Yrd.Doç.Dr. Ali EKŞİ a_eksi@yahoo.com Ege Üniversitesi
ÖĞRENİM HEDEFLERİ Aracın mekaniği ile ilgili temel bilgilere sahip olmak, Ambulanstaki küçük arızaları tanıyabilmek ve sorun giderebilmek, Ambulansın etkin ve güvenli kullanımı için temel bilgileri öğrenmektir.
Akümülatör (Akü) Son yıllarda aküler, bakım istemeyen, asidi konmuş ve kullanıma hazır olarak satılmaktadır. Bu akülerin üzerinde şarj göstergesi bulunmakta, sürücü bu gösterge vasıtası ile akünün durumu hakkında bilgi edinebilmekte, şarj veya saf su ihtiyacını saptayabilmektedir. Göstergenin yeşili göstermesi, akünün şarjlı ve sorunsuz çalışacağını, siyah akünün şarja ihtiyacı olduğunu, beyaz ise saf su eklenmesi gerektiğini göstermektedir.
Akünün ömrünü uzatmak ve beklenmedik arızalar ile karşılaşmamak için yapılması gerekenler; Akü araca bağlanırken önce pozitif kutup başı sonra negatif kutup başı bağlanmalıdır. Sökme işlemi sırasında ise bu işlemin tam tersi yapılmalıdır. Akünün, araca monte edildikten sonra hareket etmemesi, sarsıntı yapmaması gerekir. Eğer akü araç çalışır durumda iken sarsıntı yapıyorsa altı ve yanları sünger ile desteklenmelidir. Kutup başlarının oksitlenmeme-sine dikkat edilmeli, korumak için kutup başlarına gres yağı veya vazelin sürülmelidir. Oksitlenmiş kutup başları sadece ılık su ve yumuşak fırçalar ile temizlenmelidir.
Doğru takviye yapmak için (1) Öncelikle boş akü ve takviye yapılacak akünün geriliminin ve kapasitesinin aynı olmasına dikkat edilmelidir. Bu bilgiler akülerin üzerinde yazmaktadır. Her iki aracın da gereksiz lamba ve aksesuarları kapatılmalıdır, acil araçta medikal ekipmanların çalışmadığına ve ya şarj olmadığına emin olunmalıdır. Böyle bir durumda cihazların zarar görebileceği unutulmamalıdır. Araçlar birbirine temas etmeyecek şekilde yaklaştırılmalıdır. Araçların başka bir iletken ile bir birine bağlı olmadığına emin olunmalıdır. Böyle bir durumda pozitif uçlar birbirine bağlandığında araçların tamamında elektrik enerjisi oluşur.
Doğru takviye yapmak için (2) Takviye işlemi için akü kutup başları veya var ise motor bölümünde bulunan kutup başı olarak dizayn edilmiş parçalar kullanılmalıdır. Yine negatif kutup başları için kullanılabilecek parçalar kullanma kılavuzunda belirtilmektedir. Takviye kablosunun pozitif (kırmızı kablo) ucu önce takviye yapılan pozitif kutup başına, sonrada takviye alınan pozitif kutup başına bağlanmalıdır.
Doğru takviye yapmak için (3) Takviye kablosunun negatif (siyah kablo) ucu, araç kullanma kılavuzunda belirtilen, negatif kutup olarak kullanılabilecek yere bağlanmalıdır. Bağlantılar tamamlandıktan sonra takviye yapılan araç aküsünün boşalmaması için, çalıştırılmalı ve rölantide bekletilmelidir. Boş olan akünün yeterli elektriği alabilmesi için birkaç dakika beklenip diğer araç da çalıştırılmalıdır. Motor çalıştırıldıktan sonra kablolar hemen çözülmemelidir. Motor 5 dakika kadar 2000 devirde çalıştırılarak beklenmelidir. Takviye kabloları önce negatif uçlar sonrada pozitif uçlar olmak üzere dikkatli bir şekilde çıkarılmalıdır. Akü takviyesi başka bir akü olmaksızın akü takviye cihazları ile de yapılabilir.
Motor yağının kontrolü sırasında dikkat edilmesi gerekenler; Araç mutlaka düz bir zeminde olmalıdır. Motor soğuk iken, yağ seviyesi kontrol edilmemelidir. Motor stop edildikten hemen sonra yağ kontrolü yapılmamalıdır. Motor stop ettikten sonra 3 5 dakika beklenip motor soğumadan kontrol yapılmalıdır.
Soğutma sistemine su ilave edilirken dikkat edilmesi gerekenler; Antifriz konulacaksa mutlaka araç kullanma kılavuzunda belirtilen özelliklerde antifriz konulmalıdır. Sisteme su konulacak ise, mümkünse saf su tercih edilmelidir. Eğer saf su bulunamazsa, sertlik derecesi düşük (kireçsiz) su konul-malıdır. Sıcak motora soğuk su ya da antifriz konulmamalıdır. Bu silindir bloğu ile birlikte bağlantı hortumlarının çatlamasına neden olur. İdeal olanı motor sıcak iken, ılık su veya antifrizin eklenmesidir.
Motorun hararet yapmasının nedenleri Radyatörde su azalmıştır. Radyatör petekleri paslanmış ya da tıkanmıştır. Vantilatör kayışı kopmuş ya da gevşemiştir. Termostat arızalanmıştır. Motor yağı azalmıştır. Motor soğutma kanalları kireçlenmiş ya da tıkanmıştır. Fan otomatiği arıza yapmıştır. Motor uygun vites ve hızda kullanılmamaktadır.
Lastiğin performansını ve ömrünü etkileyen faktörler; Hava basıncı; Lastik araç kullanma kılavuzunda tavsiye edilen miktarda şişirilmelidir. Lastik hava basıncı kontrolü, lastikler soğukken yapılmaya özen gösterilmelidir. Isınmış lastiklerin basıncı daha yüksek çıkacaktır. Lastikte hava basıncı düşük olursa, lastikler kenarlardan yıpranır, direksiyon zor döner, fren mesafesi kısalır ve enerji kaybı olur. Lastik hava basıncı yüksek olursa, lastikler orta bölümden yıpranır, fren mesafesi uzar, araçta zıplamalar olur. Rot ayarı; aracınızın mekanik ve süspansiyon sistemlerindeki arızalar nedeni ile direksiyon ve araç yönünün aynı olmaması durumunda araçta rot ayarı yapılmalıdır. Balans ayarı; lastik balans ayarının bozuk olması durumunda lastik titreme yapar. Bu titreme yüksek hızlarda direksiyonda da hissedilir ve direksiyon hakimiyetini zorlaştırır. Balanssızlığın nedeni jant ve lastiğin uygun olarak eşlenmemesinden kaynaklanır. Lastiklerin periyodik olarak yer değiştirilmesi; araç lastikleri periyodik olarak 6 ayda bir ya da her 10.000 kilometrede bir yer değiştirilerek bütün lastiklerin aşıntılarının aynı olması sağlanır. Diş derinliği; Diş derinliğinin 1.6 mm altına düşmesi kaza riskini arttırır. Kış aylarında diş derinliği 3 mm nin altına düşmüş lastikler kullanılmamalıdır.
Kar Lastikleri Araçlarda kullanılan normal lastikler soğukta sertleşir ve tutunma özelliklerini yitirir. Kar (kış) lastikleri ise soğukta yumuşar ve yola daha iyi tutunurlar. Kar lastiklerinin çivili ve vakumlu olmak üzere iki farklı çeşidi bulunmaktadır. Çivili lastikler, kuru zemine temas ettiğinde yola ve araca zarar verebileceği için ülkemiz koşullarına çok uygun değildir. Kar lastiklerin de agresif sırt kısımları ile birlikte binlerce zigzag kanalcıkları bulunmaktadır. Bu kanalcıklar karlı yollarda aracın yola tutunma özelliğini arttırmakla birlikte sessiz ve yumuşak bir sürüş sağlar. Kar lastikleri kuru zeminlerde kullanılmamalıdır. Kar lastikleri kuru zeminlerde kullanılırsa, lastik çabuk aşınır. Bununla birlikte, kar lastiği kullanan araçlarda, fren mesafesi yağışlı ve karlı havalarda % 30 40 oranında azalırken, kuru zeminde % 20 oranında uzar. Yolda buzlanma olması durumunda kar lastiklerinin etkinliği azalmaktadır. Bu nedenle 7 o C nin altındaki hava sıcaklıklarında, kar lastiği kullanan araçlara da zincir takılmalıdır. Kar lastiklerinin diş derinliği 6 mm nin altına düştüğünde özelliklerini yitirir.
Kar Zincirinin Takılması (1) Ambulanslarda, genellikle gergili klasik patinaj zinciri kullanılmaktadır. Öncelikle, zincir ve gergi lastiği kontrol edilir. Kopmuş zincirler ve gergi lastikleri kullanılmamalıdır. Zincir, baklaları düzgün olacak ve tekerleği ortalayacak şekilde tekerleğin arka kısmına yerleştirilmelidir. Araç zincirin üzerine, tekerlek zinciri tam ortalayacak şekilde çıkarılır.
Kar Zincirinin Takılması (1) Zincir tekerleği saracak şekilde, zincir kancaları takılır. Zincirdeki bütün boşluklar alınır ve gergi lastiği takılır. Araç 100 metre kadar hareket ettirilerek, zincir baklaları ve gergi tekrar kontrol edilir.
Araç lastikleri ile ilgili tavsiyeler Bozuk yollarda yüksek hız ile araç kullanmayın. Araç lastiklerinizin basıncını stepne ile birlikte düzenli olarak kontrol edin. Kış aylarında diş derinliği 3 mm' den az olan lastikleri kullanmayın. Lastiğinizi kaldırım kenarlarına ve sivri yüzeylere çarpmaktan kaçının. Diş derinliği 1,6 mm ye düşen lastikleri mutlaka değiştirin. Karlı ve buzlu yollarda lastiğinizin hava basıncını kesinlikle düşür-meyin. Supap kapaklarını kapalı tutun. Lastiklerinizi yenisi ile değiştirirken, üretim tarihi üzerinden 5 yıl geçmiş ve üzerinde çatlaklar oluşmuş lastikleri tercih etmeyin. Patlamış ya da havası çok azalmış lastiklerle yola devam etmeyin.
Araç lastiğinin değiştirilmesi sırasında dikkat edilmesi gerekenler (1) Motoru mutlaka stop edin, el frenini çekin. Gerekirse takoz kullanın. Lastiğinizi mümkün olduğunca zemini düz olan bir yerde değiştirmeye çalışın. Eğer yolda kalmışsanız, aracınızı trafiği etkilemeyecek şekilde yolun sağına çekip, uyarı ışıklarınızı yakın. Aracı boş viteste bırakmayın, araç yokuş aşağı bir pozisyonda ise geri vitese, yokuş yukarı bir pozisyonda ise, birinci vitese alınız.
Araç lastiğinin değiştirilmesi sırasında dikkat edilmesi gerekenler (2) Stepne, bijon anahtarı ve krikonuzu hazırlayın. Araçta jant kapağı var ise, uygun bir şekilde (var ise özel anahtarı ile) çıkarın. Krikoyu uygun şekilde yerleştirin.
Araç lastiğinin değiştirilmesi sırasında dikkat edilmesi gerekenler (3) Kriko ile aracı kaldırmadan bijonları gevşetin. Stepneyi hazırlayın, kriko ile aracı kaldırırken, stepneyi krikoda çıkabilecek bir problemden dolayı beklenmedik bir durum ile karşılaşmamak için aracın altına koyun. Araç kaldırıldıktan sonra, bijonları karşılıklı sökün. Söktüğünüz lastiği aracın altına koyup stepneyi alıp yerine yerleştirin. Bijonları yerleştirdikten sonra, önce el ile daha sonra bijon anahtarı ile karşılıklı sıkın. Aracı krikodan indirdikten sonra bijonları tekrar sıkın. Arada bir bijonların sıkılığını kontrol edin. Gevşeme var ise sıkın. Araç lastiği en kısa sürede yaptırılıp, stepne ile değiştirilmelidir.
Frenlerin tutmamasının veya zayıflamasının nedenleri Fren hidroliğinin eksilmesi, Sistemden kaçak olması, Sistemdeki kaçaktan dolayı balataların yağlanması, Balataların aşınması, Hidrolik fren sistemine hava girmesi, Fren ayarının bozuk olması, Westinghouse da arıza olması durumunda, Lastiklerin aşıntılarının farklı olması gibi durumlarda fren sisteminin etkinliği azalır.
Fren sisteminde dikkat edilmesi gereken durumlar Fren pedalı kademeli olarak aşağıya inmemelidir. Sert bastığınızda pedal bir noktada durmuyorsa, sistemden yağ kaçağı olabilir. Fren pedalında yaylanma hissedilmemelidir. Eğer, pedal basma noktasında yaylanıyorsa, fren sistemine hava girmiş olabilir. Fren lambaları çalışır durumda olmalıdır. Balatalar yüksek basınca, sert frenlere dayanıklı olmalıdır. Mümkün olduğunca orijinal parçalar kullanılmalıdır. Fren hidrolik yağını nöbet öncesi mutlaka kontrol edin, az miktarda azalmaları bile dikkate alın. Fren basıldığında, fren pedalı yarıdan daha fazla düşmemelidir. Böyle bir durumda mutlaka aracınızın frenlerini kontrol ettiriniz. Frenlerin tekerler üzerindeki etkisi eşit olmalıdır. Fren sırasında araçta çekme olmamalıdır. Hava sıcaklığı sıfırın altında ise, nöbetten önce mutlaka fren sistemini deneyin (Örneğin 30 km/ saat hız ile). El freni çalışır durumda olmalıdır.
Marş sisteminde arızanın belirlenmesi Farlar yanmıyor Akünüzün şarjı bitmiş olabilir. Değiştirin veya şarj edin. Açık olan farlar marşa basıldığında sönüyor. Arıza akü kutup başlarında olabilir. Kirli kutup başlarını temizleyip tekrar sıkın. Marş motoru dönmüyor Açık olan farlar marşa basıldığında biraz zayıflıyor. Marş dişlisi volan dişlisine geçmiyor, marş motorunda aşırı direnç veya açık devre olabilir. Açık olan farlar marşa basıldığında çok zayıflıyor. Çok soğuk havalarda akü şarjı yeterli olmadığı zamanlarda bu durum ortaya çıkabileceği gibi marş motorunda da problem olabilir. Marşa basıldığında farlar parlak bir şekilde yanmaya devam ediyor. Marş devresinde açık devre olabilir veya kumanda devresinde açıklık olabilir. Marş motoru yavaş dönüyor ve araç çalışmıyor. Havanın çok soğuk olması, akü şarjının yeterli olmaması veya çalıştırmak için aracın marşına uzun süre basılması gibi nedenlerinin yanı sıra, marş motorunda da problem olabilir. Marş motoru normal çalışıyor fakat araç çalışmıyor. Muhtemelen araç motorunda problem var. Yakıt sistemi ya da ateşleme sistemi arızalı olabilir. Şema I.1:Marş sistemi arıza şematiği
Motor çalışmıyor Motor boğulmuş olabilir Motor sıcakken stop etti ve sonrasında çalışmıyor Yakıt sisteminde hava-yakıt karışımında problem olabilir Çok soğuk havada motor yağı kalınlaşmış olabilir Motor soğuk havada çalışmıyor Zayıf olan akü soğuktan iyice zayıflamış olabilir Antifriz yok ise, soğutma sistemindeki su donmuş olabilir Şema I.2: Motor arıza şeması
Marşa Basıldığında motor çalışmıyor Yakıt göstergesi uyarı veriyor Yakıtınız bitmiş olabilir Marşa basıldığında marş motoru normal çalışıyor Yakıt Göstergesi arızalı olduğu için doğru göstermiyor olabilir Yakıt göstergesi uyarı vermiyor Yakıt filtresi veya enjektörler tıkanmış, yakıt pompası çalışmıyor olabilir Buji arızalı olabilir veya bujiye elektrik gelmiyor olabilir Farlar parlak çalışıyor Marş motoru veya kontak anahtarı arızalı olabilir Marş motoru dönmüyor ya da yavaş dönüyor Farlar çalışmıyor veya zayıf Akü zayıf veya boş olabilir Kutup başlarının bağlantısı çıkmış veya oksitlenmiş olabilir Şema I.3: Motor arıza şeması
Motor çalışıyor ama (1); Motora yeteri kadar yakıt gelmiyor ve çok fakir çalışıyor olabilir Birkaç saniye sonra stop ediyor Yakıt hortumlarında problem olabilir Karbüratör veya enjektörler tıkalı olabilir Hava filtresi çok kirli olabilir Araç hiç hareket etmiyor ya da çok az hareket ediyor Yakıt sisteminde çok fakir veya zengin karışım olabilir Gaz kelebeği çalışmıyor olabilir Güç aktarma organlarında kırık ya da başka bir problem olabilir Egzoz sisteminde tıkanıklık olabilir Şema I.4: Motor arıza şeması
Motor çalışıyor ama (2); Belli bir süre sonra devir düşerek stop ediyor Hava filtresi ya da yakıt sistemindeki başka bir problemden dolayı motor çok zengin çalışıyor olabilir Fan çalışırken titreşim oluyor Pervane ayarsız veya dönerken bir yerlere temas ediyor Titreşimli çalışıyor Fanın çalışmadığı durumda da titreşim oluyor Krank milinde arıza olabilir (daha öncesinde ön darbeli kaza yapmış araç) Şema I.5: Motor arıza şeması
Motor çalışıyor ama (3); Hava filtresi tıkalı olabilir Araç egzozundan siyah duman çıkıyor Buji tırnağı ayarsız olabilir Hava filtresi pislenmiş veya tıkalı olabilir Buji tırnak ayarı bozuk olabilir Aracın yakıt sarfiyatı arttı Rölanti ayarı yüksek olabilir Dizel motorlarda yakıt sistemi veya enjektörler kirlenmiş olabilir Şema I.6:Motor arıza şeması
Aydınlatma sistemi problemleri Sigorta atmış olabilir Aynı devreye bağlı lambaların hiç biri yanmıyor Lambaları komuta eden anahtar bozulmuş olabilir Lambanın ampulü patlamış olabilir Aynı devreye bağlı lambaların sadece biri yanmıyor Ampulün kablosu çıkmış ya da paslanmış olabilir Aynı devreye bağlı lambaların ışık şiddeti farklı Sönük yanan ampulün kablosu gevşemiş ya da oksitlenmiş olabilir Şema I.7: Aydınlatma sistemi problemleri
Motorda performans kaybı var (Devir ile hız birbirini tutmuyor) Termostat arızalı olabilir Hava filtresi pislenmiş olabilir Buji arızalı olabilir Performans kaybı var (Devir ile hız birbirini tutmuyor) Debriyaj balatası aşınmış ve ya diğer güç aktarma organlarında arıza olabilir Yakıt kalitesiz ya da fakir karışım olabilir Yakıt filtresi pislenmiş olabilir Şema I. 8: Motor performans kaybı şeması
Araç vites problemleri Vites değişmiyor ya da gürültülü değişiyor İlk denemenizde vites değişmedi ya da gürültü yaptı Problem geri viteste Problem ileri viteste Aracın tam olarak durduğundan emin olun Debriyaja tam olarak bastığınızdan emin olun Vites hala geçmiyorsa, ayağınızı debriyajdan tam olarak çekip tekrar basın. Bütün bunlara rağmen vites değişmiyor ya da gürültü yapıyorsa Debriyaj balatası aşınmış olabilir Vites dişlisi arıza yapmış olabilir. Şema I.9: Vites problemleri şeması
Motor yağ problemleri Motorda yağ kaçağı olabilir (her nöbet öncesi mutlaka motorun altını kontrol edin) Motor yağı eksiliyor Motor elemanları aşındığı için motor yağ yakıyor olabilir Motor yağı sulanmış (Yağda köpürme meydana gelmiştir) Su muhtemelen silindir kapak contasındaki arızadan dolayı girmiştir Termostat arızalı olabilir Soğuk havalarda normal bir durumdur Motor yağı kalınlaşmış Yağ değişim zamanı geçmiş olabilir Motor elemanlarındaki arızadan dolayı yağ kalınlaşıyor olabilir Şema I.10: Motor yağ problemleri şeması
UNUTULMAMASI GEREKENLER (1) 1. Araç sürücüsü, arızaları kendi gidermek yerine, aracı teknik servise götürmeyi tercih etmelidir. 2. Bakım istemeyen akülerde, göstergenin yeşili göstermesi, akünün şarjlı ve sorunsuz çalışacağını, siyah, akünün şarja ihtiyacı olduğunu, beyaz ise, saf su eklenmesi gerektiğini göstermektedir. 3. Motor çalışırken akü sarsıntı ya da titreme yapmamalıdır. 4. Akü kutup başlarını oksitlenmeden korumak için, gres yağı ya da vazelin sürülebilir. 5. Oksitlenmiş olan aküler, ılık su ve yumuşak fırça ile temizlenmelidir. 6. Birkaç denemede çalışmayan motor için, tekrar tekrar marşa uzun süre basılmamalıdır. 7. Akünün boşalmasına bağlı, aracın çalıştırılamadığı durumlarda en doğru çalıştırma yöntemi, boş akünün takviye edilmesi yöntemidir. 8. Takviye işlemi yapılırken araçta bulunan tıbbi cihazların çalışmadığına ve şarj olmadığına emin olunmalıdır. 9. Takviye yapılan akü ile boş akünün, gerilim ve kapasitelerinin aynı olmasına dikkat edilmelidir. 10. Araç çalıştırılırken, marşa basma süresi 15 saniyeyi geçmemelidir. 11. Dizel araçlar çalıştırılırken, kontak açılıp 15-20 saniye beklendikten sonra marşa basılmalı, yani kızdırma bujilerinin silindir içerisindeki havayı ısıtması beklenmelidir.
12. Hava filtresi belli aralıklarla temizlenmelidir. UNUTULMAMASI GEREKENLER (2) 13. Yağ göstergesinin yanması, herhangi bir nedenle, yağ seviyesin düştüğünü gösterir. Böyle bir durumda araç hemen stop edilmelidir. 14. Motor yağ seviyesi kontrol edilirken, araç düz bir zeminde olmalıdır. 15. Vantilatör kayışının koptuğunu ilk olarak şarj göstergesi ikaz eder. 16. Vantilatör kayışının sıkılığı, parmak ile bastırıldığında, 1-15 cm esneyecek şekilde ayarlanmalıdır. 17. Araç sigortalarından biri attığında, önce neden araştırılmalı ve sorun giderilmeden yenisi takılmamalıdır. 18. Eğer aynı devreye bağlı lambalardan birisi yanıp diğeri yanmıyorsa muhtemelen ampul patlamıştır. 19. Aracın devri ile hızının birbirini tutmamasının nedeni, debriyaj balatasının aşınması olabilir. 20. Lastik hava basıncının düşük olması durumunda, lastik zor döner ve fren mesafesi uzar. 21. Lastik hava basıncının yüksek olması durumunda, araçta zıplamalar olur ve fren mesafesi uzar. 22. Araç yönü ile direksiyon yönünün aynı olmaması, rot ayarının bozuk olduğunu gösterir.
UNUTULMAMASI GEREKENLER (3) 23. Araç direksiyonundaki titremelerin nedeni, balans ayarının bozuk olması olabilir. 24. Lastik diş derinliğinin 1.6 mm nin altına düşmesi, kaza riskini arttırır. 25. Kış aylarında diş derinliği 3 mm nin altına düşmüş lastikler kullanılmamalıdır. 26. Kar lastiklerinin kuru zeminde kullanılması hem lastiklerin erken aşınmasına, hem de fren mesafesinin uzamasına neden olur. 27. Karlı ve buzlu yollarda, lastik hava basıncı kesinlikle düşürülmemelidir. 28. Çok soğuk havalarda el freni çekili bırakılmamalıdır. 29. Marj motorunun normal devrinde dönüyor olması, akü şarj durumunun yeterli olduğunu gösterir. 30. Motorun çok soğuk havada çalışmamasının nedeni, motor yağının kalınlaşması olabilir. 31. Egzozdan siyah duman çıkmasının nedeni, hava filtresinin çok kirlenmiş olması olabilir. 32. Motor yağının sürekli eksilmesinin nedeni, motordan yağ kaçağı olabilir.
BÖLÜM SONU DEĞERLENDİRME