EKLER VE SÖZCÜĞÜN YAPISI

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "EKLER VE SÖZCÜĞÜN YAPISI"

Ayla Seyfi
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 EKLER VE SÖZCÜĞÜN YAPISI *KÖK * YAPIM EKLERİ * ÇEKİM EKLERİ * YAPILARINA GÖRE SÖZCÜKLER K Ö K Sözcüğü oluşturan en küçük anlamlı dil birimine kök denir. Kök halinde bulunan sözcükler yapım eki almamıştır fakat çekim eki alabilir. Kökler türleri açısından ikiye ayrılır. 1- Ad Kökleri 2-Eylem Kökleri Ortak kök (İkili Kök) : Hem ad hem eylem kökü olarak kullanılabilen sözcük kökleridir. İsim ve eylem kökü olarak kullanılabilen bu sözcüklerin arasında anlam ilgisi vardır. örn: boya, sıva, kuru, acı,savaş, barış.. Sesteş Kök: isim ve eylem kökü olarak kullanılabilen ve aralarında anlam ilgisi bulunmayan sözcüklerdir. Örn:yüz, gül, kır, diz, dal EK Sözcüklerin kök ya da gövdelerine eklenen anlamsız parçalara ek denir. Ekler eklendikleri sözcüklere ya yeni anlamlar katar ya da onların anlamını değiştirmeden cümledeki görevlerini belirler. Ekler genel olarak ikiye ayrılır: 1-YAPIM EKLERİ Eklendikleri sözcüklerin anlamlarını ya da türlerini değiştiren eklerdir. Köklere eklenen yapım ekleri türemiş sözcükler oluşturur. Bu yolla oluşmuş sözcüklere gövde denir ve yapım ekleri de dörde ayrılır: a- İsimden İsim Yapan Ekler -lik (baş-lık)

1- Ad Kökleri 2-Eylem Kökleri Ortak kök (İkili Kök) : Hem ad hem eylem kökü olarak kullanılabilen sözcük kökleridir.

2 -ci (iş-çi) -li (can-lı) -siz (para-sız) -daş (arka-daş) -aş (ad-aş) -cil (ev-cıl) -ce (Türk-çe) -il (ad-ıl) -cik (bağ-cık) b- İsimden Fiil Yapan Ekler -e (dil-e) -el (yön-el) -le (su-la) -len (dış-lan) c- Fiilden İsim Yapan Ekler -me (yaz-ma) -mek (oku-mak) -iş (uç-uş) -gi (sev-gi) -k (tara-k) d- Fiilden Fiil Yapan Ekler -n ((koru-n) -l (saç-ı-l) -t (yürü-t) -ş (gör-ü-ş) ÇEKİM EKLERİ Sözcük kök ve gövdelerine eklenerek sözcüğün cümledeki görevini belirleyen eklerdir. Çekim ekleri sözcüklerin ne anlamlarını ne de türlerini değiştirmezler. Çekim ekleri isim çekim ekleri ve fiil çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılır: a- İsim Çekim Ekleri 1- İsim Durum (Hal) Ekleri Bu ekler adın yalın durumunun dışındaki durumlarının ekleridir.

-ş (gör-ü-ş) ÇEKİM EKLERİ Sözcük kök ve gövdelerine eklenerek sözcüğün cümledeki görevini belirleyen eklerdir. Çekim ekleri sözcüklerin ne anlamlarını ne de türlerini değiştirmezler.

3 -Belirtme ( -i,-ı -u -ü) eki : yol- u -Yönelme (-e,-a) eki : yol- a -Bulunma(-de,-da,-te,-ta) : yol -da -Ayrılma (-den,-dan) eki : yol- dan 2-Çoğul Eki Dilimizdeki tek çoğul eki ler, -lar dir. Örn: Sorular, cevaplar 3-Tamlama Ekleri İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlananı birbirine bağlayan eklerdir. Tamlayan ekleri: -ın, -in, -un, -ün, -ım, -den Tamlanan ekleri: -ı,-i,-u,-ü Örn: güneş-in batış-ı, yol-un son-u 4- İyelik Eki Sahiplik ya da aitlik eki de denilen iyelik ekleri bir şeyin kime veya neye ait olduğunu bildiren eklerdir. Örn: Yemyeşil bir deniz gözler-in. 5-İlgi eki Eklendikleri sözcüklerin hangi kişi veya varlıkla ilgili olduğunu bildiren -ki ekidir. Bizim-ki (düşüncemiz) kuruntu galiba. b- Fiil Çekim Ekleri 1-Fiillerde Kip ve Kişi Ekleri Fiillere zaman ve kişi kavramı kazandıran eklerdir.

Tamlayan ekleri: -ın, -in, -un, -ün, -ım, -den Tamlanan ekleri: -ı,-i,-u,-ü Örn: güneş-in batış-ı, yol-un son-u 4- İyelik Eki Sahiplik ya da aitlik eki de denilen iyelik ekleri bir şeyin kime veya

4 a- Haber (bildirme) kipleri -geçmiş zaman kipi:-di, miş -şimdiki zaman kipi:-yor -gelecek zaman kipi:-ecek, -acak -geniş zaman kipi:r, -z b- Dilek- şart kipleri -istek kipi: -e, -a -dilek- şart kipi:-se, -sa -Gereklilik kipi:-meli, -malı -Emir kipi c- Kişi ekleri I.Tekil kişi: baktı-m II.Tekil kişi:baktı-n III.Tekil kişi:baktı I.Çoğul kişi:baktı-k II.Çoğul kişi:baktı-nız III.Çoğul kişi:baktı-lar YAPILARINA GÖRE SÖZCÜKLER Türkçede sözcükler yapılarına göre üçe ayrılır. 1-BASİT SÖZCÜKLER (KÖK) Yapım eki almamış, kök anlamı değişikliğe uğramamış sözcüklere denir. Ağaç, taş, çiçek, oku... 2-TÜREMİŞ SÖZCÜKLER (Gövde) Kök durumundaki sözcüklerin yapım ekleri alarak yeni anlamlar kazanmış biçimidir. Yapım eki almış sözcüğün anlamı ya da türü değişir. söz -lük top- çu

Çoğul kişi:baktı-lar YAPILARINA GÖRE SÖZCÜKLER Türkçede sözcükler yapılarına göre üçe ayrılır. 1-BASİT SÖZCÜKLER (KÖK) Yapım eki almamış, kök anlamı değişikliğe uğramamış sözcüklere denir.

5 baş-ar yaz-ı 3-BİLEŞİK SÖZCÜKLER İki ya da daha çok sözcüğün yeni bir anlamı karşılamak için birleşip kaynaşmasıyla oluşan sözcüklerdir. YAPILIŞLARI YÖNÜNDEN BİLEŞİK SÖZCÜKLER Bileşik sözcükler oluşturulurken değişik sözcük türleri kullanılır. Bileşik adları buna göre inceleyelim. İki yalın addan oluşanlar ; anayurt, demirbaş Belirtisiz ad tamlaması biçiminde oluşanlar ; hanımeli, aslanağzı Sıfat tamlaması biçiminde oluşanlar ; Çukurova, karaciğer İki eylemden oluşanlar ; gelgit uyurgezer İki sıfattan oluşanlar ; uzun boylu, tok gözlü Deyim biçiminde oluşanlar ; gözü dönmüş, eli uzun Ses değişikliği ile oluşanlar ; emretmek, hissetmek Anlamsal yönden bileşik sözcükler üç biçimde oluşur: 1- İki sözcüğün de anlamını yitirmesi ; aslanağzı, hanımeli 3- Birinci sözcüğün anlamını yitirmesi ; ateş böceği, köpek balığı 4- İkinci sözcüğün anlamını yitirmesi ; cezaevi, rüzgargülü Örnek Sorular: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün kökü, tür yönüyle ötekilerden farklıdır? A) Bu saatlerde uçak İstanbul'a varmış olmalı. B) Okulda buluşup topluca sinemaya gidecektik. C) Yayıncılığımız çağdaş eserlerle güçleniyor. D) Kurultayda önemli kararlar alındı. E) Uzun süredir oğlundan bir haber alamamış. Cevap:A

İki yalın addan oluşanlar ; anayurt, demirbaş Belirtisiz ad tamlaması biçiminde oluşanlar ; hanımeli, aslanağzı Sıfat tamlaması biçiminde oluşanlar ; Çukurova, karaciğer İki eylemden oluşanlar ;

6 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün kökü, tür yönüyle diğerlerinden farklıdır? A) Yeni çevresinde uyumsuzluk yaşaması oldukça doğaldı. B) Yaşadığı yoksulluk yüzünden gittikçe sessizleşiyor. C) Artık sevimlilik sınırlarını aştığını düşünüyorum. D) Aramızdaki kırgınlık elbet bir gün geçecek. E) Bilimsellik gerçeği hiç değiştirmeden incelemektir. Cevap: C "Uçaksavar, gecekondu, kapkaç" bileşik sözcüklerinin ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) Sadece birinci sözcükler gerçek anlamlarını yitirmiştir. B) Sözcüklerin hepsi gerçek anlamlarında kullanılmıştır. C) Sözcüklerin hepsi gerçek anlamlarının dışında kullanılmıştır. D) Bütün sözcükler tür kayması yoluyla oluşturulmuştur. E) Bütün sözcükler, belirtisiz ad tamlamasının kaynaşmasıyla oluşmuştur. Cevap:D

E) Bilimsellik gerçeği hiç değiştirmeden incelemektir. Cevap: C "Uçaksavar, gecekondu, kapkaç" bileşik sözcüklerinin ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

Benzer belgeler

1.KÖK 2.EK 3.GÖVDE. Facebook Grubu TIKLA.

1.KÖK 2.EK 3.GÖVDE. Facebook Grubu TIKLA. 1.KÖK Facebook Grubu TIKLA 2.EK https://www.facebook.com/groups/turkceogretmenler/ 3.GÖVDE 1 Ailesi 2 Tanımlar: 1-KÖK:Bir sözcüğün parçalanamayan anlamlı en küçük parçasıdır. Bütün ekler çıkarıldıktan