YIL SONU RAPORU. SCOTT A. BRANTING CAMEL Laboratuarõ Yöneticisi, Oriental Institute, Chicago Üniversitesi branting@uchicago.edu. Çeviri: Ahmet Çinici

KERKENES 2008 KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇİN YIL SONU RAPORU GEOFFREY D. SUMMERS Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yerleşim Arkeolojisi Lisansüstü Programõ summers@metu.edu.tr SCOTT A. BRANTING CAMEL Laboratuarõ Yöneticisi, Oriental Institute, Chicago Üniversitesi branting@uchicago.edu Çeviri: Ahmet Çinici Şekil 1. Kerkenes yerleşim haritasõ. 1

KERKENES 2008 Kerkenes Dağ daki Demir Çağõ başkentinde sürdürülmekte olan araştõrmalarõn 13 Mayõs ta başlayõp 14 Temmuz da kazõ deposunun kapatõlmasõyla sona eren 2008 dönemi, birkaç farklõ unsurdan oluşmaktaydõ (Şekil 1). Sezon, şehir içerisindeki yüksek Güney sõrtta yer alan Saray Kompleksi ve çevresi ile Kapadokya Kapõsõ nõn hemen içerisinde yer alan alanda halen yürütülmekte olan araştõrma kapsamõnda olan ve Christine Markusesen tarafõndan yürütülen jeofizik araştõrma ile başlamõştõr. Mayõs ayõnõn son haftasõnda Ankara da yapõlan Yõllõk Sempozyum un ardõndan Dr. Scott Branting, CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) Ulaşõm çalõşmasõna sokaklarda enlemesine kazdõğõ altõ yeni deneme açmasõ ile devam etmiştir. Araştõrmalar bu sene şehrin Kuzey Doğu bölümünde yoğunlaşmõş ayrõca şehrin aşağõ kesimlerinde sokak ağõ ve kentsel birimlerin kontrolüne devam edilmiştir. Depoda ve yeni Taş İşlik te çalõşan Noël Siver, çok sayõdaki mimari parçanõn organizasyonunda ve parça birleşimlerinin bulunmasõnda oldukça ilerleme kaydetmiştir. Susanne Brendt-Ersöz grafiti ve duvarcõ işaretleri ni çalõşmõş, Seppi Lehner metal örnekleri almõş, ve Ben Claasz Coockson geçmiş senelerde kazõlmõş olan Saray Kompleksi nde ortaya çõkarõlmõş olan buluntularõn harika çizimlerini yaparken Ahmet Çinici de Kapadokya Kapõsõ rekonstrüksiyon çizimlerinde ilerleme kaydetmiştir. Noël Siver sezonun büyük bölümünde Yozgat Müzesi ndeki salonda sergilenecek objelerin restorasyonuyla uğraşmõştõr. Bu objelerin yerleştirilmesi ise Erik Lindhal tarafõndan gerçekleştirilmiştir. Yozgat Müzesi ndeki sergi konusundaki yardõmlarõ ve şehir duvarlarõ yakõnõndaki makineyle kazõlmõş yeni sondajlar ile şehrin birkaç kilometre batõsõndaki Göz Baba adõyla bilinen büyük tümülüs ün yağmalanmasõ teşebbüsüyle ilgili yazdõğõ resmi raporlarõ için Bakanlõk temsilcisi Mahmut Altuncan a teşekkürü borç biliriz. 2008 arazi çalõşmasõnda görev alan ekip üyeleri Ek 1 de sõralanmõştõr. Kerkenes Projesi nin tüm diğer kõsõmlarõnda da görev alan katõlõmcõlarõn tam listesi ise 2008 yõlõ için Kerkenes Haberleri 11 de verilecektir. JEOFİZİK ARAŞTIRMA Mayõs ayõ içerisinde, yukarõ kentteki iki farklõ alanda Geoscan RM15 dirençölçer aygõtõ ile 7 günlük bir uzaktan algõlama araştõrmasõ gerçekleştirilmiştir (Şekil 2). Bu alanlardan ilki Saray Kompleksi nin Güney Batõ sõnda, geçen sezon araştõrõlmõş olan alanõn devamõnda yer almaktadõr. İkincisi ise Kapadokya Kapõsõ nõn hemen arkasõnda, şehrin hem Demir Çağõ hem de daha geç Bizans yerleşimi içeren bir bölgesindedir. Bu alan, hem devam etmekte olan Kapadokya Kapõsõ monografõ yayõn çalõşmalarõnõ desteklemek hem de çok tabakalõ alanlarda yapõlacak direnç araştõrmalarõ için bir örnek durum oluşturmak amacõyla seçilmiştir. 7 gün içerisinde toplam 12.800 metrekare (1,28 hektar) alan araştõrõlmõştõr (Şekil 3). Okumalar, önceki yõllarda olduğu gibi, metrede iki okuma örneklem yoğunluğunda, yarõm metre aralõklarla alõnmõştõr. Saray Kompleksi ne komşu alandaki sonuçlar, ana sokaklarõn her iki yanõnda bulunan birkaç tane kentsel yapõ bloğunu ve bunlarõ oluşturan yapõlarõ oldukça detaylõ bir şekilde açõğa çõkarmõştõr (Şekil 4). Bu sokak, Saray Kompleksi nden başlayarak Göz Baba Kapõsõ na kadar uzanmaktadõr ve 1995 yõlõnda hava fotoğraflarõ ile ilk haritalama çalõşmalarõnõn yapõlmasõndan beri projenin odak noktalarõndan birini oluşturmuştur. Harçlõ moloz taş duvarlarõ yüzeyde açõkça görülebilen Bizans yapõsõnõn yer aldõğõ Kapadokya 2

Kapõsõ nõn hemen arkasõndaki alandan alõnan sonuçlar ise, direnç araştõrmasõnõn Demir Çağõ taş temelleri imgelerini ahşap çerçeveli binalarda, derin moloz taş doldurulmuş odalara kõyasla, daha iyi açõğa çõkardõğõnõ ortaya koymuştur. CBS ULAŞIM ÇALIŞMALARI Devam etmekte olan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Ulaşõm çalõşmalarõ ile ilgili olarak toplam altõ adet, TT 33-38, Ulaşõm Deneme Açmasõ kazõlmõştõr. Geçmiş yõllarda olduğu gibi bu bir metre genişliğindeki Deneme Açmalarõ, geçen senelerde gerçekleştirilmiş olan jeofizik araştõrma ve yüzey gözlemleri ile belirlenmiş olan sokaklarõ enine kesecek şekilde konumlandõrõlmõştõr (Şekil 5). Bu çalõşmalarda varsayõlan sokak yüzeyleri üzerindeki kalõntõlarõn ve trafiğin geçmiş olduğu açõk mekanlarõ tanõmlayan yapõ birimlerinin yõkõntõlarõnõn, eğimleri enine kesen sokaklarda, eğim aşağõ ya da yukarõ devam eden sokaklardan daha iyi korunmuş olduğunu görmek sürpriz olmamõştõr. Yine de bir kez daha hiçbir sokak yüzeyinin açõkça tanõmlanamamõş olmasõ bir hayal kõrõklõğõ yaratmõştõr. Bu kazõlarda bazõ çanak çömlek parçalarõ bulunmuştur, ancak diğer yerlerde olduğu gibi Kerkenes teki granit içeren toprağõn asitlik derecesi de çanak çömleğin iyi korunamamasõna neden olmuştur. Ele geçirilen çanak çömleğin gövde parçalarõ geri doldurma işleminden önce ait olduklarõ açmalara geri konurken, tanõsal (diagnostic) parçalar gelecekteki olasõ bir çalõşma için alõkonmuştur. Benzer biçimde, az miktarda ele geçen hayvan kemikleri de kötü korunmuştur. Dikkati çekici tek buluntu, belki de bir iç dolgu parçasõ olan, kõrõk bir taş objedir. Şu ana dek kazõlmõş olan CBS Ulaşõm Deneme Açmalarõnõn Kerkenes teki uzaktan algõlama çalõşmalarõndan çõkarõlmõş olan iki sonucu doğrulamasõ ilgi çekicidir. Bunlardan birincisi Demir Çağõ kentinin kentsel yapõ bloklarõ ve birimleri ile dolu olduğu, ikincisi ise kentin kõsa ömürlü olduğudur. Bu Ulaşõm Deneme Açmalarõ nõn çoğunda kentin yangõn sonucu yõkõma uğramõş olduğuna dair kanõtlarõn yakalanmasõ, bu doğrusal mekanlarõn iki tarafõnda uzanan yapõ birimi duvarlarõnda yanõcõ nitelikte maddelerin muhtemelen ya çok az olmasõ ya da hiç olmamasõndan, ayrõca görünüşe göre şehrin yõkõma uğramasõ ve terk edilmesi ile yapõ birimi duvarlarõnõn zamanla trafiğin geçmiş olduğu mekanlar içerisine doğru yõkõlmasõ arasõnda önemli miktarda erozyon meydana gelmiş olmasõ nedeniyle, zor olmaktadõr. Bu açmalarõn açõlmasõndaki ana amaçlardan birisi sokak yüzeyi olduğu düşünülen yerlerden ve bu varsayõmsal yerlerin altõndan toprak örnekleri almaktõr. Bu örneklerden 2008 yõlõnda da alõnmõş ve laboratuar analizi için İngiltere, Cambridge e ve ABD ye gönderilmiştir. Bu analizlerin sonuçlarõnõn CBS ile yapõlan, öngörülen yaya trafik hacimleri modelinin kalibrasyonuna imkan verecegi umulmaktadõr. Bu örnekler Ek 5 te listelenmiştir. Kerkenes teki Deneme Açmalarõ için standart hale geldiği gibi, toprak altõna gömülerek korumaya alõnmõş antik duvarlara görsel bir referans sağlamak amacõyla duvar üstlerine birkaç sõra taş konulmuştur. Açma tabanlarõna jeotekstil serilmiş ve antik duvarlarõn korunmasõ ve besi hayvanlarõ ile ziyaretçilerin zarar görmesini önlemek amacõyla açmalar geri doldurulmuştur. Herbir açmanõn detaylõ tanõmlarõ Ek 2 de sunulmuştur. 3

TAŞ İŞLİK İN DÜZENLENMESİ Normal yöntem olan mimari bloklarõn açõk bir alanda depolanmasõ işleminden Kerkenes te vazgeçilmiştir, çünkü mimari bezeme için seçilmiş olan ve birçoğu MÖ 6. yy de kentin yok edilmesi sõrasõnda parçalanmõş ve yakõlmõş olan kumtaşõ ve bunlarla ilgili Eosen kayalarõn yağmur, kar ve dondurucu sõcaklõklara maruz kaldõğõnda hõzlõ bir şekilde parçalandõğõ görülmüştür. 2007 senesinde yeni, geniş bir işlik inşa edilmiştir. Bu binanõn bir yarõsõ tamamen kapalõyken, diğer yarõsõ üstü kapalõ bir verandadan oluşmaktadõr. Tanõmlanabilir özellikleri olan tüm mimari taş parçalarõ artõk bu işliğin tamamen kapalõ olan kõsmõnda korunmaktadõr (Şekil 6). Özelliksiz parçalar ise gelecekteki bir tarihte yapõlacak kazõlarõ beklemek üzere veranda altõndaki kapalõ birimlerde depolanmaktadõr. PARÇA BİRLEŞİMLERİNİN BULUNMASI, TAMİR VE RESTORASYON Saray Kompleksi nin Anõtsal Girişi nde ortaya çõkarõlmõş olan büyük, yarõ-ikonik, kumtaşõ idollerden en iyi korunmuş olan üç tanesine ait parçalarõn birleştirilmesinde ilerleme kaydedilmiştir. Bu ilerleme büyük oranda bütün parçalarõn Laboratuar ve depo binalarõnõn dört yanõndaki teraslar yerine yeni işlikte bir arada bulunmasõndan kaynaklanmaktadõr. Önemli bir gelişme de yeni birleşimlerin idol bloklarõnõn yangõndan önce veya yangõn sõrasõnda parçalanmõş olduğunu kesin olarak ortaya çõkarmõş olmasõdõr. Farklõ yanma süreçlerinin sonucunda farklõlaşan renkler ve birleşen parçalarõn dokularõ, birleştirme işlemini özellikle zaman alõcõ ve güç kõlmaktadõr. Başka bir keşif ise orta boy bitişik sarmal taş yastõklarõn, aralarõndaki ortak merkezli daireler ile ifade edilen sarmal taş yastõk kenarlarõyla beraber, yatay sõralar halinde düzenlenmiş olmasõdõr. Böyle bir düzenleme, tek başõna ayakta duran Sarmal Taş Yastõk Tabla dan (bkz. aşağõda) bilinmektedir, ancak bir ucu köşe parçasõ gibi görünen mimari parça, iki bitişik sarmal taş yastõk arasõna bir şekilde sõkõşmõş sadece bir (ikiden ziyade) sarmal taş yastõk kenarõna sahiptir (Şekil 7). 2009 yõlõnda daha başka birleşimlerin bulunmasõ beklenmektedir. Saray Kompleksi nin Anõtsal Girişi nde serbest duran ve yangõndan once parçalanmõş olasõ bir anõtõn parçasõ olan Sarmal Taş Yastõklõ Tabla, tamamen restore edilmiş ve Yozgat Müzesi ndeki özel olarak inşa edilmiş kaideye yerleştirilmiştir (Şekil 8). Heykelin (belki de ayaklarõnõ tasvir eden ve şu an kayõp olan bir parça ile) bu bloğun üstüne monte edilmiş olmasõ da olasõlõk dahilindedir. Yedi adet küçük parça, teşhir için hazõrlanmakta olan bir insan heykeline monte edilmiştir (bkz. aşağõda). Bu parçalarõn monte edilmesi parçanõn anlaşõlmasõ konusuna bir katkõda bulunmamakla ve kafa karõştõrõcõ bir nokta olan eksik sol kolun pozisyonu sorusu hakkõnda hiçbir ipucu sağlamamakla birlikte, parçanõn dayanõklõlõğõna katkõda bulunmuştur. Heykelin Yozgat Müzesi ndeki sergi için hazõrlanmasõ, heykelin içi boş etek kõsmõna oturan ve bu şekilde gövdenin ağõrlõğõnõ taşõyan, içsel metal bir standõn yapõlmasõnõ da gerektirmiştir. Heykel Yozgat Müzesi ne etek, gövde ve kafa şeklinde, üç parça halinde taşõnmõş ve yeni yapõlan vitrinde birleştirilmiştir (Şekil 9). 4

GRAFİTİ VE İŞARETLER Kapadokya Kapõsõ ndaki taş şevde (glacis) ortaya çõkarõlmõş olan iki kumtaşõ bloğun yeni çizimleri yapõlmõş ve yeni fotoğraflarõ çekilmiştir. Gayretli bir çalõşma ile birçok yeni idol tasviri tanõmlanmõş (Şekil 10) ve eski Frig alfabesine ait karakterlerin kazõnmõş oluğuna dair daha önce yapõlan tahminler hakkõnda soru işaretleri uyandõrmõştõr. Aynõ zamanda çanak çömleklerdeki grafitilerin ve genelde usta işaretleri olarak tanõmlanan, Saray Kompleksindeki işaretlerin kataloğu da kontrol edilmiş ve güncellenmiştir. METALLERLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR Kerkenes Dağ da ortaya çõkarõlmõş olan metal objelerden örneklerin alõnmasõ programõna 2008 sezonu içerisinde başlanmõştõr (Şekil 11). California Üniversitesi Costen Arkeoloji Enstitüsü nde kimyasal bileşim analizi (Ek 6 da listelenmiştir) yapõlmak üzere toplam 83 metal örneği (çözelti ve katõ) alõnmõştõr. Bu örneklerin 58 tanesi aşõndõrmasõz teknikler kullanõlarak, kalan 25 tane tanõmlayõcõ olmayan objenin örnekleri ise 1 ile 4mm arasõnda değişen boyutlardaki parçacõklar halinde alõnmõştõr. Bazõ objelerden hem aşõndõrmasõz hem de aşõndõrõcõ teknikler kullanõlarak örnekler alõnmõştõr. Bu veriler objelerin malzeme ve kimyasal özelliklerini belirlemek ve maden cevheri - buluntu ilişkisini çözümlemek üzere kullanõlacaktõr. Bu araştõrmanõn amacõ Kerkenes Dağ da ortaya çõkarõlan metal buluntulardan elde edilecek çõkarõmlarla, görece kõsa bir zaman süresini kapsayan metal elde etme ve tüketme stratejilerinin anlaşõlmasõnõ sağlamaktõr. İLLÜSTRASYON Geçmiş senelerdeki kazõlarda ortaya çõkarõlmõş olan objelerin çizimleri yapõlmõştõr. Bunlar hem Yozgat Müzesi ndeki sergideki objeleri hem de konzervasyonu ve restorasyonu devam etmekte olan objeleri kapsamaktadõr. Bunlara ek olarak planlanmakta olan yayõn için Kapadokya Kapõsõ nõn planlarõ, kesitleri ve rekonstrüksiyonu konusundaki çalõşmalara da devam edilmiştir. YOZGAT MÜZESİ KERKENES GALERİSİ İÇİN SERGİ HAZIRLANMASI Yozgat Müzesi Müdür Vekili Hasan Şenyurt un teşvikiyle, müzenin zemin katõndaki birkaç oda arkeolojik sergiler için ayrõlmõştõr. Bu odalardan bir tanesi ise tamamen Kerkenes deki Demir Çağõ buluntularõna ayrõlmõştõr. Chicago Üniversitesi Doğu Enstitüsü Müzesi nin profesyonel düzenleyicisi olan Erik Lindahl, yeni serginin tasarõmõnõ yaparak yerleştirmiştir. Objelere eşlik eden etiketler, fotoğraflar ve haritalar Kerkenes Dağ da yapõlmakta olan çalõşmanõn önemini ve sergideki her bir objenin işlevini Türkçe ve İngilizce olarak anlatmaktadõr. Bu objelerin en dikkat çekicilerini kumtaşõ heykel, küçük ölçekteki kabartma heykelin ve eski Frig yazõtõnõn en iyi parçalarõ, eşsiz mimari elemanlardan yapõlan bir seçki ve geniş tunç bir plakadan kesilmiş olan dağ keçisi figürünün aşağõ yarõsõ oluşturmaktadõr (Şekil 12-14). Her bir vitrindeki objelerin listesi Ek 4 te sunulmuştur. 5

MONOGRAF YAYINLARI Kerkenes Dağõ nda geçmiş senelerde yapõlan kazõ çalõşmalarõnõ ve buluntularõ detaylõ bir şekilde anlatan birkaç tane monografõn yayõn çalõşmalarõ devam etmektedir. Bu sezonda bunlar üzerine yapõlan çalõşmalarõn detaylarõ aşağõda anlatõlmõştõr. Kerkenes Özel Çalõşmalarõ (i). Heykel ve Yazõtlar C. M. Draycott, G. D. Summers ve Cl. Brixhe tarafõndan yazõlmakta olan bu monografõn son provalarõ teslim edilmiştir. Chicago Üniversitesi Doğu Çalõşmalarõ Enstitüsü Yayõnevi tarafõndan yayõnlanacak monograf bu sene sonuna kadar çõkacaktõr. Kerkenes Dağõ Serisi nin ilk cildi olacak monograf, dünya çapõnda daha geniş bir kitleye ulaşabilmesi için, hem basõlõ olarak hem de internet üzerinden ücretsiz indirilmek üzere sunulacaktõr. (ii). Kerkenes Dağ daki Antik Ulaşõm Simülasyonlarõ, Bu cildin çekirdeğini oluşturan simülasyonlarõn test edilmesi konusunda devamlõ ilerleme kaydedilmektedir. Şehir sokaklarõnõ enine kesecek şekilde açõlmõş olan deneme açmalarõ, yayõndan önce simülasyonlarõn kalibre ve test edilmesine yarayacak toprak örnekleri üzerine kritik veriler sağlamõştõr. Simülasyonlardan elde edilen yöntem ve modellerin hayati önem taşõyan test edilmesi aşamasõnõn devam etmesi için, önümüzdeki birkaç yõl boyunca ek deneme açmalarõnõn açõlmasõ planlanmaktadõr. Final Raporlar (i). Kapadokya Kapõsõ Kazõlarõ, Kerkenes Final Raporlarõ 1 Geçtiğimiz yõlda da bu monograf üzerine çalõşõlmaya devam edilmiştir. Direnç araştõrmasõnõn kapõnõn hemen iç kõsmõnda yürütülmüş olan bölümü, kõsmen bu alanõn yayõnda kullanõlmak üzere aydõnlatõlmasõ için ele alõnmõştõr. Buna ek olarak, Kapadokya Kapõsõ grafiti bloklarõnõn Susanne Brendt-Ersöz tarafõndan yapõlan ve bu sezon içerisinde bitirilmiş olan illüstrasyon ve yeniden yorumlama çalõşmasõ da bu monograf içerisinde ayrõ bir bölüm olarak yer alacaktõr. Bu cildin 2009 yõlõ içerisinde baskõya verilmesi beklenmektedir. (ii). Saray Kompleksi Kazõlarõ, Final Rapor 2 Kerkenes Dağ Serisi nin üçüncü cildi için yapõlan çalõşmalar geçen senelerdeki Saray Kompleksi kazõlarõna odaklanmõştõr. Saray Kompleksi ne komşu alanda yapõlan direnç araştõrmasõ, geçen sene Kompleks içerisindeki bölgede tamamlanmõş olan geniş ölçekli direnç araştõrmasõnõ desteklemektedir. Anõtsal girişte ortaya çõkarõlan mimari ve dekoratif taş işlemeli parçalarõn birleştirme ve konservasyon işine devam edilmektedir. Yayõn için gerekli bu çalõşmanõn en azõndan bir sene daha devam etmesi gerekmektedir. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANI SAYIN ERTUĞRUL GÜNAY IN ZİYARETİ 18 Temmuz günü öğleden sonrasõnda Kültür ve Turizm Bakanõ Ertuğrul Günay ve beraberindeki Yozgat Milletvekilleri Abdülkadir Akgül, Bekir Bozdağ ve Mehmet Çiçek, Yozgat Valisi Amir Çiçek, Sorgun Kaymakamõ Ertuğrul Kõlõç, Yozgat ve Sorgun Belediye Başkanlarõ, Yozgat Müzesi Müdürü Hasan Şenyurt ve diğer ileri gelenler tarafõndan yapõlan bir ziyaretle onurlandõrõldõk (Şekil 15-18). 6

Bu vesileyle Sayõn Bakan a antik kent ve çevresinin muhteşem görüntülerini sunan Kale yi ve etkileyici Kapadokya Kapõsõ nõ gezdirme fõrsatõ bulduk. Günün daha erken saatlerinde Bakan, Yozgat Müzesi ve müzedeki yeni Kerkenes sergisini ziyaret etmişti. Biz de Kazõ Evi nde yeni Konservasyon İşliği ile kar ve buza karşõ işlikte koruma altõna alõnmõş olan büyük taş idolleri gösterme şansõnõ elde ettik. Ayrõlmalarõndan önce ise Bakan ve beraberindekiler, Kerkenes Eko-Merkezi nde güneşte pişirilmiş yemek ve diğer aperatiflerden tattõlar. Mimari Restorasyon Kültür ve Turizm Bakanõ nõn Kerkenes ziyareti sõrasõnda restorasyon konusunda yapõlmakta olan planlar da gündeme geldi. Bu raporu, Kapadokya Kapõsõ nõn konservasyon ve kõsmi restorasyonu için kapsamlõ planlar hazõrlamõş olduğumuzu yinelemek için bir fõrsat olarak görmekteyiz. İkinci aşamasõnda Saray Kompleksi ni de kapsayacak şekilde genişletilmesi düşünülen bu plan, görsel bütünlük, ayakta olan kalõntõlarõn uzun dönemli korunmasõ ve ziyaretçi güvenliğini göz önüne almaktadõr. Sözü edilen program, 2003 yõlõnda Kayseri Kültür ve Tabiat Varlõklarõnõ Koruma Bölge Kurulu na iletilmiş, ancak kurul tarafõndan kapõ yapõsõ tamamen ortaya çõkarõlana kadar bu planlarõn gündeme getirilmemesi tavsiye edilmiştir. Bizim görüşümüze göre, kapõyõ açõğa çõkarmak üzere yapõlacak çalõşmalarõn konservasyon ve rekonstrüksiyon çalõşmalarõyla eş zamanlõ olarak yürütülmesi zorunludur. Bunun dõşõnda yapõlacak herhangi başka bir teşebbüs halen ayakta olan duvarlarõn çoğunun kaybõyla sonuçlanacak, gerçekleştirmesi tehlikeli ve teknik açõdan çok güç olacaktõr. Ekonomik kaynak arayõşõna girmeden önce kapsamlõ tartõşmalarõn yapõlmasõ ve bir plan üzerinde anlaşma sağlanmasõ hayati bir gerekliliktir ve ilgili taraflarõn bu konularõ tartõşmak üzere mümkün olan en kõsa zamanda Kerkenes te bir araya gelmesini umuyoruz. 7

Şekil 2. Direnç araştõrmasõ İlerleme Haritasõ ve CBS Ulaşõm Deneme Açmalarõ. 8

Şekil 3. Saray Kompleksi civarõnda direnç araştõrmasõ. (08dpkc0107) 9

Şekil 4. Saray Kompleksi ne komşu alanõn direnç ölçer imajõ. 10

Şekil 5. Kapadokya Kapõsõ nõn hemen içerisindeki alanõn direnç ölçer imajõ. 11

Figure 6. The stone workshop at the end of the 2008 season Şekil 6. Taş İşlik in 2008 sezonu sonundaki durumu. Şekil 7. Yeni bir araya getirilmiş bitişik sarmal taş yastõklar ve arasõndaki sarmal taş yastõk kenarõ. 12

Şekil 8. Sarmal taş yastõklõ tablanõn restore edilmiş durumu. (08dpkc1383) Şekil 9. Erik Lindahl heykeli Yozgat Müzesi nde yerleştirirken. 13

Şekil 10. Susanne Berndt Ersöz Kapadokya Kapõsõ nda ortaya çõkarõlmõş olan bloktaki grafitiyi kaydederken. (03dkpc1314) Şekil 11. Metal objelerden örneklerin alõnmasõ. (08dkpc1420) 14

Şekil 12. Müzedeki serginin hazõrlanmasõ. (08dpkc1340) Şekil 13. Müzedeki sergi. (08dpkc1385) 15

Şekil 14. Müzedeki sergi. (08dpkc1438) 16

Şekil 15. Kültür ve Turizm Bakanõ nõn Kerkenes i ziyareti. Şekil 16. Kültür ve Turizm Bakanõ nõn Kerkenes Konservasyon İşliği ni gezerkeni. 17

Şekil 17. Kültür ve Turizm Bakanõ nõn Kerkenes Eko-Merkez i gezerkeni. Şekil 18. Kültür ve Turizm Bakanõ nõn Kerkenes Erdoğan Akdağ Ziyaretçi Merkezi nde. 18

EK 1 2008 Sezonu Ekip Üyeleri Bu sezonun araştõrma programõna katõlanlar: Geoffrey ve Françoise Summers Scott Branting, eş-yürütücü Susanne Berndt-Ersöz, illüstratör Ahmet Çinici, illüstratör Ben Claasz Coockson, illüstratör Güzin Eren, arkeolog ve lisanüstü öğrencisi Tuna Kalaycõ, arkeolog ve lisanüstü öğrencisi Joseph Lehner, arkeolog ve lisanüstü öğrencisi Astride Letrange, öğrenci Erik Lindahl, müze organizatörü Christine Markussen, jeofizikçi Susan Penacho, arkeolog ve lisanüstü öğrencisi Melissa Rosenzweig, arkeolog ve lisanüstü öğrencisi Katie Simon, arkeolog ve lisanüstü öğrencisi Noël Siver, konservatör Natalie Summers, öğrenci Alexandra Witsell, arkeolog ve lisanüstü öğrencisi Genel Müdürlük Temsilcisi Mahmut Altuncan 19

EK 2 Ulaşõm Deneme Açmalarõ TT33-38 in Detaylõ Tanõmlarõ Scott A. Branting TT 33 deneme açmasõ 12,02m uzunluğunda, 1m genişliğindedir ve maksimum 1m derinliğe ulaşmaktadõr (Şekil 1). Bu seneki her bir ulaşõm açmasõnda görüldüğü gibi, sokak alanõnõn her iki yanõnda granit duvarlar uzanmaktadõr. Bu iki duvar arasõndaki toplam sokak genişliği 8,7m dir ve duvar yõkõntõlarõnõn altõnda sokak yüzeyinin korunmuş olduğu geniş alanlar vardõr. Sokağõn doğusundaki kentsel yapõ bloğunun duvarõ 75cm genişliğindedir ve 69cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Batõdaki kentsel yapõ bloğu ise 73cm genişliğindedir ve 38cm yüksekliğe kadar korunmuştur. TT 34 deneme açmasõ 9,44m uzunluğunda, 1m genişliğindedir ve maksimum 74cm derinliğe ulaşmaktadõr (Şekil 2). En Kuzey Doğu da bulunan kentsel yapõ bloğunun duvarõ 41cm genişliğindedir ve sadece 27cm yüksekliğe ulaşmaktadõr. Buna karşõlõk gelen Güney Batõ daki kentsel yapõ bloğunun duvarõ ise daha geniştir. Bu duvar 93cm genişliğe ve 58 cm yüksekliğe ulaşmaktadõr. Duvarlar arasõndaki toplam sokak genişliği 5,74m dir. Bu alanda duvar yõkõntõlarõ altõnda ve çok ince olan anakaya üzerinde toprak oluşumuna rastlanmamõştõr. Bu nedenle anakayanõn sokak yüzeyi görevi görmüş olmasõ muhtemeldir. Sokağõn bu kõsmõnda, anakayanõn yüzeyindeki potansiyel farklõlaşma dikkat çekmiştir. TT 35 deneme açmasõ 11,52m uzunluğunda ve 1m genişliğindedir. Maksimum 1,35m derinliğine ulaşmõştõr (Şekil 3). İki kentsel yapõ bloğunun arasõnda kalan 7,52m lik genişlikte, TT 33 teki gibi, sokak yüzeyinin korunmuş olduğu geniş alanlar vardõr. Açmanõn Kuzey Batõ sõndaki kentsel yapõ bloğunun duvarõ 90cm genişliğindedir ve 56cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Açmanõn Güney Doğu sundaki duvar ise 98cm genişliğindedir ve 95cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Güney Doğu daki kentsel yapõ bloğunun duvarõnõn iç yüzeyine 90 lik açõyla, dõş yüzü açmanõn Güney Batõ kõsmõnda az farkla yakalanan, üçüncü bir duvar birleşmektedir. Bu duvarõn genişliği açma içerisinde elde edilememekle birlikte, yüksekliğinin 77cm ye kadar korunmuş olduğu görülmüştür. TT36 deneme açmasõ 11,18m uzunluğunda, 1m genişliğindedir ve en derin yeri 1,12m ye ulaşmaktadõr (Şekil 4). İki kentsel yapõ bloğu duvarõ açmanõn Kuzey Doğu ve Güney Batõ uçlarõnda yer almaktadõr. Kuzey Doğu daki duvar 74cm genişliğindedir ve 73cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Güney Batõ daki kentsel yapõ bloğunun duvarõ ise 88cm genişliğindedir ve 64cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Bu iki duvar arasõnda kalan 6,95m genişliğindeki alanda, büyük miktarda duvar yõkõntõsõnõn altõnda kalmõş olan, sõnõrlõ alanlardaki potansiyel sokak yüzeyleri dikkat çekmiştir. Bu yõkõntõnõn bir bölümü Kuzey Doğu daki kentsel yapõ bloğunun duvarõnõn hemen iç kõsmõnda yer alan yapõlardan kaynaklanmõş olabilir. Açmanõn Kuzey Doğu ucunda ortaya çõkarõlan 42cm genişliğindeki ve 54cm yüksekliğindeki ikincil bir duvar, kentsel yapõ bloğunun bu kõsmõnõn iç tarafõndaki potensiyel bir yapõya kanõttõr. Bu ikincil duvar, kentsel yapõ bloğunun ana duvarõna 61cm lik bir uzaklõkta paralel olarak uzanmaktadõr. TT 37 deneme açmasõ 9,27m uzunluğunda, 1m genişliğindedir ve maksimum 93cm derinliğe ulaşmaktadõr (Şekil 5). 5,08m genişliğindeki sokak alanõnda hem Kuzey Doğu daki kentsel yapõ bloğunun hem de Güney Batõ daki kentsel yapõ bloğunun duvarõ yõkõlmõştõr. Kuzey 20

Doğu daki kentsel yapõ bloğunun duvarõ 87cm genişliğindedir ve 86cm lik yüksekliğe kadar korunmuştur. Güney Batõ daki kentsel yapõ bloğunun genişliği ise 97cm dir ve 52cm lik yüksekliğe kadar korunmuştur. TT38 deneme açmasõ 10,59m uzunluğunda ve 1m genişliğindedir. Maksimum 1,2m derinliğe ulaşmaktadõr (Şekil 6). Açmanõn kuzeyindeki kentsel yapõ bloğunun duvarõ 87cm genişliğindedir ve maksimum 62cm yüksekliğinde ayakta kalmõştõr. Kuzeydeki kentsel yapõ bloğunun içerisinde, bu duvarõn iç yüzüne kadar devam eden kil bir taban bulunmuştur. Bu, 2008 kazõlarõnda bulunan tek tabandõr. Güneydeki kentsel yapõ bloğunun duvarõ ise 82cm yüksekliğe kadar korunmuştur ve 90cm genişliğindedir. Bu iki kentsel yapõ bloğunun arasõnda uzanan 7,25m genişliğindeki alan, özellikle kuzey kõsmõnda, sokak yüzeyine dair izler içermektedir. 21

Şekil 1. TT33 ün fotoğrafõ. (08dpkc0264) Şekil 2. TT34 ün fotoğrafõ. (08dpkc0343) 22

Şekil 3. TT35 in fotoğrafõ. (08dpkc0428) Şekil 4. TT36 nõn fotoğrafõ. (08dpkc0575) 23

Şekil 5. TT37 nin fotoğrafõ. (08dpkc0621) Şekil 6. TT38 in fotoğrafõ. (08dpkc0786) 24

EK 3 KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Selçuklu dönemi gümüş sikkesi (K08. 213) dõşõndaki objelerin Yozgat Müzesi nde yeni açõlan Kerkenes Galerisi nde sergilenmekte olduğuna dikkat çekeriz. 25

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K08. 231 Eserin Adõ: Sikke Eserin Yapõldõğõ Madde: Gümüş Eserin Devri: Selçuklu - II. Gõyaseddin Keyhüsrev Ölçüleri: Çapõ: 2.1 cm, Kalõnlõğõ: 0.1 cm Kale yüzey Ön yüz: ortada güneş-aslan (şir-i hurşid) ve iki yõldõz tasviri, çevresinde El-imam el mustansõr billah yazõsõ vardõr. Arka yüz: ortada 4 satõrlõk kufi yazõda Es sultan, El azam, Keyhüsrev Bin Keykubad çevresinde ise okunamayan kufi yazõ. Kazõ Envanter No: K08. 230 Eserin Adõ: Sütun Kaidesi Eserin Yapõldõğõ Madde: Kumtaşõ Ölçüleri: Çap: 41 cm, Derinlik: 38 cm, Uzunluk: 41 cm, Yükseklik: 47 cm, TR 10 Yekpare kum taşõndan dörtgen kaide üzerinde duran geniş ve kalõn dudaklõ, dudak kenarõndan itibaren genişleyen ve dibe doğru daralan şişkin karõnlõ çömlek görünümünde, oturma yeri dairesel biçimli ve sõğ olarak şekillendirilmiş sütun kaidesi. Ağõz kenarõnda karşõlõklõ iki tarafta ve sütunun oturduğu yerde kõrõk ve eksik. 26

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K08. 229 Eserin Adõ: Sütun Kaidesi Eserin Yapõldõğõ Madde: Kum Taşõ Ölçüleri: Yükseklik: 47.5 cm, Derinlik: 40 cm, Uzunluk: 44 cm, Çap: 40 cm TR 10 Yekpare kum taşõndan dörtgen kaide üzerinde duran geniş ve kalõn dudaklõ, dudak kenarõndan itibaren genişleyen ve dibe doğru daralan şişkin karõnlõ çömlek görünümünde, oturma yeri dairesel biçimli ve sõğ olarak şekillendirilmiş sütun kaidesi. Bir kenarõndan boylamasõna kõrõk ve eksik olup bazõ parçalar yapõştõrõlarak tamamlanmõştõr. Kazõ Envanter No: K08. 228 Eserin Adõ: Kuş Heykeli Ayak Parçasõ Eserin Yapõldõğõ Madde: Kumtaşõ Ölçüleri: Genişlik: 7 cm, Yükseklik: 6 cm, Derinlik: 6 cm Saray Yapõsõ - TR14 Yekpare kumtaşõndan yapõlmõş, bacaklarõnõn alt kõsmõ korunmuş olan kartal olabilecek yõrtõcõ bir kuş, kemik parçasõnõ pençelemiş şekilde dörtgen bir kaide üzerinde betimlenmiştir. 27

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K06. 222 Eserin Adõ: Mimari Parça Eserin Yapõldõğõ Madde: Kumtaşõ Ölçüleri: Uzunluk: 29 cm, Yükseklik: 20 cm Saray Kapõsõ, TR 16 Kahverengi kumtaşõndan yapõlmõş başlõğa ait yastõk parçasõnõn karşõlõklõ iki ucu konsantrik daire biçiminde şekillendirilmiş, iki ucunda ve bağlantõ yerinde kõrõklar mevcuttur. Yanma nedeniyle renk kiremit rengini almõştõr. Parçalar halinde kõrõk olup yapõştõrõlmõş, alçõyla tamamlanmõştõr. Üzerinde alet izleri görülmektedir Kazõ Envanter No: K06. 218 Eserin Adõ: Mimari Parça Eserin Yapõldõğõ Madde: Kum Taşõ Ölçüleri: Uzunluk: 20 cm, Baş Çapõ: 10.5 cm Saray Kapõsõ, TR 17 Kahverengi kumtaşõndan yapõlmõş başlõğa ait yastõk parçasõnõn karşõlõklõ iki ucu konsantrik daire biçiminde şekillendirilmiş, iki ucunda kõrõklar mevcuttur. Yanma nedeniyle renk kiremit rengini almõştõr. Parçalar halinde kõrõk olup yapõştõrõlmõş, alçõyla tamamlanmõştõr. 28

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K06. 217 Eserin Adõ: Mimari Parça Eserin Yapõldõğõ Madde: Kumtaşõ Ölçüleri: Uzunluk: 44 cm, Baş Çapõ: 23 cm Saray Kapõsõ, TR 17 Kahverengi kumtaşõndan yapõlmõş başlõğa ait yastõk parçasõnõn bir ucu eksik, diğer ucu iç içe iki konsantrik daire biçiminde şekillendirilmiştir. Parçalar halinde kõrõk olup yapõştõrõlmõş, alçõyla tamamlanmõştõr. Kazõ Envanter No: K05. 214 Eserin Adõ: Çanak Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Yükseklik: 4.2 cm, Kaide çapõ: 6 cm, Ağõz çapõ: 21.5 cm TR 16 Bitki katkõlõ, gri renk hamurlu, üzeri düzleştirilmiş, dõşa dönük dudaklõ, keskin omuzlu gövdeli, keskin profille ayrõlmõş yuvarlak diplidir. Dipte ve gövde altõnda çömlekçi işareti olabilecek üç tane "X" işareti vardõr. Yüzey yanma nedeniyle siyahlaşmõştõr. Parçalar halinde kõrõk olup yapõştõrõlmõş, alçõyla tümlenmiştir. 29

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K04. 183 Eserin Adõ: Aslan Heykeli Parçasõ Eserin Yapõldõğõ Madde: Kumtaşõ Ölçüleri: Yükseklik: 19 cm, Uzunluk: 24.5 cm, Kalõnlõk: 17 cm Saray Kapõsõ, TR 16 Aslan heykeline ait, amorf bir şekilde kõrõlmõş olan parça aslanõn baş kõsmõna ait olup alt tarafta kulak kõvrõmõ çok az belirgin, üst tarafta ise yeleler zigzag motifi şeklinde kazõnarak belirtilmiştir. Kazõ Envanter No: K04. 182 Eserin Adõ: Genç Erkek Heykeli (?) Eserin Yapõldõğõ Madde: Kumtaşõ Ölçüleri: Yükseklik: 101,5 cm. Etek çapõ: 30-35 cm. Saray Kapõsõ, TR 16 Kõrõlma ve yangõn nedeniyle çok küçük parçalar halinde ele geçmiş olup bu parçalarõn yapõştõrõlmasõyla üç ana blok haline getirilmiş çelik konstrüksiyonla desteklenerek ayağa kaldõrõlmõştõr. Yer yer alçõ ile tamamlanmõştõr ancak yine de birçok parçasõ eksiktir. Ayakta duran (muhtemelen) genç erkek figürü, hafif öne eğilmiş şekilde betimlenmiştir. Sağ kolu dirsekten bükülerek göğüs hizasõnda uzunca bir nesne tutmaktadõr. Saçlar spiral şeklinde gözler iri ve patlak dudak hafif gülümser şekilde betimlenmiştir. Eteği boylamasõna derin yivler şeklinde verilmiştir. Yanma nedeniyle yüzeyi yer yer kõrmõzõ bir renk almõştõr. 30

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K04. 179 Eserin Adõ: Çanak Parçasõ Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Yükseklik: 3,2 cm, Ağõz Çapõ: 10.2 cm Kaide Çapõ: 6 cm TR 11 Küçük kum tanecikli, kiremit rengi hamurlu ve parçalar halinde kõrõk olup mevcut parçalarõ yapõştõrõlmõş, yuvarlak ağõzlõ, basit gövdeli, hafif halka dipli, çanağõn yarõsõ kadarõ korunmuştur. Dip kõsmõnda çömlekçi işareti olabilecek kazõma çizgiler ve işaretler vardõr. Yanmadan dolayõ yer yer siyahlaşmõştõr. Kazõ Envanter No: K04. 175 Eserin Adõ: Kabartmalõ Varak Aplik Eserin Yapõldõğõ Madde: Gümüş Ölçüleri: 3.5 x 2.7 cm. Saray Kapõsõ, TR 16 İç içe iki daireye bölünmüş olan parçanõn ortasõnda bir rozet, etrafõnda küçük konsantrik dairelerden oluşan bir kompozisyonla bezenmiş, aplik parçasõnõn etrafõ kõrõk ve noksandõr. 31

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K03. 168 Eserin Adõ: Kabartma bezemeli ve yazõtlõ kaideye ait parçalar (7 Parça). Eserin Yapõldõğõ Madde: Kumtaşõ Ölçüleri: Muhtelif ölçülerde Saray kapõsõ, TR 11 Dikdörtgen prizmatik bir kaideye ait olduğu düşünülen muhtelif ölçülerde yedi ana parçadan oluşmaktadõr. Bu yedi ana parça da daha küçük parçalarõn birleştirilmesiyle oluşmuştur. Parçalar üzerinde Frigce yazõlar, rozet, grifon, el ve ayak kabartmalarõ yer almaktadõr. Kazõ Envanter No: K03. 167 Eserin Adõ: Mimari Parça Eserin Yapõldõğõ Madde: Kumtaşõ. Ölçüleri: 48 x 48 x 10 cm Saray Kapõsõ, TR 11 Orijinalinde kare biçimli bir yastõk mimari parça olup her köşesinde karşõlõklõ uçlarõ iç içe daireler biçiminde şekillendirilmiş, makara biçimli süslemelerle bezelidir. Büyük bir bölümü kõrõk olup yapõştõrõlmõş, alçõyla tamamlanmõştõr. 32

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K03. 159 Eserin Adõ: Rozet Başlõ Çivi Eserin Yapõldõğõ Madde: Tunç Ölçüleri: Uzunluk: 1.2cm, Baş Çapõ: 1.3 cm, Baş Kalõnlõğõ: 0.3 cm TR 06 Baş kõsmõ 8 yapraklõ, rozet şeklinde yapõlmõş aplik çivinin dip kõsmõ uca doğru incelen konik biçimlidir. Kazõ Envanter No: K03. 153 Eserin Adõ: Kapak Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Çap: 22.5 cm, Yükseklik: 8.3 cm TR 07 Küçük tanecikli kum katkõlõ, gri renk hamurlu, yer yer izleri kalmõş kahverengi astarlõ perdahlõdõr. Basõk kubbe formlu, dairesel biçimlidir. Üstte yuvarlak kesitli ilmek kulpludur. Kõrõklarõ yapõştõrõlmõş, alçõyla tümlenmiştir. 33

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K03. 152 Eserin Adõ: Kapak Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Çap: 14,5 cm, Yükseklik: 6 cm TR 07 İri tanecikli kum katkõlõ, koyu gri hamurlu, hamuru renginde astarlõ ve perdahlõ, yuvarlak gövdeli, dõş bükey biçimli, üzeri hafif dairesel kesitli kulplu kapak. Parçalar halinde kõrõk olup, yapõştõrõlarak alçõyla tamamlanmõştõr. Kazõ Envanter No: K03. 151 Eserin Adõ: Vazocuk Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Çap: 7 cm, Yükseklik: 5.5 cm TR 07 Küçük beyaz kum tanecikli, koyu gri hamurlu ve perdahlõ, kahverengi patinalõ, dõşa dönük yuvarlak ağõzlõ, boyundan itibaren genişleyen şişkin karõnlõ, yuvarlak düz diplidir. Kõrõk olup yapõştõrõlmõş, eksik kõsõmlarõ alçõyla tamamlanmõştõr. 34

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K02. 134 Eserin Adõ: Ok Ucu Eserin Yapõldõğõ Madde: Tunç Ölçüleri: Uzunluk: 3.8 cm, Genişlik: 1 cm Yüzey Elips kesitli, sõrtlõ, elips biçimli, yüzeyi aşõnmõş, dip kõsmõnda sap deliği olan, mahmuzlu ok ucu. Mahmuzu kõrõk ve eksik. Kazõ Envanter No: K02.132 Eserin Adõ: Keçi Biçimli Aplik Parçasõ. Eserin Yapõldõğõ Madde: Tunç Ölçüleri: Uzunluk: 44.6 cm Saray Kapõsõ, Taş taban, TR 01 Plaka şeklinde kesilmiş, arka ayaklarõ üzerinde ayağa kalkmõş keçinin karõn bölgesinden aşağõ kõsmõdõr. Üst kõsmõ kesik olup eksiktir. Keçinin kõsa kuyruğu, bacak kaslarõ ve toynaklarõ belirgindir. Bir yere aplik edildiğini gösteren kuyruk ve ayaklarda üç perçin deliği vardõr. Bacak kõsõmlarõnda yer yer kopmalar ve eksikler mevcuttur. 35

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K02. 131 Eserin Adõ: Ok Ucu Eserin Yapõldõğõ Madde: Tunç Ölçüleri: Uzunluk: 2.9 cm, Maksimum Genişlik: 0.9 cm. Yüzey Elips kesitli, çift loblu, uç kõsmõ üçgen biçimli, yüzeyi aşõnmõş, dip kõsmõnda sap deliği olan ok ucu. Kazõ Envanter No: K02. 130 Eserin Adõ: Ok Ucu Eserin Yapõldõğõ Madde: Tunç Ölçüleri: Uzunluk: 3.2 cm, Maksimum Genişlik: 1.1 cm Yüzey Üçgen kesitli, üç sõrtlõ, üçgen biçimli, dip kõsmõ kõrõk, yüzeyi aşõnmõş, dip kõsmõnda sap deliği olan ok ucu. 36

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K02. 128 Eserin Adõ: Aplik Plaka Parçasõ Eserin Yapõldõğõ Madde: Tunç Ölçüleri: Uzunluk: 10.4 cm, Genişlik: 1.6 cm, Kalõnlõk: 0.3 cm Kabul Salonu, TR 02 Dikdörtgen biçimli, karşõlõklõ uzun kenarlarõn üzeri üç sõra şerit çizgiyle bezeli, kõsa kenarlarõndan birinde perçin çivisi dururken diğerinde çivi deliği görülmektedir. Kazõ Envanter No: K00. 123 Eserin Adõ: Kesik Gaga Ağõzlõ Testi Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Yükseklik: 29 cm, Karõn Çapõ: 26 cm, Dip Çapõ: 11 cm CT 23 İri tanecikli kum katkõlõ kiremit rengi hamurlu, yer yer koyu kõrmõzõ astarlõ ve perdahlõdõr. Ucu yuvarlatõlmõş oluk biçimli, kesik gaga ağõzlõ, yuvarlak boyunlu küresel gövdeli, yuvarlak düz diplidir. Ağõz kenarõndan gövde omzuna bağlanan, yuvarlak kesitli kulpludur. Parçalar halinde kõrõk olup yapõştõrõlmõş ve alçõyla tamamlanmõştõr. Kulp altõnda omuzda çömlekçi işareti olabilecek kazõma işareti vardõr. 37

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K00. 122 Eserin Adõ: Ok Ucu Eserin Yapõldõğõ Madde: Tunç Ölçüleri: Uzunluk: 3.4 cm, Genişlik: 0.8 cm Kapadokya Kapõsõ, Yüzey Elips kesitli, çift loblu, uç kõsmõ üçgen biçimli, yüzeyi aşõnmõş, dip kõsmõnda sap deliği olan ok ucu. Dip kõsmõ aşõnmõştõr. Kazõ Envanter No: K00 120 Eserin Adõ: İri Çanak Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Çap: 59 cm, Yükseklik: 22-23.5 cm CT 18 N, Oda 2 tabanõ İri tanecikli kum katkõlõ, kiremit rengi hamurlu, devetüyü astarlõ ve perdahlõ geniş yuvarlak ağõzlõ, derin konik gövdeli, küçük halka diplidir. Karõndan yere doğru uzanan karşõlõklõ iki kulpu, yuvarlak kesitlidir. Gövde üzerinde yer yer siyah lekeler mevcuttur. Kaideye yakõn kõsõmda iki sõra halinde birbirine paralel üç şerit şeklinde yapõlmõş beyaz renkli süsleme izleri görülür. Parçalar halinde kõrõk olup yapõştõrõlarak tümlenmiştir. 38

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K00. 119 Eserin Adõ: Kapak Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Çap: 50 cm, Kalõnlõk: 1.4-1.8 cm CT 18 N, Oda 2 tabanõ İri tanecikli kum katkõlõ, gri-devetüyü hamurlu, yüzeyde yer yer sarõ renkli astar izleri belirgin, alt kõsmõ düz, üst kõsmõ hafif bombeli kenarlarõ yuvarlatõlmõş dairesel biçimli, üst ortada yuvarlak kesitli basõk kulplu kapak. Yanma nedeniyle kõsmen siyahlaşmõş, elde yapõlmõş kapak, parçalar halinde kõrõk olup yapõştõrõlarak tümlenmiştir. Kazõ Envanter No: K00. 118 Eserin Adõ: Kapak Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Çap: 58.8 cm, Kalõnlõk: 2.5 cm CT 18 N, Oda 2 tabanõ İri tanecikli kum katkõlõ, gri-devetüyü hamurlu, yüzeyde yer yer sarõ renkli astar izleri belirgin, alt kõsmõ düz, üst kõsmõ hafif bombeli kenarlarõ yuvarlatõlmõş dairesel biçimli, üst ortada yuvarlak kesitli basõk kulplu kapak. Yanma nedeniyle kõsmen siyahlaşmõş, elde yapõlmõş kapak, parçalar halinde kõrõk olup yapõştõrõlarak tümlenmiştir. 39

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K00. 094 Eserin Adõ: Üç Ayaklõ Kap Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Yükseklik: 16.5 cm, Maximum Çap: 27 cm. CT 23 İri tanecikli devetüyü hamurlu, yanma nedeniyle yüzeyi kõsmen siyahlaşmõş, geniş yuvarlak ağõzlõ, yarõm küre biçimli gövdeli, gövde altõnda uçlarõ dõşa doğru kõvrõk üç adet daire kesitli silindir biçimli ayaklõ kap. Parçalar halinde kõrõk olup yapõştõrõlmõş, alçõyla tümlenmiştir. Kazõ Envanter No: K00. 088 Eserin Adõ: Huni Parçasõ Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Yükseklik: 16 cm, Ağõz Çapõ: 22 cm CT 15 İri tanecikli devetüyü hamurlu kõrmõzõ astarlõ ve perdahlõdõr Çanak ve akõtacak kõsõmlarõ kõrõk ve eksik olan huni, dik kenarlõ, yuvarlak ağõzlõ, akõtacağa doğru daralan konik gövdeli, gövdeden aşağõya doğru silindirik akõtacaklõdõr. 40

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K00. 087 Eserin Adõ: Kesik Gaga Ağõzlõ Testicik Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Yükseklik: 11.9 cm, Karõn çapõ:11 cm, Dip çapõ: 6 cm. CT 18 N İri tanecikli kum katkõlõ devetüyü hamurlu, koyu gri renk astarlõ ve perdahlõdõr. Ucu yuvarlatõlmõş oluk şeklinde kesik gaga ağõzlõ, yuvarlak boyunlu küresel gövdeli, yuvarlak düz diplidir. Ağõz kenarõndan yükselerek gövde omzuna bağlanan, şerit kulpludur. Parçalar halinde kõrõk olup yapõştõrõlmõş, alçõyla tümlenmiştir. Kazõ Envanter No: K00. 086 Eserin Adõ: Yandan Akõtacaklõ Maşrapa Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Yükseklik: 13.6 cm, Dip çapõ: 5.8 cm CT 15 Açõk devetüyü hamurlu ve perdahlõ, yanmadan dolayõ yüzeyi yer yer siyah-gri renkli, yonca ağõzlõ aşağõya doğru daralan yuvarlak boyunlu, küresel gövdeli yuvarlak düz diplidir. Yan tarafõnda ağõz kenarõndan yükselerek gövdeye bağlanan şerit kulpludur. Parçalar halinde kõrõk olup yapõştõrõlarak tümlenmiştir. 41

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K00. 085 Eserin Adõ: Kesik gaga ağõzlõ testicik Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş Toprak Ölçüleri: Yükseklik: 13 cm, Karõn çapõ: 10 cm, Dip çapõ: 5 cm TT 22 İri tanecikli kum katkõlõ açõk kahverengi hamurlu, koyu gri renk astarlõ ve perdahlõdõr. Ucu yuvarlatõlmõş oluk biçimli, kesik gaga ağõzlõ, yuvarlak boyunlu küresel gövdeli, yuvarlak düz diplidir. Ağõz kenarõndan gövde omzuna bağlanan, yuvarlak kesitli kulpludur. Parçalar halinde kõrõk olup yapõştõrõlarak tümlenmiştir. Kazõ Envanter No: K98. 075 Eserin Adõ: Araba Aksamõ Parçasõ Eserin Yapõldõğõ Madde: Bakõr Alaşõmõ Ölçüleri: Çap: 5.3 cm, Yükseklik: 3.4 cm TT 21 Araba milinin baş kõsmõna geçirilen kapak. Basit yuvarlak ağõzlõ, dik kenarlõ, sõğ gövdeli, geniş yuvarlak, düz dipli, dip kõsmõnõn bir bölümü kullanõm nedeniyle aşõnarak delinmiş, gövde üzerinde 3 deliği bulunan kap. Yüzeyi korozyona uğramõş olup, konservasyonu yapõlmõştõr. 42

KERKENES KAZISI 2008 YILI ENVANTER FİŞİ Kazõ Envanter No: K98. 074 Eserin Adõ: At Koşum Parçasõ Eserin Yapõldõğõ Madde: Bakõr alaşõmõ Ölçüleri: Uzunluk: 10.8 cm, Dip çapõ:1.8 cm TT 21 Bakõr alaşõmõndan yapõlmõş, yuvarlak kesitli yay biçimli, baş kõsmõ yuvarlatõlmõş ve tek boğumlu, yüzeyi aşõnmõş, dip kõsmõ kõrõlmõş, kenarõnda kopmalar olan at koşum parçasõ. Kazõ Envanter No: K97. 068 Eserin Adõ: Testi Parçasõ Eserin Yapõldõğõ Madde: Pişmiş toprak Ölçüleri: Yükseklik: 32 cm, Karõn Çapõ: 29,5 cm. STT 5 Büyük bir bölümü kõrõk ve eksik olan testi parçasõnõn kõsa boyunlu dairesel gövdeli ve düz dipli olduğu anlaşõlabilmektedir. Soluk kiremit rengi hamurlu, karõn kõsmõ koyu kahverengi ve devetüyü rengi boyayla geometrik bezemelidir. Bir bölümü alçõyla tamamlanmõştõr. 43

EK 4 2008 YILI KERKENES DAĞI ÖREN YERİ ÇALIŞMALARINDA DEPODAN YOZGAT MÜZESİ NE TESLİM EDİLEN ENVANTERLİK ESER LİSTESİ CASE ENVANTER NO ADI CİNSİ DEVRİ FLOOR K08. 230 Sütun Kaidesi Kumtaşõ Demir Çağõ FLOOR K08. 229 Sütun Kaidesi Kumtaşõ Demir Çağõ 1 K03. 167 Mimari Parça Kumtaşõ Demir Çağõ 1 K06. 217 Mimari Parça Kumtaşõ Demir Çağõ 1 K06. 218 Mimari Parça Kumtaşõ Demir Çağõ 1 K06. 222 Mimari Parça Kumtaşõ Demir Çağõ 2 K04. 183 Aslan Heykeli Baş Parçasõ Kumtaşõ Demir Çağõ 2 K03. 168 Yazõt ve Rölyef Parçalarõ (7 Parça) Kumtaşõ Demir Çağõ 2 K08. 228 Kuş Heykeli Ayak Parçasõ Kumtaşõ Demir Çağõ 2 K04. 182 Genç Erkek Heykeli (?) Kumtaşõ Demir Çağõ 3 K98. 072 Yonca ağõzlõ testi Pişmiş Toprak Demir Çağõ 3 K00. 085 Kesik Gaga Ağõzlõ Testicik Pişmiş Toprak Demir Çağõ 3 K00. 086 Yandan Akõtacaklõ Maşrapa Pişmiş Toprak Demir Çağõ 3 K00. 087 Kesik Gaga Ağõzlõ Testicik Pişmiş Toprak Demir Çağõ 3 K00. 088 Huni Parçasõ Pişmiş Toprak Demir Çağõ 3 K00. 123 Kesik Gaga Ağõzlõ Testi Pişmiş Toprak Demir Çağõ 3 K03. 151 Vazocuk Pişmiş Toprak Demir Çağõ 3 K04. 179 Tabani Frig Grafitili Pişmiş Toprak Demir Çağõ 4 K03. 147 Üç Ayaklõu Kap Kumtaşõ Demir Çağõ 4 K97. 068 Testi Parçasõ Pişmiş Toprak Demir Çağõ 4 K03. 152 Kapak Pişmiş Toprak Demir Çağõ 4 K03. 153 Kapak Pişmiş Toprak Demir Çağõ 3 K00. 094 Üç Ayaklõ Kap Pişmiş Toprak Demir Çağõ 4 K05. 214 Çanak Pişmiş Toprak Demir Çağõ 5 K00. 120 İri Çanak Pişmiş Toprak Demir Çağõ 5 K00. 119 Kapak Pişmiş Toprak Demir Çağõ 5 K00. 118 Kapak Pişmiş Toprak Demir Çağõ 6 K96. 030 Kemer Ucu Altin Demir Çağõ 6 K05. 215 İçi Ahşap Dolgulu Bymõz Altin Demir Çağõ 6 K04. 175 Kabartmalõ Varak Aplik Gümüş Demir Çağõ 6 K98. 073 Kabartma Süs Tunç Demir Çağõ 6 K03. 159 Rozet Başlõ Çivi Tunç Demir Çağõ 6 K00. 105 İnge Tunç Demir Çağõ 6 K00. 122 Ok Ucu Tunç Demir Çağõ 6 K02. 124 Fibula Tunç Demir Çağõ 6 K02. 130 Ok Ucu Tunç Demir Çağõ 6 K02. 131 Ok Ucu Tunç Demir Çağõ 6 K02. 134 Ok Ucu Tunç Demir Çağõ 6 K02. 128 Aplik Plaka Parçasõ Tunç Demir Çağõ 6 K98. 075 Araba Aksamõ Parçasõ Bakõr Alaşõmõ Demir Çağõ 6 K98. 074 At Koşum Parçasõ Bakõr Alaşõmõ Demir Çağõ 6 K02. 132 Keçi Biçimli Aplik Plaka Tunç Demir Çağõ 6 K07. 227 Saç Klasõ Tunç Demir Çağõ 6 K99 082 At Koşum Bağõ Cialõ Taş Demir Çağõ 44

EK 5 Ulaşõm Deneme Açmalarõndan Alõnõp Yõkõcõ Analiz İçin Gönderilmiş Olan Toprak Örnekleri 1 kutu: 15 torba toprak örneği TT33 3 torba TT35 3 torba TT36 3 torba TT37 3 torba TT38 3 torba 13 metal kutu toprak mikromorfoloji örneği TT33 3 kutu TT35 3 kutu TT36 2 kutu3 TT37 2 kutu TT38 3 kutu 45

EK 6 Yõkõcõ Analiz İçin Gönderilmiş Olan Metal Örnekleri AŞINDIRMASIZ ÖRNEKLEME Bakõr, bakõr alaşõm, kurşun ve kurşunlu gümüş objeler, ultra saf damõtõlmõş su ve %3.0 EDTA ile hazõrlanmõş çözeltiye batõrõlarak örneklenmiştir. Elli sekiz (58) adet obje örneklenmiştir (Bkz. aşağõda Tablo 1). Bakõr ve bakõr alaşõm objeler çözeltide 24 saat tutulurken, kurşun ve kurşunlu gümüş objeler 30 60 dakika arasõ tutulmuştur. Çözeltiler alõnarak 20 ml. lik şişelerde depolanmõştõr. Bunun ardõndan objeler, ultra saf damõtõlmõş su ile temizlenerek Kerkenes Dağ deposunda depolanmak üzere stabilize edilmiştir. AŞINDIRMALI ÖRNEKLEME Bazõ bakõr, bakõr alaşõm, kurşun, paslanmõş kurşunlu gümüş ve cam objeler aşõndõrmalõ örnekleme için seçilmiştir. Tanõmlayõcõ olmayan objelerin anahtar alanlarõ seçilerek, örnekler birleşmeyen parçalardan stratejik bir şekilde çõkarõlmõş veya toplanmõştõr. Toplam 25 obje aşõndõrmalõ olarak örneklenmiştir (Bkz. aşağõda Tablo 2). Örnekler 1,0 mm ile 4,0 mm arasõndaki boyutlarda alõnmõş ve aluminium folyolar içerisine konarak 20 ml. lik hava geçirmez şişelerde depolanmõştõr. VARIŞ Hem aşõndõrmasõz hem aşõndõrmalõ tekniklerle alõnan örnekler, analiz için Los Angeles taki California Üniversitesi Cotsen Arkeoloji Enstitüsüne gönderilecektir. ÇÖZELTİ ÖRNEKLERİ # ÖRNEK NUMARASI OBJE AÇMA 1 1 Cu-alaşõm levha parçasõ TR11 2 2 Cu-alaşõm levha parçasõ TR15 3 3 Cu-alaşõm rulo levha parçasõ TR14 4 4 Cu-alaşõm iğne parçasõ TR16 5 5 Ag şerit parçasõ TR15 6 6 Cu-alaşõm iç dolgu (?) TR02 7 7 Pb eriyik TR16 8 8 Pb eriyik TR16 9 9 Pb eriyik TR16 10 10 Cu- alaşõm levha parçasõ TR16 11 11 Cu-alaşõm tel parçasõ TR17 12 12 Cu-alaşõm iğne parçasõ TR01 13 13 Cu-alaşõm at parçasõ TR21 14 14 Cu-alaşõm plaka parçasõ TR06 15 15 Ag sikke YÜZEY 16 16 Pb eriyik TR17 17 17 Cu-alaşõm levha parçasõ TR17 18 18 Cu-alaşõm tabaka TR17 19 19 Cu-alaşõm çivi parçasõ TR21 20 20 Cu-alaşõm cõmbõz CT50 21 21 Cu-alaşõm rozet iğnesi TR06 22 22 Cu-alaşõm ok ucu YÜZEY 23 23 Cu-alaşõm ok ucu YÜZEY 46

24 24 Cu-alaşõm ok ucu YÜZEY 25 25 Cu-alaşõm ok ucu YÜZEY 26 26 Cu-alaşõm ok ucu TR14 27 27 Ag raptiye TR16 28 28 Pb-Ag pas TR16 29 29 Cu-alaşõm plak parçasõ TR17 30 30 Cu-alaşõm iğne parçasõ TR15 31 31 Ag çivi TR21 32 32 Cu-alaşõm çivi TR21 33 33 Cu-alaşõm TR17 34 34 Cu-alaşõm kalõplanmõş parça TT31 35 35 Cu-alaşõm iğne parçasõ TT27 36 36 Cu-alaşõm şiş parçasõ TR04 37 37 Cu-alaşõm tabaka parçasõ TR03 38 38 Cu-alaşõm boru parçasõ TR02 39 39 Cu-alaşõm tabaka parçasõ TR02 40 40 Cu-alaşõm boru parçasõ TR02 41 41 Cu-alaşõm çivi parçasõ TR21 42 42 Cu-alaşõm çivi parçasõ TR21 43 43 Cu-alaşõm çivi parçasõ TR21 44 44 Cu-alaşõm çivi parçasõ TR21 45 45 Cu-alaşõm çivi parçasõ TR21 46 46 Cu-alaşõm tabaka parçasõ TR01 47 47 Cu-alaşõm şerit parçasõ TR02 48 48 Ag folyo TR05 49 49 Cu-alaşõm tabaka parçasõ TR16 50 50 Cu-alaşõm ok başõ TR08 51 51 Ag çivi TR11 52 52 Cu-alaşõm tabaka parçasõ TR01 53 53 Cu-alaşõm iğne parçasõ TT25 54 54 Cu-alaşõm iğne parçasõ TT25 55 55 Cu-alaşõm eriyik TR11 56 56 Cu-alaşõm tabaka parçasõ TR15 57 57 Cu-alaşõm tabaka parçasõ TR15 58 58 Pb metal (külçe?) ST05 Tablo 1: Çözelti örnekleri. 47

KATI METAL ÖRNEKLERİ # ÖRNEK NUMARASI OBJE AÇMA 1 7 Pb eriyik TR16 2 8 Pb eriyik TR16 3 16 Pb eriyik TR17 4 19 Cu - alaşõm TR21 5 28 Pb-Ag pas TR16 6 34 Cu-alaşõm kalõplanmõş parça TT31 7 35 Cu-alaşõm iğne parçasõ TT27 8 37 Cu-alaşõm tabaka parçasõ TR03 9 52 Cu-alaşõm tabaka parçasõ TR01 10 53 Cu-alaşõm iğne parçasõ TT25 11 54 Cu-alaşõm iğne parçasõ TT25 12 55 Cu-alaşõm eriyik TR11 13 56 Cu-alaşõm tabaka parçasõ TR15 14 58 Pb parçasõ (külçe?). ST05 15 59 Cu-alaşõm parça TR15 16 60 Cu-alaşõm tabaka parçasõ TR01 17 61 Cu-alaşõm iğne parçasõ TT15 18 62 Cu-alaşõm iğne parçasõ TT21 19 63 Pb-Ag pas TT20 20 64 Cu-alaşõm iğne parçasõ CT18 21 65 Cu-alaşõm iğne parçasõ CT18 22 66 Cu-alaşõm şerit parçasõ TT15 23 67 Cu-alaşõm boru parçasõ CT27 24 glass 01 Cam parçasõ TR16 25 glass 02 Cam parçasõ TR11 Tablo 2: Katõ metal örnekleri. 48