DEPREM ERKEN UYARI SİSTEMLERİ

DEPREM ERKEN UYARI SİSTEMLERİ Dr. Hakan Asaf ALÇIK Jeofizik Yüksek Mühendisi alcik@boun.edu.tr 1. DEPREM ERKEN UYARI NEDİR? 1990 yıllarından itibaren çalışmalarını depremlerin kısa sürede tespit edilmesi ve değerlendirilmesi konusunda yoğunlaştıran bilim insanları, son 20 yıl içerisinde sürekli gelişen elektronik, haberleşme ve bilgisayar teknolojilerinden de yararlanarak, deprem yer hareketi gözlemlerinin kayıt süresi içinde ve gerçek zamanda değerlendirilmesine yönelik çalışmalara hız vermişlerdir (Kanamori et al. 1997). Gerçek Zamanlı Sismoloji konusunun da şekillenmesini sağlayan bu çalışmalar, deprem zararlarının azaltılmasına yardımcı olacak yeni yolları da ortaya çıkarmıştır. Bu anlamda dünyadaki gelişmelere en iyi örnekler;deprem acil müdahale (Benz et al. 2001;Erdik et al. 2003; Gee et al. 1996;Hauksson et al. 2001;Kanamori et al. 1991; Wu et al. 2001, 2002) ve deprem erken uyarı (Allen and Kanamori, 2003; Erdik et al. 2003; Espinosa-Aranda et al. 1995;Wu and Kanamori, 2005;Wenzel et al. 1999;Wu et al. 1999) konusundaki gelişmelerdir. Acil müdahale bilgisi, yoğun yerleşim alanlarında konuşlandırılmış kuvvetli yer hareketi kayıtçılarından oluşan bir şebeke kullanarak, yıkıcı bir deprem sırasında ve sonrasında gerekli bilgilerin hızlı bir şekilde toplanması ve analiziyle sağlanır. Acil müdahalede amaç, mümkün olan en kısa sürede elde edilecek hasar dağılım haritasının en hızlı şekilde ilgili kurumlara gönderilmesidir. Deprem erken uyarı (kısaca EU) ise hasar yaratabilecek düzeyde bir deprem oluşumunu, kaynağına en yakın konumlarda gerçek zamanda tespit edilmesi ve bir uyarı sinyalinin üretilmesidir. Sinyalinin otomatik olarak ilgili kurumlara iletilmesi;yüksek gerilim hatlarındaki akımın kesilmesi, fabrika, nükleer santral ve rafinerilerin faaliyetlerinin durdurulması, metro, tramvay ve tren gibi toplu taşıma araçlarının durdurulması gibi birçok önemli tedbirlerin alınmasını mümkün kılar. Bir deprem sırasında oluşan sismik dalgalar farklı hızlarda hareket ettiklerinden deprem kayıt istasyonlarına da belirli sıralarda ulaşırlar. Öncelikle hızı 5.0-7.4 km/sn arası değişen P dalgası, ardından da 3.0-4.0 km/sn ile S dalgası gelir (Clark 1971). P ve S dalgalarının bir istasyona varış zaman farkı, depremin odağından uzaklaştıkça da artar. Bu artış EU anlamında zaman kazanmaktır. Ayrıca, deprem istasyonları ile ana veri merkezi arasında radyo frekansı ile yapılan veri iletişim hızının da çok yüksek olması (300.000 km/sn) EU sisteminde önemli yer tutar. Bazı EU sistemleri P dalgasının ilk birkaç saniyesinden faydalanarak manyitüd ve lokasyon tayini yapar ve buna bağlı olarak uyarı/alarm üretirler (Ashiya 2004). Mühendislik amaçlı kurulan bazı EU sistemleri de P dalgasının saptanmasına çalışmadan sadece gelen sismik dalganın genliğinin belirli bir eşik seviyesini aşıp aşmadığını kontrol ederek uyarı yaparlar (Erdik et al. 2003). EU sistemleri, sismik cihazların ve olası depremin dışmerkez konumuna bağlı olarak birkaç saniye ile onlarca saniye öncesinden 50 Yıl:22, Van Depremi ve Deprem Özel Sayısı, 2011

ve buna balı olarak uyarı/alarm üretirler (Ashiya 2004). Mühendislik Bildiri amaçlı kurulan bazı EU sistemleri de P dalgasının saptanmasına çalı"madan sadece gelen sismik dalganın genliinin belirli bir e"ik seviyesini a"ıp a"madıını kontrol ederek uyarı yaparlar (Erdik et al. 2003). EU sistemleri, sismik cihazların ve olası depremin dı"merkez konumuna balı olarak birkaç saniye ile onlarca saniye öncesinden bir tesisin, alanın veya bölgenin bir uyarılmasına tesisin, alanın ve gerekli veya görülen bölgenin otomasyon otomasyon sistemlerinin sistemlerinin kapatılmasına kapatılmasına olanak sağlarlar. Bir EU (Şekil olanak sistemi salarlar. şu bileşenlerden Bir EU sistemi oluşur "u bile"enlerden olu"ur ("ekil 1); uyarılmasına ve gerekli görülen 1); Şekil 1: Eu "ekil Sistemlerinin 1: Eu Sistemlerinin Temel Bileşenleri Temel Bile#enleri 51 JEOFİZİK BÜLTENİ

-Sismik istasyonlar, -Veri i"lem merkezi için gerekli bilgisayar ve yazılım, -Veri i"lem merkezi ile istasyonlar Bildiri arasında sürekli veri ileti"imini salayacak cihazlar -Uyarı sinyalinin iletilmesi için gerekli tertibat (Alcik 2010). -Sismik EU istasyonlar, anlamında ilk fikir ve dü"ünce (1985) Güney gazeteci Kaliforniya J. D. Cooper Eyaleti için genişbandlı deprem sonrasında kayıtçılardan San Fransisko rafından $ehri nin dört sensörden dı"ına, 10-100 oluşan km tarafından amacıyla sunulmu"tur Bakun et (Cooper al. (1994) 1868). ta- Hayward -Veri işlem Fayında merkezi olu"an için 7.0 gerekli büyüklüündeki arası bilgisayar uzaklıklarda, ve yazılım, sismik detektörlerin konulmasını oluşacak SCAN ve büyük (Seismic bir sarsıntının Computerized çanın Alert çalınmasını Network=Sismik önermi"tir. mi kurarak, yaklaşık 20 saniyelik basit bu aı ve tetiklemesi pratik sistem durumunda EU siste- da bir sinyalin telgraf yardımıyla "ehre gönderilerek -Veri işlem merkezi ile istasyonlar arasında Bilgisayarlandırılmış Uyarı Ağı) bir uyarı zamanı kazandırmıştır. Modern sürekli bir örnek veri Heaton iletişimini sağlayacak cihazlar (1985) adını tarafından verdiği bir verilmi"tir. sismik ağ Heaton öner-(1985miştir. (Seismic Bu öneriler Computerized öncü birer Alert fikir Network=Sismik Bilgisayarlandırılmı" Güney Kaliforniya Eyaleti için geni"bandlı kayıtçılardan olu"acak SCAN -Uyarı sinyalinin iletilmesi için olarak tarihte yerine almıştır. Günümüzde birçok ülke EU sistemi kurmuş ve kurmaya da ça- Uyarı Aı) adını verdii bir sismik a önermi"tir. Bu öneriler öncü birer fikir olarak tarihte yerine almı"tır. gerekli tertibat (Alcik 2010). EU sistemi anlamında hayata lışmaktadır. EU sistemi kurulu ve EU anlamında EU sistemi ilk fikir anlamında ve düşünce gazeteci ve J. D. durdurulması Cooper tarafın- amacıyla yolları 1960 lı tarafından yıllarda i"letime hızlı trenlerin alınan mekanik alarm özellikli sismograflardan hayata geçirilen geçirilen ilk örnek ilk örnek Japon Japon Demir- Demiryolları tarafından hızlı trenlerin yöntemleri üzerine yoğunlaşan yava"latılması ülkelerin başında;japonya (Ashiya 2004), Meksika (Espinosaolu"adan sistemdir sunulmuştur (Ashiya (Cooper 2004). 1868). yavaşlatılması ve durdurulması Hayward Fayında oluşan 7.0 amacıyla 1960 lı yıllarda işletime alınan mekanik Depremi alarm (M w =6.9) özel- sonrasında olu"an ve uzun süre devam Aranda et al. 2011; Iglesias büyüklüğündeki 1989 yılındaki deprem Loma sonrasında artçı San sarsıntılardan, Fransisko Şehri nin dı"merkezden likli sismograflardan yakla"ık 100 km oluşan uzaklıktaki sis- Prieta (Kaliforniya) et al. 2007), Tayvan (Wu and eden Kanamori, Oakland $ehri nde 2005, 2008), hasar Romanya tarafından (Wenzel dört sensörden et al. 2001), olu"an gören karayollarında dışına, 10-100 çalı"an km arası i"çileri uzaklıklarda, ve pratik sismik sistem detektörlerin EU sistemi konul- kurarak, 1989 yakla"ık yılındaki 20 saniyelik Loma Prieta bir uyarı (Ka- zamanı Türkiye kazandırmı"tır. (Alcik et al. 2009;Erdik haberdar temdir etmek (Ashiya amacıyla 2004). Bakun et al. (1994) basit masını ve büyük bir sarsıntının liforniya) Depremi (M bu ağı tetiklemesi durumunda w =6.9) sonrasında sistemi oluşan kurmu" ve ve uzun kurmaya süre de- da çalı"maktadır. Devletleri (Allen EU sistemi and Kanamori kurulu ve et al. 2003), Amerika Birleşik Günümüzde birçok ülke EU yöntemleri da bir sinyalin üzerine telgraf younla"an yardımıyla ülkelerin vam ba"ında;japonya eden artçı (Ashiya sarsıntılardan, 2004), Meksika 2003;Wurman (Espinosa-Aranda et al. 2007), et al. İtalya (Satriano et al. 2001), et al., Türkiye 2011;Zollo (Alcik et 2011; şehre gönderilerek çanın çalınmasını önermiştir. Iglesias et al. 2007), Tayvan (Wu and Kanamori, dışmerkezden 2005, yaklaşık 2008), Romanya 100 km (Wenzel al. 2009;Erdik et al. 2003), Amerika Birle"ik uzaklıktaki Devletleri Oakland (Allen Şehri nde and Kanamori et 2003;Wurman al. 2009), İsviçre et al. (Allen 2007), et #talya al. (Satriano Modern et bir al., örnek 2011;Zollo Heaton et (1985) al. 2009), hasar #sviçre gören (Allen karayollarında et al. 2009) ve Çin ça-(penlışan işçileri haberdar etmek gelir. (Şekil 2). 2009) et al. ve 2011) Çin (Peng gelir. ("ekil et al. 2). 2011) tarafından verilmiştir. Heaton "ekil 2: Deprem Eu Sistemine Sahip Ülkeler (Allen 2011) Şekil 2: Deprem Eu Sistemine Sahip Ülkeler (Allen 2011) 2. DÜNYADA KURULU ERKEN UYARI SSTEMLER 2.1. Japonya Japon Demiryolları tarafından 1960 lı yıllarda hızlı trenler için hat boyunca 20 km de bir mekanik alarm özellikli, alarm-sismometreleri olarak da adlandırılan sismograflar konulmu"tur. E"ik seviyeleri 40 gal (=40 cm/sn 2 ) olarak ayarlanmı"tır. 1970 yıllarda ise Tohoku Hızlı Tren sistemimin kurulmasıyla Pasifik 52 Yıl:22, Van Depremi ve Deprem Özel Sayısı, 2011

2. DÜNYADA KURULU ERKEN UYARI SİSTEMLERİ 2.1. Japonya Japon Demiryolları tarafından 1960 lı yıllarda hızlı trenler için hat boyunca 20 km de bir mekanik alarm özellikli, alarm- sismometreleri olarak da adlandırılan sismograflar konulmuş- tur. Eşik seviyeleri 40 gal (=40 cm/sn 2 ) olarak ayarlanmıştır. 1970 yıllarda ise Tohoku Hızlı Tren sistemimin kurulmasıyla Pasifik Okyanusu kıyısına cepheden tespit amacıyla sismograflar konularak depremin büyüklüğüne göre trenlerin durdurulması amaçlanmıştır. Depremin P dalgasını kullanarak dışmerkez ve büyüklük tahmini yapan, yaklaşık 3 sn de alarm veren proto-tip UrEDAS (Urgent Earthquake Detection and Alarm System=Acil Deprem Saptama ve Alarm Sistemi) 1985 yılında kurulur (Nakamura 1988). 20 km lik alanı kapsayabilen bu sistemi 1998 yılında 200 km lik alanı kapsayan Compact UrEDAS takip eder. Şekil 3 de Japon Demiryollarında kullanılan UrEDAS ve Compact UrEDAS lar gösterilmiştir (Ashiya 2004). UrEDAS ların yeni jenerasyonları;freql (Fast Response Equipment against Quake Load=Deprem Yüküne Karşı Hızlı Cevap Veren Teçhizat) ve FREQL-Light Okyanusu kıyısına cepheden tespit amacıyla sismograflar konularak depremin büyüklüüne göre trenlerin durdurulması amaçlanmı"tır. Bildiri Depremin P dalgasını kullanarak dı"merkez ve büyüklük tahmini yapan, yakla"ık 3 sn de alarm veren proto-tip UrEDAS (Urgent Earthquake Detection and Alarm System=Acil Deprem Saptama ve Alarm Sistemi) 1985 yılında kurulur (Nakamura 1988). 20 km lik alanı kapsayabilen bu sistemi 1998 yılında 200 km lik alanı kapsayan Compact UrEDAS takip eder. "ekil 3: Japonya da Hızlı Tren Sistemlerinde Kurulu Uredas ve Compact Uredas Cihazlarının Da$ılımı Şekil 3: Japonya da Hızlı Tren Sistemlerinde Kurulu Uredas ve (Ashiya 2004) "ekil 3 de Japon Demiryollarında kullanılan UrEDAS ve Compact UrEDAS lar gösterilmi"tir (Ashiya 2004). UrEDAS ların yeni jenerasyonları;freql (Fast Response Equipment against Quake Load=Deprem Yüküne Kar"ı Hızlı Cevap Veren Teçhizat) ve FREQL-Light modelleri kullanıma sunulmu"tur (Saita et al. modelleri kullanıma sunulmuştur ve büyüklüğüne karar verilmektedir 2008). Nakamura (1988) tarafından geli"tirilen yöntem de büyüklük tayini, P dalgasının genliinden, dı"merkez mesafesi tayini (Saita ise büyüklük-genlik et al. 2008). ili"kisi Nakamura Quick (1988) Alarm System=Deprem tarafından geliş- Hızlı Alarm kullanılarak yapılmaktadır. (Odaka Ayrıca, et al. Japon 2003). Demiryolları EQAS (Earthquake Japonya da Sistemi) olarak ulusal adlandırılan çapta hızlı deprem uyarı sisteminin gelişmesi büyüklük ve dı"merkez tirilen mesafesi yöntem hesaplayan de sistemi büyüklük 2000 yılından tayini, B-Delta P dalgasının metodu olu"turur. genliğinden, Metot, depremin ilk 3 saniyesini kullanarak depremin dalga formuna bir sonra devreye almı"tır (Ashiya 2004). EQAS sisteminin algoritmasını fonksiyon fit eder. En küçük kareler yöntemi kullanarak 1995 saptanan yılındaki fonksiyonun Kobe a ve b katsayıları Depremi yardımıyla dışmerkez mesafesi tayini ise gelmekte olan depremin mesafesi ve büyüklüüne karar verilmektedir sonrasında (Odaka çok et al. sayıda 2003). ulusal Compact Uredas Cihazlarının Dağılımı (Ashiya 2004) büyüklük-genlik ilişkisi kullanılarak yapılmaktadır. Ayrıca, Japon Japonya da ulusal çapta deprem uyarı sisteminin geli"mesi 1995 yılındaki Kobe Depremi sonrasında çok sayıda rulmasıyla olmuştur (Okada et ulusal sismik Demiryolları a ve istasyonların EQAS kurulmasıyla (Earthquake olmu"tur (Okada et al. 2004). NIED (National Research Institute for Earth Science and Disaster Prevention=Yer Bilimleri al. ve 2004). Zararların NIED Önlenmesi (National için Research Institute Agency=Japonya for Earth Meteoroloji Science Kurumu) Ulusal Ara"tırma Quick Alarm System=Deprem Enstitüsü) tarafından 800 ivmeölçer, JMA (Japan Meteorology tarafından Hızlı 200 ivmeölçerin Alarm Sistemi) salanmasıyla olarak ("ekil adlandırılan üzerinde bir hızlı yer büyüklük hareketi kaydettiinde, ve dış- e"ik seviyesinin a"ılması prensibiyle uyarı tetiklenir 4) ortak and çalı"tırılan Disaster sisteminde, Prevention=Yer herhangi bir istasyon 100 cm/sn 2 nin (Kamigaichi et al. 2009). merkez mesafesi hesaplayan sistemi 2000 yılından sonra devreye almıştır (Ashiya 2004). EQAS sisteminin algoritmasını B-Delta metodu oluşturur. Metot, depremin ilk 3 saniyesini kullanarak depremin dalga formuna bir fonksiyon fit eder. En küçük kareler yöntemi kullanarak saptanan fonksiyonun a ve b katsayıları yardımıyla gelmekte olan depremin mesafesi sismik ağ ve istasyonların ku- Bilimleri ve Zararların Önlenmesi için Ulusal Araştırma Enstitüsü) tarafından 800 ivmeölçer, JMA (Japan Meteorology Agency=Japonya Meteoroloji Kurumu) tarafından 200 ivmeölçerin sağlanmasıyla (Şekil 4) ortak çalıştırılan sisteminde, herhangi bir istasyon 100 cm/ sn 2 nin üzerinde bir yer hareketi kaydettiğinde, eşik seviyesinin aşılması prensibiyle uyarı tetiklenir (Kamigaichi et al. 2009). 53 JEOFİZİK BÜLTENİ

Şekil "ekil 4: Japonya da 4: Japonya da EU Sisteminde EU Sisteminde Kullanılan Kullanılan İstasyonların stasyonların Dağılımı Da$ılımı (Kamigaichi (Kamigaichi et al. et 2009) al. 2009) Ülke Ülke boyunca boyunca 20-25 20-25 km de km de bir cihazlandırma dalgasının salanmı"tır tespitine dayanır. (Allen et İlk al. 2009). rem bölgesi Ayrıca, belirlenir. sistemde ilâve Yer hareketinin tek veya başlangıcının daha fazla istasyondaki daha çok P olarak a bir yakla"ımı cihazlandırma da uygulanır. sağlanmıştır Yakla"ıma önce göre lokasyon kaynaın tespiti karakterize yapılır. edili"i Tek (Allen dalgasının et al. tespitine 2009). dayanır. Ayrıca, #lk sistemde tayinine ilâve çalı"ılır olarak (Odaka ağ yaklaşımı et al. 2003). merkez Bir veya mesafe daha tayinine fazla istasyon çalışılır tarafından lenmesiyle P dalgasının de gözlemsel tetiklenmesiyle geliş önce istasyon lokasyon P tespiti dalga yapılır. tespitiyle Tek dış- istasyon sayıda P dalga istasyon tespitiyle tarafından dı"merkez tetik- mesafe da deprem uygulanır. bölgesi Yaklaşıma belirlenir. Yer göre hareketinin (Odaka ba"langıcının et al. 2003). daha Bir çok veya sayıda zamanlarından istasyon tarafından yararlanılarak tetiklenmesiyle de kaynağın gözlemsel karakterize geli" zamanlarından edilişi tek yararlanılarak daha fazla lokasyon istasyon verilir. tarafından Büyüklük P lokasyon tahmini ise verilir. P dalga Büyüklük genlii-büyüklük tahmini ise P vektörel dalga genliği-büyüklük toplamındaki genlik veya cetvelinden daha fazla faydalanılarak istasyondaki yapılır. P Sürekli dalgasının gözlenen tetiklenmesiyle üç bile"en dep- dalga formunun artı"ıyla büyüklük hesaplaması sürekli güncellenir (Allen et al. 2009;Kamigaichi 2004). #lave olarak, önceden belirlenmi" 54 büyüklük ve "iddet e"ik seviyelerinden herhangi birinin olası bir deprem sırasında hesaplanan Yıl:22, büyüklük Van Depremi veya en ve büyük Deprem sismik Özel "iddet Sayısı, deeri 2011 tarafından a"ılması sonucunda bir uyarı verilir. Japonya da e"ik seviyesi deerleri büyüklük için 6, ölçei 0-VII arasında dei"en JMA "iddet deeri için 5 alınmı"tır (Kamigaichi 2004). Geli"tirilmi" Mercalli $iddet cetveline göre ise VII ve üstünde bir deer elde edilmesi durumunda, JMA

cetvelinden faydalanılarak yapılır. Sürekli gözlenen üç bileşen dalga formunun vektörel toplamındaki genlik artışıyla büyüklük hesaplaması sürekli güncellenir (Allen et al. 2009;Kamigaichi 2004). İlave olarak, önceden belirlenmiş büyüklük ve şiddet eşik seviyelerinden herhangi birinin olası bir deprem sırasında hesaplanan büyüklük veya en büyük sismik şiddet değeri tarafından aşılması sonucunda bir uyarı verilir. Japonya da eşik "ekil seviyesi 5 de sunulmu"tur değerleri (Doi büyüklük 2011). için radyo kanalları) servis sağlamaktadır. NHK nın yanında 122 adet televizyon, 25 adet FM radyo ve 34 adet AM radyo şirketi 2008 yılından itibaren destek ve hizmet vermektedir. Ek olarak, iki GSM şebekesi de yaklaşık 21 milyon kullanıcıya ücretsiz 6, ölçeği 0-VII arasında değişen JMA şiddet değeri için 5 alınmıştır (Kamigaichi 2004). Geliştirilmiş Mercalli Şiddet cetveline göre ise VII ve üstünde bir değer elde edilmesi durumunda, JMA tarafından halka uyarı yayını yapılır. Halka uyarı yapılmasında en uygun yol olarak televizyon ve radyo kanalları seçilmiştir (Allen et al. 2009;Kamigaichi et al. 2009). NHK (Japan Bro- destek vermektedir (Kamigaichi $irketi) dokuz servis kanalıyla (analog ve sayısal TV, radyo kanalları) servis salamaktadır. et al. 2009). NHK Japonya da nın yanında EU 122 adet televizyon, 25 adet FM radyo ve 34 adet AM radyo "irketi 2008 yılından sinyalinin itibaren kullanımına destek ve örnekler hizmet vermektedir. Ek olarak, iki GSM "ebekesi de yakla"ık 21 milyon kullanıcıya adcasting Corporation=Japon ve uyarının ücretsiz iletilmesi destek vermektedir şematik (Kamigaichi et al. 2009). Japonya da EU Yayın sinyalinin Şirketi) kullanımına dokuz servis örnekler kanalıyla (analog ve sayısal TV, (Doi ve olarak uyarının Şekil iletilmesi 5 de "ematik sunulmuştur olarak 2011). Şekil 5: Japonya da EU Sisteminin Kullanımına Örnekler ve Uyarının İletim Yollarının Şematik Görünümü 5: Japonya da (Doi 2011) EU Sisteminin Kullanımına Örnekler ve Uyarının letim Yollarının "ematik "ekil Görünümü (Doi 2011) JMA tarafından kullanılan sistem, JMA bir tarafından ülkenin tamamını kullanılan kap- sistem, çalışanı bir ülkenin Japonya tamamını tarafından kapsayan uy-tekın sistem depreme olma özelliine karşı uyarılmasını sahiptir ve sistemleri içinde en aktif olarak bilgisi;kurum, kuruluş ve hal- bütün sayan erken tek uyarı sistem sistemleri olma içinde özelliğine sahiptir deprem ve erken bütün uyarı erken bilgisi;kurum, uyarı sağlanan kurulu" deprem ve halkın erken depreme uyarı kar"ı tır. Kamigaichi uyarılmasını et salayacak al. (2009) tara- yönde en aktif gulanmaktadır. olarak çalı"anı JMA Japonya tarafından tarafından sağlayacak uygulanmaktadır. yönde JMA tasarlanmış- tarafından salanan tasarlanmı"tır. Kamigaichi et al. (2009) tarafından sistemin etkili olabilmesi için uyarı mesajlarının amacının, 55 prensibinin, erken uyarının teknik sınır ve imkânlarının, uyarı mesajı alındıında doru hareketin ve davranı"ın JEOFİZİK BÜLTENİ ne olması gerektiinin halka çok iyi anlatılması gerektii belirtilir.

fından sistemin etkili olabilmesi için uyarı mesajlarının amacının, prensibinin, erken uyarının teknik sınır ve imkânlarının, uyarı mesajı alındığında doğru hareketin ve davranışın ne olması gerektiğinin halka çok iyi anlatılması gerektiği belirtilir. 2.2. Meksika Dünyada halka yönelik uyarı yapabilen ilk EU sistemidir. Meksika Şehri için EU sisteminin kurulmasına 19 Eylül 1985 tarihindeki (M s =8.1) Michoacan Depremi etken olmuştur (Espinosa-Aranda et al. 1995). Bütün çalışmaları Meksika Şehri valiliğince desteklenen sistem, 1991 yılının Ağustos ayında devreye alınmıştır. Yaklaşık 300km lik Guerrero kıyısı boyunca ortalama 25 km de bir olmak üzere toplam 12 adet ivmeölçer konulmuştur (Şekil 6) (Espinosa-Aranda et al. 2011). Şekil 6: SAS "ekil Sistemine 6: SAS Ait Sistemine Cihazların Ait Cihazların Konumu (Espinosa-Aranda Konumu (Espinosa-Aranda et al. 2009) et al. 2009) Cepheden Cepheden tespit tespit yönteminin yönteminin en en Alerta güzel örnei Sísmica=Sismik olan bu sistem, olası Uyarı bir deprem süreli ortalama/uzun sırasında Meksika süreli $ehrine ortalama) de yaklaşımı Alerta Sísmica=Sismik ile yapılır. Dep- yakla"ık güzel örneği 60 sn olan önceden bu sistem, uyarı verebilmektedir olası bir Sistemi) deprem olarak sırasında adlandırılan Meksika sistemde temde otomatik otomatik olarak olarak P ve S dalgaları P ve S tespit remin edilir. saptanmasının Tespit, e"ik seviyesi ardından ve Sistemi) (Iglesias olarak et adlandırılan al. 2007). SAS sis-(sistema Uyarı STA/LTA Şehrine yaklaşık (short term 60 average/long sn önceden term dalgaları average=kısa tespit süreli edilir. ortalama/uzun Tespit, eşik süreli istasyon ortalama) ivme yakla"ımı değerlerinin ile yapılır. sürekli ifade toplanmasıyla edilen bir karakteristik ifade edi- Depremin uyarı verebilmektedir saptanmasının ardından (Iglesias istasyon seviyesi ivme deerlerinin ve STA/LTA sürekli (short toplanmasıyla term fonksiyon et al. 2007). yardımıyla SAS deprem (Sistema uyarı de süreci average/long ba"latılır. term Daha average=kısa sonra büyüklük len hesabı bir ve karakteristik elde edilen büyüklük fonksiyon deerine göre de yerel radyo kanalı üzerinden 5.0%M<6.0 için kısıtlı alarm, M b 6.0 içinse halka yönelik 56 alarm uyarısı yapılır. Nisan 2009 sonuna kadar yakla"ık 2700 civarında deprem kaydeden SAS sistemi, P dalgasının Yıl:22, Van tetiklenmesinin Depremi ve Deprem ardından Özel 13 Sayısı, adet 2011 deprem için halka uyarısı, 53 adet deprem için de önleyici amaçlı ikaz sinyali üreterek uyarı yayınlamı"tır (Suarez et al. 2009). $u an 80 adet özel ve devlet ilkokuluna, metroya, ayrıca anla"ma yapılarak 280 den fazla noktaya (acil durum organizasyonları, kamu binaları, enstitüler) uyarı vermektedir. EU zamanı açısından elde edilen en iyi netice 72 saniye uyarı zamanıyla 14 Eylül 1995 tarihinde

yardımıyla deprem uyarı süreci başlatılır. Daha sonra büyüklük hesabı ve elde edilen büyüklük değerine göre de yerel radyo kanalı üzerinden 5.0 M<6.0 için kısıtlı alarm, M b 6.0 içinse halka yönelik alarm uyarısı yapılır. Nisan 2009 sonuna kadar yaklaşık 2700 civarında deprem kaydeden SAS sistemi, P dalgasının tetiklenmesinin ardından 13 adet deprem için halka uyarısı, 53 adet deprem için de önleyici amaçlı ikaz sinyali üreterek uyarı yayınlamıştır (Suarez et al. 2009). Şu an 80 adet özel ve devlet ilkokuluna, metroya, ayrıca anlaşma yapılarak 280 den fazla noktaya (acil durum or- enstitüler) uyarı vermektedir. EU zamanı açısından elde edilen en iyi netice 72 saniye uyarı zamanıyla 14 Eylül 1995 tarihinde vuku bulan 7.3 büyüklüğündeki Copala Depreminde gerçekleşmiştir (Espinosa-Aranda et al. 2011). Uyarı Sistemi) olarak adlandırılan sistem 2003 yılında tamamlanmıştır. Şu ana kadar SASO tarafından 3 adet uyarı, 5 adet orta büyüklükteki deprem için de önleyici amaçlı uyarı sinyali yayınlanmıştır. Ortak çalıştırılan ve SAS- 15 Haziran 1999 tarihindeki MEX (Seismic Alert System of 6.7 büyüklüğündeki Oaxaca yı Mexico=Meksika Sismik Uyarı etkileyen deprem sonrasında Sistemi) olarak adlandırılan sistem toplam 48 adet sismik cihaz Oaxaca Sivil Savunma Bölümü CIRES (Centro de Instrumentacion y Registro Sismico ile hizmet vermektedir. Sistemin A.C=Sismik Kayıt ve Cihazlandırma Merkezi) bölümünden adet yeni kayıtçı yerleri öneril- genişletilmesi için toplam 90 Oaxaca için bir EU sistem tasarımı ve kurulumu istemiştir. 2009, 2011). Bu istasyonların miştir (Espinosa-Aranda et al. Ortak çalı"tırılan ve SASMEX (Seismic SASO Alert (Sistema System de of Alerta Mexico=Meksika Sismica cihaz de Oaxaca=Oaxaca ile hizmet vermektedir. Sismik Sistemin mektedir. geni"letilmesi için toplam lokasyonları Sismik Uyarı Şekil Sistemi) 7 de olarak görül- adlandırılan ganizasyonları, sistem toplam kamu 48 binaları, adet sismik 90 adet yeni kayıtçı yerleri önerilmi"tir (Espinosa-Aranda et al. 2009, 2011). Bu istasyonların lokasyonları "ekil 7 de görülmektedir. "ekil 7: SASMEX Sistemine Ait Sismik stasyonlar ve Önerilenler (Espinosa-Aranda et al. 2009) 2.3. Şekil Tayvan 7: SASMEX Sistemine Ait Sismik İstasyonlar ve Önerilenler (Espinosa-Aranda et al. 2009) 15 Kasım 1986 tarihinde Tayvan ın dousunda yer alan Hualien Bölgesi nde meydana gelen M w =7.8 büyüklüündeki deprem, yakla"ık 120 km uzaklıktaki ba"kent Taipei de zemin büyütmesinden JEOFİZİK ötürü çok BÜLTENİ büyük hasara neden olmu"tur (Hsaio et al. 2009;Wu et al. 1999). Bu deprem sonrasında Tayvan da deprem konusunda çalı"malara aırlık verilmeye ba"lanmı"tır. CWB (Central Weather Bureau=Tayvan Merkezi Meteoroloji Bürosu) tarafından, öncelikle sismoloji ve deprem mühendislii çalı"malarına yardımcı olacak yüksek kalitede 57

2.3. Tayvan 15 Kasım 1986 tarihinde Tayvan ın doğusunda yer alan Hualien Bölgesi nde meydana gelen M w =7.8 büyüklüğündeki deprem, yaklaşık 120 km uzaklıktaki başkent Taipei de zemin büyütmesinden ötürü çok büyük hasara neden olmuştur (Hsaio et al. 2009;Wu et al. 1999). Bu deprem sonrasında Tayvan da deprem konusunda çalışmalara ağırlık verilmeye başlanmıştır. CWB (Central Weather Bureau=Tayvan Merkezi Meteoroloji Bürosu) tarafından, öncelikle sismoloji ve deprem mühendisliği çalışmalarına yardımcı olacak yüksek kalitede deprem kayıtları içerecek bir veri bankasını oluşturmak amacıyla 1992 yılında TSMIP (Taiwan Strong Motion Instrumentation Program=Tayvan Kuvvetli Yer Hareketi Cihazlandırma Programı) olarak adlandırılan sismik cihaz kurulum çalışmalarına başlanmıştır. Bu program bünyesinde ülke genelinde yaklaşık 650 adet modern sayısal ivmeölçerler kurulmuştur (Wu et al. 2002). Yapılan araştırmalar neticesinde CWB tarafından deprem hızlı bilgilendirmeye yönelik TREIRS (Taiwan Rapid Earthquake Information Release System=Tayvan Hızlı Deprem Bilgilendirme Sistemi) diğer adıyla RTD sistemi 3 Mart 1996 tarihinde kurulmuştur. Manyitüdü 4.0 den büyük depremlere ait odak, büyüklük bilgisi ve şiddet haritasını 1 dakika içinde sağlamaktadır (Wu et al. 2003). Bu sistem, 82 ivmeölçer istasyonu içeren ve gerçek zamanda çalışan sismik ağdan oluşmaktadır (Wu et al. 2002). İstasyon sayısı 2005 yılında 86 adede (Wu and Kanamori, 2005), 2009 yılında da 109 adede çıkarılmıştır (Hsaio et al. 2009). TSMIP ve TREIRS sismik ağlarına ait istasyon dağılımları Şekil 8 de verilmiştir. "ekil 8: Tayvan da Kurulu Sismik A$lar (Wu et al. 2004) Şekil 8: Tayvan da Kurulu Sismik Ağlar (Wu et al. 2004) 15 Kasım 1986 depreminden çıkan önemli bir dü"ünce de Hualien Bölgesi ne bir EU sisteminin kurulması olduu Hsaio et al. (2009) tarafından belirtilmi"tir. Bu amaçla, Hualien Bölgesi nde 16 adet ivmeölçerin dâhil 58 edildii bir a olu"turulmu"tur ("ekil 9). Yıl:22, Van Depremi ve Deprem Özel Sayısı, 2011

15 Kasım 1986 depreminden çıkan önemli bir düşünce de Hualien Bölgesi ne bir EU sisteminin kurulması olduğu Hsaio et al. (2009) tarafından belirtilmiştir. Bu amaçla, Hualien Bölgesi nde 16 adet ivmeölçerin dâhil edildiği bir ağ oluşturulmuştur (Şekil 9). Şekil 9: Alt-Ağ İstasyonları (Wu "ekil et al. 9: 2004) Alt-A$ stasyonları (Wu et al. 2004) Alt-a (sub-network) yakla"ımı olarak adlandırılan bu sistemin test edilmesi neticesinde yakla"ık 20 Alt-ağ (sub-network) yaklaşımı EU sisteminde, alt-ağ dan yola 60 km çembersel uzağındaki istasyonlar odak ve manyi- saniyelik bir uyarı zamanı hesaplanmı"tır (Wu and Teng, 2002). 2001 yılında kurulan ve CWB tarafından olarak adlandırılan bu sistemin i"letilen EU sistemi, 100x300 km 2 çıkılarak geliştirilen VSN (Virtual Sub-Network=Sanal Alt-Ağ) tüd hesabının dışında bırakılır lik alan içerisinde kurulu olan TREIRS e ait deprem istasyonlarını kullanır. test edilmesi neticesinde yaklaşık EU sisteminde, alt-a dan yola çıkılarak geli"tirilen VSN (Virtual Sub-Network=Sanal Alt-A) yakla"ımının kullanılması 20 saniyelik kabul bir uyarı edilmi"tir. zamanı VSN, yaklaşımının otomatik olarak kullanılması çalı"an, olay-baımlı kabul ve (Hsaio konfigürasyonu et al. 2009;Wu zamanla and dei"en Teng, hesaplanmıştır bir sistemdir. VSN (Wu metoduna and Teng, göre edilmiştir. RTD sistemi VSN, tetiklendiinde otomatik olarak tetiklenen 2002). ilk istasyonun Tayvan ın 60 doğusundaki km çembersel 2002). uzaındaki 2001 istasyonlar yılında kurulan odak ve ve manyitüd çalışan, hesabının olay-bağımlı dı"ında bırakılır ve konfigürasyonu bulunan Hualien zamanla Bölgesi nde değişen olu"acak Bölgesi nde depremlerin oluşacak saptanmasının deprem- (Hsaio yitim et al. zonunda 2009;Wu bulunan and Teng, Hualien 2002). CWB Tayvan ın tarafından dousundaki işletilen EU yitim sistemi, ardından 100x300 dı"merkezden km 2 lik alan 70 km içeri- uzaklıktaki bir sistemdir. bütün yerle"im VSN alanlarına, metoduna bilhassa lerin 120 km saptanmasının uzaklıktaki Taipei ardından $ehrine, zonunda sinde yakla"ık kurulu 20 sn olan öncesinden TREIRS e uyarı ait yapılabilecei göre RTD ortaya sistemi konulmu"tur tetiklendiğinde tetiklenen ilk istasyonun taki bütün yerleşim alanlarına, (Hsaio et dışmerkezden al. 2009;Wu and Kanamori, 70 km uzaklık- 2005). deprem istasyonlarını kullanır. 1999 yılında meydana gelen 7.6 büyüklüündeki depreminin Hualien Bölgesi nden uzakta, Tayvan ın orta kısımlarında olu"ması sebebiyle farklı bir a ve yakla"ıma arayı"ına da gidilmi"tir. Bir yakla"ım Wu 59and Kanamori (2005) tarafından gelmi"tir. Wu and Kanamori (2005) depremin ilk 3 saniyesinden JEOFİZİK faydalanarak BÜLTENİ o depremin büyüklüünü yansıtan bir parametre (TauC) sunmu"tur. Ayrıca, Wu and Kanamori (2008) tarafından P dalgasının ba"langıcından belirli bir süreye kadar kaydedilen dü"ey bile"ene ait yer dei"tirmenin en büyük genliinden elde edilen P d parametresinden faydalanarak o lokasyonda kaydedilecek PGV nin tahmin

bilhassa 120 km uzaklıktaki Taipei Şehrine, yaklaşık 20 sn dedilecek PGV nin tahmin edilebileceği belirtilmiştir. 2001). Bu mesafe bir deprem EU sistemi için uygun zaman öncesinden uyarı yapılabileceği oluşturur. Bükreş deprem EU Tayvan da deprem uyarı sinyali ortaya konulmuştur (Hsaio et al. sistemi için Vrancea Bölgesi nde sadece Afet İşleri, demiryolları 2009;Wu and Kanamori, 2005). iki tanesi yüzeyde bir tanesi ve bir hastaneye gönderilmektedir. Halka yönelik bir uyarı yapıl- kuyu içinde olmak üzere toplam 1999 yılında meydana gelen 3 adet ivmeölçer kayıtçı sistemi 7.6 büyüklüğündeki depreminin mamaktadır (Allen et al. 2009). kullanılmaktadır. Cihazlar kontta, Hualien Bölgesi nden uzakrol merkezine kabloyla bağlıdır. Tayvan ın Tayvan da orta kısımlarında deprem uyarı sinyali sadece Afet #"leri, demiryolları ve bir hastaneye gönderilmektedir. 2.4. Romanya Deprem tespiti herhangi bir istasyonun düşey bileşenindeki Halka yönelik bir uyarı yapılmamaktadır (Allen et al. 2009). oluşması sebebiyle farklı bir ağ ve yaklaşıma arayışına da gidilmiştir. Bir yaklaşım Wu and depremlerin kaynağının bü- belirlenmiş bir eşik seviyesini Bükreş i etkileyen büyük ivme değerinin daha önceden Kanamori (2005) tarafından gelmiştir. Bükre" i Wu and etkileyen Kanamori büyük (2005) depremlerin kaynaının büyük çounluunun dır. güneydou Sistem otomatik Karpatlar daki olarak Vrancea ikinyük çoğunluğunun güneydoğu Karpatlar daki Vrancea 2.4. Romanya aşması neticesinde yapılmakta- Bölgesi nde toplanmış olması, Bükreş EU sistemine bü- depremin Bölgesi nde ilk 3 saniyesinden toplanmı" olması, fay-bükredalanarak olu"an o moment depremin büyüklükleri büyüklü- 6.9-7.7 arasında dei"en 4 büyük depremin odak EU sistemine büyük avantaj salar. Bu ci bir bölgede cihazdaki 1940-1990 eşik yılları seviyesinin arasında aşılıp derinliinin aşılmadığını 100-150 kontrol km arasında ederek sinyal üretmektedir. yük avantaj sağlar. Bu bölgede 1940-1990 yılları arasında sinyalinin aktarılması topografik ğünü olduu, yansıtan dı"merkez bir parametre uzaklıklarının da yakla"ık 150 km de sabitlendii gözlemlenmi"tir (Oncescu and Bonjer, Uyarı (TauC) 1997;Wenzel sunmuştur. et al. Ayrıca, 2001). Wu Bu mesafe bir deprem EU sistemi için uygun zaman olu"turur. Bükre" deprem EU oluşan moment büyüklükleri yapının müsait olması itibariyle and Kanamori sistemi için (2008) Vrancea tarafından Bölgesi nde iki tanesi yüzeyde bir tanesi kuyu içinde olmak üzere toplam 3 adet ivmeölçer 6.9-7.7 arasında değişen 4 büyük depremin odak derinliğinin rıyla yapılmaktadır. Depremle- doğrudan UHF radyo dalgala- P dalgasının kayıtçı sistemi başlangıcından kullanılmaktadır. Cihazlar kontrol merkezine kabloyla balıdır. Deprem tespiti herhangi bir belirli istasyonun bir süreye dü"ey kadar bile"enindeki kaydedilen düşey yapılmaktadır. bileşene Sistem ait yer otomatik değiş- olarak ikinci bir cihazdaki e"ik seviyesinin a"ılıp a"ılmadıını kontrol ederek ivme deerinin daha önceden belirlenmi" bir e"ik seviyesini a"ması neticesinde 100-150 km arasında olduğu, rin yerinde tespit edilmesiyle dışmerkez uzaklıklarının da Bükreş e yaklaşık 20-25 saniye tirmenin sinyal en üretmektedir. büyük genliğinden Uyarı sinyalinin aktarılması topografik yapının müsait olması itibariyle dorudan UHF yaklaşık 150 km de sabitlendiği gözlemlenmiştir (Oncescu EU sinyalinin verilmesi mümkün- öncesinden (Şekil 10) deprem elde edilen Radyo P dalgalarıyla d parametresinden yapılmaktadır. Depremlerin yerinde tespit edilmesiyle Bükre" e yakla"ık 20-25 saniye öncesinden ("ekil 10) deprem EU sinyalinin verilmesi mümkündür (Wenzel et al. 2001;2003). faydalanarak o lokasyonda kay- and Bonjer, 1997;Wenzel et al. dür (Wenzel et al. 2001;2003). 60 Şekil 10: "ekil Bükreş 10: Bükre# ile Vrancea ile Vrancea Bölgesi nde Bölgesi nde Gözlenen Gözlenen Depremlere Depremlere Ait Ait P P ve ve S Dalgaları S Dalgaları Seyahat Seyahat Zaman Zaman Farklılıkları Farklılıkları (Wenzel (Wenzel et al. et 2003) al. 2003) EU sinyali sadece Horia Hulubei Ulusal Fizik ve Nükleer Mühendislii Enstitüsü nde çalı"tırılan Yıl:22, santralin Van Depremi güvenli duruma Deprem alınması Özel Sayısı, için aktarılmaktadır 2011 (Allen et al. 2009).

EU sinyali sadece Horia Hulubei Ulusal Fizik ve Nükleer Mühendisliği Enstitüsü nde çalıştırılan santralin güvenli duruma alınması için aktarılmaktadır (Allen et al. 2009). Enstitüsü (B.Ü.-K.R.D.A.E) tarafından İstanbul Deprem Erken Uyarı ve Acil Müdahale Projesi nin EU ayağı kapsamında 10 adet kuvvetli yer hareketi istasyonu kurulmuştur. İstasyonların yerleri (Şekil 11);istasyon güvenliği, Uydu vasıtasıyla istasyonlardan gelen sürekli veriler ana merkezde otomatik olarak değerlendirilir. Ayarlanabilir bir zaman penceresi içinde en az 3 istasyon tarafından eşik seviyesinin aşılıp aşılmadığı Sistem tara- 2.5. Türkiye veri nakil emniyeti, fay fından sürekli kontrol edilir. Eşik hattına yakınlık gibi kriterler göz seviye değerinin aşılmasının T.C Uydu Bakanlar vasıtasıyla istasyonlardan Kurulu nun gelen 05/ sürekli önünde veriler bulundurularak ana merkezde Adalar, otomatik olarak ardından deerlendirilir. deprem Ayarlanabilir kararı verilir Nisan/2001 bir zaman penceresi tarihli içinde kararı en ile az Boğaziçi 3 istasyon Tuzla, tarafından Yalova, e"ik Gebze seviyesinin ve Mar- a"ılıp a"ılmadıı ve yazılım Sistem tarafından otomatik sürekli kontrol Üniversitesi edilir. E"ik seviye Kandilli deerinin Ra- a"ılmasının mara Ereğlisi ardından vb. deprem mahallerde kararı verilir olarak ve yazılım alarm tarafından mesajı üretilir otomatik sathanesi olarak alarm ve mesajı Deprem üretilir Araştırma ("ekil 11). belirlenmiştir (Erdik et al. 2003). (Şekil 11). Şekil "ekil 11: stanbul İstanbul Deprem EU stasyonlarının İstasyonlarının Konumları ve ve Sistemde Kullanılan E#ik Eşik Seviyesi Seviyesi Yönte- Yönteminin Grafiksel Grafiksel Tasviri Tasviri Üç farklı e"ik seviyesi için üç adet alarm üretilir. Depremin tetiklenmesinde PGA (Peak Ground Üç farklı eşik seviyesi için üç m/sn) ve 70 mg*sn (~0.70 m/sn) ber Marmaray otomasyon sistemi ile bağlantısı yapılacağı belir- Acceleration=En Büyük #vme Deeri) ile CAV (Cumulative Absolute Velocity=Kümülatif Mutlak Hız) e"ik adet alarm üretilir. Depremin olarak belirlenmiştir (Alcik et al. tetiklenmesinde seviyelerinden faydalanılır. PGA PGA ye (Peak ait e"ik seviye deerleri sırasıyla 5 mg, 10 mg ve 20 mg, CAV ye ait e"ik 2009, 2011). tilmektedir (Alcik et al. 2009). Ground seviye deerleri Acceleration=En ise 20 mg*sn Büyük (~0.20 m/sn), 40 mg*sn (~0.40 m/sn) ve 70 mg*sn (~0.70 m/sn) olarak İvme belirlenmi"tir Değeri) (Alcik ile CAV et al. (Cumulative Absolute Velocity=Kümülatif 2009, 2011). Hasar yaratabilecek bir depremle ilgili uyarı sinyali, deprem 2.6. Amerika Birleşik Devletleri Hasar yaratabilecek bir depremle ilgili uyarı sinyali, deprem kaynak parametrelerine ve etkilenecek Mutlak Hız) eşik seviyelerinden kaynak parametrelerine ve etkilenecek konumun koordinatları- A.B.D de son 50 yıldır süre ge- konumun koordinatlarına balı olarak fazla 8 saniye öncesinde verilebilecektir (Erdik et al. 2003). Marmaray faydalanılır. PGA ye ait eşik seviye Tüp Geçidinin değerleri tamamlanmasıyla sırasıyla 5 mg, 10 beraber na Marmaray bağlı olarak otomasyon en fazla sistemi 8 saniye ile balantısı yapılacaı belirtilmektedir len afet zararlarının azaltılmasına yönelik çalışmalar hem mg (Alcik ve et 20 al. 2009). mg, CAV ye ait eşik öncesinde verilebilecektir (Erdik seviye değerleri ise 20 mg*sn et al. 2003). Marmaray Tüp Geçidinin uzun dönem risk tespit ve de- (~0.20 m/sn), 40 mg*sn (~0.40 tamamlanmasıyla berağerlendirmesini, hem de dep- 2.6. Amerika Birle#ik Devletleri 61 A.B.D de son 50 yıldır süre gelen afet zararlarının azaltılmasına yönelik çalı"malar hem uzun dönem JEOFİZİK BÜLTENİ risk tespit ve deerlendirmesini, hem de deprem sonrası bilgilendirme çalı"malarını içermektedir. Uzun dönem deprem risk ve zararlarının azaltılması çalı"maları daha ziyade yapısal yönetmelikler için kullanılmı" olsa da risk haritaları ile yapılmı"tır (Allen and Kanamori, 2003). Deprem sonrası bilgilendirme çalı"maları ise farklı

rem sonrası bilgilendirme çalışmalarını içermektedir. Uzun dönem deprem risk ve zararlarının azaltılması çalışmaları daha ziyade yapısal yönetmelikler için kullanılmış olsa da risk haritaları ile yapılmıştır (Allen and Kanamori, 2003). Deprem sonrası bilgilendirme çalışmaları ise farklı programlar bünyesinde sağlanmıştır. Bunlardan en önemlileri;anss (Advanced National Seismic System=Gelişmiş Ulusal Sismik Sistemi) (Benz et al. 2001), REDI (Rapid Earthquake Data Integration=Hızlı Deprem Veri Bütünleşmesi) (Gee et al. 1996), CUBE (Caltech and USGS Broadcast of Earthquakes=Depremlerin Caltech ve USGS tarafından yayınımı) (Kanamori et al. 1991) ve TriNet dir (Hauksson et al. 2001). Afet zararlarının azaltılmasına yönelik 2003 yılında üçüncü bir yaklaşım sunulmuştur. Bu yaklaşımda Güney Kaliforniya için, TriNet in altyapısı (Şekil 12) kullanılarak ElarmS (Earthquake Alarm System=Deprem Alarm Sistemi) sistemiyle birkaç saniyeden onlarca saniye öncesine kadar EU mesajı verebilmenin mümkün olabileceği belirtilmiştir (Allen and Kanamori, 2003). "ekil 12: Güney Kaliforniya da TriNet Tarafından Yürütülen Sismik stasyonlarının Konumları (Allen and Şekil Kanamori 12: Güney 2003) Kaliforniya da TriNet Tarafından Yürütülen Sismik İstasyonlarının Konumları (Allen and Kanamori 2003) ElarmS sistemi, 2 veya 3 istasyonun tetiklenmesiyle 1-2 sn içinde dı" merkez tayini yapar. Büyüklük tayinini 62 yaparken de, Japonya da kullanılan UrEDAS uyarı sisteminde olduu gibi depremin ilk birkaç saniyesindeki Yıl:22, Van Depremi (<4 sn) ve frekans Deprem içeriinden Özel Sayısı, çıkarılmı" 2011 büyüklük-hâkim peryod ili"kisinden faydalanır (Allen 2004, 2007;Allen and Kanamori, 2003;Lockman and Allen, 2005). UrEDAS methodolojisine çok benzeyen bu sistemin UrEDAS dan temel farkı bir a kullanmasıdır. Bölgesel sismik aları kullanarak Kaliforniya için

ElarmS sistemi, 2 veya 3 istasyonun tetiklenmesiyle 1-2 sn içinde dış merkez tayini yapar. Büyüklük tayinini yaparken de, Japonya da kullanılan UrEDAS uyarı sisteminde olduğu gibi depremin ilk birkaç saniyesindeki (<4 sn) frekans içeriğinden çıkarılmış büyüklük-hâkim peryod ilişkisinden faydalanır (Allen 2004, 2007;Allen and Kanamori, 2003;Lockman and Allen, 2005). UrEDAS methodolojisine çok benzeyen bu sistemin UrEDAS dan temel farkı bir ağ kullanmasıdır. Bölgesel sismik ağları kullanarak Kaliforniya için uyarı süresinin yaklaşık 1 dakika olabileceği belirtilmiştir. (www.elarms.org/eewinus.pdf) A.B.D de deprem EU sistemi ve yöntemleri üzerine çalışmaların olmasına rağmen, günümüzde halkı uyarmaya yönelik çalıştırılan bir uyarı sistemi mevcut değildir (Allen et al. 2009). EU zamanının arttırılması ve dolayısıyla sistem ve yöntem güvenirliliğinin sağlanması yönünde özellikle Güney Kaliforniya (Cua et al. 2009) ve Kuzey Kaliforniya Eyaleti için (Wurman et al. 2007) çalışmalar yapılmış ve yapılmaktadır. Kaliforniya Eyaleti nde erken uyarı sinyalinin özellikle hızlı trenlerde kullanılmasına yönelik gerekli yasal mevzuatlar, hazırlanmasına rağmen beklemededir (Allen et al. 2009). 2.7. Diğer Çalışmalar VS (The Virtual Seismologist; Sanal Sismolog) metodu bölgesel ağ temelli deprem erken uyarı sistemine uygun bir Bayesian yaklaşımıdır (Allen et al. 2009;Cua and Heaton, 2007). Bu metot deprem büyüklüğü, lokasyon, oluş zamanı, en büyük genlik dağılımının tahminine çalışır. Bu tahminleri yaparken de gözlenen faz geliş zamanlarından, yer hareketi genliklerinden, eski bilgileri (ağ topolojisi veya istasyon sağlık durumu, bölgesel risk haritaları, deprem ön tahminleri, Gutenberg-Richter manyitüd-frekans ilişkisi vb. gibi) (Caprio et al. 2008;Cua and Heaton, 2007) ve dış kabuk sönümlenme ilişkilerinden faydalanır. Tahminler her saniye sürekli olarak kendini günceller. VS algoritmasının devreye alınması kısaca SED olarak adlandırılan İsviçre Sismoloji Servisinin (Swiss Seismological Service-ETH Zürih) çabalarıyla olmuştur (Cua et al. 2009). Geliştirilen yazılım, İsviçre Sayısal Sismik Ağ (Swiss Digital Seismic Network=SDSNet) verilerini kullanarak test edilmiştir (Allen et al. 2009). İsviçre de gerçek zamanlı test çalışmalarına devam edilmektedir (Allen 2011). İtalya nın güney Apennines Kuşağı için planlanarak kurulumuna başlanan EU sisteminde hem ivmeölçer, hem de hızölçer cihazlar kullanılmaktadır. Campanian EU Sistemi veya SAMS (Seismic Alert Management System=Sismik Uyarı Yönetim Sistemi) olarak da adlandırılan bu sistem, Campania-Lucania Bölgesi nde kurulu 30 istasyondan oluşur. 100x80 km 2 lik yüz ölçüme sahip olan bu bölge, sismik olarak son derece aktiftir. Simülatif olarak çalıştırılan senaryolar neticesinde, bölgede tespit edilecek bir deprem sonrasında yaklaşık 110 km uzaklıktaki Napoli ye ortalama 30 saniye hazırlık süresi kazandırılabileceği belirtilmiştir (Iervolino et al. 2006). Yakın zamanda sanal istasyonlar eklenerek yapılan simülasyonlardan alınan sonuca göre etkili uyarı zamanının 8-16 saniye arasında değişebileceği belirtilmektedir (Zollo et al. 2009). Buna ilave olarak, farklı metodolojik çalışmalara da devam edilmektedir (Satriano et al.2011;zollo et al. 2010). 2007 yılından itibaren Çin Deprem İdaresi Jeofizik Enstitüsü ile Tayvan Ulusal Üniversitesi arasında yürütülen ortak proje kapsamında Tau-C ve P d metodunun bu bölgede uygulanmasına yönelik çalışmalara başlanmıştır. Pekin Bölgesi ndeki mevcut 130 adet sismik cihazlardan 16 tanesi ile başlayan çalışma, 2010 yılından itibaren gerçekzamanlı sistemle devam etmektedir. Sistemde 94 adet genişband ve 68 adette kısa peryotlu olmak üzere toplam 162 adet sayısal telemetrik istasyon kullanır (Peng et al. 2011). 3. SONUÇLAR-ÖNERİLER Yukarıda bahsedilen ülkelerde kurulmuş olan sistemler altyapıları ve uygulanan algoritmaları açısından farklılık gösterseler de esas olarak aynı amaca hizmet ederler: Deprem Zararlarının Azaltılması. Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası na göre yurdumuzun %92 sinin deprem bölgeleri içerisinde olduğu, nüfusumuzun %95 inin deprem tehlikesi altında yaşadığı, büyük sanayi 63 JEOFİZİK BÜLTENİ

merkezlerinin %98 i ve barajlarımızın %93 ünün deprem bölgesinde bulunduğu bilinmektedir (http://www.deprem.gov. tr). Ayrıca, 1996 yılında sayısı 124 olan enerji santrallerinin 65 tanesi birinci derece deprem bölgesinde yer alırken, özelleştirmeler sonucu yapılan yaklaşık 1.000 adet enerji santralinin 419 adedi -%41 i- birinci derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Bu durum, her geçen gün riskin gittikçe büyüdüğü anlamına gelmektedir (http://www. mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/d6e2f5597089c95_ek.pdf). Bu sebeple, nüfus ve sanayi bölgelerinin çoğunluğu deprem tehlikesi altında olan ülkemizde, hasar yaratabilecek düzeyde bir depremi kendi kaynağına en yakın konum veya konumlarda gerçek zamanda belirlenmesine ve değerlendirilmesine yönelik çalışmalara doğru bir yönelime ihtiyaç bulunmaktadır. Şehirlerimizin, kalabalık nüfusa sahip yerleşim alanlarının bu deprem kaynaklarına çok farklı mesafelerde konumlanmış olması sebebiyle bir deprem EU sistemini bir şehre yönelik değil bölgeye göre düşünerek kurulması daha faydalı olacaktır. Fakat birinci öncelik, deprem büyüklüğünün ve lokasyonunun saptanması değil, deprem zararlarının azaltılmasına fayda sağlayacak yöntemi ve yaklaşımı denenmiş etkili ve hızlı uyarı yapabilecek EU sistemlerinin kurulması olmalıdır. KAYNAKLAR Alcik, H. 2010, Gerçek Zamanlı Erken Uyarı Algoritmalarının Değerlendirilmesi ve Geliştirilmesi: Marmara için Durum Analizi, Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri. Alcik, H., Ozel, O., Apaydın, N. and Erdik, M. 2009. A study on warning algorithms for Istanbul earthquake early warning system, Geophysical Research Letters 36, L00B05. Alcik, H., Ozel, O., Wu, Y.M., Ozel, N.M., Erdik, M. 2011. An alternative approach for the Istanbul Earthquake Early Warning system, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 31(2), 181-187. Allen, R.M. 2004. The Many Facets of Seismic Risk, Editors M. Pecce, G. Manfredi and A. Zollo, Universita degli Studi di Napoli Federico II Napoli Italy, 15-24. Allen R.M. 2007. Earthquake Early Warning Systems, P. Gasparini, G. Manfredi, J. Zschau, (Ed.). Springer. Allen, R.M. 2011. Seconds the big one, Earthquake detection systems can sound the alarm in the moments before a big tremor strikes-time enough to save lives, Scientific American Magazine, April, 75-79. Allen, R.M., Gasparini, P., Kamigaichi, O., Böse, M. 2009. The Status of Earthquake Early Warning around the Worls: An Introductory Overview, Seismological Research Letters 80(5), 682-693. Allen, R.M., Kanamori, H. 2003. The potential for earthquake early warning in southern California, Science 300, 786-789. Ashiya, K. 2004. Earthquake alarm systems in Japan railways, Journal of Japan Association Earthquake Engineering 4(3), 112-117. Bakun, W.H., Fischer, F.G., Jensen, E.G. and Van-Schaack, J. 1994. Early warning system for aftershocks, Bulletin of the Seismological Society of America 84, 359-365. Benz, H., Buland, R., Filson, J., Frankel, A. and Shedlock, K. 2001. The Advanced National Seismic System, Seismological Research Letters 72, 70-75. Caprio. M., Cua, G., Wiemer, S. and Fischer, M. 2008. Towards a quantitative performance evaluation of VS and Elarms, sunum, II. SAFER Meeting, 25-27 Haziran, Istanbul, Turkey. Clark, S.P.Jr. 1971. Structure of the Earth, Prentice-Hall, p88. Cooper, J.D. 1868. Earthquake indicator, San Francisco Bulletin, November 3. Cua, G., Fischer, M., Heaton, T. and Wiemer, S., 2009. Real-time Performance of the Virtual Seismologist Eartquake Early Warning Algorithm in Southern California, Seismological Research Letters 80(5), 740-747. 64 Yıl:22, Van Depremi ve Deprem Özel Sayısı, 2011

Cua, G. and Heaton, T. 2007. The Virtual Seismologist (VS) method: A Bayesian Approach to Earthquake Early Warning, Earthquake Early Warning Systems, P. Gasparini, G. Manfredi and J. Zschau, (Ed.). Berlin and Heidelberg Springer. Doi, K. 2011. The operation and performance of Earthquake Early Warnings by the Japan Meteorological Agency, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 31, 119-126. Erdik, M., Fahjan, Y., Ozel, O., Alcik, H., Mert, A. and Gul, M. 2003. Istanbul Earthquake Rapid Response and the Early Warning System, Bulletin of Earthquake Engineering 1, 157-163. Espinosa-Aranda, J.M., Cuellar, A., Garcia, A., Ibarrola G., Islas, R., Maldonada, S. and Rodriguez, F. H. 2009. Evolution of the Mexican Seismic Alert System (SASMEX), Seismological Research Letters 80(5), 694-706. Espinosa-Aranda, J.M., Cuellar, A., Rodriguez, F.H., Frontana, B., Ibarrola G., Islas, R. and Garcia, A. 2011. The Seismic Alert System of Mexico (SASMEX): Progress and its current applications, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 31, 154-162. Espinosa-Aranda, J.M., Jimenez, A., Ibarrola, G., Alcantar, F., Aguilar, A., Inostroza, M. and Maldonado, S. 1995. Mexico city seismic alert system, Seismological Research Letters 66, 42-53. Gee, L.S., Neuhauser, D.S., Dreger, D.S., Pasyanos, M.E., Uhrhammer, R.A. and Romanowicz, B. 1996. Realtime seismolgy at UC Berkeley: the rapid earthquake data integration project, Bulletin of the Seismological Society of America 86, 936-945. Hauksson, E., Small, P., Hafner, K., Busby, R., Clayton, R., Goltz, J., Heaton, T., Hutton, K., Kanamori, H., Polet, J., Given, D., Jones, L.M. and Wald, D. 2001. Southern California Seismic Network: Caltech/USGS Element of Trinet 1997-2001, Seismological Research Letters 72(6), 690-704. Heaton, T.H. 1985. A model for a seismic computerized alert network, Science 228, 987-990. Hsiao, N.C., Wu, Y.M., Shin, T.C., Zhao, L. and Teng T.L. 2009. Development of earthquake early warning system in Taiwan, Geophysical Research Letters 36, L00B02. Iervolino, I., Convertito, V., Giorgio, M., Manfredi, G. and Zollo, A. 2006. Real-Time Hazard Analysis for Earthquake Early Warning, First European Conference on Earthquake Engineering and Seismology, a joint event of the 13 th ECEE & 30 th General Assembly of the ESC, paper No.850, Genova-Switzerland, 3-8 September. Iglesias, A., Singh, S.K., Ordaz, M., Santoyo, M.A. and Pacheco, J. 2007. The seismic alert system for Mexico City: an evaluation of its performance and a strategy for its improvement, Bulletin of the Seismological Society of America 97(5), 1718-1729. Kamigaichi, O. 2004. JMA Earthquake Early Warning, Journal of Japan Association for Earthquake Engineering 4(3), 134-137. Kamigaichi, O., Saito,M., Doi, K., Matsumori,T., Tsukada, S., Takeda,K., Shimoyama,T., Nakamura,K., Kiyomoto, M. and Watanabe, Y. 2009. Earthquake Early Warning in Japan: Warning the General Public and Future Prospects, Seismological Research Letters 80(5), 717-726. Kanamori, H., Hauksson, E. and Heaton, T. 1991. TERRScope and CUBE project, EOS Transactions American Geophysical Union, 72 (50), 564. Kanamori, H., Hauksson, E. and Heaton, T. 1997. Real-time seismology and earthquake hazard mitigation, Nature 390, 461-464. Lockman A.B. and Allen, R.M. 2005. Single-Station Earthquake Characterization for Early Warning, Bulletin of the Seismological Society of America 95(6), 2029-2039. Nakamura, Y. 1988. On the urgent earthquake detection and alarm system (UrEDAS), 9th World Conference on Earthquake Engineering, 673-678, August 2-9. Odaka, T., Ashiya, K., Tsukada, S., Sato, S., Ohtake, K. and Nozaka, D. 2003. A new method of quickly estimating epicentral distance and magnitude from a single record, Bulletin of the Seismological Society of America 93(1), 526-532. 65 JEOFİZİK BÜLTENİ

Okada, Y., Kasahara, K., Hori, S., Obara, K., Sekiguchi, S., Fujiwara, H. and Yamamoto, A. 2004. Recent progress of seismic observation networks in Japan-Hi-net, F-net, K-net and KiK-net, Earth Planets and Space 56(8), xv-xxviii. Oncescu, M.C. and Bonjer, K.P. 1997. A note on the depth recurrence and strain release of large Vrancea earthquakes, Tectonophysics, 272, 291-302. Peng, H., Wu, Z., Wu, Y.M., Yu, S., Zhang, D. and Huang, W. 2011. Developing a prototype earthquake early warning system in the Beijing Capital Region, Seismological Research Letters, 82, 394-403. Saita, J., Sato, T. and Nakamura, Y. 2008. What is the useful application of the earthquake early warning system?, 14th World Conference on Earthquake Engineering, October 12-17, Beijing, China. Satriano, C., Elia, L., Martino, C., Lancieri, M., Zollo, A. and Iannaccone, G. 2011. PRESTo, the earthquake early warning system for Southern Italy: Concepts, capabilities and future perspectives, Soil Dynamics and Earthquake Engineering 31, 137-153. Suarez, G., Novelo, D. and Mansilla E. 2009. Performance Evaluation of the Seismic Alert System in Mexico City: A Seismological and a Social Perspective, Seismological Research Letters 80(5), 707-716. Wenzel, F., Baur, M., Fiedrich, F., Ionescu, C. and Oncescu, M.C. 2001. Potential of earthquake early warning systems, Natural Hazards 23, 407-416. Wenzel, F., Oncescu, M.C., Baur, M. and Fiedrich, F. 1999. An Early Warning System for Bucharest, Seismological Research Letters 70(2), 161-169. Wenzel, F., Oncescu, M.C., Baur, M., Fiedrich, F. and Ionescu, C. 2003. Early Warning Systems for Natural Disaster Reduction, J. Zschau and A.N. Küppers, (Ed.). Springer, 471-477. Wu, Y.M., Chung, J.K., Chen, C.C., Hsiao, N.C., Shin, T.C., Tsai, Y.B. and Kuo, K.W. 2003. Early Warning Systems for Natural Disaster Reduction, J. Zschau and A.N. Küppers, (Ed.). Springer, 461-464. Wu, Y.M., Chung, J.K., Shin, T.C., Hsiao, N.C., Tsai, Y.B., Lee W.H.K. and Teng, T.L. 1999. Development of an integrated earthquake early warning system in Taiwan-case for the Hualien area earthquakes, Terresterial, Atmospheric and Oceanic Sciences 10(4), 719-736. Wu, Y.M., Hsaio, N.C., Teng, T.L. and Shin, T.C. 2002. Near Real-Time Seismic Damage Assessment of the Rapid Reporting System, Terresterial, Atmospheric and Oceanic Sciences 13(3), 313-324. Wu, Y.M. and Kanamori, H. 2005. Experiment on an onsite early warning method for the Taiwan early warning system, Bulletin of the Seismological Society of America 95(1), 347-353. Wu, Y.M. and Kanamori, H. 2008. Development of an earthquake early warning system using real-time strong motion signals, Sensors 8, 1-9. Wu, Y.M., Shin, T.C. and Chang, C.H. 2001. Near real-time mapping of peak ground acceleration and peak ground velocity following a strong earthquake, Bulletin of the Seismological Society of America 91 (5), 1218-1228. Wu, Y.M. and Teng, T.L. 2002. A virtual subnetwork approach to earthquake early warning, Bulletin of the Seismological Society of America 92(5), 2008-2018. Wu, Y.M., Teng, T.L., Hsiao, N.C., Shin, T.C., Lee, W.H.K. and Tsai, Y.B. 2004. Progress on earthquake rapid reporting and early warning systems in Taiwan, http://seismology.gl.ntu.edu.tw/papers/017_2004_wu_et_al_iuggbook_ews.pdf Wurman, G., Allen, R.M. and Lombard, P. 2007.Toward earthquake early warning in northern California, Journal of Geophysical Research 112, B08311., Zollo, A., Iannaccone, G., Lancieri, M., Cantore, L., Convertito,V., Emolo, A., Festa, G., Gallovic, F., Vassallo, M., Martino, C., Satriano, C. and Gasparini, P. 2009. Earthquake early warning system in southern Italy: Methodologies and performance evaluation, Geophysical Research Letters 36, L00B07. Zollo, A., Amoroso, O., Lancieri, M., Wu, Y.M. and Kanamori, H. 2010. A threshold-based earthquake early warning using dense accelerometer networks, Geophysical Journal International 183, 963-974. 66 Yıl:22, Van Depremi ve Deprem Özel Sayısı, 2011