ÖZET: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi AD ve TÜBİTAK Proje yürütücüsü Yrd. Doç. Dr. Özlem ŞENGÖZ ŞİRİN: Her gün güvenli seviyelerde duyulan sesler işitme kabiliyetini etkilemez. Ancak zararlı gürültülere maruz kalındığında, çok yüksek seviyedeki seslerde iç kulaktaki duyarlı yapılar hasara uğrayabilir. Bu duruma gürültüye bağlı işitme kaybı (noise-inducedhearingloss-nihl) denilmektedir. Normal bir konuşma yaklaşık 60 desibel, yoğun bir trafik yaklaşık 85 desibele ulaşabilir. NIHL ye neden olabilecek gürültülerden küçük ateşli silahlar 120-150 db ses oluşturabilirken çifte gibi ateşli silahlar çeşidine göre 117-190 db ses oluşturabilmektedir. Sesin şiddeti arttıkça NIHL oluşması için gerekli maruz kalma süresi de kısalmaktadır dedi. ABSTRACT: Asst. Prof. Özlem ŞENGÖZ ŞİRİN,- TÜBİTAK Project Coordinator at Surgery Department of Faculty of Veterinary, Mehmet Akif Ersoy University reports The sounds which are heard at safe levels daily does not affect hearing ability. Yet being exposed to harmful noises, sensitive tissues of internal ear may be damaged at extremely high sounds. This is called noise-induced hearing loss -NIHL. Normal speech may reach upto 60 decibels, while a traffic jam may measure around 85 decibels. From the noises that can cause NIHL, guns may measure 120-150 db while riffles may be around 117-190 db according to the type. As the volume of the sound increases, the exposed time to cause NIHL decreases. (Translated by BURDİL) Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 47
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi polis, asker ve av köpekleri gibi yüksek gürültüye çok yakın mesafelerden maruz kalan köpeklerde işitme kaybı oluşup oluşmadığının belirlenmesi amacıyla bir çalışma başlattı. Bu proje kapsamında TÜBİTAK destekli bir laboratuvar kuruldu ve bu laboratuvar detaylı işitme testlerinin yapıldığı Türkiye deki tek merkez haline geldi. Çalışmanın asıl hedefi Kurzhaar ırkı av köpekleri olsa da fakülte hastanesi bünyesinde özellikle kulak hastalıkları şikayeti ile gelen ya da işitme problemi yaşayan hayvanlardaki hastalıkların tanı, teşhis ve tedavisinde de kullanılmaktadır. Proje yürütücüsü, Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Özlem Şengöz Şirin bu çalışmayı kısaca Her gün güvenli seviyelerde duyulan sesler işitme kabiliyetini etkilememekte, ancak zararlı gürültülere maruz kalındığında (çok yüksek seviyedeki sesler) iç kulaktaki duyarlı yapılar hasara uğrayabilmektedir. Ateşli silah gürültüsüne bağlı çalışmaların özellikle son yıllarda tıp hekimliğinde popülarite kazanmaktadır ve bu çalışmaların neticesinde de polis, asker ve avcılar gibi atıcılarda, ateşli silah gürültüsüne bağlı işitme kaybı varlığının ortaya konulmuştur. Polis ve askerlerdeki gibi yüksek gürültüye çok yakın mesafelerden maruz kalan köpeklerde işitme kaybının varlığının değerlendirildiği ve araştırıldığı herhangi bir çalışmaya uluslararası literatürde rastlanmamaktadır bizde bu nedenle bu araştırmayı yapmaya karar verdik. sözleriyle açıklıyor. İşitme laboratuvarı, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Hastanesine bağlı olarak kurulmuş olup, hayvanlarda gerek ateşli silah gürültüsü, yabancı cisim gibi fiziksel travmalaragerekse beyin sapı hasarı, sinirsel iletimdeki aksaklıklar, otitisexterna, media, interna gibi durumlara bağlı oluşan işitme kayıplarının varlığını inceleyen, testler yapan ve aynı zamanda birçok kulak hastalığının da teşhis ve tedavisinin yapıldığı bir laboratuvardır. Hayvanlara uygulanan işitme testleri şüpheli hastalık ya da durumlara göre belirlenip bir çok hastada farklılıklar göstermekle birlikte bazı olgularda ise hastalar prosedür halini almış rutin bir dizi testten geçirilerek hastanın ve hastalığın durumu değerlendirilmektedir. Laboratuvara kulak problemi ile gelen hastalar öncelikle klinik-nörolojik muayeneden geçirilmekte ardından otovideoskopik muayene ile kulağın vertikal ve horizontal kanalı fiziksel olarak muayene edilmektedir. Kullanılan bu cihaz sayesinde kulak yolunun detaylı görüntüleri elde edilmektedir. Olgular arasında farklılıklar olmakla birlikte kulak yolunda koreziv maddeler, pisi pisi otu gibi yabancı cisimler, tümöral kitleler tespit edilebilmekte Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 48
ve kulak zarının kontrolü sağlanmaktadır. Bunun yanı sıra kedi ve köpeklerde önemli bir klinik sorunu teşkil etmekte olan kulak uyuzu (psoroptes) etkenleri de görüntülenebilmektedir. Bu da en önemli problemlerin gözden kaçmasını önleyerek klinik başarısızlığı oldukça düşürmektedir. Otovideoskopik muayenin ardından ortakulak yapılarının değerlendirilmesi için tympanometre testleri yapılmaktadır. Bu sayede kulak yolu volümü, akustik reflekslerin kontrolü ve kulak zarı kompliansı gibi bir çok unsur tympanogramdan kontrol edilip bunlara ilişkin veriler elde edilerek hastaların daha kesin ve kantitatif sonuçlar ile değerlendirilmesi sağlanmaktadır. Tympanometre testlerinin ardından işitmenin sinirsel yolunun değerlendirilmesi için de BAER testleri yapılmaktadır. Bu test ile sinirsel iletim ağı üzerinde işitmeye engel olabilecek neoplastik oluşumlar, özellikle post-travmatik ya da post-operatif sinir hasarları, parezis ya da paralizler kontrol edilir. Hasta üzerinde belirli noktalara bağlanmış konnektörlerden alınan elektrik akımları monitörize edilerek elde edilen BAER dalgaları yorumlanır ve olası ihtimaller değerlendirilerek teşhis sürecine geçilmiş olur. İşitme laboratuarında hastalara sağırlık tanısı konulabilmekte olup özellikle asker, polis ve av köpekleri gibi eğitim verilen köpeklerde sahibi tarafından fark edilemeyecek düzeyde olan sağırlıkların tanısının konulması ve bu tür hayvanlarda eğitim giderleri (gerek eğitim veren kişinin zaman ve işgücü kaybı gerekse rutin hayvan bakım giderleri) gibi masrafların düşürülmesi ile yetiştiricilikte kullanılmayarak yeni nesillerde sağırlık oranının düşürülmesi önemli bir diğer durumdur ve bu laboratuarda bunun önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 49
Her gün güvenli seviyelerde duyulan sesler işitme kabiliyetini etkilemez. Ancak zararlı gürültülere maruz kalındığında (çok yüksek seviyedeki sesler) iç kulaktaki duyarlı yapılar hasara uğrayabilir. Bu duruma gürültüye bağlı işitme kaybı (noise-inducedhearingloss-nihl) denilmektedir. Normal bir konuşma yaklaşık 60 desibel, yoğun bir trafik yaklaşık 85 desibele ulaşabilir. NIHL ye neden olabilecek gürültülerden küçük ateşli silahlar 120-150 db ses oluşturabilirken çifte gibi ateşli silahlar çeşidine göre 117-190 db ses oluşturabilmektedir. Sesin şiddeti arttıkça NIHL oluşması için gerekli maruz kalma süresi de kısalmaktadır. Ateşli silah gürültüsüne bağlı akustik travma çalışmaları özellikle son yıllarda tıp hekimliğinde popülarite kazanan bir Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 50
konudur. Bu çalışmalar neticesinde atıcılarda (polisler, askerler, avcılar) ateşli silah gürültüsüne bağlı akustik travma varlığı ortaya konmuştur. Fakat polis, asker ve av köpekleri gibi yüksek gürültüye (ateşli silah, bomba vs) çok yakın mesafelerden maruz kalan köpeklerde akustik travmanın varlığının değerlendirildiği ve araştırıldığı herhangi bir çalışmaya uluslararası literatürde rastlanmamıştır. Bu nedenle bu araştırmayı yapmaya karar verdik. İlk olarak bulunduğumuz bölgeyi değerlendirdik ve burada avcılık sektörünün oldukça gelişmiş olduğunu, genel olarak aynı ırk köpeklerle aynı marka ve tipte silahlar kullanılarak ve benzer alışkanlıklarla eğitim verilerek av yapıldığını tespit ettik. Dünyada henüz araştırılmamış bir konu olan köpeklerde ateşli silah gürültüsüne bağlı akustik travma çalışmasının ilk grubunu Kurzhaar ırkı av köpeklerinden oluşturduk. Daha sonraki süreçte asker ve polis köpeklerinde bu tür testleri yapmayı planlamaktayız. TÜBİTAK tarafından desteklenen bu çalışmada, en ileri teknolojiye sahip cihazlar kullanılarak köpeklere otovideoskopik muayenenin ardından, timpanometre ve BAER testleri yapılmaktadır. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi olarak hayvanlarda detaylı olarak işitme testlerinin yapıldığı Türkiye de tek merkez konumundayız. Gerek dünyada gerekse ülkemizde yaygınlaşan avcılık ve buna paralel gelişen av köpeği yetiştiriciliği sektörü açısından değerlendirildiğinde çalışma sonucunda ortaya çıkan veri oldukça anlamlıdır. Bu çalışmaya, Türkiye Atıcılık & Avcılık Federasyonu (TAF), Avcılık ve Yaban-Av Hayatı Koruma Konfederasyonu (AYHAK) ve ayrıca SAE Eğitim Enstitüsü-Ses Mühendisliği destek vermektedir. Bu proje, özellikle sensorinöral kaybın kalıtsal olma durumu nedeniyle bu nevi köpeklerin önceden belirlenmesi ve üretimden çıkarılması, değişik amaçlarla yapılan ve sonuçta başarısız kalınan köpek eğitim çalışmalarındaki giderlerin önlenmesi, hastalığın eradike edilmesi açısından da ayrı bir öneme sahiptir. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 51