç" adlı oyuna gitti ve oyunu kuliste izledi. Sahneden önce kulisin tozunu yuttu. Bilal İnci'nin eşi Perihan Doygun ile de orada tanıştı ve önüne geçti diye bir güzel azar da işitti. Her gün tiyatrodaydı. Üçüncü gün gişeye geçti ama hesapta açık verdi. Uzun arayışlar sonunda tahta masanın arasından çıktı kayıp para. "O para bulunmasaydı tiyatroyu bırakırdım." İlk oyun ODTÜ Tiyatro Festivali'nde 1969'da kulisinden girdiği tiyatroda 1970'de Gülten Akın'ın yazdığı Keloğlan oyununda figüra- "Bu oyunu Adana'da oynad>n>z mı? Oynarsan>z sizi taşlarlar" diye görüş belirtti. tif bir rol aldı. Bu oyun ile ODTÜ Tiyatro Festivali' ne gittiler. Organizasyon komitesinde olan Deniz Gezmiş' i de burada gördü. Aziz Nesin, Yaşar Kemal, Ertuğrul Kürkçü gibi isimler festivalin izleyicileri arasındaydı. Ertuğrul Kürkçü tarafından "Başka oyun bulmadınız mı? Bir köfteye satın" cümlesiyle eleştirildiklerinde Yaşar Kemal tarafından "Bizim orda köfte satılmaz, ilişkin ekmek satılır" cümlesiyle savunuldular. Aziz Nesin de "Bu oyunu Adana' da oynadınız mı? Oynarsanız sizi taşlarlar" diye görüş belirtti. Tiyatrolar arası koşuşturma 140
Atölyesinde kendi kendine tasvir yapmayı öğrenmekle kalmadı yeni tasvirler yarattı. 21 yıl sürecek tiyatro serüveninde Dost Oyuncular Tiyatrosu'nda ilk karakter oyununu "Alo orası tımarhane mi?" adlı oyunda oynadı. Ankara Sanat Tiyatrosu'nda ilk ve son oyunu Palyaço Kral oldu. 12 Mart döneminde Çukurova Bölge Tiyatrosu'nda Yaşar Kemal'in politik oyunu Teneke'yi oynarlarken tiyatro kurşunlandı, arkadaşları tutuklandı. Tek sezonda Keşanlı Ali Destanı, Teneke, Tuzak ve Toros Canavarı'na perde açan tiyatro da kapatıldı. Kendisi de 18 gün gözaltında kaldı ve her türlü işkenceyi görü. Çalışmalarını İstanbul'da yürüten Ankara Birlik Tiyatrosu'nda da iki yıl çalıştı. Yaşar'ı oynadığı 'Yaşar ne yaşar ne yaşamaz' oyununu dönemin Deniz Kuvvetleri Komutanı Celal Eyiceoğlu da izledi ve kuliste birer kutu çikolata ile tebrik etti. Ekipte Levent Kırca da vardı. Asker olmak ideali BD NİSAN 2013 Babası, Türkiye 3. sü olarak kazandığı Kuleli Askeri Lisesi'ne göndermedi. Önce Erkek Lisesi' ne sonra Ticaret Lisesi' ne kayıt yaptırdı ama müdür ve öğretmenlerle yaşadığı sorunlar nedeniyle her iki okuldan da sahte imzalı dilekçelerle tasdiknamesini alıp ayrıldı. Ankara Devlet Konservatuvarı'nı kazandı ama burada da barınamadı. 1974 yılında askere gitti. TRT'ye film olarak çekilecek "Yaşar ne yaşar ne yaşamaz" oyunu için Birlik Tiyatrosu'nun, izin isteği Kıbrıs Barış Harekatı başladığı için geri çevrildi. Askerlik sonras> ve Almanya serüveni Askerlik sonrasında Belediye Şehir Tiyatrosu'nda oynadı, gazinolarda sunuculuk yaptı. Dev-Genç üyesiydi. Siyasi ortamın gerginliği içerisinde ağzı burnu kanlar içerisinde dolaşırken bir karar aldı. Adana Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul'un öldürüldüğü gün Almanya'ya gitmek için yola çıktı. Çok çeşitli işlerde çalıştı, Almancasını geliştirdi. Tek Türk olarak gittiği Gençlik Kültür Evi'nde tanıştığı Türkiye'yi çok iyi bilen bir Ankara Sanat Tiyatrosu'nda ilk ve son oyunu al oldu. 141
BD NİSAN 2013 kadının önerisi ile Almanya'daki Türklerin sorunlarını dile getiren bir oyun yazdı ve sahneledi. Oyun, Almanya'da bir gettoda kaçak olarak yaşarken polis baskınında çöp tenekesine saklanan ve "Çöpten gelip çöpte ne işim var" sorgulamasını yapan bir Türk'ün hikayesiydi. 12 Eylül sonras> Almanya'ya iltica talebi kabul edilmeyince yurda döndü. 12 Eylül sonrasiydi. Şehir Tiyatrosu kurulmuştu. 142 Nalınlar ın ardından FehimpaşJ Konağı" oyununa hazırlanırken mü 'dürün odasına çağırıldı ve eline "140^ sayılı sıkı yönetim kanunu gereği işi nize son verilmiştir" yazılı bir zar tutuşturuldu. Pazarlamacılık işine girdi, ila< temsilciliği yaptı, Mersin'e yerleşti Kapıdan pazarlama işine girdi, şirke kurdu. Tekrar tiyatroya döndü ve Ada na Şehir Tiyatrosu'nda üç dört oyund; rol aldı. Tiyatrodan Gölge Kukla Tiyatrosu'na geçiş sürec başhyor Rus pazarlarında satılan kafaları ayrı lan bebeklerin boğaz kısımlarına elbise yapıp okullarda kukla oynatmayı başladı. Kültür Şenlikleri'nde kurduğı koca sahnede kuklaların boyutlarını büyüterek yaptığı kukla tiyatrosu bü yük ilgi gördü. İstek üzerine kreşlerdi Karagöz oynatmaya başladı.
Kukla Festivali ve UNİMA ile tanışma Kukla oynatıcılığmı doğru yapıp yapmadığını dahi bilmezken kültür müdürünün emrivakisi ile Kukla Festivali içinde buldu kendini. UNİMA (Uluslararası Kukla Birliği) vardı işin içinde. İlk gösterisini ustalardan kimse izlemedi. Karagöz Ustası Orhan Kurt'un, bir başka karagözcüye "Bak burada da senin gibi bir plastikçi var" şeklindeki seslenişine çok bozuldu. "Sonra bana döndü, oğlum plastikten olmaz. Tasvirleri deriden yapacaksın, yanıma gel" dedi. Bir tasvirin fiyatını sordum. 60 dolar. 10 tasvir yapsam 600 dolar. Ben kendimi geçindiremiyorum nasıl gideyim yanına." Dönüm noktası Bursa Festivali Bursa'daki Kukla Festivali'nden Adana'ya deri ve gerekli diğer malzemelerle döndü ve ellerini yaralamak pahasına deneme yanılma yoluyla deriden tasvir yapmayı öğrendi. Aldığı derinin kalan yarısı ise Adana depreminde farelere yem odu. Ustaların takdirlerini kazanmaya başladı, bir dükkandan sipariş dahi aldı. 1994 yılında dört dörtlük bir Karagözcü oldu. UNİMA tarafından ödüllendirildi ve üyesi oldu. BD NİSAN 2013 Karagöz Bir Kukla oyunu ve politik bir karakter "Karagöz bir kukla oyunudur, iki boyutludur ve şeffaftır. Gölge oyunu tek boyutludur. Siyah beyazdır. Karagöz, çocuk oyunu algısından çıkıp eski politik yapısına dönerse halk sahip çıkacaktır. Abdülaziz döneminden sonra iktidarlar tarafından yok edilmiş ve para karşılığı kendilerine bağlanmıştır. Halk, söyleyemediğini söyleyenin ^^K Mı. WM arkasında durur. Bugün bunu kitle iletişim araçları ile yapmak çok zor. Bir işportacı gibi halkın içerisinde yer alacak. " Usta Karagözcü olmanın kriterleri O, kendi kendine Karagözcü oldu, usta çırak ilişkisi ile yetişmedi ama bir çırak bulup yetiştirdi. "Güzel sesi olacak şarkı söyleyecek, güzel çizimi olacak, tasvir yapacak ve iyi oyun yazacak. Bunlar özelliklerin hepsini taşımayan usta kara- 143 }
BD NİSAN 2013 gözcü değildir. "Karagözcü neden az?" "Ben Karagöze başladığımda bir elin parmakları kadardık. 1990-91 de UNIMA Milli Merkezi' nin kurulması ile çok şey değişti. Eski ustalar biraz da bu işin gelirini paylaşmak istememişler. Ben çırağımı bir yılda yetiştirdim. " 300 çocuğun beynine Karagöz'ü kaz>mak Gölge Kukla Tiyatrosu'nun geleceğe taşınmasını istiyor. İlk gün 30 öğrencinin katıldığı atölye çalışmalarına 15 gün hiç kimse gelmese de yılmadan tekrarladı bu çalışmayı. "Oyunu izlettiğim 300 çocuktan bir Karagözcü çıkacak diye umuyorum." Gölge Kukla Oyununun geleceği! "Ülkem nereye gidiyorsa bu sanat da oraya gidiyor. Gelenek halkın bayramlık giysisidir ve bu geleneksel oyun da teknolojiye yenik düşmek üzere. Halkın duyarsızlığını hissediyorsanız kurumlara güveneceksiniz. fiu anda 144 görev Kültür Bakanlığı'na düşüyor." "42 yıldan bugüne kalan?" Geçirdiği menenjit nedeni ile felç olan bedenini gösteriyor. "Bana kalan bu" Tedavi sonrası bir tekerlekli sandalye ya da bir bastona bağımlı kalacağını çoktan kabullenmiş durumda. Çalan her kapı zili "icra memıırıı" korkusu olmuş. Beş çocuğu, beş torunu, Unima'nın verdiği ustalık ödülü ve yüzlerce teşekkür plaketi en büyük manevi değerleri. En büyük hayali ramazan ayında her gün 2 mahallede büyüklere yönelik bedava gösteri yapmak, politik mesajlar vermek. Denememiş de değil. Prosedür ve maliyet duvar olmuş önüne. Muhtarlar, izin için emniyete göndermiş, emniyet bir güvenlik şirketi ile anlaş demiş. Onlar da 1000 lira istemiş. Bedava yapacak bir de üstüne para verecek. İcra memurunun kâbusu ile yaşarken... Kendisi bir Karagöz olsa "Ağzımdan sadece Karagöz gibi küfür çıkar. Halkım düşünmüyor, okumuyor. Kültürün kendine bir ihtiyaç olduğunu, bir sınıf farkındalığı yaratacağını, toplum önderliği yapacağını düşünmüyor. Sokağa çıkın sorun herkes tiyatroyu çok severim der. En son hangi oyunu izledin diye sorun bir diziyi söyler. Ağzımı açtırmasınlar." semaerdoğan@butundunya.com.tr