Akciğer rahatsızlıkları Nefes almadan yaşanmaz TURK
2 AKCIĞER RAHATSIZLIKLARI AKCIĞER RAHATSIZLIKLARI 3 Sağ akciğer lobu Kaburgalar Tiroit bezi Nefes borusu Bronş Akciğer rahatsızlıkları Nefes almadan yaşanmaz Her nefes alışımız hayati önem taşır. Ölüm oranının ve engelliliğin dünya çapında en sık görülen kaynağı akciğer rahatsızlıklarıdır. Avusturya da da bu sayılar gittikçe artmaktadır. Mevcut broşür size çeşitli akciğer rahatsızlıklarının kolay ve anlaşılır belirtilerini, kaynaklarını ve tedavisini açıklamaktadır. Günde yaklaşık 20.000 kez nefes alıp vermekteyiz. Solunumun görevleri, oksijeni hazır bulundurmak ve karbondioksiti atığa ayırmaktır. Bu gaz alışverişi akciğerde gerçekleşmektedir. Üst (ağız, burun, boğaz, gırtlak) ve COPD Sağlıklı oksijen alışverişi Yetersiz oksijen alışverişi Akciğer iltihabı Akciğer karsinomu Bronşiyal mukoza Astım Tümör Akciğer kabarcığı alt (nefes borusu, bronşlar) solunum yollarıdır. Her nefeste solunum yollarına sayısız toz partikülü, zararlı madde, bakteri ve virüsler girmektedir. Bu sebeple solunum yollarının içleri çok özel bir mukoza ile kaplanmıştır, bunlar solunum organlarımızı zararlı maddelere karşı korumaktadır. Bu mukoza aşırı zorlandığında görevini yapamaz hale gelir ve bunun sonucunda çeşitli hastalıklar ortaya çıkabilir. Akut bronşit Bazen soğuk algınlıkları ile birlikte akut bronşit de görülmektedir. Bu durumda, bronşların mukozası geçici olarak iltihaplanmaktadır. Tipik şikâyetler, öksürük gıcıkları, balgam atılması, muhtemel ateş yükselmesi, yorgunluk ve genel kırıklıktır. Normalde akut bronşit, yaklaşık bir hafta sonra geçmektedir. Eğer bronşit daha uzun sürerse, bakteriyel enfeksiyon oluşmuş olabilir bu da antibiyotikle tedavi edilir. Kronik bronşit Sigara dumanının ve diğer zararlı maddelerin (ince toz, zararlı gazlar) yıllar boyunca solunması bronşlardaki mukozaya zarar vermektedir. Mukoza kabarır ve beyazımsı, kıvamlı bir mukoza oluşturur, bunun da öksürükle atılması gerekir. Başlangıçta bu kişiler özellikle sabahları öksürür ve kışın çok kez soğuk algınlığına yakalanır. Bu aşamada solunum yolları ve akciğer zararlı maddelerin durdurulmasıyla henüz dinlenebilir. Eğer rahatsız edici gıcık kalırsa, sabahları öksürük krizleri sürekli hale gelir, bu durumda kronik bronşitten söz ederiz. Sigara ve havadaki diğer zararlı maddelerin yıllar boyunca getirdiği yükle Bunları biliyor muydunuz? Bir yetişkinin günlük 9.000 litre solunum havasına ihtiyacı olduğunu? Tüm hava ileten boruların toplam uzunluğunun yaklaşık 700 metre olduğunu? İki akciğer lobunun da farklı büyüklükte olduğunu? Sol akciğerin daha küçük ve yakl. 100 gram daha hafif olduğunu. Aslında akciğerin soluk pembe olduğunu ama kir parçacıklarından dolayı gri-siyah renge dönüştüğünü? Akciğerde her zaman yakl. 1,5 litre hava kaldığını? Kısa süre nefes alamasanız bile acil rezerv oluşması için. Aşağıdaki hallerde hemen bir doktora başvurmalısınız: Kanlı öksürük Solunum güçlükleri ve göğüs ağrısı Yeşilimsi veya sarımsı balgam iltihap artar, solunum yolları gittikçe daralır ve bir COPD gelişir (kronik obstrüktif pulmoner hastalık), artık bu iyileşemez!
4 AKCIĞER RAHATSIZLIKLARI AKCIĞER RAHATSIZLIKLARI 5 Önlem ve tedavi Kronik bronşitteki en önemli tedavi sigaranın bırakılması ve zararlı maddelerin önlenmesidir. Öksürük gıcığını baskılayan ilaçlar kullanırken dikkat! Bunlar mukozanın öksürükle atılmasını engeller ve bu sayede hastalığı daha kötü hale getirebilir. Kronik bronşitte, her yıl grip aşısı şiddetle tavsiye edilmektedir. COPD- Kornik obstrüktif akciğer hastalığı Avusturya da 400.000 COPD hastası bulunmaktadır belirsiz sayı eğilimin artmasıyla muhtemelen üç kat fazla olmalı! COPD sinsice gelişmekte ve çoğu zaman yıllar boyunca kendini fark ettirmez. COPD, solunum yollarının ve bronşların kronik iltihaplı biçimde daralmasıdır, bu da düzeltilemez! Kendiniz neler yapabilirsiniz: Sigarayı bırakın! Her gün solunum egzersizi yapın Her gün hareket edin. Sigara içilmiş alanlardan ve ince toza maruz kalmaktan kaçının. Eğer tekrarlı öksürüğünüz varsa, daima zamanında doktora başvurun. Akciğer fonksiyonu azalır ve hastalığın ilerleyen safhasında ise oksijen yetersizliği görülebilir. COPD, kendisini kronik öksürük ve balgamla belli eder. Daha ileri hastalık aşamasında solunum güçlüğü de eklenir. Hastalık ne kadar erken teşhis edilirse, ilgili kişi yüksek yaşam kalitesinden o kadar uzun süre faydalanabilir. COPD: erken teşhis etkili tedavi Erken teşhis ve odaklı bir tedavi, çok önemlidir, çünkü COPD için ilerleyen safhada neredeyse hiç tedavi imkânları bulunmamaktadır. COPD risk faktörleri birinci derecede sigara içmek, pasif içicilik ve havadaki zararlı maddelerdir (toz, gazlar, buharlar). Başlangıçta bu hastalığın belirtileri olmadığı için akciğer fonksiyonlarının (spirometre ile) özellikle de sigara içen- lerde, daha önce sigara içenlerde yıllık genel sağlık taramaları çerçevesinde kontrol edilmesi önerilmektedir. COPD ile bir yaşam siz neler yapabilirsiniz Akciğerin daha fazla zarar görmemesi için zararlı maddelerden etkilenmemek için derhal önlem almalısınız. İlk adım hemen ve daimi olarak sigarayı bırakmaktır! Nikotine son hem aktif hem de pasif olarak! Sigara içen bir kişi, çok miktarda zararlı maddeyi doğrudan akciğerine gönderir. İşyerinde çok fazla toz ve/veya tehlikeli gazlarla çalışan bir kişi daima bir solunum koruyucu maske takmalıdır ve tüm mevcut koruma olanaklarından faydalanmalıdır. Kaslarınızı güçlendiriniz, bu sizin nefes almanızı kolaylaştırır ve bedeninizi oksijenle daha iyi besler. Günde 30 dakika bilinçli bedensel hareket (yürüyüş, koşu, yüzme, jimnastik, dağ yürüyüşü) yaşam kalitenizi korumanıza yardımcı olur! Bedensel performansı artırmak veya yeniden elde etmek için, tedavi olarak pulmonal rehabilitasyon önerilmektedir. Hastalığın ağırlığına göre yatarak veya ayakta tedavi şeklinde hastanelerde veya tedavi merkezlerinde sunulabilir. İlaçlar COPD nin ağırlık derecesine göre ek ilaçlar yazılır, bunlar bronşları uzun süreli genişletir ve iltihabı engeller. Kronik oksijen yetersizliği ile ilerleyen safhada hastalara oksijenli devamlı tedavi uygulanır. Enfeksiyondan korunma COPD hastaları viral ve bakteriyel solunum yolları enfeksiyonlarına daha açık olur. O nedenle yıllık grip aşısı olmazsa olmaz dır ve pnömoni aşısı da şiddetle tavsiye edilir. Akciğer iltihabı (Pnömoni) Akciğer iltihaplanmasında, akciğer dokusu iltihaplanmaktadır, buna bakteriler, virüsler veya mantarlar sebep olmaktadır. Özellikle de daha ileri yaştaki kişiler ve savunma sistemi zayıf olan kişiler, akciğer kan dolaşımı kötü
6 AKCIĞER RAHATSIZLIKLARI AKCIĞER RAHATSIZLIKLARI 7 olan hastalar ve yoğun sigara kullananlar akciğer iltihabına daha yatkındır. Bakteriyel pnömoninin belirtileri: Ani yükselen ateş Genel kötü vaziyet Aşırı hasta olma duygusu Sarımsı balgam ile öksürük Nefes darlığı Göğüste muhtemel ağrılar Diğer pnömoniler kendini ateş, kas ve baş ağrıları ve kuru öksürükle belli eder. Bir akciğer iltihabı belirtisinde acilen doktorun size özel düzenlediği bir tedavi gerekmektedir. Ayrıca bakteriyel akciğer iltihabında çeşitli antibiyotikler kullanılmaktadır, örn. amoksisilin, azitromisin, klaritromisin, klindamisin gibi. Pnömokoklara karşı aşı olun! Aşı, bakteriyel akciğer iltihaplanmasının ana hastalık ajanlarına karşı korumaktadır ve 65 yaş üzerindeki herkese tavsiye edilmektedir. Astım bronşiyal Nefes almak birden zorlaşır ve hava girmez astım krizi! Maruz kalanlar için daima yeni bir stresli durumdur. Astım krizi, solunum yollarında (bronşlar) üç reaksiyon başlatır: Bronşların mukozası iltihaplanmıştır ve kabarır. Aynı zamanda kıvamlı bir mukoza ifraz eder bu da solunum yollarını ayrıca tıkar. Bununla da bitmez: Bronşları çevreleyen kas halkaları kasılır ve bronşları daha da daraltır. Tüm astım hastaları, alerjik astım (örn. hayvan tüylerinden, küf mantarlarından, ev tozundan veya polenlerinden) hastaları olsun olmasın, izleyen tahriklerde bir astım krizine maruz kalabilir: Soğuk ve sıcak hava Fiziksel zorlanma Sigara içme (pasif içiciler dahil!) Hava kirliliği (atıkgazlar, yüksek ozon değerleri) Duygusal stres (korku, yas) Solunum yollarının enfeksiyonu (soğuk algınlığı, grip) Ağrı kesiciler (özellikle aspirin). Tedavi seçenekleri Astım ilaçları iki gruba ayrılmaktadır. 1. Bronşların genişletilmesine yönelik ilaçlar Bunlar astım krizi sırasında teneffüs edilir ve bronşları anında genişletir, bunun için bronşiyal kaslar gevşetilir. Nefes darlığını önlemek ve krizi hızlı tedavi etmek için kısa etkili ilaçlar da var, örn. spor esnasında, uzun süreli ilaç kullanımlarında (Formoterol, Salmeterol) krizleri önlemek için. Uzun etkili ilaçlar orta ve ağır düzeyde astımlı hastalar için uygundur. Bronşların genişletilmesine yönelik ilaçlar normal şartlarda, iltihap engelleyici ikinci ilaç grubuyla kombinalı kullanılmaktadır. 2. Bronşlardaki iltihabı engelleyici ilaçlar Bu ilaçlar da çoğunlukla teneffüz edilir, böylelikle tam olarak nerede gerekliyse oraya ulaşırlar. Bu sayede iyi bir etki sağlamak ve yan etkileri en aza indirmek için etken maddenin (kortikosteroitler) düşük miktarı dahi yeterli olur. İltihabı engelleyen ağrı kesiciler (örn. baş ağrıları veya romatizmal hastalıklarda) bir astım krizinin tedavisi için uygun değildir! Uyku apnesi sendromu (SAS) Apne, solumamak anlamındadır. Uyku apnesinde, uyku sırasında sıkça solunum kesintileri meydana gelir. Kesin kaynakları henüz bilinmemektedir. Hastalık ciddiye alınmalıdır ve rahatsız edici ve musallat olmuş bir alışkanlık olarak geçiştirilmemelidir. Uyku apnesi geçirenler, gece başına yaklaşık 100 kez nefes duraklamaları yaşarlar ve bu durumda yeteri kadar oksijenle beslenemezler ve bunun sonucunda yıllar sonra kalp-dolaşım bozuklukları meydana gelir. SAS kendisini, yüksek sesle, dengesiz horlamalarla, gün içerisinde yorgunlukla ve konsantrasyon bozuklukları ile gösterir. Tanısı ise uyku laboratuarında bir uyku tedavisine veya ambülan olarak, çeşitli beden fonksiyonlarıyla tam olarak incelenerek konulur.
8 AKCIĞER RAHATSIZLIKLARI AKCIĞER RAHATSIZLIKLARI 9 Tedavi Vücut ağırlığı normalleştirilmeli Alkolden vazgeçilmeli özellikle akşamları Uykudan en az 3 saat önce yiyecekler kesilmelidir Akşamları kolay hazmedilir besinler tüketilmelidir Kafein içeren içecekler özellikle de uyku öncesinde tüketilmemelidir Çoğu zaman bir burun maskesiyle gecelik yüksek basınçlı nefes alma desteği uygulanır; bu, şikâyetleri önlemek için her zaman kullanılmak zorundadır. Akciğer kanseri (akciğer karsinomu) Akciğer kanseri olma riski doğrudan Nikotin ile bağlantılıdır. Günde ne kadar çok sigara içilirse ve ne kadar uzun süre sigara içilirse, kanser riskiniz bir o kadar artmaktadır. Akciğer kanseri için diğer kaynaklar, pasif sigara içmek, asbest, ince toz ve radyoaktif ışınlardır. Akciğer kanserini en etkili biçimde SİGARA İÇMEYEREK önleyebilirsiniz! Akciğer kanseri kendisini uzun süre belli etmez. Çünkü ilk belirtiler tipik değildir ve başka hastalıklarla da örtüşmektedir. Tümör çoğu zaman ancak metastaslar ile teşhis edilebilmektedir. Muhtemel şikâyetler: İnatçı, kuru uzun süreli öksürükler (sigara tiryakilerinin öksürüğü) Kanlı balgam Nefes darlığı, ses kısılması Sık sık soğuk algınlığı, akciğer iltihabı Ateş veya net olmayan kaynak İştahsızlık, istemsiz kilo vermek Çoğu zaman tümör engelleyici tedaviler kemoterapi ve/veya ışın tedavileri kullanılmaktadır. Tümörü iyi biçimde dondurabilir ama çoğu zaman sürekli olarak durduramaz. Aynı zamanda ağrılarla etkili biçimde mücadele etmek ve nefes darlığını dindirmek de çok önemlidir. Ortak hedef Tüm akciğer rahatsızlıklarında amaç, hastanın genel sağlık durumunu iyileştirmek ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatarak, yaşam kalitesini artırmaktır. Bu hasta bilgi broşürü, size günlük hayatınızı kolaylaştırmak ve daha iyi hale getirmek için çeşitli seçenekler ve yollar gösterir. IMPRESSUM BAŞVURU MERKEZLERİ Österreichische Gesellschaft für Pneumologie (ÖGP) www.ogp.at In Kontakt treten können Sie über: Wiener Medizinische Akademie für Ärztliche Fortbildung und Forschung A-1090 Wien, Alser Straße 4 Tel.: 01/405 13 83 DW 14 E-Mail: mah@medacad.org Atemschule www.atemschule.at Österreichische Selbsthilfegruppe Langzeit-Sauerstoff-Therapie und COPD www.selbsthilfe-lot.at Medieninhaber, Herausgeber und Verleger: MedMedia Verlag und Mediaservice GmbH, Seidengasse 9/Top 1.1, 1070 Wien. Tel.: 01/407 31 11-0, Redaktion: Mag. Birgit Schmidle-Loss. Layout und DTP: creative director.cc lachmair gmbh, 2120 Wolkersdorf. Illustration (Seite 2): Henning Riediger, Hamburg. Lektorat: Mag. Andrea Crevato, 2823 Pitten. Fotos: istockphoto.com, fotolia.com, shutterstock.com