ÖĞRENME AANI: DBG AZANIM: elimeleri Anlam Bakımından lişkilendirme ÖRNE RAR VE ÇÖZÜMER 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün eş anlamlısı (anlamdaşı) yoktur? A) Ülkemizde yoksul insan sayısı çoktur. B) Bu sınavda en başarılı öğrenci bendim. C) Varlıkların, sözcüklerin anlamlarını kavradım. D) Misafirlerime güzel yemekler pişirdim. Eş anlam (anlamdaş): Yazılışları, okunuşları tamamen farklı olan; ancak aynı anlamı veren aynı kavramı karşılayan sözcüklerdir.dilimizdeki eş anlamlı sözcüklerden biri genellikle diğer dillerden alınan sözcüklerdir, her sözcüğün eş anlamlısı yoktur. eçenekleri inceleyelim: A da yoksul fakir B de sınav imtihan D de misafir konuk eş anlamlıdır. C de ise varlık sözcüğünün eş anlamlısı yoktur. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşıt anlamlı sözcükler bir arada kullanılmamıştır? A) Üzüntülerimiz zamanla sevince döndü. B) Hamur katı olmuş, biraz yumuşak olmalı. C) Eve gelip ailesinin hâlini hatırını sorar. D) Ağlamaya başlayınca üzüldüm, güldürmeye çalıştım. arşıt (zıt) anlamlılık: Anlamca birbirinin tersi olan sözcüklerdir, kavramlardır. çalışkan tembel iyi kötü çirkin güzel Not: Bir sözcüğün olumsuzu karşıtı değildir. turmamak oturmak kalkmak Aynı anlamı vermez olumsuzu karşıtı 2. özcüğün karşıt anlamı cümledeki anlamından anlaşılır. 3. Renkler karşıtlık oluşturmaz. 4. Her sözcüğün karşıtı yoktur. eçenekleri inceleyelim: A da üzüntü - sevinç karşıt, B de katı - yumuşak karşıt, D de ağlamak - gülmek karşıt anlamdır. C de ise karşıt anlamlı sözcük yoktur. ÜRÇE 29 ÖĞREM 6
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük sesteş değildir? A) Bin kere söyledim, dinlemedi B) or ne istersen, yanıtlarım. C) ır hadi zincirlerini, özgür ol. D) Ben olsam oraya gitmezdim. Yazılışları okunuşları aynı, anlamları birbirinden tamamen farklı sözcüklere eş sesli (sesteş) sözcük denir. Örneğin: Yaz: yazmak ve yaz mevsimi anlamındadır. al: salmak eylemi ve su taşıtı anlamındadır. Şimdi seçenekleri inceleyelim: Bin binmek eylemi ve sayı anlamındadır. ır beyazlık, kırmak eylemi ve yeşil alan anlamındadır. Ben 1.ekil kişi ve vücutta leke anlamındadır. Bu sözcükler eş seslidir. or ormak eylemidir.başka anlamı yoktur. 4. Yüz sözcüğünün aşağıdaki kullanımlarından hangisi yan anlamdır? A) Yüz kere söyledim. B) Denize gir yüz biraz, rahatla. C) asap koyunun derisini hızla yüzdü. D) Yorganın yüzü çok eskimişti. Bu soruda yan anlamın sesteş anlamdan farkını daha iyi kavrayacağız. Bu sözcüğü inceleyelim: ima, çehre, surat Denizde, suda yüzmek Yüz ayı anlamı Hayvan derisi yüzmek Bu anlamlar birbirleriyle hiç bağlantılı olmadığı için sesteştir. Yüz sözcüğünün sima, surat anlamındaki kullanımı ile D seçeneğindeki anlamı arasında anlam ilişkisi vardır. urat, sima, çehre ön taraftadır.yorganın yüzü de ön taraftadır. Görünendir. Bu iki kullanım arasında benzerliğe dayalı bir anlam ilişkisi olduğu için yan anlamdır. 5. 1. Her şeye sahip olmayı istiyor. 2. Azıcık gülse dünyaları veririm. 3. Dilediğim ne varsa hepsi oldu. 4. Amacını anlamaya çalıştım. Yukarıdaki altı çizili sözcüklerden hangi ikisi yakın anlamlıdır? A) 1-2 B) 2-3 C)1-3 D) 2-4 Yakın anlamlı: Anlam ve kavramları aynı olmayan zihinde benzer anlamları canlandıran sözcüklerdir.bu sözcükler birbirlerinin yerlerine kullanılabilir gibi görünseler de aralarında az da olsa bir ayrım vardır. eçenekleri inceleyelim: 1.cümlede istemek, 2.cümlede dilediğim sözcükleri yakın anlamlıdır. ÖĞREM 6 30 ÜRÇE
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bulunan altı çizili sözcüğün sesteşi yoktur? A) Yazın yaylaya çıkacağız. B) uya en çok ihtiyacı olan çiçek güldür. C) urtulamadım bir türlü elinden. D) Yaşanan her şeye kader diyemem! 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşıt (zıt) anlamlı sözcükler bir arada verilmemiştir? A) ana gelmektense keşke eve gitseydim. B) Hayat fani, ölüm baki. C) Merdivenden çıkarken aniden yığılıvermiş. D) Dost olacak kadar mesafeliyim düşmanımla. 2. Aşağıdaki sözcüklerden hangisi birbiriyle zıt anlamlıdır? A) akıllı akılsız B) mazi geçmiş C) verimli kıraç D) acı tatsız 3. Öğretmenlerimiz her konuda bize ışık tutuyordu. cümlesinde altı çizili sözcük grubu yerine aşağıdakilerden hangisi getirilince anlam değişir? A) bilgilendirmek B) karşı çıkmak C) öğretmek D) yönlendirmek 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamdaş olan sözcükler bir arada kullanılmıştır? A) Yüzmeyi öğrenmek bana yüz milyon liraya mal oldu. B) Başarılı ve başarısız kişi senin için kimdir? C) Yaşamımı, yaşımı düşünerek harcayamam. D) Babaannem okula mektep demekten vazgeçmiyor. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, zıt (karşıt) anlamlı sözcükler bir arada kullanılmamıştır? A) nsanları neye göre güzel ve çirkin diye ayırırlar? B) Her gecenin sonu gündüzdür. C) Gülümse! Ağlamak için çok vakit yok. D) nunla gidelim, geçen gün gitmedik diye kızmıştı. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eş sesli (sesteş) sözcük kullanılmamıştır? A) Hayat her zaman gülmez yüzümüze. B) olgun bir yüzle kapıyı açtı. C) Ben her zaman sevdim yaşamayı. D) Şimdilerde bulunmuyor böyle insanlar. 8. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinin sesteşi yoktur? A) va buradan güzel görünüyor. B) Dallar çiçek açmış baharla. C) alla karşıya geçmek zor. D) El işleri yaparak hayatını kazanıyor. ÜRÇE 31 ÖĞREM 6
9. Hangi cümlede karşıt kavramlar bir arada kullanılmıştır? A) Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden. B) Her zaman bardağın dolu tarafını görmeliyiz. C) Niçin baktın bana öyle? D) Girdim dost bağına ağlayan çok gülen az. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zıt anlamlı sözcükler bir arada kullanılmamıştır? A) olay sorular ona zor gelmiş. B) Çok yorulmuş, koltukta dinleniyor. C) olay kazanılacak bir maçtı; ama biz kaybettik. D) Hayatta en önemli şey, kazançlarınızı kullanmak değildir. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün sesteşi yoktur? A) Nasıl da tatlı tatlı bakardın yüzüme! B) Dalında bülbül ötmesin! C) Bir ben vardır bende, benden içeri! D) en ruhumun vazgeçilmez bir eşisin! 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde daha sözcüğü Daha söyleyeceklerim var. cümlesindeki altı çizili sözcükle aynı anlamda kullanılmıştır? A) ana göre daha başarılıydı. B) Çocuklar bir daha gelmez. C) Bu yollar daha uzun. D) na daha ne diyeyim ki? 14. Büyük sözcüğünün karşıt anlamlısı aşağıdakilerden hangisinde kullanılmıştır? A) Ailesiyle keyifli bir tatil yaptı. B) Yayıncılık hayatı sona erdi. C) ütfen küçük sorunlarla uğraşmayın. D) çeri girelim orada konuşalım. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcükler sesteş (eş sesli) değildir? A) Yol bitmek bilmiyor. B) da mis gibi kokuyor. C) al yapıp karşıya geçtik. D) Ben seni çok sevdim. 15. Bu kitabı kesinlikle okumalısın. cümlesine altı çizili sözün kattığı anlam aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) Dediğim filmi mutlaka izle. B) laçlarını hemen içmeye başlamalısın. C) Yağmur dinince yola çıkarız. D) lay yerinden hızla uzaklaştım. ÖĞREM 6 32 ÜRÇE
16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut anlamlı sözcük yoktur? A) Ben en çok matematik dersini severim. B) Vatan özlemi çekmek oldukça zordur. C) Öğretmenlerimiz hep iyiliğimizi ister. D) itapları dolaba yerleştirmemi istedi. 19. Aşağıdaki dizelerin hangisinde altı çizili sözcüğün sesteşi (eş seslisi) vardır? A) Bir düz yazı planı giriş, gelişme, sonuç bölümlerinden oluşur. B) öylediklerimi dikkatle dinlediğini sanıyorum. C) Benim sonsuz dünyamdan kimsenin haberi yok. D) Ben sana gül demem, gülün ömrü az olur. 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşıt anlamlı sözcük kullanılmıştır? A) Bol ve uzun bir elbise giymişti. B) Yukarı çıkamadı bir türlü, aşağıda kaldı. C) Üzüntüden ağladım durdum. D) Şu boğazın güzelliğine hayranım. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük karşıt anlamlısıyla kullanılmıştır? A) Çocukların perişan hâli içimizi sızlattı. B) Genç kızın boynundaki kolye güzeldi. C) Her insanın bir çizgisi vardır. D) zun soruların hepsine kısa yanıtlar verdi. 18. Aşağıdaki sözcük çiftlerinden hangisi, anlam ilişkisi bakımından diğerlerinden farklıdır? A) öğrenci talebe B) büyük iri C) savaş barış D) sağlık sıhhat ÜRÇE 33 ÖĞREM 6
1. Geçmek sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde Yine saatler geçmiyor. cümlesindekine benzer anlamda kullanılmıştır? A) abahtan beri bekliyorum bir otobüs bile geçmedi. B) Çıkan sivilceler yüzümde iz bıraktı geçmiyor. C) Bu sene sınıfını geçemeyecek. D) Zaman geçiyor, hiç anlamıyorsun. 4. Yanlış - hata sözcüklerinin arasındaki anlam ilişkisi seçenekteki sözcük çiftlerinden hangi ikisi arasında vardır? A) sınır özgür B) yaşam mutluluk C) olasılık ihtimal D) kabullenme itiraz 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut anlamlı sözcük kullanılmamıştır? A) Öfkeli davranışlarla bir yere varamazsın. B) Eninde sonunda iş için buraya taşınacaklar. C) Yaşadığı sıkıntılara ben katlanamazdım. D) Ailesine duyduğu özlem bitmiyor. 5. l. en ona aldırma bana yaz. ll. Beklerim seni her yaz. Altı çizili sözcükler arasında nasıl bir anlam ilişkisi vardır? A) Zıt anlamlılık B) Eş anlamlılık C) Mecaz anlamlılık D) Eş seslilik (sesteşlik) 6. Aşağıdaki sözcüklerden hangisinin karşıt (zıt) anlamlısı yoktur? A) Nefret ettim bu yemeklerden. B) yi günler bizi bekliyor. C) leri gitsene ben de oturayım. D) Çiçek açtı sanki yüzün. 3. Bir hışımla içeri girdi. cümlesindeki altı çizili sözcüğün cümleye kattığı anlam aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) orkarak bir soru sordu. B) Biçimli bir evi vardı. C) onuyu yavaş anlattı. D) Bize öfkeyle bağırdı. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sakın sözcüğü farklı anlamda kullanılmıştır? A) akın konuşup öğretmenini kızdırma. B) Bugün sakın dışarı çıkmayın. C) akın hastalanmış olmasın. D) Hiç kimse sakın bir şey söylemesin. ÜRÇE 34 ÖĞREM 6
8. Buraları geceleri pek tekin değildir, dışarı çıkmayın. altı çizili bölümün cümleye kattığı anlam seçeneklerin hangisinde vardır? A) Üzüm bağlarını gezerken hayranlığımı gizleyemedim. B) Ailesinden kimse destek olmadı diye şikâyet ediyordu. C) Yaz akşamları bile olsa dışarı çıkmayı güvenli bulmuyorum. D) Yazarın yaşamından izleri bu eserde bulmak mümkündü. 12. 1. Bana baksana, ne biçim konuşuyorsun! 2. arşıdaki ovalara uzun uzun baktık. 3. Herkes kendi işine baksın. 4. Biz tatile gidince köpeğimize o baktı. Yukarıdaki cümlelerde bakmak sözcüğü kaç değişik anlamda kullanılmıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 9. Öyle olaylar gördüm ki hayret edersin. görmek sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde aynı anlamda kullanılmıştır? A) Görürsün gününü, diye bağırıyor. B) Maaşını alınca bizi de görürsün artık. C) Anadolu o yıllarda çok sıkıntı gördü. D) daya girince seni görür elbet. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük sesteşiyle birlikte cümlede kullanılmıştır? A) Yeminler yaşlandı dudaklarda. B) Vagonlar bir dolup bir taştı. C) Zaman nasır kanayan yaraya. D) Yâri aldatanı yardan atsınlar. 13. Hani sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde hatırlatma anlamı vermek amacıyla kullanılmıştır? A) Hanidir görmüyorum arkadaşlarımı. B) Hani beni tanımasa hak veririm. C) Hani sana anlattığım olay vardı ya! D) Hani benim pastam nerde? 14. Bana söz verdiğinde mutlaka gelir. altı çizili sözün cümleye kattığı alam seçeneklerin hangisinde vardır? A) Bu sene abim sınavı kesin kazanır. B) Yanlışsız bir yanıt verdik. C) Gözlerinden birkaç damla yaş aktı. D) anırım önümüzdeki yıl tanışırız. 11. Aşağıdaki sözcük çiftlerinin hangi ikisi eş anlamlıdır? A) akıllı deli B) sulu kuru C) acı tatlı D) siyah kara 15. Bilmek sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde tanımak anlamında kullanılmıştır? A) ngilizce yi iyi derecede biliyordu. B) en yanlış biliyorsun sorunun çözümünü. C) Yaşlı olmasına rağmen beni bildi. D) Bilmemek değil, öğrenmemek ayıptır. ÜRÇE 35 ÖĞREM 6
16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün anlamdaşı (eş anlamlısı) yoktur? A) Rüyamda beyaz bir at gördüm. B) Çocuklar ağaçların dallarını kırmış. C) Gökyüzü bugün masmavi. D) Başımı kaşıyacak vaktim yok. 19. 1. Eşyalarını topla hemen git. 2. Yıllardır ben burada oturuyorum. 3. Erikleri torbaya çabucak koydular. 4. Az kalsın merdivenden düşecektim. Yukarıdaki cümlelerin hangi ikisinde altı çizili sözcükler yakın anlam verecek biçimde kullanılmıştır? A) 1 2 B) 2 3 C) 1 3 D) 2 4 17. Bu yaz mutlaka mektup yaz. cümlesindeki altı çizili sözcükler arasında nasıl bir anlam ilişkisi vardır? A) eş anlamlılık B) eş seslilik C) karşıt anlamlılık D) mecaz anlamlılık 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yanmak sözcüğü geçersiz olmak anlamında kullanılmıştır? A) Ekmekler yandı ocakta. B) Güneşte fazla kalma yanarsın. C) adının içi yandı kazayı duyunca. D) inemaya geç kalınca biletlerimiz yandı. 18. En tatlı hatırası en sevimli çağımın Yüzünde gölgesi var gül yüzlü bayrağımın Dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) eş sesli sözcük B) mecaz anlamlı sözcük C) gerçek anlamlı sözcük D) ikileme ÖĞREM 6 36 ÜRÇE
ÖĞRENME AANI: DBG AZANIM: elime ürleriyle lgili Bilgi ve uralları avrama / ygulama 1 ÖRNE RAR VE ÇÖZÜMER 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm sözcükler isimdir? A) Ailece yediğimiz yemekler unutulmaz. B) Bodrum a tatil yapmaya gitmişler. C) ki arkadaş birlikte dereye girdiler. D) ızın saçlarının rengi, uzunluğu güzeldi. üm varlıkları, duygu ve düşünceleri, durumları anlatmaya yarayan sözcüklere isim (ad) denir. sim (Ad) Varlıkların luşlarına Göre simler a) oyut sim b) omut isim c) ş ve eylem isimleri Varlıkların ayılarına Göre simler a) ekil isim b) Çoğul isim c) opluluk ismi Varlıklara Verilişlerine Göre simler a) Özel isim b) Cins isim eçeneklerde ise D de tüm sözcükler isimdir. tamlama ızın saçlarının rengi, uzunluğu güzeldi. isim tamlama tamlama 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özel isim vardır? A) alemlikte her renk boya kalemi vardı. B) Çalıkuşu nu beğenerek okudum. C) Aklımdan geçenleri ablamla paylaştım. D) Her akşam dizi izliyorum, bunalmıyorum. Varlıklara verilişlerine göre isimler ikiye ayrılır: a) Özel isim: Bir tek varlığa, bir tek kavrama verilen isimdir. Özel isim bir cinsin, bir türün ortak adı değil, bir tek varlığın adıdır. ıta, şehir, köy, deniz, ulus, devlet, dernek, dil, din, mezhep, eser, yapıt, yasa, insan ve belli hayvan adları özel isimdir. b) Cins isim : Aynı cinsten varlıkların, kavramların herkesçe bilinen ortak adıdır. Cins isim bir cinsin, türün adıdır. Örneğin hayvan, kuş, çiçek, araba, çocuk sözcükleri cins isimdir. eçenekleri incelediğimizde B de Çalıkuşu eser adıdır. Bu nedenle özel isimdir. ÜRÇE 37 ÖĞREM 6
3. 1. Heyet raporunda onun durumu açıklanıyor. 2. Babam bir düzine kalem aldı. 3. inekler masadaki yiyeceklere konuyor. 4. lus olmanın bilincini taşıyoruz. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde topluluk ismi yoktur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Varlıkların sayılarına göre isimler üçe ayrılır: a) ekil isim: smin bir tek varlığı veya kavramı anlatan şeklidir: duygu, çiçek, varlık b) Çoğul isim: smin birden fazla varlığı veya kavramı anlatan şeklidir. ürkçede çoğul eki ler, -lar dır. omşular, arabalar, duygular c) opluluk ismi: Şekilce tekil olduğu hâlde, bir topluluğu karşılayanlara topluluk ismi denir. opluluk isimleri -ler, -lar çokluk eki de almadan çokluk anlamı verir. Çokluk ekini alması bu sözcüğün topluluk ismi olmasını engellemez: sürü, ordu, tabur, meclis, komisyon Şimdi bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim: 1.cümlede heyet topluluk ismidir. 2.cümlede düzine topluluk ismidir. 4. cümlede ulus topluluk ismidir. 3. cümlede sinekler ve yiyecekler çokluk eki aldığından çoğul isimdir. Not:opluluk isimleri de çokluk eki alabilir:ordular,sürüler,halklar.. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tüm isimler yalın haldedir? A) Araştırmalarımı bu kitaptan yaptım. B) ıkılgan yapısıyla burada daha da bunalır. C) okakta oynayan çocuklara imrenerek bakıyordu. D) albin kadar da güzel yüzün var. simler beş durumda bulunurlar: Yalın, i, e, de, den durumu. smin Yalın Hâli: simlerin hâl eklerinden herhangi birini almamış hâlidir. Bir isim çoğul veya iyelik eki de alsa o isim yine yalın hâldedir. Yalın hâlde bulunan isim özne, nesne veya zarf tümleci görevinde kullanılabilir. alpler, kalbim isimleri her ne kadar çokluk ve iyelik eki de alsa hâl eki almadığı için yalındır. Arabam bozuldu. Çocuk kitap aldı. ize akşam gelirim. özne nesne zarf tümleci Şimdi seçenekleri inceleyelim: D seçeneğindeki tüm isimler yalın hâldedir. albin kadar da güzel yüreğin var. iyelik iyelik eki eki ÖĞREM 6 38 ÜRÇE
5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtme ve yönelme eki almış isimler kullanılmıştır? A) onuçlardan okul idaresi memnun kalmadı. B) klimine bakılırsa köyü daha yaşanılır buluyorum. C) arayda rahat yaşam sürmüşler yıllarca. D) Aklında bir sürü soru vardı. ürkçede isimlerin aldıkları hal (durum) eklerinden biri -i belirtme eki ve -e yönelme ekidir. *smin i hâli: sme belirlilik kazandırır. -i hal eki büyük ve küçük ünlü uyumlarına uyar. Bu nedenle -ı, -u, -ü şekilleri de kullanılır. i hal ekini alan isimler kendisinden sonra gelen fiile bağlanır ve bu fiilin etkisinde kaldığını gösterir. Yani belirtili nesne görevinde kullanılır. Ev gördüm. yalın halde Evi gördüm. i halinde kullanılmış. sim belirsizlikten çıkarılıp bilinen varlık anlamı kazanmıştır. *smin e hâli: Yönelme bildirir. Bu hâl ekini alan isim, fiilin kendine doğru yöneldiğini, yaklaştığını gösterir. smin e hali büyük ünlü uyumuna uyduğundan -a şekli de kullanılır. Eve hemen git. -e hal eki alan isimler dolaylı tümleç görevinde kullanılır. Ancak e hâl ekini alan bazı isimler zarf görevli öbekler içinde de kullanılabilir. oluk soluğa yetiştim. eçeneklerde ise B de klimi n e e hal eki köy ü i hal eki almıştır. 6. 1. Bu balıklardan akvaryumda vardı. 2. anatçı konsere geç kaldı. 3. Huzurlu ve mutlu bir yaşam sürüyor. 4. amimi konuşmalarıyla beğeni topladı. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde hem bulunma hem ayrılma eki almış sözcükler vardır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 simlerin aldıkları diğer hal ekleri -de bulunma hal eki ve -den ayrılma hâl ekidir. * smin -de hali: smi fiile bağlayan ve fiilin, kendi içinde, üstünde, üzerinde olduğunu gösteren hal ekidir. smin -de hal eki ünlü uyumlarına ve ünsüz benzeşmesine uyduğundan -da, -te, -ta biçimleri de vardır. -de hal ekini alan isimler çoğunlukla dolaylı tümleç görevinde kullanılır. Ancak zarf öbeklerinde de kullanıldığı görülmektedir. kulda bekliyorum. ırk yılda bir arar. dolaylı t. zarf tümleci * smin den hali: den hâlindeki isim, fiilin kendinden uzaklaştığını, ayrıldığını belirtir. Büyük ünlü uyumuna ve ünsüz benzeşmesine uyduğundan -dan, -ten, -tan şekli de kullanılır. Çoğunlukla den hâl ekini alan isimler dolaylı tümleç görevinde kullanılır. Ancak, -den eki zarf tümleci de yapar. Annemden haber aldım. Akşamdan akşama uğrar. dolaylı tümleç zarf tümleci eçeneklerde ise A da yanıt vardır. balıklar dan akvaryum da ÜRÇE 39 ÖĞREM 6
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük iyelik eki almamıştır? A) Öğretmenimiz derdimize ortak oldu. B) Çocuğuna iyi bir eğitim vermek istiyordu. C) Gönlün ne istiyorsa onu yapmalısın. D) Çadırı güçlükle kurduk kampta. yelik ekleri, sahiplik ekleridir. simlerin sonuna eklenerek o ismin hangi kişiye ait olduğunu gösterir. 1. tekil kişi: -( i )m araba m suç u m 2. tekil kişi: -( i )n araba n suç u n 3. tekil kişi: -( s )-ı araba s ı suç u 1. çoğul kişi -( ı )mız araba mız suç u muz 2. çoğul kişi -( ı )nız araba nız suç u nuz 3. çoğul kişi -ları araba ları suç ları yelik ekleri isimlere eklenirken arada ses türemesi olabilir veya araya kaynaştırma harfi girebilir. eçeneklerdeki isimleri inceleyelim: öğretmen imiz bizim. 1.çoğul kişi iyelik eki çocuk u na onun. 3.tekil kişi iyelik eki gönül ün senin. 2.tekil kişi iyelik eki çadır ı i hal eki 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çokluk eki farklı anlamda kullanılmıştır? Çözüm : A) Raftaki kitaplar çok düzenliydi. B) ızlar çeşme başında toplanmış. C) Çocuk ateşler içinde yanıyordu. D) Bu mevsim ovalar yemyeşil olur. ürkçede çokluk ekleri ler, -lar dır. özcüklerin sayıca birden fazla olduğunu göstermek için kullanılır. Ancak bu çokluk eki farklı anlam ve görevlerde kullanılabilir.bazı kullanımlarda yapım eki olur. Çokluk eki -ler, -lar şu anlamlarda kullanılır: a) Abartma anlamı: Dünyalar onun oldu. b) Aile anlamı: Dayımlar bize geldi. c) Aynı soydan olanlar anlamında: smanlılar en parlak dönemi yaşadı. d) Aynı yerden, şehirden olanları göstermek için: Bursalılar sıcak insanlardır. eçeneklere baktığımızda A, B, D seçeneklerinde çokluk anlamındadır. C de ise abartma anlamı vermektedir. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamlaması vardır? A) Balığın derisini hiç yemezdi. B) Ankara da yaşamayı seviyorum. C) Gözlerinden birkaç damla yaş aktı. D) rmanlarımız gün geçtikçe azalıyor. ÖĞREM 6 40 ÜRÇE
sim tamlamaları ürkçede dört çeşittir. a. Belirtili isim tamlaması b. Belirtisiz isim tamlaması c. akısız isim tamlaması d.zincirleme isim tamlaması sim tamlamaları, en az iki ismin bir araya gelmesiyle oluşur. Birinci isim tamlayan, ikincisi tamlanan olur. sim tamlamalarında tamlayan veya tamlanan soyut isim olabilir. amlayan ekleri: -ın, -in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün amlanan ekleri: -ı, -i, -u, -ü, -sı, -si, -su, -sü Belirtili isim tamlamasında tamlayan da tamlanan da ek alır. aklın ucu, başın derdi, düşüncenin özü eçenekleri incelediğimizde A seçeneğindeki cümlede balığın derisi belirtili isim tamlamasıdır. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz isim tamlaması yoktur? A) Avrupa yakası benim yaşamak istediğim yer. B) üm gece gök gürültüsü yüzünden korktum. C) Görüşmeler tüm hızıyla devam ediyormuş. D) Araba sesinden uyuyamadım. Belirtisiz isim tamlamasında yine tamlayan ve tamlanan vardır. amlayan ek almaz, tamlanan ek alır. tamlayan tamlanan ek almaz -ı, -i, -u, -ü, -sı, -si, -su, -sü amlanan eki (-ı, -i, -u, -ü, -sı, -si, -su, -sü) aslında iyelik ekidir. Bunu da unutmamak gerekir. baş tacı, okul yolu, konu özeti, balık ağı, belirtisiz isim tamlamalarıdır. Şimdi seçenekleri inceleyelim. tamlayan tamlanan A da Avrupa yakası B de gök gürültüsü D de araba sesi belirtisiz isim tamlamalarıdır. C seçeneğinde isim tamlaması yoktur. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması kullanılmamıştır? A) Aynanın kenarının çizgisi sarıydı. B) Çantamın kulpunun kenarı sökülmüş. C) Balkon demirinin boyası çıkmış. D) Çocuğun uzun saçları gözüne giriyor. ÜRÇE 41 ÖĞREM 6
Zincirleme isim tamlaması, tamlayanı, tamlananı veya her ikisi birden isim tamlaması olan tamlamalardır. Şöyle örnekleyelim: Belirtili isim tamlaması Belirtili isim tamlaması ürk ordusunun disiplini Ali nin babasının işinin düzeni Belirtisiz isim tamlaması Belirtili isim tamlaması Belirtili isim tamlaması Deri ceketin astarının kenarı akısız isim tamlaması Belirtili isim tamlaması Örneklerden de anlaşıldığı üzere zincirleme isim tamlamasında tüm sözcükler isimdir. Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da Aynanın kenarının çizgisi Belirtili isim tam. Belirtili isim tamlaması. B de Çantanın kulpunun kenarı Belirtili isim tam. Belirtili isim tam. C de Balkon demirinin boyası Belirtisiz isim tam. Belirtili isim tam. D de Çocuğun uzun saçları sıfat Belirtili isim tam. zun sözcüğü sıfat olduğu için bu tamlama zincirleme isim tamlaması değildir. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlamasının arasına başka sözcük girmiştir? A) Mangalın kömürünü almayı unuttum. B) Haberlerin her zaman doğru olması gerekir. C) elevizyon programının içeriği güzeldi. D) Renk körlüğü tedavi edilmiyor. ÖĞREM 6 42 ÜRÇE
Çözüm : sim tamlamalarında tamlayan ile tamlananın arka arkaya gelmesi şart değildir. amlayan ile tamlanan arasına başka sözcükler girebilir. Bu durum iki sözcüğün tamlama olmasına engel değildir. amlayan ile tamlanan arasına sözcük girse de tamlamaları tamlayan ve tamlanan eklerinin yardımı ile bulabiliriz. Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da mangalın kömürü belirtili isim tamlaması B de televizyon programının içeriği zincirleme isim tamlaması, D de renk körlüğü belirtisiz isim tamlamasıdır. A, C, D seçeneklerinde tamlayanla tamlanan arasına sözcük girmemiştir. B de ise tamlama arasına başka sözcükler girmiştir. Haberlerin her zaman doğru olması gerekir. Belirtili isim tamlaması 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı düşmüş bir isim tamlaması kullanılmamıştır? A) kula babası bırakıyor. B) Çantamı evde unuttum. C) Arabaları bozulunca yolda kaldılar. D) Bakımlı bir ev aldılar. sim tamlamalarında tamlayanın yazılmaması ancak tamlayanın kişi zamiri olması durumunda gerçekleşir. Çünkü tamlayan kişi zamiri olduğunda tamlanan iyelik eki alır, bu iyelik eki ise bize tamlananın varlığını gösterir. benim evim bizim fikrimiz senin düşüncen sizin derdiniz onun kapısı onların hakları Yukarıdaki tamlamalara baktığımızda tamlananlar iyelik eki aldığı için tamlayanlar tamlanandan anlaşılır. eçenekleri inceleyelim: A da (onun) babası B de (benim) çantamı C de (onların) arabaları D de tamlayanı düşmüş isim tamlaması yoktur. 14. 1. anıkların söyledikleri yanlışmış. 2. Amcasının oğlu ile buluştu. 3. Yine güzeldi kızıllığı akşamın. 4. oprağın verimi oldukça iyiydi. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan yer değiştirmiştir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 ÜRÇE 43 ÖĞREM 6
Çözüm : sim tamlamalarında tamlayan önce tamlanan sonra gelir. Ancak daha önce de söylediğimiz gibi tamlayan ile tamlanan arasına sözcük girebildiği gibi tamlayanla tamlanan yerde değiştirebilir. Bu durumda da tamlayanla tamlananı yine aldıkları eklerden tanır, buluruz. Şimdi cümleleri inceleyelim: tamlayan tamlanan 1. cümlede tanıkların söyledikleri 2. cümlede amcasının oğlu Belirtili isim tamlaması 4. cümlede toprağın verimi 3. cümlede ise kızıllığı akşamın ters çevrilmiştir. tamlanan tamlayan 15. Gençlerin sorunları çok. Aile içi geçimsizlikler, kavgalar Büyüklerin aşağılayıcı, onur kırıcı sözleri ve tavırları onları daha bir derinden yaralıyor sanki. mutları kırılıyor, evlerinden, ailelerinden soğuyorlar. Bu duyguları onları her alanda olumsuz etkiliyor. Hayatta başarısız oluyorlar. Çözüm : Parçada kaç tane isim tamlaması vardır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Parçadaki isim tamlamalarına bakalım: gençlerin sorunları belirtili isim tamlaması aile içi belirtisiz isim tamlaması büyüklerin sözleri, tavırlar belirtili isim tamlaması Parçada üç tane isim tamlaması kullanılmıştır. ÖĞREM 6 44 ÜRÇE
1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birden fazla özel isim kullanılmıştır? A) Annem yarın Ankara ya gidecek. B) Bizimkiler ludağ a da gideceklermiş. C) ürkiye nin nice güzellikleri var. D) Amerika ve Fransa gitmek istediğim yerlerdir. 5. eyzemlere gittik dün. Çocuklar bizi I II görünce sevindi. nlar oynarken biz de balkonda oturduk. Balkondaki çiçeklere III hayran kaldım. Özellikle de kırmızı karanfillere bayıldım. IV Yukarıdaki parçada numaralanmış sözcüklerde hangisi çoğul isim değildir? A) IV B) III C) II D) I 2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde özel isim kullanılmıştır? A) Hayat, sana daha ne sürprizler hazırlıyor. B) Hayat koydum kızımın adını. C) Hayatını yaşa her şeye rağmen. D) Hayatını yazmaya karar verdi babam. 3. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi topluluk ismi değildir? A) ürk ordusu yenilmezdir. B) Bütün okul konserde çok eğlendi. C) ınıf yeni boyandı. D) Yeni bir grup kurmuşlar. 6. Güller derledim senin için, evgiler sundum sana, Güldüler dostlarım bana, ana bu kadar meylettiğim için; Ama aldırmadım ben gülmelere, sevdim yine de. Yukarıdaki şiirde kaç tane çoğul isim kullanılmıştır? A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 7. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde iyelik eki kullanılmamıştır? A) Gözlerini seviyorum senin. B) evgiyi kaybettim artık. C) Aşkını kalbime gömdüm. D) özlerini kazıdım aklıma. 4. I. Bir demet yaptım sana en güzel çiçeklerden. II. Bizim sınıf pikniğe gidecek yarın. III. aburda huzursuzluk çıkmış. IV. kul, bizim mahallede değil. Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde topluluk ismi kullanılmamıştır? A) IV B) III C) II D) I 8. özlerini unutmadım; albimi kıran parçalayan sözleri Her şeyine katlanmıştım; ama Bu sefer kaldıramadı yüreğim bu ağır yükü. Yukarıdaki şiirde iyelik eki almış kaç sözcük kullanılmıştır? A) 4 B) 3 C) 2 D) 1 ÜRÇE 45 ÖĞREM 6
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hal eki kullanılmamıştır? A) evgiyi de yaşadım, sevgisizliği de. B) Ümidi de bildim, ümitsizliği de. C) Gözleri de anlamlıydı, sözleri de. D) azanmayı da tattım, kaybetmeyi de. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlananı topluluk ismi olan bir belirtisiz isim tamlaması kullanılmıştır? A) Havada çiçek kokularıyla uyandık her sabah. B) ürü psikolojisine hep karşı olmuşumdur. C) ürk ordusu kahramandır. D) akım çalışmasına uyum sağlarım. 10. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde 2. tekil kişi iyelik eki kullanılmıştır? A) Yalanlarından bıktım artık kardeşimin. B) utarsız davranışlarına katlanamam artık senin. C) öylediklerinden hiçbir şey anlamıyorum onun. D) Hayatından çıkıyorum onun. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme ad tamlaması vardır? A) kulun gelir giderlerini dayım kontrol ediyordu. B) Hayatın iniş çıkışlarını yaşayacağız hepimiz. C) ararsızlığın içinde boğuldum. D) evgi selinin coşkusunu yaşadık birlikte. 11. El kızı değil mi işte böyle olacağı belliydi, diye söyleniyordu annem. Evin düzenini bozmuş, hepimizi birbirimize düşürmüş. öylediklerinin hepsini dinledim; sonra dedim ki: Yanılıyorsun anne; o değil senin dırdırların bozdu düzenimizi. Yukarıdaki parçada kaç tane belirli ad tamlaması kullanılmıştır? A) 4 B) 3 C) 2 D) 1 14. enin yaşındayken ben, Zaman kaygısı yaşamıyorum hiç. Dakikalar, saatler hatta yıllar geçmiş, ime ne! adece sen ve ben, Ve güzellikleri hayatın. Yukarıdaki şiirde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Belirtili ad tamlaması B) Belirtme durumu eki C) Belirtisiz ad tamlaması D) Çoğul isim ÖĞREM 6 46 ÜRÇE
15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde diğerlerinden farklı bir isim tamlaması kullanılmıştır? A) ınav kaygısı yaşatıyoruz çocuklara. B) Günlerin getirdiklerine razıyım. C) nsanların vurdumduymazlığına hayret ediyorum. D) Yaşamın sıkıntılarına da katlandım. 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması vardır? A) Annemin çeyiz sandığını karıştırdım dün. B) Günlerin kısalmasına üzülüyorum. C) kulun kapanmasını ben hiç istemedim. D) Yalanın her türüne karşıyım. 16. stanbul da yaşamayı seviyorum; düzensizliğini de seviyorum stanbul un, trafiğine rağmen seviyorum bu şehrin her şeyini. Yukarıdaki cümlede kaç tane isim tamlaması vardır? A) 4 B) 3 C) 2 D) 1 19. özlerinden hiçbir şey anlamadım onların. Altı çizili sözcükte aşağıdaki eklerden hangileri kullanılmıştır? A) 3. tekil iyelik eki ayrılma durumu eki B) 2. tekil iyelik eki bulunma durumun eki C) 3. çoğul iyelik eki ayrılma durumu eki D) Çoğul eki yönelme durumu eki 17. Yolların türküsünü dinleyin, Nice hayatları anlatıyor bu ezgiler. rmanların sesine kulak verin, Doğa sevgisini aşılıyor bu sesler. Yukarıdaki şiirde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Çoğul isim B) Belirtisiz ad tamlaması C) amlananı topluluk ismi olan belirtili isim tamlaması D) amlayanı topluk ismi olan belirtili isim tamlaması 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hal eki kullanılmamıştır? A) Gözde bir öğrenciydim. B) Evde unuttum cüzdanımı. C) ende tutuklu kaldım. D) Her şeyde biraz sen varsın. ÜRÇE 47 ÖĞREM 6
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özel isim kullanılmamıştır? A) ıcağı gören Pamuk mışıl mışıl uyuyordu. B) Bu yıl Boğaz öprüsü bakıma girdi. C) Yıllar önce Hasan Çavuş deler biri vardı. D) Dizleri tutmayan yaşlı adam zor yürüyordu. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlaması kullanılmamıştır? A) Bu yörenin kızları güzel olur. B) kulun eğitimi oldukça iyi. C) Dertli baba kara kara düşünüyor. D) Başarının artması sizlere bağlı. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde topluluk ismi kullanılmıştır? A) Aylar, yıllar hızla geçiyor. B) Öğrenciler ödevlerini şimdiden yapıyor. C) Bir bahar akşamı da bitti. D) rman, yurdun süsüdür. 3. Açık sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim türünde kullanılmıştır? A) Açık havada güzel bir gün yaşadık. B) Bana açık renkli bir gömlek aldık. C) Yolun sonundaki açıklıkta top oynanır. D) Açık mağaza bulursak alışveriş yaparız. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili isim hal eki almamıştır? A) Cama yaklaşınca içim ürperdi. B) adının elinde kitaplar vardı. C) uyu bir solukta içti. D) çeri giren küçücük bir kediydi. 5. I. Bu genç yaşında evini, arabasını almıştı. II. âğıtlara adını yazdım çocukların. III. Bize uğramadan okula gitti. IV. Gözleriyle bir şeyler anlatıyordu. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde iyelik eki almış isim yoktur? A) I B) II C) III D) IV 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde 3. tekil şahıs iyelik eki almış isim kullanılmıştır? A) Dedesi cephede savaşmış. B) Başım dün gece çok ağrıdı. C) Arabaları yolda kalmış. D) Gözlerin bir başka bakıyor. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz isim tamlaması kullanılmıştır? A) Yolcuların hepsi korkuyla kapıya yığıldı. B) Işığın yanmasıyla araba fırladı. C) ıranın altına kitaplarını koydu. D) Herkes kitap parası verdi. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özel isim kullanılmıştır? A) Gazeteler günlerce bu olaydan bahsetti. B) ınava girecekler bahçede toplandı. C) Babam Azerbaycan a gitti. D) imi yaşlılar ellerinde örgülerle oturuyor. 10. Aşağıda altı çizili sözcüklerden hangisi diğerlerinden farklı bir ek almıştır? A) Ödevlerini bu kitaptan yapıyor. B) edisi evden kaçınca çok üzülmüş. C) Masayı camın önüne çekelim D) Bu elbiseden ben de alacağım. 11. rduyu Akdeniz e yönelten komutan, aldığı kararla insanlara ne çok iyilik etmiş. cümlesinde aşağıdakilerin hangisi yoktur? A) sim tamlaması B) Özel isim C) Çoğul isim D) opluluk ismi ÜRÇE 48 ÖĞREM 6
12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması kullanılmıştır? A) Ahşap evin merdivenleri çürümüş. B) nun güzelliği dillere destandır. C) Anlamsız programların izlenmesi çok doğaldı. D) Çayın demini hiç beğenmedim. 16. I. Çiçeklerin kokusu burnumuza geliyor. II. anatçının şarkılarının ezgisi bizim hoşumuza gitti. III. ilginin ucu simsiyah olmuş. IV. itabın son sayfasında adımız yazıyor. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması kullanılmıştır? A) I B) II C) III D) IV 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük hem iyelik hem hal eki almıştır? A) Öğretmen, çocukları sıraya soktu. B) Bardağı yere düşürüp kırdı. C) itabı elinde ortalarda geziyor. D) Çantasından bir miktar para çıkardı. 14. Çocukluk günlerimizi özlememek mümkün mü? Her birimiz dağlarda sürü peşinde az mı gezdik. Bohçamızın içine bir iki parça ekmek birkaç soğan doldururduk. Bir pınar başında oturup kanımızı doyururduk. erin bir dere kenarı bulunca şekerleme yapardık. Yukarıdaki parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) belirtisiz isim tamlaması B) belirtili isim tamlaması C) topluluk ismi D) zincirleme isim tamlaması 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde topluluk ismi kullanılmamıştır? A) Bir demet gül almış bana. B) Babam bir tabur askeri yönetiyor. C) Herkes elinden geldiğince bize yardım ediyordu. D) omisyon kararı ile buralarda avlanmak yasaklandı. 18. imsesizliğin acısı çöküyor, Bu karanlık gecelerde, Ne bir dost sesi, Ne annemin türküsü, Yalnız, yapayalnız oturuyorum. Dizelerde aşağıdakilerin hangisi yoktur? A) Belirtisiz isim tamlaması B) Zincirleme isim tamlaması C) Belirtili isim tamlaması D) yelik eki almış isim 19. Aklımızda ekmek kavgası Yüreğimizde yalnızlık acısı Neye yarar yaşamak... Altı çizili sözcükte aşağıdaki eklerin hangileri vardır? A) yelik eki hal eki B) Çokluk eki hal eki C) Hal eki yapım eki D) Çokluk eki iyelik eki 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iyelik eki almış isim kullanılmamıştır? A) Bilgimizi bu yarışmada gösterdik. B) Evleri deniz kenarındaydı. C) Ağaçlar yolumuzu kapatıyordu. D) Çocukları parka götürmek istiyoruz. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlaması kullanılmamıştır? A) Özgürlüğün önemi tartışılmaz. B) Gecenin koyu rengi çöktü. C) Yaprakların sesi içimi ürpertti. D) onu gelmez sorunlar yaşıyordu. ÖĞREM 6 49 ÜRÇE