KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 827 KAHRAMANMARAŞ MÜZESİNDE BULUNAN KADIN CEPKENLERİNİN İNCELENMESİ

KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 827 KAHRAMANMARAŞ MÜZESİNDE BULUNAN KADIN CEPKENLERİNİN İNCELENMESİ Saadet BEDÜK* Mücella ÖZKAN** L Giriş İnsanoğlunun ilk çağlar da giyinmekteki amacı tabiattın dış etkilerinden korunmak iken şimdilerde giyinme bir ihtiyacı karşılamanın yanı sıra modaya ve zevke göre şekillenmektedir. Ortaçağın giyim bakımından tarihi devirler arasında ayrı bir yeri vardır.bu devirlerde giyim fizyolojik gereksinimleri karşılayan korunma amacı olmaktan çıkmış,güzelliği tamamlayan süsleme özelliği kazanmıştır(bayraktar,1993,s.l). Türk giyimi,özellikle Orta Asya'da şekillenmiş ana hatları ve detayları ile Anadolu'ya kadar gelmiştir.selçuklu döneminde gelişmiş ve Osmanlı imparatorluğu döneminde en gösterişli dönemini yaşamıştır(önge,1995,s.lo). Türk giyim ve kuşamının milletimizin uzun tarihi geçmişini, yayıldığı coğrafi alanı,etkileşim halinde olduğu kültürleri ve değiştirdiği inanç sistemlerini göz önünde tutarak değerlendirilmesi gerekir. Çünkü milli giyim kuşam milli kimliğin bir parçasıdır ( UMAY,s.l3). Türk sanatında önemli bir yere sahip olan geleneksel giysilerden cepkenler türk kültürünün önemli bir öğesidir. Osmanlılar döneminde her bölgede ve statüde insanın kullandığı bir giysidir. Her yörenin kendine özgü geliştirdiği modelleri ve süslemeleri mevcuttur. Mevcut model ve süslemeler bulundukları ilin adını alarak günümüze kadar gelmiştir. Kahramanmaraş ilinde bulunan kadın cepkenlerinde kullanılan süsleme tekniği Kahramanmaraş ilinin adını alarak "Maraş işi" tekniği olarak adlandırılmıştır. A.Konunun tanımı: Bu araştırmanın konusu "Kahramanmaraş Müzesinde Bulunan Kadın Cepkenleri"dİr. Maraş'ın bilinen tarihi ilk siyasi birliği kuran Hititlere kadar dayanır. Hititler devrinde buraya Marxasi denildiği çevrede bulunan bu döneme ait bir çok tarihi eser ve yazılardan anlaşılmaktadır. Romalılar ve Bizanslılar tarafından işgal olunan şehir, bu dönemde de Cermanya ismiyle anılmaya başlanılmış ve Hz. Ömer zamanında da Müslümanlar tarafından feth olunmuştur. Bölgede uzun yıllar boyunca Emeviler, Abbasiler, Selçuklular ve Memluklular hüküm sürmüştür. 31 ekim 1919 günü Uzunoluk Hamamından çıkan kadınların peçesine el uzatan Fransız, üniforması giymiş Ermeni askerine karşı ilk kurşunu sıkan Sütçü İmam, kurtuluş mücadelesinin önderi olmuştur. 28 kasım 1919 Cuma günü kalesinde bayrağının dalgalanmadığını gören halk, Ulucami İmam Hatibi Rıdvan Hocanın "Bayrağının dalgalanmadığı yer hür değildir, hür olmayana da Cuma namazı farz değildir" sözü üzerine Türk bayrağını göndere çekerek ilk toplu hareketi başlamıştır. '. Gittikçe artan Ermeni mezâlimine dayanamayan Maraş halkı 21 ocak 1920'de başlayan ve 11 * Yrd.Doç.Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Giyim Endüstrisi Ve Giyim Sanatları Eğitimi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi ** Arş.Gör. Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Giyim Endüstrisi Ve Giyim Sanatları Eğitimi Ana Bilim Dalı Öğretim Elemanı

828 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU şubat 1920'ye kadar 22 gün süren kurtuluş mücadelesi sonunda kendi şehrini kurtarma şerefine erişmiştir. Türk Kurtuluş Mücadelesinin önderi olan Maraş bu önder hareket nedeniyle 5 nisan 1925 tarihinde dünyada ilk olarak tek kırmızı şeritli İstiklal Madalyası ile taltif edilmiş ve yine 7 şubat 1973 gün ve 1657 sayılı kanunla ismi Kahramanmaraş olarak değiştirilerek onurlandırılmıstır(www.kentmaras.com/) (24.03.2004). Kahramanmaraş 14.327 km 2, lik yüzölçümü ile Türkiye'nin 13. büyük şehri durumundadır. Kuzeyden Sivas, kuzeybatıdan Malatya ile çevrili bir Akdeniz şehridir. îl merkezlerinin nüfus büyüklüğüne göre sıralamasında Türkiye'nin 17. büyük şehridir. (2000 yılı genel Nüfus sayımı kesin sonuçlarına göre)merkez ilçe hariç, Afşin, Andırın, Çağlayancerit, Ekinözü, Elbistan, Göksün, Nurhak, Pazarcık, ve Türkoğlu olmak üzere 9 ilçe, 64 belediye, 476 köy, 268 mahalle, 17 birlik olmak üzere 825 mahalli idari kuruluşu mevcuttur(http://www.kentmaras.com'). Kahramanmaraş ilinin kuzey kesimlerinde Doğu Anadolu, güneyinde ise bol, hafif giysilerle "barak" etkisi egemendir. Geleneksel erkek giyimde "Maraş obası" ve "sako" denen kısa paltolar, işlemeli ve işlemesiz abalar, şalvar yaygındır. Zıbın üstüne simli mintan giyilir, kuşak ve kundura bu giyimi tamamlar. Kunduralar çeşitlidir. Sahtiyandan çizme, çarık ve postal gibi ayakkabılar yapılır. Genç kızlar poşuyu alınlarında şerit biçiminde bağlar, saçını örtmez, kadınlarsa fes ya da çift poşu kullanır. Üstlerine üç etekli zıbın, fistanı fermene (cepken) giyerler. Topuklara dek uzanan bol "könçek" (don) üstüne önlük bağlanır. Genç kızlar kuşak yada kemer kullanırlar. Kadınlar ince deriden yapılan "gülşef teli" sarı, ökçesi nalçınlı "edik" ve kaluç kundura giyerler. Köylerde daha çok çarık kullanılır. 1950'li yıllardan sonra özellikle köylerde lastik ve plastik ayakkabılar yaygınlaşmıştır. Yöredeki Türkmenlerde ise kadınlar, zıbının üstüne iç yelek, onun üstüne de "güdük" denen kolsuz yelek giyerler iş yaparken omuz ve enseden geçen bir çift kolçak takılır. Dizlik denen don Türkmenlerde bol ve düşük paçalıdır. Önlük dikdörtgen biçiminde ve peştamal görünümlüdür. (İl İl Büyük Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:III, Ankara, 1991) Bugün "Maraş işi" olarak kendini kabul ettirmiş bulunan sırma işlemeciliği Maraş'tan Rumeli'ye ve İstanbul'a geçtikten sonra bu orijinal ve güzel Türk el sanatını İstanbul'da Rum ve Ermeni sanatkarlar işlemeye başlamış ise de, hiçbir zaman Maraşlı sanatkarlarının işlerinin güzellik ve orijinalliğini veremediklerin den bu işi bırakarak sırma imal etme yönüne gitmişlerdir. Sırma işleri özel bir sanat dalı halinde geliştikten sonra, giyim eşyalarına da uygulanmaya başladığı görülmektedir. Kadın giyim eşyaları ve gelin çeyizlerini arasında som sırma işlemeli fes, kadife üzerine işlenmiş yakalık ve kolluklar, bindallı kardın elbiseleri (Maraş Bindallısı), sabahlık, gece mantoları v.s. (Kahramanmaraş il Yıllığı 1967, Komisyon, s. 172-173) Maraş işi, sırma işlemeciliğinin Kahramanmaraş'ta önemli bir sanat dalı olmasından dolayı cepken süslemelerinden de genelde bu tekniğe ağırlık verildiği görülmektedir. B.Konunun seçimi ve önemi: Geleneksel giysi çeşitlerimizden olan cepken, tarih boyunca kadın ve erkekler tarafından giyilmiştir. Bu nedenle Türk giyiminde önemli bir yeri vardır. Kahramanmaraş ilinde de cepkenler değişik kumaş, süsleme ve kesim örnekleri ile karşımıza çıkmaktadır. Günümüze gelen örnekleri ise müzelerde çok az sayıda olsa da evlerde bulunmaktadır. Bu giysilerin çeşitli yörelerimizde nişan, düğün, kına gecesi, ve halk oyunlarında giyildiği bilinmektedir. Yok olma tehlikesi ile karşı karşıya bulunan tarihi miraslarımızın gelecek kuşaklara aktarılması için çeşitli yönleri ile belgelenmesi (kesim, model, kumaş, süsleme) tüm yörelerimizin giyim Atlas oluşturmasında da önemli bir disiplinler arası çalışmasına ışık tutacaktır. Cepken, tarih boyunca Türk kadın ve erkekleri tarafından kullanılmıştır. Bu nedenle Türk giyiminde önemli bir yeri vardır. Kahramanmaraş ilinde de yöresel kıyafetleri arasında yer alan cepken folklorik bir kıyafet olarak kullanılmaktadır. Genelde halkın kıyafeti günümüze uygun modern kıyafetlerdir. Kahramanmaraş ilinde yaptığımız araştırmalarda cepkenlerin artık kadın giyimi olarak tercih edilmediği ve bu kıyafeti de evinde bulunduranların çok az sayıda olduğu

KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 829 tespit edilmiştir. Unutulmaya bırakılmış bir kültür mirasımız olan cepkenler bu yörelerde araştırılarak deneyimli araştırmacılar ve uzmanlarla bilimsel bir etikle incelenmelidir. Kumaş, kalıp, kesim, süsleme özellikleri yönünden farklı özellikleri mevcut olan giysiler çizimlerle desteklenmelidir. C.Konunun Sınırı: Bu araştırmada, Kahramanmaraş Müzesinde bulunan bayan cepkenleri araştırılıp incelenerek beş adet bayan cepken örnekleri ile sınırlandırılmıştır.. Araştırılarak incelenen cepkenler müze yetkilileri tarafından Kahramanmaraş ilinden satın alınarak temin edilmiştir. Bu cepkenlerin bazıları halka sergilerle sunulmakta, bazıları ise depolarda korunmaktadır. İncelenen bu cepkenler ise Kahramanmaraş müzesinin depo bölümünde bulunan örneklerden belirlenmiştir. D.Araştırmanm Amacı: 1. Yöresel bir giyim çeşidi olan cepkenleri fotoğraflarla belgelemek. 2. Gözlem fişleri oluşturarak cepken ile ilgili gerekli bütün bilgileri (model öz., kumaş öz., süsleme öz...). 3. Cepkenlerin model özelliği göz önünde bulundurularak kalıplarını çıkarmak, varsa süsleme detaylarını belirleyip desen çizimlerini hazırlamak. 4. Kahramanmaraş yöresindeki yöresel kıyafetlerin unutulmaktan kurtararak canlandırmak ve gelecek nesillere bir kaynak oluşturmak. 5. Kahramanmaraş ile ilgili yapılacak diğer araştırmalara bir kaynak olabilmek. 6. Yöresel giyimleri günümüz modasına uyarlayarak yeni tasarımlar oluşturmak ve ileriye dönük faaliyetlerde bulunmak. II. Türk giyiminde cepken A.Cepkenin tanımı: Reşat Ekrem Koçu, Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğünde Cepken'den şu şekilde bahsetmektedir, "zamanımızın ceketi yerinde askere, esnafa, rençpere mahsus eski bir üstlüğün adı, en makbulleri çuhadan kesilirdi, ayak takımı adi kalınca bezden de cepken giymişlerdi. Gömlek üstüne giyilir, giyenin yaşma, içtimai mevkiine, mesleğine göre altında uzun paçalı çakşır, diz çakşırı, potur, şalvar, hatta kara bez don bulunurdu. Yakası düz kesim, önü düz veya çapraz, eteği kısa, ancak bele kadar inerdi ve kolları uzun, el üstüne kadar düşerdi "(Koçu 1969, s. 51). Bahaddin Ögel, Türk Kültür Tarihine Giriş V. Cilt 'inde "çekmen sözü Anadolu'da, mesela Görele bölgesinde, "yün ve kıldan yapılmış çoban abaları, "için kullanılan bir sözdür. Aslında, çekmen sözünün Türkçe kök ve ekleri de bellidir, "vücuda sıkı bir şekilde sarılan bu uzun elbise'ye, Kozan'da çimken, Çuvaşlarda ise, sekman adı verilir. Ahmet Vefik Paşa ise, bu sözü çapkan veya cepkenden getirmek istemişti. Bununla beraber Paşa, çekmen sözünü anlatırken, "Cepken, yağmurluk, bol şalvar, barani çekmen "demekten de, kendini alamıyordu. Cepkenin kısa bir ceket olduğunu da ayrıca söylemişti "(Ögel, 2000, s. 8 ). Günümüzdeki ceketin görevini üstlenen cepken, çuhadan yapılmıştır. Yakası düz kesimli önü düz yada çapraz, bel boyunda, el üstüne düşecek biçimde kolları uzun olan bir üst giyim parçasıdır (Komşuoğlu, vd.,1986, s. 98).

830 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU Cepken ile ilgili yapılan bu tanımlardan cepkeni "genellikle V, U ve hakim yakalı, boyu bele kadar olan, kol boyu uzun, kullanılacağı yere göre, giyenin yaşına göre, model, kumaş, renk ve süsleme özelliği belirlenen, kadınların ve erkeklerin giydiği bir üst giyim" ifade edebiliriz. B.Cepkenin tarihçesi: Tanzimat'tan önceki devirlerde, yüz yıllar boyunca, İstanbul'un yaşlanmış nazenin hanımlarının ilk işlerinden biri alımlı çalımlı oynaş, delikanlının kıyafetini değiştirmek, şehbâzına en âlâ çuhadan bir kat esvab kestirmek, bu arada oğlanın sırtına sırma işlemeli bir cepken giydirmek olurdu (Koçu, 1969 s. 51) Selçuklu dönemi kadın giyimleri, Ferace, kaftan, cepken, hırka ve şal vardır. Ferace ve kaftanların altına dar kollu hırka ve cepkenler, altına da bol paçalı şalvarlar giyilmiştir (Komsuoğlü vd, 1986, 213). Osmanlı döneminde 2. Abdülhamit döneminden başlayarak, büyük kentlerde peşli entarilerin yada şalvarın üstüne cepken giyilerek takım tamamlanmış olur. Fermene, salta, hırka denilen cepken türleri uzun kolludur(komsuoğlu, vd, 1986, 218). Cepkenin Osmanlı giyiminde erkek giyimi olarak da kullanıldığı görülmektedir. Cepkenin kol altı oyuk ve açıktır. Buradan gömlek görülür. Yalca, kol kenarı ve etek kenarı ekonomik imkanlara göre ipek ve sırma ile işlenerek süslenmiştir. Cepkenin boyu belden biraz yukarıdadır( Komsuoğlu, vd, 1986, s. 222-223). Günümüzde, bazı yörelerimizde eski giyim kuşam geleneği hala devam etmektedir. Örneğin, Türkmenlerde.günlük yaşantıda şalvar, etek, bluz giyilirken, düğün, nişan, sünnet törenlerinde geleneksel giysileri olan şalvar, gömlek, üç etek, entari ve üzerine cepken giyilmektedir (Gündüz, vd.,2001, s. 543). C.Cepken sınıflandırılması: Türk giyim Tarihinde önemli bir yeri olan cepkenleri 1.Kullanım amaçlarına göre 2.Kullanılan malzemeye göre 3.Model ve kesim özelliğine göre 4.Süsleme, desen özelliğine göre sınıflandırabiliriz. 1.Kullanım Amaçlarına Göre: a) Kına gecesi, nişan ve düğünler gibi özel günlerde bilhassa genç kızlar tarafından savların üzerine giyildiği görülmüştür. (Küçükosmanoğlu, Ş. Yayımlanmamış Y. L tezi) b) Sosyal sınıf farklılıkların belirlenmesinde giyilen cepkenler, giyenin varlığına göre yaka ve kol kenarları, önleri, tek köşeleri ipek ile sırma ile işlenir süslenirdir. (Koçu, Reşat E., 1967 s. 51) c) Folklorik amaçlı; geleneksel bir giysi olmasının yanı sıra artık milli bayramlarda ve diğer özel günlerde tören kıyafeti olarak folklorik oyunları ekipleri tarafından da giyildiği görülmektedir. 2.Kullanılan Malzemeye Göre: Kumaş olarak kadife, keten, çuha, brokar, atlas, pazen, pamuklu, saten, aba v.b.süslemesi için; gümüş renginde sim kordonlar, harçlar, payetler boncuklar, (sarı sim) kordonlar, harçlar,

KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU. 831 pullar,ağırlıktadır. 3.Model ve Kesim Özelliğine Göre: a- Yaka; O, U, V ve hakim yaka b- Kol; düz kol, düşük kol, kuşlu kesim, kare kol c- Beden; Penssiz beden, kulpu beden, pensli beden, omuz dikişsiz çalışılmış beden. 4.Süsleme ve Desen Özelliğine Göre: Cepkenlere yapılan süslemelerin yoğunluğu, desen özellikleri cepkeni taşıyanın sosyal sınıfını belirlemektedir. Araştırmada incelenen cepkenlerde kullanılan süsleme tekniğinin ağırlıklı olarak Maraş işi tekniği olduğu görülmüştür. Bunun yanı sıra cepkenlerde kordon tutturma, aplike ve hazır harç kullanılmaktadır.desenler geometrik ve bitkisel bezemelerden esinlenilerek çalışılmıştır. III. Gözlem fişleri GÖZLEM FİŞİ Örnek No Fotoğraf No Çizim No İnceleme Tarihi Koleksiyonun Açık Adresi İlgili Koleksiyon Envanter No Koleksiyona Geliş Tarihi Koleksiyona Geliş Biçimi Koleksiyondaki Yeri Tarihlendirme Onarım Görüp Görmediği Bugünkü Durumu Cinsi Boyutları : 1 : 1A,1B, 1C, 1D, 1E, 1F : 1 : 21.09.1995 : K.Maraş Müzesi : K.Maraş Müzesi :843 :Yok : Elife Tankavut'tan satın alma. : Depoda saklanmaktadır. : 20. y.y. : Onarım görmemiştir. : Satenin bazı yerleri sararmıştır. Hazır harç deforme olmuştur. : Cepken

832 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU Kullanılan Malzemeler Giysinin Kesimi ve Modeli İle İlgili Bilgiler Dikiş Tekniği Giysinin Astarı ve Astarlanması İle İlgili Bilgiler Süslemenin Özellikleri : Eserin Yayınlanıp Yayınlanmadığı Eserin sergilenip sergilenmediği :Yavruağzı rengi saten kumaş, beyaz zemin üzerine gri çizgili ve yavruağzı rengi astarlık kumaş, bordo kaşe kumaş, kordon, hazır harç, sarı dantel, sarı sutaşı, düğme kullanılmıştır. : Kare yakalı, omuz dikişsiz düz penssiz bir beden, düz takma kol, kol ucu model uygulamalı, arka ortası kumaş katı ön kapaması birit ve düğme ile çalışmış, boyu belden yukarıdadır. : Makinede düz dikiş tekniği kullanılmıştır. : Beyaz zemin üzerine gri çizgili ve yavruağzı rengi astarlık kumaş kullanılmıştır. Gri çizgili astarlık kumaş bedene, yavruağzı rengi astarlık kumaş kola elde baskı dikişi tekniği ile tutturulmuştur. a-teknik : Hazır harçlar, hazır dantel ve sutaşının üzerinden makina dikişi çekilerek dikilmiştir. b-konu :Geometrik Bezeme: "C"şekil, düz şerit. c-biçimlendirme :Süslemede antinatüralist bir yaklaşım vardır. d-kompozisyon:cepkende yavruağzı rengi satenin üzerine hazır harçlar dikilmiştir. Cepkenin yakası ve ön ortası, etek ucu çevresi hazır harçlar dikilmiştir. Bunun yanına hazır dantel ve harç kullanılmıştır. Ön bedende hazır harç kullanılarak "C" şeklinde geometrik bezemeden oluşan bir tasarım vardır. Ön yaka açıklığı çevresine ve kapanmanın altına borda rengi kaşe kumaş geçirilmiştir. İlikler kordondan birit şeklinde yapılmış karşısına beyaz düğme dikilmiştir. Uçlarına hazır harç ve hazır dantelden sonra sutaşı ile kompozisyon tamamlanmıştır. : Yayınlanmamıştır. : Sergilenmiştir. Fotoğraf No:1A Cepkenin önden görünümü Fotoğraf No:lB Cepkenin arkadan görünümü Fotoğraf No: 1C Cepkenin önden detay görünümü Fotoğraf No: 1D Cepkenin astarı

KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 833 Fotoğraf No:1E Cepken kolu üst detayı GÖZLEM FİŞİ Örnek No : 2. Fotoğraf No Çizim No İnceleme Tarihi Koleksiyonun Açık Adresi İlgili Koleksiyon Envanter No Koleksiyona Geliş Tarihi Koleksiyona Geliş Biçimi Koleksiyondaki Yeri Tarihlendirme 2A, 2B, 2C, 2D 2. : 21.09.1995 Kahraman Maraş Müzesi. Fotoğraf No:1F Cepken kol altı detayı ve kol astarı : Kahraman Maraş Müzesi. : 1606 20.02.1968 Arif Türkavut'tan satın alma. Depodaki sandıkta saklanmaktadır. : 20. y.y. Onarım Görüp Görmediği: Onarım Görmemiştir. Bugünkü Durumu Cinsi : Kadifenin havlarında az da.olsa çok az dökülme görülmüştür. İşlemede bozulma olmamıştır. Hazır harç deforme olmuştur. Astar, yıpranmıştır. : Cepken. Boyutları 36»-2 Z 0 KOL -»30 MANŞET Kullanılan Malzeme : Eflatun kadife kumaş, beyaz mermerşahi astar, metal iplik, pul, kordon ve hazır harç kullanılmıştır.

834 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU Kesimi ve Modeli İle İlgili Bilgiler Dikiş Tekniği Astarı ve Astarlanması İle İlgili Bilgiler Süsleme Özellikleri : Hakim yakalı, omuz dikişsiz penssiz düz bir beden, düşük düz, uzun manşetli bir koldur. Kol altında kuş parçası çalışılmıştır. Ön ortası kapanmasız açık boyu belden yukarıdadır. : Makinede düz dikiş tekniği kullanılmıştır. : Cepkenin beyaz mermerşahiden çalışılmıştır. Omuz dikişsizdir. Kol astarlanırken elde oyulgama dikişi tekniği kullanılmıştır. Beden, yaka, etek ucu, kol ağzı makine dikiş tekniği ile tutturulmuştur. a-teknik :Sarı metal iplik kullanılarak Maraş işi (Dival) tekniği kullanılmıştır. b-konu :Bitkisel Bezeme: Yıldız, Rozet, Mine, ve kıvrım Dal. Geometrik Bezeme, Fisto dilimi, "S" şekilleri. c-biçimlendirme :Desende bazı rozet çiçekleri natüralist, bazı rozet, mine, yıldız çiçekleri antinaturalist bir yaklaşımla oluşturulmuştur. d-kompozisyon :Yarım daire şeklinde ine bir bordürle çevrelenmiştir. Bordur pullarla zenginleştirilmiştir. Bordürün çevresinde geometrik bezemeden "S" şekilleri, "S" şekillerinin ortasında bitkisel bezemeden rozet yerleştirilmiştir. Göğüs üzerinde mine, yıldız ve kıvrım dallarından oluşturulmuş tasarım, serpme halinde yerleştirilmiştir. Aynı süsleme tekniği arkada, bedende, kollarında ve manşette tekrarlanarak tamamlanmıştır. Hakim yaka ile ön ortası açıklığı, etek harç geçirilerek süslenmesi tamamlanmıştır. Eserin Yayınlanıp Yayınlanmadığı Eserin sergilenip sergilenmediği Yayınlanmamıştır. Sergilenmiştir. Fotoğraf No:2A Cepkenin önden görünümü Fotoğraf No :2B Cepkenin arkadan görünümü

KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 835 Fotoğraf No:2C Cepkenin astarı Fotoğraf No:2D Cepkenin kol detayının görünümü GÖZLEM FİŞİ Örnek No Fotoğraf No Çizim No İnceleme Tarihi Koleksiyonun Açık Adresi ilgili Koleksiyon Envanter No Koleksiyona Geliş Tarihi Koleksiyona Geliş Biçimi Koleksiyondaki Yeri Tarihlendirme Onarım Görüp Görmediği Bugünkü Durumu Cinsi Boyutları 3. 3A,3B,3C,3D 3. 21.09.1995 Kahraman Maraş Müzesi. Kahraman Maraş Müzesi. 2477 17.07.1971 Arif Türkavut'tan satın alınmadır. Depoda saklanmaktadır. 20. y.y. Onarım görmemiştir. : Satenin bazı yerlerinde yıpranmalar olmuştur. İşlemin sarı metal ipliklerinde kopmalar ve kararmalar olmuştur. Astar deforme olmuştur. Kullanılan Malzeme Kesimi ve Modeli İle İlgili Bilgiler : Narçiçeği rengi saten kumaş, beyaz astarlık bez, sarı metal iplik, kordon, hazır harç, tırtıl kullanılmıştır. :Sıfır yakalı, omuz dikişli, penssiz düz bir beden, düz takma kollu, kol altında kuş parçası bulunmaktadır. Kol uçlarında pli ve manşet

836 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU Dikiş Tekniği Astarı ve Astarlanması İle İlgili Bilgiler Süslemenin Özellikleri : çalışılmıştır. Arka ortası kumaş katı, ön ortası kapanmasız açık, boyu belden yukarıdadır. : Makine de düz dikiş tekniği kullanılmıştır. : Beyaz renkte astarlık kumaş kullanılmıştır. Astar bedene yaka, kol, etek ucu elde baskı dikiş tekniği kullanılarak tutturulmuştur. a-teknik :Sarı metal iplik ile Maraş işi (Dival) tekniği kullanılmıştır. Eserin Yayınlanıp Yayınlanmadığı : Yayınlanmamıştır. b-konu :Bitkisel Bezeme: Rozet, mine, kıvrımlı dal, stilize yapraklar. c-biçimlendirme :Desende bazı rozet, mine, kıvrımlı dal, stilize yıldız, yapraklar natüralist bir yaklaşımla bazıları ise anti natüralist bir yaklaşımla oluşturulmuştur. d-kompozisyon :Cepken narçiçeği rengi saten üzerinde sarı metal iplikle renklendirilmiştir. Cepkenin yaka çevresi ve ön ortası kıvrımlı dal ve çiçeklerden oluşan bir bordur ile çevrelenmiştir. Bordürün çevresinde, göğüs üzerinde rozet, yıldız, mine ve stilize yapraklardan oluşan bir tasarım bulunmaktadır. Bu tasarım balık sırtı (verev) halinde göğüs üzerine ve etek ucuna doğru yerleştirilmiş ve tırtıl ve pullarla zenginleştirilmiştir. Kol üzerinde rozet, yıldız, mine ve stilize yapraklardan oluşan bezemeler vardır. Kol ucundaki manşette dikdörtgen şeklinde şerit içerisinde stilize yapraklar bulunmaktadır. Bedende de aynı süsleme tekniği kullanılarak kompozisyon tamamlanmıştır. Eserin Sergilenip Sergilenmediği : Sergilenmiştir. Fotoğraf No:3A Cepkenin önden görünümü Fotoğraf No:3B Cepkenin arkadan görünümü Fotoğraf No:3C Cepkenin astarı Fotoğraf No:3DCepkenin kolu ve detay görünümü

KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 837 GÖZLEM FİŞİ Örnek No Fotoğraf No Çizim No İnceleme Tarihi Koleksiyonun Açık Adresi İlgili Koleksiyon Envanter No Koleksiyona Geliş Tarihi Koleksiyona Geliş Biçimi Koleksiyondaki Yeri Tarihlendirme Onarım Görüp Görmediği: Bugünkü Durumu Cinsi Boyutları 4. 4A, 4B, 4C, 4D. 4. 21.09.1995 Kahramanmaraş Müzesi Kahramanmaraş Müzesi 1060. Yok Elife Tankavut'tan satın almadır. Depodaki sandıkta saklanmaktadır. 20. y.y. Onarım görmemiştir. : Kadifenin havları yer yer dökülmüştür. İşlemelerde bozulma olmamıştır. Hazır harçlar deforme olmuştur. : Cepken. Kullanılan Malzeme :Eflatun renkli kadife kumaş, turuncu renkli astarlık kumaş sarı, metal iplik, pul, karton, bakır tel süslemesi için kumaş (pembe, yeşil) hazır harç kullanılmıştır. Kesimi ve Modeli İle İlgili Bilgiler : O yakalı, omuz dikişli, düz penssiz, bir beden, düz düşük kol boyu uzun kolu ucu geniştir. Kol altında kuş parçası bulunmaktadır. Dikiş Tekniği Astarı ve Astarlanması İle İlgili Bilgiler Süslemenin Özellikleri : Düz dikiş tekniği kullanılmıştır. : Giyside turuncu astarlık kumaş bez kullanılarak astarlanmıştır. Yaka, kol ve etek ucu makinede düz dikiş tekniğiyle tutturulmuştur. a-teknik :Sarı metal iplik kullanılarak Maraş işi (Dival) tekniği kullanılmıştır. Maraş işinin ortalarına renkli kumaşlarla aplike çalışılmıştır. Hazır harçlar makinede düz dikişi ile dikilmiştir.

838 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU Eserin Yayınlanıp Yayınlanmadığı Eserin Sergilenip Sergilenmediği b-konu :Bitkisel Bezeme: Rozte, hançer yaprakları, stilize kıvnmlar,geometrik Bezeme, baklava dilimi c-biçimlendirme :Desende rozet çiçekleri natüralist bir yaklaşımla oluşturulmuştur. Diğer desenler ise anti natüralist bir yaklaşımla oluşturulmuştur. d-kompozisyon :Cepken eflatun renkli kadife üzerine sarı metal iplikle renklendirilmiştir. Cepkenin ön ortası ve etek ucu düz şeritle süslenmiştir. Şeridin üzerinde küçük tepeciklerden oluşan tasarım rozet ve pul boncukla zenginleştirilmiş ve ön ortasından göğüs üzerine ve etek ucundan yukarı doğru hançer yapraklarından, rozetlerden, kıvrımlardan oluşan bir desen yerleştirilmiştir. Kol üzerinde rozet stilize kıvrımlardan ve hançer yapraklardan oluşan bezemeler vardır. Yaka etrafından başlayarak ön bedende devam eden, etek ucunu ve kol uçlarını çevreleyen hazır harç kullanılarak kompozisyon tamamlanmıştır. : Yayınlanmamıştır. : Sergilenmiştir. Fotoğraf No.:4A Cepkenin önden görünümü Fotoğraf No:4B Cepkenin arkadan görünümü Fotoğraf No:4C Cepkenin arka ve kol detayı Fotoğraf No :4D Cepkenin astarlanması GÖZLEM FİŞİ Örnek No Fotoğraf No Çizim No İnceleme Tarihi Koleksiyonun Açık Adresi İlgili Koleksiyon Envanter No 5. 5A, 5B, 5C, 5D, 5E. 5. 21.09.1995 Kahraman Maraş Müzesi. Kahraman Maraş Müzesi. 2479.

KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 839 Koleksiyona Geliş Tarihi Koleksiyona Geliş Biçimi Koleksiyondaki Yeri Tarihlendirme Onarım Görüp Görmediği Bugünkü Durumu Cinsi Boyutları 17.07.1991. Arif Türkavut'tan satın alma. Depodaki sandıkta saklanmaktadır. 20. y.y. Onarım Görmemiştir. Kadifenin havlan yer yer dökülmüştür. İşlemelerde bozulma olmamıştır. Sarı metal iplikte soyulmalar olmuştur. Hazır harç deforme olmuştur. Kullanılan Malzeme Giysinin Kesimi ve Modeli İle İlgili Bilgiler Dikiş Tekniği Astarı ve Astarlanması İle Süslemenin Özellikleri :Eflatun rengi kadife kumaş, kahverengi astarlık bez, sarı metal iplik ve hazır harç kullanılmıştır. :Hakim yakalı, omuz dikişli düz kuplu beden, bir düz takma kollu, kol altında kuş parçası kullanılmıştır. Kol boyu uzun ve kol ağzı geniştir. Arka ortası kumaş katı, ön ortası açıktır. : Makinada düz dikiş tekniği kullanılmıştır. Kuplar elde oyulgama diki ile dikilmiştir. İlgili Bilgiler :Kahverengi astarlık kumaş kullanılmıştır. Astar bedene yaka, kol ve etek ucu kenarlarına makinada dikilmiş olan hazır harçlara elde bastırılarak tutturulmuştur. a-teknik :Sarı metal iplik kullanılarak zincir ve elde kordon tutturma yapılmıştır. b-konu :Bitkisel Bezeme: Lale, yıldız, kıvrımdal. Geometrik Bezeme:Çemberlik şekilleri ve "S" şekli. Nesneli Bezeme: Vazo konu olarak alınmıştır. c- Biçimlendirme : Desende bazı lale, yıldız ve kıvnmdalar natüralist, onunla beraber anti natüralist bir yaklaşımla oluşturulmuştur. d- Kompozisyon : Cepken eflatun rengi kadife zemin üzerine sarı metal iplikle renklendirilmiştir. Cepkenin yakasında ön açıklığı ortasında ve etek ucunda devam eden (Çemberi andıran) geometrik ve bitkisel bezemelerden oluşan bir bordürle bezenmiştir. Bordürün çevresinde "S" şeklindeki geometrik bezemede vazo içinden çıkan laleler, yıldız ve kıvrımlı dallardan oluşan bir buket vardır. Kol ucundan ve kol evinin olduğu yerden karşılıklı çıkan kıvrımlı dallar sivrilerek bir selvi ağacı motifi çalışılmıştır.bu karşılıklı iki ağacın dallarından stilize lale

840 KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU ve çiçeklerden oluşan bir kompozisyonla tamamlanmıştır. Hakim yaka ile ön ortası, etek ucu, kol ağzı hazır harç ile süslenmiştir. Eserin Yayınlanıp Yayınlanmadığı :Yayınlanmamıştır. Eserin Sergilenip Sergilenmediği : Sergilenmiştir. Fotoğraf No :5 A Cepkenin önden görünümü Fotoğraf No :5B Cepkenin arkadan görünümü Fotoğraf No :5C Cepkenin astarı Fotoğraf No:5D Cepkenin ön detayı Fotoğraf No:5E Cepkenin kol detayı IV. Sonuç ve öneriler Kahramanmaraş Müzesinde yapılan bu araştırmada müzede bulunan beş adet Kadın cepkeni incelenmiştir.incelenen bu cepkenlerin tarihi niteliklerinin olması yanı sıra dikişi, kesimi, süsleme ve desen tekniği yönünden Kahramanmaraş'ın giyimi hakkında bize bilgi vermektedir. İncelen kadın cepkenlerinde kadife ve saten kumaşlar kullanılmıştır.süsleme malzemesi olarak metal iplikii kordonlar,hazır şeritler ve hazır harçlar sarı metal iplikler ve sarı metal iplikii hazır harçlar kullanılmıştır. Kullanılan kumaşların ortak renkleri eflatun ve yavruağzı rengidir. Astarlanmasında kahverengi, beyaz, beyaz üzerine gri çizgili astarlık kumaşlar tercih edilmiştir.

KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 841 Cepkenlerin kesimi, omuz dikişsiz, penssiz düz bir beden,düz düşük kol altı kuş parçalı (rahat hareket edebilmek için) bir kol, ayrıca kuplu ve omuzu dikişli cepkenlerde bulunmaktadır.yakalan genellikle "0" yaka ve hakim yakadır.dikiş tekniği olarak el de makine dikişi ve makine da makine dikişi kullanılmıştır.süsleme tekniğinin "Maraş işi" tekniği ve "kordon tutturma" tekniği olduğu görülmüştür.süslemede seçilen desenler bitkisel, geometrik nesneli bezemelerdir.rozet, mine, stilize kıvrımlı dallar, "S", "C", baklava dilimleri ve vazo desenlerinin kullanıldığı görülmüştür. Kahramanmaraş müzesinde bulunan kadın cepkenlerinin incelemelerimiz sonucunda 20.yy.'a ait olduğunu söylenebilir.. İncelenen bu sanat eserlerinin gelecek nesillere aktarımının yapılabilmesi için hepimize büyük görevler düşmektedir.yapılan bilimsel çalışmalar yoluyla, kitle iletişim araçlarının kullanımı ile halkın bilinçlendirilmesi sağlanmalıdır.inceleme imkanı bulduğumuz bu cepkenlerin dışında sandıklarda bulunan kıyafetlerinde teşhiri ve envantere geçirilmeleri sağlanmalıdır. Türk giyim tarihi dersinde tarihi giyimlerimizin araştırılması ve tasarım derslerinde de bu yöresel giyimlerde kullanılan kumaş, kesim, desen özellikleri kullanılarak günümüz modasına uygun olarak özgün modellerden oluşan bir koleksiyon oluşturulabilmelidir. Bu sanat eserlerinin çalınması yada teşhirleri sırasında kaybolmalarına,çalınmalarına karşı ve herhangi bir doğal afetin olasılığı göz önünde bulundurularak bu eserlerin reprodüksiyon çalışmaları yapılmalıdır. Milli Eğitim Bakanlığı ile ortak çalışmalar yürütülmeli,seminerler ve kurslar düzenlenebilmelidir. Kız Meslek Liselerinde,Halk Eğitim Merkezlerinde ve olgunlaşma enstitülerinde yapılan modernizasyon çalışmalarında,özünü bozmadan gerekli işlemler yapılmalıdır. Türk kültürü ve Türk sanat eserleri ile yurt dışına açılabilmeli, gerek oradaki yeni yetişen nesillere gerekse Türkiye deki genç kuşaklara kültürümüzü ve miraslarımızı en iyi şekilde tanıtabilmejiyiz. V. Kaynaklar BARIŞTA, Örcün, Osmanlı İmparatorluk Dönemi Türk İşlemeleri,Ankara,1981 BAYRAKTAR, Fatma, Giyim, Ankara, 1993 GÜNDÜZ, Filiz, vd., "Uşak Atatürk ve Etnografya Müzesinde Bulunan Cepkenlerin İncelenmesi", 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu, Cilt: I, Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları,Uşak, 2001 KOÇU, Reşat Ekrem, Türk Giyim kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Ankara, 1969 KOMİSYON, İl İl Büyük Türkiye Ansiklopedisi,Cilt:III, Ankara, 1991 KOMİSYON, Kahramanmaraş il Yıllığı, Kahramanmaraş, 1967 KOMSUOĞLU, Şükran, vd., Resim II. Moda Resmi ve Giyim Tarihi, Ankara, 1986 KÜÇÜKOSMANOĞLU, Şerife, Konya Müzelerinde ve Evlerinde Bulunan Cepkenler, Konya, 1992 (Yayımlanmamış Y.L.T) ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, Cilt: V, T.C Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000 ÖNGE, Ergül, "Orta Asya Türklerinde Giyim", Türk Giyim Tarihi, Konya, 1995 UMAY,Günay, Tarihi Türk Kadın Kıyafetleri,İstanbul,1989 http://vvvvvv.kmtso.org.tr http://vvvvvv.kentmaras.com http://vvvvvv.yagmur.org