İÇİNDKKtLEk " ' : ' ' _ I - S a v T a ~% GİRİŞ.:, r.. 1 BİRİNCİ BÖLÜM KOOPERATİFLERİN HUKUKÎ NİTELİĞİ VE VERGİ HUKUKUNDAN DOĞAN YÜKÜMLÜLÜKLERİ I. KOOPERATİF HAKKINDA GENEL BİLGİLER 3 A. Kooperatifin Tanımı ve Nitelikleri 3 B. Kooperatiflerin Hukuki Niteliği...;;;{....4 C. Kooperatif ilkeleri,. LÛ 6 1. Serbest Giriş ilkesi.i...l 6 2. Demokratik Yönetim tikesi r.,...:. 6 3. Sermayeye Sınırlı Faiz Verilmesi ilkesi 6 4. Risturn Verilmesi ilkesi 6 5. Kooperatif Eğitiminin Geliştirilmesi ilkesi 7 6. Kooperatiflerle işbirliği ilkesi 7 D. Ülkemizde Kooperatiflerin Yasal Durumu... 7 II. KOOPERATİFLERİN VERGİ HUKUKUNDAN DOĞAN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 8 A. Vergi Yükümlüsü Kavramı.».8 B. Vergi Yükümlülüğünden Doğan Maddi ödevler 8 C. Vergi Yükümlülüğünden Doğan Şekli Ödevler '. 9 1. Kooperatiflerin Yapacakları Bildirimler...9 a) Vergi Dairesine Yapılacak Bildirimler 9 (1) İşe Başlama ve Değişikliklerin Bildirilmesi 9 aa) işe Başlamanın Bildirimi 9 bb) Adres Değişikliğinin Bildirirrıi.,. 9 cc) İş Değişikliğinin Bildirimi M 10 dd) İşletmede Değişikliğin Bildirimi 10 ee) işi Bırakmanın Bildirimi 10 ff) Tasfiye ve iflas Halinde Bildirim 10 (2) Bildirimlerde Süre ve Şekil 11 b) Belediyeye Yapılacak Bildirimler 11 2. Kooperatiflerin Beyanname Verme Yükümlülükleri 11 a) Vergi Yükümlüsü Olarak Yapacakları Beyan 12 b) Vergi Sorumlusu Olarak Yapacakları Beyan 12 3. Kooperatiflerin Defter Tutma Yükümlülükleri 13 a) Defter Tutmanın Yasal Dayanağı 13 b) Defter Tutmanın Başlaması ve Sona Ermesi 13 c) Defterlerin Tasdiki 13 I
Sayfa JV^ ' d) Kooperatiflerin Tutacakları Defterler ^ (1) Yasal Defterler l4 (2) Diğer Yasal Defterler }4 (3) Yardımcı Defterler, j4 4. Defter Kayıtlarını Belgeleme Yükümlülüğü, \ş 5. Defterlerin ve Evrakın Saklanması, İbrazı Yükümlülüğü ( j5 a) Saklama Yükümlülüğü t b) Gösterme Yükümlülüğü 6. Şekli Yükümlülüklerin Yerine Getirilmemesinin Sonuçları jg a) Vergi Dairesine Yapılacak Bildirimlerin Yapılmaması j6 b) Yasal Defterlerin Tutulmaması veya Tasdik Ettirilmemesi > lg c) Defter ve Evrakın İbraz Edilmemesi > \y d) Beyannamelerin Süresi İçinde veya Hiç Verilmemesi l7 7. Şekli Yükümlülüklerin Kooperatifler Açısından irdelenmesi ly ÎKÎNCİ BÖLÜM KOOPERATİFLERİN GELİRLERİ ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER I. KURUMLAR VERGİSİ l9 A. Kurumlar Vergisinin Konusu ve Yükümlüleri l9 B. Kurumlar Vergisinde Yükümlülük Şekilleri 2Q 1. Tam Yükümlülük 20 2. Dar Yükümlülük 20 C. Kurumlar Vergisinde Kooperatife Tanınan Muafiyet 2o 1. Kurumlar Vergisi Kanununda Öngörülen Koşullar 2j a) Anasözleşmede Bulunması Gerekli Koşullar 2} (1) Sermaye Üzerinden Kazanç Dağıtılmaması 2ı (2) Yönetim Kurulu Başkan ve Üyelerine Kazanç Üzerinden Pay Verilmemesi 23 (3) Yedek Akçelerin Ortaklara Dağıtılmaması 24 aa) Koopertifler Kanunundaki Yedek Akçe ve Fonlar 24 bb) Yedek Akçe Dağıtımı Sayılan ve Sayılmayan Durumlar...: 25 (4) Münhasıran Ortaklarla İş Görülmesi 26 aa) Kooperatif Amacına İlişkin işlemler ; 27 bb) Amaçla ilgili Olmayan işlemler 28 cc) Kooperatiflerde Diğer işlemler 29 dd) Vergi Muafiyeti Bakımından Ortak içi ve Ortak Dışı işlemler 30 b) Anasözleşmedeki Hükümlere Fiilen Uyulması 30 2. Kooperatifler Kanunundaki Muafiyet Koşulu 31 D. Kurumlar Vergisinde Kooperatiflere Tanınan istisnalar 32 1. Genel Nitelikli istisnalar 32 a) Yatırım indirimi istisnası 33 b) Finansman Fonu 33 2. Özel Olarak Kooperatiflere Tanınan istisnalar 34 a) Risturn istisnası 34 (1) Risturn Nedir ve Nasıl Oluşur 34 II
Savfa (2) Risturn istisnasının içeriği ve Sınırları 36 (3) Risturn istisnasından Yararlanabilecek Kooperatifler 36 aa) Tüketim Kooperatifleri 36 bb) Üretim Kooperatifleri '. 37 cc) Kredi Kooperatifleri 37 (4) Risturn istisnası 1le ilgili Özel Durumlar 38 aa) Risturnların Ayni Olarak Ödenmesi 38 bb) Sınai Değerlendirme 38 cc) Dönemin Zararla Kapatılması 38 dd) Muafiyet ve Yükümlülükte Risturn Uygulaması 39 b) idare Giderleri istisnası 39 E. Kooperatiflerin Kurumlar Vergisi Sorumluluğu 40 F. Çeşitli Kooperatiflerin Kurumlar Vergisi Karşısındaki Durumları 40 1. Tarım Satış Kooperatifleri 40 2. Tarım Kredi Kooperatifleri 42 3. Konut Yapı Kooperatifleri 42 4. Nakliye Kooperatifleri 43 G. Kooperatiflerin Kurumlar Vergisi Matrahının Saptanması 44 1. Safi Kurum Kazancının Tesbiti 44 2. Yedek Akçe ve Fonların Matrah Karşısındaki Durumları 44 a) Yedek Akçe ve Olağanüstü Yedek Akçe 44 b) Tanıtma ve Eğitim Hizmetleri Fonu 45 c) Kooperatif Ortakları ve Personeli için Yardım Fonu. 45 d) işletmeyi Geliştirme Fonu 45 H. Kurumlar Vergisinde Beyan ve Verginin Ödenmesi 45 1. Kurumlar Vergisinde Beyan 45 2. Kurumlar Vergisinin Oranı 46 3. Kurumlar Vergisinin Tarhı ile Ödenmesi 46 I. Kurumlar Vergisinde Kooperatiflere Yönelik Düzenlenen istisna ve Muafiyet Hükümlerinin irdelenmesi 47 II. GELİR VERGİSİ 50 A. Gelir Vergisinin Konusu ve Yükümlüleri 50 B. Kooperatiflerin Gelir Vergisi Sorumluluğu 51 1. Vergi Tevkifatına Tabi Ödemeler 51 a) Ücretlerde Vergi Tevkifatı 51 b) Serbest Meslek Erbabına Yapılan Ödemelerde Tevkifat 52 c) Yıllara Taşan inşaat ve Onarım işlerinde Yapılan Ödemelerde Tevkifat 52 d) Gayrimenkul Sermaye iratlarında Tevkifat 52 e) Kurumlar Vergisinden istisna Edilmiş Kazançlarda Tevkifat 53 (1) Tevkifata Tabi Olmayan Kazançlar 53 aa) iştirak Kazançları 53 bb) istisnadan Yararlanan Risturnlar 53 cc) Finansman Fonu 53 (2) Tevkifata Tabi Olan Kazançlar ; 53 No. III
O Zirai Ürünlerde Vergi Tevkifatı K, 54 g) Kooperatif Kazançlarının Dağıtımında Yapılan Tevkifat M 2. Tevkifatın Kayıtlarda Gösterilmesi 54 3. Vergi Teykifatı ile ilgili Bildirim ve Ödeme,.54. C. Kooperatif Ortaklarının Gelir Vergisi Yükümlülüğü, 55 1. Dağıtılan Risturnlar, 55 2. Ortaklık Haklarının Elden Çıkarılmasından Doğan Kazançlar 5s D. Verginin Beyanı ve Ödenmesi.57 1. Vergi Sorumlusu Olarak Kooperatiflerin Beyanı, 57 2. Kooperatif Ortaklarının Beyanı 57 E. Gelir Vergisinin, Kooperatifler Açısından irdelenmesi 5g ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KOOPERATİFLERİN SERVET VE SERVET TRANSFERLERİ ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER I. GENEL OLARAK 59 II. MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİ 59 A. Konusu ve Yükümlüleri 59 B. Kooperatiflerin Motorlu Taşıtlar Vergisi Yükümlülüğü 59 C. Yükümlülüğün Başlaması, Sona Ermesi, VergininTarhı ve Ödenmesi 6Q III. TAŞIT ALIM VERGİSİ 60 A. Konusu ve Yükümlüleri 60 B. Kooperatiflerin Taşıt Alım Vergisi Yükümlülüğü 6o C. Matrah, Beyan ve Verginin Tarhı ile Ödenmesi 6l IV. VERASET VE İNTİKAL VERGİSİ A. Verginin Konusu ve Yükümlüleri 6l B. Kooperatiflerin Veraset ve intikal Vergisi Yükümlülüğü 62 C. Verginin Matrahı, Beyanı, Tarhı ve Ödenmesi 62 V. SERVET VE SERVET TRANSFERLERİ ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLERİN KOOPERATİFLER AÇISINDAN İRDELENMESİ 62 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM KOOPERATİF HARCAMALARI ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER I. KATMA DEĞER VERGİSİ 64 A. Katma Değer Vergisinin Konusu ve Yükümlüleri 64 B. Kooperatiflerin Katma Değer Vergisi Yükümlülüğü 65 1. Genel Olarak 65 2. Kooperatifleri ilgilendiren istisnalar 65 a) Tarımsal Amaçlı Kooperatiflerde istisna 65 b) Konut Yapı Kooperatiflerinde istisna 66 (1) Konutların Bizzat Kooperatifçe Yaptırılması 68 (2) Konutların Müteahhide Yaptırılması 68 IV 6l
Savfa 3. istisnadan Vazgeçme 69 4. indirim 70 5. Sanayi Sitesi Yapı Kooperatiflerinin Durumu 71 C. Kooperatiflere Özgü Bazı işlerin Kalma Değer Vergisi Karşısındaki Durumları 71 1. Risturnların Ayni Olarak Ödenmesi 71 2. Kooperatiflere Satılmak Üzere Teslim Edilen Ürünler 73 D. Verginin Matrahı, Oranı, Beyanı ve Ödenmesi 73 1. Katma Değer Vergisinin Matrahı 73 2. Oran, Beyan ve Ödenmesi 74 E. Katma Değer Vergisinin Kooperatifler Açısından irdelenmesi 74 BANKA VE SİGORTA MUAMELELERİ VERGÎSl 75 A. Verginin Konusu ve Yükümlüleri 75 B. Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Karşısında Kooperatifler 76 1. 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunundaki Muafiyet 76 2.1581 Sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkındaki Kanunda Muafiyet 78 3. 2834 Sayılı Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkındaki Kanunda Muafiyet 78 4. 6802 Sayılı Gider Vergileri Kanunundaki Muafiyet 78 5. 2982 Sayılı Kanundaki istisna ve Muaflıklar 78 C. Matrah, Beyan, Verginin Tarhı ve Ödenmesi 79 D. Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisinin Kooperatifler Açısından irdelenmesi 79 I. DAMGA VERGİSİ 81 A. Damga Vergisinin Konusu ve Yükümlüleri 81 B. Kooperatiflerin Damga Vergisi Yükümlülüğü 81 1. Tüm Kooperatifleri Kapsayan Damga Vergisi Muafiyeti 81 a) Anasözleşme ve Defterlerin Tasdiki 81 b) Ortaklıktan Çıkma Bildiriminin Noter Aracılığı ile Yapılması 81 2. Kendi Özel Kanunları ile Muafiyet Tanınan Kooperatifler 83 a) Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu 83 b) 2834 Sayılı Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu 83 3. Vergi Kanunlarıyla Kooperatiflere Tanınan istisna ve Muaflıklar 83 a) Damga Vergisi Kanununda Yer Alan istisnalar 83 b) 2982 Sayılı Kanunda Yer alan istisna 84 C. Damga Vergisinin Matrahı ve Ödenme Şekilleri 84 D. Damga Vergisinin Kooperatifler Açısından İrdelenmesi 84 V. HARÇLAR 85 A. Genel Olarak 85 B. Harcın Konusu vc Yükümlüleri 85 C. Kooperatiflerin Harç Yükümlülüğü 86 1. Yargı Harçları 86 2. Noter Harçları... 86 3. Vergi Yargısı Harçları 87 4. Tapu ve Kadastro Harçları 87 V No.
D. Vergilendirme ölçüsü ve ödeme Şekilleri _ 8g E. Harçların Kooperatifler Açısından İrdelenmesi t< gg V. GÜMRÜK VERGİSİ g9 A. Gümrük Vergisinin Konusu ve Yükümlüleri 89 B. Kooperatiflerin Gümrük Vergisi Yükümlülüğü, 89 C. Verginin Matrahı, Beyanı, Tarhı ve Ödenmesi 90 D. Gümrük Vergisinin Kooperatifler Açısından irdelenmesi 90 BEŞİNCİ BÖLÜM YEREL NİTELİKTEKİ VERGİLER I. EMLAK VERGİSİ 92 A. Genel Olarak B. Bina Vergisi 92 1. Bina Vergisinin Konusu ve Yükümlüleri, 2. Kooperatiflerin Bina Vergisi Yükümlülüğü '"J a) Kooperatif Kanunları ile Getirilen Muafiyet "J b) Emlak Vergisi Kanunu ile Getirilen Muafiyet " ^ C. Arazi Vergisi 94 1. Arazi Vergisinin Konusu ve Yükümlüleri "'94 2. Kooperatiflerin Arazi Vergisi Yükümlülüğü a) Kooperatif Kanunlarındaki Durum b) Emlak Vergisi Kanunundaki Durum c) 2982 Sayılı Kanundaki Muafiyet "' ^ D. Matrah, Oran, Beyan Esası ve Ödeme ' y> E. Emlak Vergisinin Kooperatifler Açısından irdelenmesi "' ^ II. BELEDİYE VERGİLERİ VE HARÇLARI.' 96 A. Belediye Vergileri 9^ 1. ilan ve Reklam Vergisi 9^ 2. Eğlence Vergisi 97 3. Haberleşme Vergisi 9<7 4. Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi 9g 5. Yangın Sigorta Vergisi 9g B. Belediye Harçları 9g 1. Bina inşaat Harcı 9g 2. Kooperatiflerin Tabi Olacakları Diğer Harçlar 9g C. Harcamalara Katılma Payları 99 D. 2982 Sayılı Kanun İle Belediye Gelirleri Kanunundaki Vergi, Resim ve Harçlar İçin Getirilmiş Muafiyet 99 E. Belediye Gelirleri Kanunu Uyarınca ödenen Vergi ve Harçlarla, Bunlara İlişkin Cezaların Kurum Kazancının Tcsbitinde Durumu 100 F. Belediye Vergi ve Harçlarının Kooperatifler Açısından irdelenmesi 100 SONUÇ 1 0 2 KAYNAKÇA l Q 4 VI