Adli Psikolojiye Bakış ve Trafik Psikolojisi

Transkript

1 Adli Psikolojiye Bakış ve Trafik Psikolojisi Prof. Dr. Nebi Sümer Orta Doğu Teknik Üniversitesi Adli Psikoloji Günleri Ankara Üniversitesi, Tıp Fakültesi Mart 2014

2 Gündem Türkiye nin trafik güvenliği karnesi Türkiye de Adli Psikolojiye kısa bakış Kazalar ve yol açtığı psikolojik travma Adli psikolojinin trafik güvenliği ve kaza mağdurları psikolojisindeki yeri

3 Trafik Kazaları ve Kamusal İhmal Trafik kazası sonucu ölüm ve yaralanmalar yaygın bir halk sağlığı sorunu olduğu halde adli psikoloji yaklaşımı eksik Kazaların vicdani yükü olmaması nedeniyle mağdurlarının hakları göz ardı ediliyor. Talihsizlik! Kamusal alanda sorun: Kazaya yol açanlara hukuku hoşgörü yüksek (!), ancak mağdurlara hiçbir yasal psikolojik tanımlama mevcut değil Kaza mağdurların yaşadığı adli psikolojik sorunlar hiç konuşulmaz!!

4 Trafik Kazaları: Mevcut Durum Türkiye nin de yer aldığı orta gelirli ülkeler, dünyadaki motorlu araçların yarısına sahiptir. Ancak, trafikteki ölümlerin %80 i bu ülkelerde meydana gelmektedir. DSÖ göre, Ülkemizdeki kişiye düşen ölüm oranı 2007 yılından 2010 yılına 13,4 den 12 ye düşmüştür. Bu rakamla Türkiye, 183 DSÖ ülkesi arasında 64. sıradadır. Türkiye en riskli ülkeler arasında yer almaktadır.

5 Son On YIL Son on yılda ölümlerinde % 18 azalış, fakat yaralanmalar iki katına (% 101 artış) çıkmıştır. Toplam trafik kazası sayısı son on yılda her yıl ortalama % 12 artış göstermiş. Kazaya maruz kalma riskin de artış?

6 Olay Yeri Ölümleri

7 Yaralı Sayısı

8 Kaza Sayısı

9 Gerçek Kayıp Nedir? Sadece TÜİK verdiği olay yeri değil bir aylık takip sonucu ölümler kaza sonucu ölümler olarak kayıtlara geçirilmesi gerekir. Uluslararası çalışmalarda yaralanmanın ölüme dönüşme oranı % 4 DSÖ (2013) 2010 olay yeri trafik ölümü 4045, gerçek ölüm TUİK rakamı gerçeğin % 46 sı DSÖ ye göre yaralıların % 2,2 sinin daha sonra ölüme dönüşüyor. Demirel ve arkadaşları (2010) Gazi Üni. Hastanesi ne 2006 yılı yaralıları çalışması % 2,9 un tedavi sürecinde kaybediliyor. Ege (2004) Türkiye deki trafik ölümlerinin % 53,7 sinin yaralıların hastaneye taşınması esnasında veya hastanede ölüyor DSÖ hesaplamasına göre, son 10 yıl içerinde ı olay yerinde olmak üzere toplam kişi hayatını kaybetmiştir.

10 Yıllara göre Türkiye deki tahmini trafik ölümleri

11 AB Üye 28 Ülke ve Türkiye de kişi başına trafik ölümü (DSÖ, 2013)

12 AB Üyesi 28 Ülke ve Türkiye de araç başına trafik ölümü (DSÖ, 2013)

13 AB Üyesi 28 Ülke ve Türkiye de kişi ve araç başına trafik ölümü

14

15 Adli Psikoloji Adli /adalet psikolojisi hukuksal ve psikolojik süreçlerin kesiştiği alanı inceleyen bir bilim dalı Adli psikolog hukuki karaların adil, etik ve insan haklarına uygun olarak alınmasına yardımcı olan uygulamacı Hukuk sisteminde bütün karalar psikolojik süreçlerden etkilenir. Nüfusun trafik kazalarından etkilenme oranı artıyor. Kamusal sorumluluk olarak kazalarda adli psikolojik yaklaşım Kazadan kaynaklanan psikolojik ve sağlık maliyeti ve bunun sigorta şirketlerine vs. kabul ettirilmesi Özellikle kaza sonrası adli psikolojik incelemelerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) tanısı

16 Genel Durum I Adli psikoloji uzmanlık eğitimi Türkiye de genellikle adlı tıp kurumları içinde Batı ülkelerinde ağırlıklı olarak psikoloji bölümlerinde ayrı bir program ya da başta klinik ve suç psikolojisi doktora programları içinde yer alıyor Türkiye de psikologların görev ve uygulama koşullarını tanımlayan bir yasanın bulunmaması nedeniyle adli psikologların eğitimini, uzmanlığını, çalışma koşullarını belirleyen bir yasa ve/ya yönetmelik henüz mevcut değildir. Psikoloji meslek yasası ve odasına olan acil ihtiyaç. Yetkinlik, etik uygulama, kamunun ve psikologların özlük hakları en iyi adli psikoloji penceresinden savunulur!

17 Genel Durum II Adli Psikoloji programları Sağlık ya da Adli Bilimler Ens. 72 psikoloji bölümünde adli psikoloji YL program sadece bir adet?? ABD de adli psikoloji hukuk ve suç psikolojisi araştırma alanına bağlı olarak tanımlanan bir uygulama alanıdır. Ancak başta klinik ve danışmanlık psikolojisi olmak üzere diğer uygulama alanlarını da yakından ilgilendiren bir alandır. ABD de doktora düzeyinde, bazı eyaletlerde YL, AB ülkelerinde ise EUROPSY diploması temelinde

18 Yasal Tanımlama Hukuk sisteminde adli psikologlara ihtiyaç çok açık, ancak çok az sayıda yasada psikologların görev ve yetkileri tanımlanmıştır. Psikologlara doğrudan görev veren yasa 2003 yılında kabul edilen 4787 Sayılı Aile Mahkemeleri Kanunu dur. Bu yasada Aile Mahkemeleri Bünyesindeki Uzmanlar kapsamında psikologlar da tanımlanmıştır. Son yıllarda özellikle aile içi şiddet mağdurlarına yönelik çıkarılan yasalarda psikologlara görev tanımlamaları yapıldı Trafik suçu ve trafik kazası mağdurlarına yönelik yasal bir psikolojik görev tanımlaması mevcut değil

19 Trafik Kazalarında Adli Psikolojik Süreçler I Kaza mağdurlarının, kayıp yakınlarının tanı, tedavi, müdahale, etik ile ilgili süreçleri Kaza sonucu adli işlemler ve yargılama sürecinde, gözlem ve değerlendirme Kazaya katkının belirlenmesindeki sorumluluk Kaza analiz uzman kurulu üyesi olarak adli psikolog Klinik-adli kaza görüşme formu var mı? Trafik yasa ve yönetmeliklerini adli psikoloji gözüyle okumak Batıda özellikle kazaya bağlı TSSB etkileri konusunda açılan davalar ve psikologların görevleri,

20 Kaza sonrası adli psikologların görevleri Kaza ve sonuçlarından kaynaklanan psikolojik hasarın tespiti. Buna sakatlanma, ekonomik zorluklar, işsizlik vs. de dahil Psikolojik hasar nedeniyle çalışma yetisini ve sağlığını ne oranda kaybettiği Psikolojik hasarın iyileşme ihtimali Uygulanabilecek tedaviler ve maliyeti Kazanın orta ve uzun dönem etkileri Yakın çevresine olan olası etkisi saptamak

21 Türkiye de adli psikolojin olası katkı alanları Kamu sorumluluğu olan alanlarda cezai yeterlik sorunu. Başta trafik ve iş kazlarında failin kasıtlı ya da yasanın açıkça belirtildiği yerlerde taksirli hareket etmesi konusunda alınan kararlar. Trafik kazaları mağdurlarının hakları ve suçluların cezai ehliyeti konularında adli psikologlara düşen görevler. Araştırma alanı olarak, adalet ve suç psikolojisinin geliştirilmesi ve trafik güvenliği alanının buna dahil edilmesi

22 Son Sözler I Bilim ve uygulama olarak adli psikolojinin geliştirilmesi. Adil yargılama ve haklar konusundaki duyarlılık. Yargıla(n)manın psikolojik maliyeti! Trafik alanında adli psikolojin yasal olarak tanımlaması Psikologlar meslek yasasına olan acil ihtiyaç Çerçeve yasa ve Sağlık Bakanlığı girişimi, AB yasalarına uyum??

23 Son sözler II Alan ve yetki tanımlamaları ile işe başlamak Adli psikoloji aynı zamanda psikoloji birikiminin ve potansiyelinin kamu/birey yararına kullanma fırsatı. Psikoloji Bölümlerine ve üniversitelere adli psikolog yetiştirme konusunda düşen görevler?? Bölümlerde bu alanda YL eğitimi

24 Teşekkürler