91 Söke İlçesinde Pnömatik Ekim Makinaları Talep Projeksiyonunun Belirlenmesi* Hakan Destici (1) Cengiz Özarslan (2) (1) Söke Ziraat Odası, Söke / Aydın (2) ADÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Aydın ÖZET Bu çalışmada geçmiş 11 yıldaki Söke ilçesindeki işlenen tarla alanı, tarla traktör parkı mevcutları, üniversal ekim makinası mevcutları ve değişimleri esas alınarak gelecek 11 yıldaki tarla traktör parkı ve buna bağlı olarak pnömatik ekim makinasına olacak talebin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, Söke ilçesindeki tarla alanlarına ekilen çapa bitkileri ekim alanları, sahip olunan traktör parkı ve üniversal ekim makinası mevcutlarının geçmiş 11 yıllık değişimleri incelenmiştir. İncelenen bu değişimlerden projeksiyon için ana kriter olan toplam beygir gücü, ortalama tarla traktörü gücü, ekim makinası/tarla traktörü oranları belirlenmiştir. Pnömatik ekim makinası talep projeksiyonu belirlenirken zincirleme indeks yöntemi ve tarla traktörü projeksiyon değerlerinin baz alınmasına dayanan iki ayrı yöntem kullanılarak tahminlemenin gerçeğe yakın olması hedeflenmiştir. Bu çalışmanın sonucunda, 2013 yılında Söke ilçesinde şu an mevcut olan 5204 adet tarla traktörü parkının 6166 adede, 2955 adet olan üniversal ekim makinası adedinin zincirleme indeks yöntemine göre 3533 adede, tarla traktörü projeksiyon değerine bağlı olarak ise 3422 adede ulaşacağı tahminlenmiştir. Anahtar kelimeler: Pnömatik ekim makinası, talep projeksiyonu, tarla traktörü. Determination of Request Projection of the Pneumatic Sowing Machines in Söke ABSTRACT In this study, it has been aimed to consider the request of pneumatic sowing machines in the next 11 years according to fields tilled, the number of field tractor park, universal-sowing machines in the past 11 years in Söke region. The change of row plants planting area and the tractor park owned and the universal-sowing machines extant in the past 11 years have been examined. From these changes total horsepower, average field tractor power, sowing machine/field tractor proportions that are base characteristics for projection has been determined. While determining request projection of pneumatic sowing machines two methods have been used which are based on the chaining index method and field tractor projection values. As a result of this study, it has been estimated that the number of field tractor park will be 6166 which is 5204 now and according the chaining index method the number of universal-sowing machines will be 3533 and according to field projection value it will be 3422 which is 2955 now. Keywords: Pneumatic sowing machine, request projection, field tractor. GİRİŞ Ülkemiz tarımının ihtiyacı olan tarım makinalarının önemli bir bölümü yerli imalatımız ile karşılanmakta, dolayısıyla tarım makinaları imalat sanayi de sürekli olarak değişim süreci içerisinde bulunmaktadır. Son birkaç yıldır ülkemizde imalatı ön sıralarda yer almaya başlayan ve satın alınma eğilimi yüksek olan tarım makinalarından biri de pnömatik ekim makinalarıdır. Söke ilçesinde her yıl ortalama olarak 125 adet pnömatik ekim makinası imal edilip, tarımsal işletmelerde kullanıma girmektedir. İmal edilen makinalar için yabancı kaynaklı pnömatik ekim makinalarının kopyaları ya da ülkemiz koşullarına adapte edilmişi diyebiliriz. Firmalar her ne kadar imalatlarında örnek aldıkları makinaya göre bazı değişiklik yapmış olsalar da, bu değişiklikler pratik bilgi ve görüşlere dayanmaktadır. Pnömatik ekim makinası imalatı yapan üç firma, Söke ilçesinin tarım makinaları sektörünün büyük ölçekli işletmeleri olup, fabrikasyon aşamasına geçmiş firmalardır. Bu firmalar belirli konularda uzmanlaşmış ve büyük kapasiteli imalat yapan işletmelerdir. Ekim makinalarının ekim tekniğine uygun olarak çalışabilmesi ve istekleri karşılayabilmesi, bu makinaların standartlara uygun olarak imal ADÜ Fen Bilimleri Enstitüsü TM-YL-2004-0002 kodlu Yüksek Lisans Tezinin bir bölümüdür.
92 Tarımsal Mekanizasyon 23. Ulusal Kongresi, 6-8 Eylül 2006, Çanakkale edilmesiyle mümkündür. Ayrıca imalatçı firmaların imalat, maliyet ve uzun ömür kavramları yönünden iyi ve yeni teknolojilerden yararlanarak ekim makinalarını imal etmeleri gerekmektedir. Bu çalışmada Söke ilçesinde geçmişten bugüne işlenen tarla alanı değişimleri ve buna bağlı olarak traktör sayısı ve traktör gücü değişimleri ile ekim makinalarının ortalama artış oranı ve ortalama traktör başına düşen ekim makinası esas alınarak ekim makinası parkında gelecekteki olası değişim belirlenmeye çalışılmıştır. MATERYAL ve YÖNTEM Tarım makinaları sektörü ile ilgili talep projeksiyonu yapmanın bir pratik yolu, traktör talebini esas almak ve diğer ekipmanı traktör ile ilişkilendirerek talebi belirlemeye çalışmaktır. Tarım sektörünün gelişme hedeflerine bağlı olarak, işlenen arazinin hektarı başına düşen traktör gücü esas alınır. Buna paralel gerekli traktör parkı ve traktörle orantılı, gerekli diğer ekipman parkı saptanır. Yıllık yenileme ve park artışı talepleri bu park miktarlarına erişecek biçimde hesaplanmaya çalışılır (Çalış, 1988). Bu çalışmada ekim makinalarının talep projeksiyonunda bölgedeki tarla traktör parkı [(35-50 BG) ve (50+ BG) güç gruplarındaki], tarla tarımında işlenen alan, ekim makinalarının parkı, bu işlenen alanın hektarı başına düşen traktör gücü, ekim makinası/tarla traktörü oranlarının 1992-2002 yılları arasındaki değişimi incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmede projeksiyon için ana kriter olan ortalama tarla traktör gücü, işlenen tarla alanı, bölgedeki tarla traktör sayıları yardımı ile yıllara göre toplam beygir gücü, işlenen tarla alanı başına düşen traktör gücü değerleri belirlenmiş ve bu değerlerle bilgisayarda regresyon analizi yapılarak 2003-2013 periyodu için tarla traktörleri parkının gelişimi ile ilgili tahminde bulunulmuştur. projeksiyonu belirlenirken iki ayrı yöntem kullanılmıştır. Bu yöntemlerden birincisi zincirleme indeks yöntemidir. Bu yöntemde üniversal ekim makinalarının 1992-2002 yıllarındaki park mevcutları incelenmiş, her yıl için % artış oranları belirlenerek bu artış oranlarının ortalaması alınıp, bulunan değer kadar artış, 2002 yılındaki ekim makinası sayısına ilave edilerek, gelecekteki 11 yıl için devam ettirilerek hesaplanmıştır. Ekim makinaları talep projeksiyonu belirlenmesinde kullanılan ikinci yöntemde ise 1992-2002 yılları arasındaki 11 yıllık ekim makinası/tarla traktörü oranlarının ortalaması bulunarak, bu oran 2003-2013 yılları için belirlenen tarla traktör parkı projeksiyon değerleri ile ilişkilendirilmiş ve gelecekteki ekim makinalarının tahmini sayıları belirlenmiştir (Çalış, 1988). BULGULAR ve TARTIŞMA Söke ilçesinde yoğun olarak ekilen tarla ürünleri pamuk, mısır, ayçiçeği ile ekim makinaları tipleri arasındaki ilişkiyi incelediğimizde, bu tohumların ekiminde üniversal ekim makinası ve pnömatik ekim makinası kullanıldığı görülmektedir. Bu nedenle bu ürünlerin ekiminde kullanılan pnömatik ekim makinalarının kısa bir geçmişe sahip olması ve istatistiksel olarak üniversal ekim makinaları içerisinde yer almasından dolayı çalışmada üniversal ekim makinaları mevcudu esas alınmıştır. Söke ilçesinde tarla ürünlerinin yetiştirilmesinde kullanılan traktörlerin gücü 35 BG ve daha yukarısı olduğu için traktörlerin güç sınıflandırılması 35-50 BG ve 50 BG den büyük güç grupları olarak yapılmıştır. Bu nedenle talep projeksiyonu hesaplamalarında bu güç gruplarındaki tarla traktörlerinin mevcudu esas alınmıştır. Söke ilçesi tarla traktörü parkı, tarla tarımında kullanılan tarım alanı (pnömatik ekim makinasının kullanıldığı pamuk, mısır ve ayçiçeği esas alınmıştır) ve ekim makinaları sayılarının (üniversal ekim makinaları) yıllara göre değişimleri Çizelge 1 de verilmiştir. Söke ilçesindeki tarla tarımında kullanılan traktörlerin ortalama traktör gücünün hesaplanmasında 35-50 BG güç aralığında bulunan traktörlerin hakim gücünün 45 BG ve 50 BG den büyük traktörlerin hakim gücünün 60 BG olduğu kabul edilerek bu ortalama güç değerleri ağırlıklı güç ortalaması cinsinden bulunur. Bu yöntemin talep projeksiyonunda daha yaklaşımcı bir tahminlemeye götürdüğü düşünülmüştür. Buna göre 1992-2003 yılları için ortalama traktör gücü değerleri 1992 yılı için verilen örnek hesaplama yöntemine göre hesaplanmıştır (Çizelge 2). Ortalama traktör gücü = (2147 45)+(2218 60)/2147+2218 = 52.62 BG Çizelge 2 de verilen değerler ele alınarak bilgisayarda regresyon analizi yapıldığında Söke ilçesindeki tarla traktörlerinin ortalama güçlerinin yıllara bağımlı olarak Y = - 137.99 + 0.0958 X denklemini veren korelasyon katsayısı R 2 = 0.78 olan bir artış gösterdiği görülmektedir. Tarla traktörlerinin ortalama güç değerlerinin regresyon analizi sonucu elde edilen denklem yardımıyla hesaplanan projeksiyon değerleri Çizelge 3 de verilmiştir. Söke ilçesi için traktör talep projeksiyonu hesaplanırken 3 ana kriter göz önünde bulundurulmuştur. Bunlar; ortalama tarla traktör gücü (BG), işlenen tarla alanı (ha) ve ilçedeki tarla traktör sayısıdır (adet).
93 Çizelge 1. Tarla tarımında kullanılan alan ile tarla traktörleri ve ekim makinası parkının yıllara göre değişimi (Anonymous, 1992-2002) Tarla Traktör Sayısı (adet) Tarla Alanı (ha) Ekim Makinası Sayısı (adet) Yıllar 35-50 BG 50+ BG Toplam (adet) (adet) (adet) 1992 33638 2147 2218 4365 2514 1993 32882 2192 2353 4545 2538 1994 33680 2192 2665 4857 2608 1995 35578 2192 2740 4932 2610 1996 36330 2192 2740 4932 2774 1997 35810 2200 2933 5133 2774 1998 37010 2200 2955 5155 2800 1999 35267 2205 2965 5170 2900 2000 35309 2208 2972 5180 2945 2001 36504 2209 2985 5194 2950 2002 36040 2201 3003 5204 2955 Çizelge 2. Tarla traktörlerinin yıllara göre hesaplanan ortalama güç değerleri. Yıllar Ortalama Tarla Traktör Gücü (BG) 1992 52.62 1993 52.77 1994 53.23 1995 53.33 1996 53.33 1997 53.57 1998 53.59 1999 53.60 2000 53.61 2001 53.62 2002 53.66 Çizelge 3. Tarla traktörlerinin güç ortalamasının projeksiyon değerleri. Yıllar Ortalama Tarla Traktör Gücü (BG) 2003 53.89 2004 53.99 2005 54.08 2006 54.18 2007 54.28 2008 54.37 2009 54.47 2010 54.56 2011 54.66 2012 54.75 2013 54.85 Bu noktadan hareketle, Söke ilçesi için toplam beygir gücü ve işlenen tarla alanının hektarı başına düşen traktör gücü aşağıda verilen eşitlikler yardımıyla 1992-2002 yılları için hesaplanarak Çizelge 4 deki değerler bulunmuştur. BGT = TGort TS (1) Eşitlikte; BG T : Toplam beygir gücü (BG), TG ort : Ortalama tarla traktör gücü (BG), TS : Tarla traktör sayısıdır (adet). BGT TGha = TA (2) Eşitlikte; TG ha : İşlenen tarla alanının hektarı başına düşen traktör gücü (BG/ha), TA : İşlenen tarla alanıdır (ha). Çizelge 4 de görüldüğü gibi Söke ilçesinde işlenen tarla alanına düşen toplam beygir gücü yıllara bağımlı olarak artış göstermektedir. Buradaki artışın nedeni daha çok yıllara bağımlı olarak tarla traktör sayılarının artmasından ve parka giren traktörlerin güç değerlerinin de öncekilere oranla daha büyük güçte olmasındandır. Çizelge 4 deki değerler yardımıyla regresyon analizi yapıldığında, BG/ha değerlerinin yıllara bağımlı olarak korelasyon katsayısı R 2 = 0.544 ve Y = 0.0695 X 131.19 denklemini veren, Toplam Beygir Gücü değerlerinin yıllara bağımlı olarak korelasyon katsayısı R 2 = 0.802 ve Y = 4557.7 X 8836464.1 denklemini veren matematiksel model ile açıklanan artış gösterdikleri belirlenmiştir. Bu regresyon analizi sonucunda hesaplanan projeksiyon değerleri Çizelge 5 de verilmiştir. Çizelge 4. İşlenen tarla alanı bakımından yıllara göre toplam beygir gücü ve işlenen alanın hektarı başına düşen beygir gücü Yıllar Toplam Beygir Gücü BG/ha 1992 229686.3 6.82 1993 239839.6 7.29 1994 258538.1 7.67 1995 263023.5 7.39 1996 263023.5 7.23 1997 274974.8 7.67 1998 276256.4 7.46 1999 277112 7.85 2000 277699.8 7.86 2001 278502.2 7.62 2002 279246.6 7.74
94 Tarımsal Mekanizasyon 23. Ulusal Kongresi, 6-8 Eylül 2006, Çanakkale Elde edilen bu verilerden yararlanarak, Söke İlçesi nin 2003-2013 yılları için tarla traktörü talep projeksiyonu (1) numaralı eşitlikten hesaplanarak elde edilen sonuçlar Çizelge 6 da sunulmuştur. Söke ilçesinde tarla traktörlerindeki bu artışın genelde ağırlıklı olarak 50 BG den büyük güçteki traktörlerde daha yoğun olacağı tahmin edilmektedir. Bunun nedenini ise Söke ilçesindeki çiftçilerin yüksek güçteki traktörleri talep etmesi, bunun yanında yerli traktör imalatımızın bu güç sınıfındaki traktörlere ağırlık vermesi olarak açıklayabiliriz. Çizelge 5. İşlenen tarla alanı başına düşen traktör gücü ve işlenen tarla alanın düşen toplam beygir gücü projeksiyon değerleri. Yıllar Toplam Beygir Gücü BG/ha Ortalama Tarla Traktör Gücü (BG) 2003 292609 8.01 53.89 2004 297166.7 8.08 53.99 2005 301724.4 8.15 54.08 2006 306282.1 8.22 54.18 2007 310839.8 8.29 54.28 2008 315397.5 8.36 54.37 2009 319955.2 8.43 54.47 2010 324512.9 8.50 54.56 2011 329070.6 8.57 54.66 2012 333628.3 8.64 54.75 2013 338186 8.71 54.85 Çizelge 6. Tarla traktörü projeksiyon değerleri. Yıllar Tarla Traktör Parkı (adet) 2003 5430 2004 5504 2005 5579 2006 5653 2007 5727 2008 5801 2009 5874 2010 5948 2011 6020 2012 6094 2013 6166 projeksiyonu hesaplanırken iki ayrı yöntem kullanılmıştır. Bu yöntemlerden birincisi zincirleme indeks yöntemidir. Bu yöntemde üniversal ekim makinalarının 1992-2002 yıllarındaki park mevcutları incelenmiş, her yıl için % artış oranları belirlenerek bu artış oranlarının ortalaması alınıp, bulunan değer kadar artış, 2002 yılındaki ekim makinası sayısına ilave edilerek, gelecekteki 11 yıl için devam ettirilerek hesaplanmıştır. 1992-2002 yılları arasındaki üniversal ekim makinalarının artış oranlarının ortalaması alındığında (0.95+2.75+..+0.17)/10 = 1.64 olarak artış oranlarının ortalaması bulunur. Bu ortalama artış oranı 2002 yılındaki 2955 değeri ile çarpılarak 2003 yılı için 3003 değeri bulunur. Bu yöntemle 2013 yılına kadar hesaplanan ekim makinası projeksiyon değerleri Çizelge 7 de verilmiştir. Çizelge 7. Ekim makinası projeksiyon değerleri (Zincirleme indeks yöntemine göre) Yıllar Ekim Makinası (adet) 2003 3003 2004 3052 2005 3102 2006 3153 2007 3205 2008 3257 2009 3311 2010 3365 2011 3421 2012 3477 2013 3533 projeksiyonu hesaplanmasında kullanılan ikinci yöntemde ise 1992-2002 yılları arasındaki 11 yıllık ekim makinası/tarla traktörü oranlarının (Çizelge 8) ortalama oranı bulunarak, bu oran 2003-2013 yılları için belirlenen tarla traktör parkı projeksiyon değerleri ile ilişkilendirilmiş ve gelecekteki ekim makinaları sayıları belirlenmiştir. Çizelge 8. Üniversal ekim makinası/tarla traktörü oranlarının yıllara göre değişimi. Yıllar Ekim Makinası/Tarla Traktörü 1992 0.575 1993 0.558 1994 0.536 1995 0.529 1996 0.562 1997 0.540 1998 0.543 1999 0.560 2000 0.568 2001 0.567 2002 0.567
95 Çizelge 8 deki ekim makinası/tarla traktörü oranı değerlerinin ortalamasını alırsak (0.575+0.558+.+0.567)/11 = 0.555 değerini buluruz. Bu değer Çizelge 6 da verilen tarla traktörü projeksiyon değerleri ile ilişkilendirildiğinde ise Çizelge 9 da verilen ekim makinası projeksiyon değerleri bulunur. Çizelge 9. Ekim makinası projeksiyon değerleri. Yıllar Ekim Makinası (adet) 2003 3014 2004 3055 2005 3096 2006 3137 2007 3178 2008 3220 2009 3260 2010 3301 2011 3341 2012 3382 2013 3422 Söke İlçesi nde geçmiş 11 yıllık süreçte tarla traktörü ve ekim makinası parkında artışlar meydana gelmiş ve bu gelişmelerin baz alınmasıyla, gelecek 11 yılın sonunda tarla traktör parkının 6166 adede, ekim makinası parkının da zincirleme indeks yöntemine göre 3533 adede ve tarla traktörü projeksiyon değerine bağlı olarak ise 3422 adede ulaşacağı tahminlenmiştir. Değişim miktarları incelendiğinde, her yıl 40-55 adet pnömatik ekim makinası talebinin olacağı tahminlenmiştir. Son yıllarda çiftçilerin pnömatik ekim makinası talebinin olduğu istatistiki rakamlar, imalatçılar ve çiftçilerle yapılan görüşmelerden anlaşılmaktadır. Ekim makinasına olan talep artışının büyük oranda pnömatik ekim makinası ile ilişkili olduğu söylenebilmektedir. Dolayısıyla, firmaların imalat kapasitelerini gelecek 11 yıllık talep tahminlerine göre şekillendirmeleri sonucu çıkarılabilmektedir. KAYNAKLAR Anonymous, 1992. Tarımsal Yapı ve Üretim. Anonymous, 1993. Tarımsal Yapı ve Üretim. Anonymous, 1994. Tarımsal Yapı ve Üretim. Anonymous, 1995. Tarımsal Yapı ve Üretim. Anonymous, 1996. Tarımsal Yapı ve Üretim. Anonymous, 1997. Tarımsal Yapı ve Üretim. Anonymous, 1998. Tarımsal Yapı ve Üretim. Anonymous, 1999. Tarımsal Yapı ve Üretim. Anonymous, 2000. Tarımsal Yapı ve Üretim. Anonymous, 2001. Tarımsal Yapı ve Üretim. Anonymous, 2002. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarım İl Müdürlüğü Kayıtları, Aydın. Çalış, N., 1988. Trakya Bölgesinde Ayçiçeği Ekim Makinaları İmalat Sanayi nin Durumu, Sorunları ve Ayçiçeği Ekim Makinaları Talep Projeksiyonu. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü : Yüksek Lisans Tezi : Bornova- İzmir, 105 s.