TAŞIYICI SİSTEM TASARIMI 2 DERSİ

TAŞIYICI SİSTEM TASARIMI 2 DERSİ Doç. Dr. Deniz GÜNEY SUNUM 2 Yükler, Yapıda Yük aktarım mekanizması, Deprem etkisi 1 Her yapıya doğa kuvvetleri yada insandan kaynaklanan dış yükler etkir. Yapıda doğa ve insandan kaynaklanan yükler genellikle birbirlerine bağımlıdır. Yükler, taşıyıcı sistemde iç kuvvetler ve deformasyon oluşturur. Yapı mühendisi ile ortak bir çalışma yürütecek mimarın yükleri ve bunların etkilerini çok iyi tanıması gerekir. 2 1

Uygulamada en çok karşılaşılan yükler, taşıyıcı sistem mukavemetinin kontrolünü basitleştirmek için, yönetmeliklerde yer alan hüküm ve kurallarla tasarımcıya önerilir. YAPIYA ETKİYEN YÜKLER DÜŞEY YÜKLER ÖZ AĞIRLIK KULLANIM YÜKLERİ YATAY YÜKLER RÜZGAR YÜKÜ DEPREM YÜKÜ KAR YÜKÜ BUZ YÜKÜ YAPIM YÜKLERİ Yapıya etkiyen yüklerin düşey ve yatay yükler olarak sınıflandırılması, yüklerin yapı üzerindeki etkilerini açıklamakta kolaylık sağlar. 3 Düşey yükler Sabit yükler: Ölü yükler: öz ağırlık: yapı üzerinde her zaman olan, yapının kendi ağırlığıdır. G, g ile gösterilir. İlave yükler: kullanım yükleri; yapı üzerinde zaman zaman bulunan yüklerdir (insan, kamyon, kar, vb). P, p ile gösterilir. Toplam yükler: yapı yükleri ile ilave yüklerin toplamıdır. Q, q ile gösterilir. Q=G+P q=g+p Tüm düşey ve hareketli yükler önce çatı yada ara kat döşemesine etkir. Proje, o ülkenin veya uluslar arası kabul gören diğer bir şartnameye göre yapılır. Türkiye de Hesaplarda alınacak yükler TS498/1997 şartnamesiyle belirlenmiştir. 4 2

Düşey yükler-ölü yükler Sabit yükler, yapı içindeki tüm elemanların ağırlıklarının oluşturduğu statik kuvvetlerdir. Bunlar, taşıyıcı elemanlarının, döşeme ve tavan kaplamalarının, sabit bölücü duvarların, cephe kaplamasının, mekanik dağıtım sistemlerinin oluşturduğu, yapının ömrü boyunca üzerinde bulunan ağırlıktır. Sabit yükler, tasarımda önerilen malzemenin birim hacım ağırlığının çarpımı ile bulunur. Birim hacim ağırlığı şartnamelerden alınır. 5 DOĞAL TAŞLAR (kg/m 3 ) Bazalt 3000 Granit 2800 Kesik kireç taşı 2800 Mermer 2800 Gözenekli kireç taşı, kalker konglomeraları 2200 Kum taşı 2600 Traverten 2400 Volkanik tüfler 2000 MADENLER (kg/m 3 ) Çelik 7850 Alüminyum 2700 Kurşun 11400 Çinko (hadde) 7200 Font. pik 7250 Bakır, Nikel 8900 HARÇLAR (kg/m 3 ) Alçı harcı 1200 Kireç harcı 1800 Kireç+çimento harcı 2000 Çimento harcı 2100 BETONLAR (kg/m 3 ) Curuf betonu 1200 Demirsiz betonlar (normal) 2200 Hafif beton (dolu) 1600 Hafif beton (boşluklu) 1300 Betonarme betonu (normal) 2500 Gazbeton (donatılı) 850 Gazbeton (donatısız) 700 AHŞAP (kg/m 3 ) Yumuşak (Çam vb.) 600 Sert (Meşe vb.) 800 Sabit yükler - TS498 DUVARLAR (kg/m 3 ) Hafif taş duvar 800 Moloz taş duvar 2400 Beton taş duvar 2200 Dolu Briket (yapay kum taşı) 1800 Delikli Briket (yapay kum taşı) 1500 Boşluklu Briket (yapay kum taşı) 1300 TUĞLA DUVAR(Sıva dahil) Kalınlık (cm) (kg/m 2 ) Dolu tuğla 11 300 Dolu tuğla 23 550 Dolu tuğla 35 750 Delikli tuğla 11 250 Delikli tuğla 23 400 Delikli tuğla 35 550 DÖŞEME KAPLAMALARI (1cm kalınlık için) (kg/m 2 ) Ahşap parke 8 Linolyum 15 Karo mozaik 22 Şap 22 Mozaik 20 Fayans, seramik 22 Halı (duvardan duvara) 3 Mantar 5 Lastik 15 Asfalt, Mastik 22 Cam 26 Curuf kumu 10 ÇATI ÖRTÜLERİ (1cm kalınlık için) (kg/m 2 ) Marsilya kiremiti (latalar dahil) 65 Alaturka kiremit 120 Asbestli çimento (dalgalı) 25 Çinko (kaplama tahtası dahil) No.13 20 Bitümlü karton 15 6 3

Düşey yükler-hareketli Yükler-Kullanım Yükleri Hareketli yükler değişkendir ve tahmin edilmeleri daha zordur. Yapı elemanına zaman zaman etkiyen ve yer değiştiren statik yüklerdir Eşya yükleri. İnsan yükleri. Trafik yükleri Yapı fonksiyonuna göre hareketli yükler değişir. Bu yükler m2 ye gelen yük olarak yönetmeliklerde tanımlanmıştır. 7 8 4

Hareketli yükler - Kullanım yükleri TS498 (kg / m 2 ) (kg / m 2 ) Çatı arası odaları...... 150 Arşivler...... 500-750 Konut odaları... 200 Hafif ağırlıklı atölyeler...... 500 Bürolar... 200 Büyük ağırlıklı atölyeler...750-3000 Hastane odaları... 200 Konut merdivenleri, sahanlıkları, balkonlar... 350 Hastane tedavi odaları... 350 Büro, Hastane, Okul, Tiyatro,Sinema, Sınıflar... 350 Kütüphane v.b. gibi genel bina merdivenleri, Yatakhaneler... 350 sahanlıkları, balkonları... 500 Camiler... 500 Konut teras ve koridorları... 200 Tiyatro ve sinemalar... 500 Büro, Hastane, Okul, Tiyatro,Sinema, Ticarethaneler... 500 Kütüphane, Depo gibi genel bina koridorları.. 500 Toplantı ve bekleme salonları... 500 Genel bina mutfakları... 500 Spor, dans ve sergi salonları... 500 Lokantalar... 500 Tribünler ( sabit oturma yeri olan )... 500 Kütüphaneler... 500 Tribünler ( sabit oturma yeri olmayan )..750 Not : 11cm dolu tuğla bölme duvarlarının çizgisel yük tesirleri için gerçek bir hesap yapılmıyorsa bunlar hareketli yüke düzgün yayılı 150 kg / m 2 lik yük eklemekle göz önüne alınmış olur. 500 kg/m 2 lik hareketli yükle hesaplanan döşemelerde hafif bölme duvarlar için ayrıca bir arttırma yapmaya gerek yoktur. Kullanım yükleri yalnız ara kat döşemelerine etkir. 9 Hareketli Yükler - Kar yükü Kar yükü yalnız çatılarda ve yükseltilmiş avlu, balkon ve teras gibi kar yığılması olabilecek yerlerde dikkate alınır. P k kar yükü, çatı izdüşüm alanına düzgün yayılı etkir. Şartnamelerce belirlenen kar yükleri, zemindeki maksimum kar kalınlığına dayanır. Şartnamelerce belirlenen yükler, rüzgar etkisiyle azalma ve çatı yüzeyindeki ısı etkisiyle erime gibi nedenlerle hesaplarda azaltılır. Şartnameler, dik çatılarda kar kolaylıkla kayabileceği için yük değerinde belli yüzdelerle azaltmaya izin verir. YTÜ Mimarlık Fakültesi TSBD 10 10 5

Hareketli Yükler - Kar yükü Bazı çatılarda bölgesel kar yığılmasının oluşabileceği, tasarımda dikkate alınmalıdır. TS 498-1997 ye göre kar yükü hesap değeri: Yapının yapılacağı yere (binanın yapılacağı il, ilçe, ) İnşaat alanının deniz seviyesinden yüksekliğine Çatı eğimine (çatının yatayla yaptığı açı-derece cinsinden) bağlıdır. Hesaplarda dikkate alınacak kar yükü P k ile gösterilir. birimi kn/m 2 dir. 11 Hareketli Yükler - Kar yükü - TS498 P k =m.p k0 12 Çatı eğimine bağlı m azaltma değerleri 6

Hareketli Yükler Yağmur ve Buz Yükleri Su, hareketli yük hesabında ele alınmaz, ancak tasarımda dikkate alınmalıdır. Genellikle yağmur yükleri, kar yüklerinden azdır. Su, 1000 kg/m 3 ağırlığı ile kardan daha yoğundur ve su birikintisi yapıda oldukça fazla yük oluşturabilir. Düz çatılarda oluklar tıkandığında yükler artabilir ve su birikip ağırlık arttıkça çatı daha fazla yük biriktirebilecek şekilde deforme olur. Göllenme denilen bu durum çatının yıkılmasına neden olabilir. Buz, özellikle çıkıntılı kısımlar üzerinde oluşur. Açık kafesli yapılardaki buzlanma, yüzey alanını büyütür ve ağırlığı artırır. Bu yapıda rüzgar 13 kuvvetleri etkinleşir. Yatay Yükler-Rüzgar yükü Rüzgarın yapılar üzerindeki etkisi rüzgarın esiş hızına, esiş doğrultusuna, 14 yapının yerden yüksekliğine, geometrisine ve çevre yapıların konumuna bağlıdır. 7

Yatay Yükler-Rüzgar yükü Rüzgarın yapılar üzerindeki etkisi, Tacoma köprüsünün rüzgar nedeniyle yıkılması sonucu araştırılmaya başlanmıştır. 15 Yatay Yükler-Rüzgar yükü Rüzgarın yüzeye dik olarak etkidiği kabul edilir. Yapıda genellikle rüzgar yönünde basınç, rüzgar altı tarafında emme oluşur. Yapının hareketi, rüzgarı aldığı yöne bağlıdır. Rüzgar basıncı, yapı yüzeyine etkidiğinde bir devirme kuvveti oluşur. Bu devirme kuvveti rüzgar hızındaki artışla yada rüzgar alan yüzeydeki artışla büyür. 16 8

Yatay Yükler-Rüzgar yükü Rüzgar basınç değerleri saatte kilometre olarak yerden 9m yukarıda, 50 yıllık bir aralık için maksimum yıllık hafif rüzgar hızının bir fonksiyonu olarak saptanır. Özellikle yüksek yapılarda rüzgar depremden daha önemli bir risktir. Konfor sınırları açısından da irdelenmelidir Rüzgar basınç değerleri yüksekliğe bağlı olarak artar ve bölgenin pürüzlülük özelliğine göre değişir. Çevredeki ağaç, arazi şekli, yapılar vb etki ne kadar fazla ise V max maksimum rüzgar değeri o kadar yüksekte olur. eşdeğer rüzgar kuvveti : W i = c.q.a Burada c= esiş yönüne bağlı emme katsayısı, q= yüksekliğe bağlı rüzgar basıncı 0< H< 8 m 9< H< 20 m 21<H <100 m H>100m q= 50 kg/m 2 q= 80 kg/m 2 q=110 kg/m 2 q= 130 kg/m 2 17 Rüzgar yüklerinin ve yapı yer değiştirmelerinin azaltılmasında, yapının aerodinamik formu önemlidir. Yapı formunun daire yada oval planlı olması, rüzgar doğrultusuna dik yüzeyin az olması nedeniyle rüzgar etkilerini azaltır. 18 9

Yatay Yükler-Rüzgar yükü Rüzgar etkileri, altıgen yada sekizgen yapılarda %20, daire yada elips yapılarda %40 azaltılabilir. 19 Yatay Yükler-Rüzgar yükü Hareket halindeki hava kitlesi, yapı gibi bir engelle karşılaştığında sıvıların her yönde dağıldığı şekilde davranır ve sonra esas hava akımı ile birleşir. Bu nedenle rüzgar artar ve türbülan hava akımı oluşur. Hava akımı çok hızlı ise rüzgar ölü hava bölgesinde negatif basınç oluşturarak yapı yüzeyini terk eder. Rüzgar yönünde yakın düzenlenmiş yapı aralarında ya da geçitlerde artarak esen rüzgar, hunileme etkisiyle bina çevresinde yürünememesine yada kapıların açılmamasına neden olur. 20 10

Yatay Yükler-Rüzgar yükü Rüzgarın etkili olduğu bölgelerde yapılacak tasarımda; yapılar arasında yeterli bir mesafe bırakılmalı, yerleşim rüzgar etkilerini azaltacak şekilde düzenlenmelidir. 21 Yatay Yükler-Rüzgar yükü 22 11

Su ve Toprak Basıncı Yükleri Zemin altındaki toprak ve zemin suyunun yatay basıncı alt yapı duvar ve döşemelerine dik etkir. Zemindeki farklı oturmalar Zemin suyu seviyesindeki değişiklikler, kazılar vb nedenlerle ortaya çıkan zemin oturmalarının yapıda oluşturduğu büyük çatlak ve eğilmeler tehlike yaratabilir. 23 Farklı oturmalar Zemindeki farklı oturmalar Yetersiz temel tasarımı ve zemini yeterince dikkate almamak nedeni ile oluşan zemin oturmalarının yapıda oluşturduğu büyük çatlak ve eğilmeler tehlike yaratabilir. 24 12

Malzemede Hacim Değişikliğinin Engellenmesi Yapı elemanlarının mesnetlerindeki hareketler engellendiğinde malzemedeki ısı farklılıkları, sünme ve büzülme gibi nedenlerle oluşan hacim değişiklikleri, yapı elemanlarında zorlanmalar ortaya çıkarır. Hacim değişiminin oluşabileceği bölgelerde yapı elemanları bu gerilmeleri karşılayacak şekilde tasarlanır. Hacim değişimi, kayıcı mesnet kullanıp serbest harekete izin vererek de kontrol edilebilir. İzostatik yapılar bu bakımdan avantaj sağlar. 25 Malzemede Hacim Değişikliğinin Engellenmesi Örneğin büyük açıklık geçen çelik köprülerde sıcaklık değişiminin neden olacağı aşırı yer değiştirmelerin ilave mesnet reaksiyonu oluşturmaması için harekete izin verilmesi amacı ile köprü ayaklarına kayıcı olarak mesnetlenmesi yoluna gidilir. 26 13

Çarpma ve Dinamik Yükler Yapı içinde dinamik yük oluşturan kaynaklar; asansörler, titreşimli makineler, mekanik aletler, trafik titreşimi rüzgar ve deprem nedeniyle oluşan hareketlerdir. Hafif yapılar bu yüklerden çok etkilenir. Ağırlık ve rijitlikteki azalma sonucu yapının doğal periyodu artar. Doğal periyodun büyüklüğü yük kaynağının periyoduna yakın ise kuvvetler sonsuz büyür ve rezonans sonucu yapı yıkılır. Sürekli benzer dinamik yük alan yapılarda taşıyıcı sistem malzemesinde yorulma söz konusu olabilir. Zira tekrarlı yükler altında uzun zamanda yapıda yorulma etkisi ortaya çıkar. Şartnameler gerilme değişimine bağlı olarak mukavemetteki azalmayı dikkate alır. 27 Yatay Yükler-Deprem yükü DEPREM, yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle aniden ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri yerlerde oluşturduğu sarsıntılardır. 28 14

Yatay Yükler-Deprem yükü DEPREM, yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle aniden ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri yerlerde oluşturduğu sarsıntılardır. 29 Yeryüzünün Oluşumu Yeryüzündeki kara parçalarının 500 milyon yıl kadar evvel birbirlerine yapışık olarak Pangea ismi ile Güney Kutbu' nda bulunduğu, ilk defa 1915 yılında yayınladığı bir makalede Alman Meteoroloji Uzmanı Alfred Wegener (1880-1930) tarafından dile getirilmiştir. Kıtalar yavaş yavaş birbirlerinden ayrılıp saat akrebinin ters yönünde ve kuzeye doğru hareket etmektedir. Dünyanın yaşı 4.6 milyar, güneşin yaşı ise yaklaşık 5.5 milyar yıldır. Güneşin Hidrojen kaynağının 5 milyar yıl sonra tükeneceği tahmin edilmektedir. Buna göre, dünyanın en az 5 milyar yıl daha ömrü vardır. Yeryüzü kıta coğrafyasının bugünkü şeklini 540 milyon yılda aldığı düşünülürse, böyle bir coğrafyanın, yeryüzünde en az 9 kere değiştiği ve bundan böyle de en az 9 kere daha şekil değiştireceği varsayılabilir. 30 15

Yeryüzünün Oluşumu Yerküre, merkezden yeryüzüne doğru 3 esas katmandan oluşur: Çekirdek Manto Yerkabuğu Yerkabuğunun altında astenosfer denilen yumuşak üst Mantoda oluşan ısı akımlarının yukarılara yükselmesi, yerkabuğunda gerilmelere ve daha sonra da zayıf bölgelerin kırılmasıyla LEVHA ların oluşmasına neden olur. Levhalar, üzerinde duran kıtalarla birlikte, Astenosfer üzerinde bir gölün üzerine serpiştirilmiş sallar gibi birbirlerine çarpar, birbirlerinin altına girer veya birbirlerine sürtünüp, sıyırarak hareket eder. 31 LEVHA HAREKETLERİ Uzun zaman dilimi içindeki bu hareketlilik sonucunda levha sınırlarında yeni okyanuslar, yeni kıtalar, sıradağlar ve yanardağlar oluşur. Volkanlar ve depremler, bu hareketler sonucu ortaya çıkar. Levha hareketleri 3 ana başlıkta toplanabilir: Çarpışma-yakınlaşma Ayrılma- uzaklaşma Yanal yer değiştirmesıyırma Levha hareketlerinin incelenmesi sonucunda bugün, büyük depremlerin %90 nın nerelerde olacağını bilinebilmektedir. Ancak zamanlarını kestirmek için levha sınırlarındaki davranışların detaylı olarak araştırılması gerekir. 32 16

LEVHALAR Yerkürenin üst katmanları birbirlerine göre insanların hissedemeyeceği, yılda 1-15 cm arası hızla hareket eden 7 ana ve birçok küçük levhadan oluşur. Dünyanın oluşumundan beri süregelen levha hareketleri günümüz kıtalarını oluşturur. Günümüzde bilinen belli başlı levhalar: Pasifik, Afrika, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avrasya, Hindistan, Arabistan, Karayip, Kokos, Antartika, Nazka, Fiji ve Filipin 33 levhalarıdır. ANADOLU LEVHASI Arabistan levhası kuzey-kuzeydoğu doğrultusunda yılda 4.5 cm hızla ilerleyerek, Anadolu levhasını devamlı sıkıştırmaktadır. Anadolu levhasının bu kuvveti kuzey-kuzeydoğuya doğru aktarmasına Kafkas sıradağları engel olduğu için kuvvet batıya doğru kayar ve Kuzey ve Güney Anadolu Fay hattını oluşturur. Türkiye'deki depremlerin esas nedeni de, Arabistan levhasının bu hareketidir. 34 17

FAYLAR Dünyada olan depremlerin hemen büyük çoğunluğu levhaların birbirlerini zorladıkları levha sınırlarındaki dar kuşaklar üzerinde Levha hareketleri sonucu oluşur. İtilmekte olan bir levha ile bir diğer levha arasında sürtünme kuvveti aşıldığı zaman kayanın aniden kırılmasıyla yeryüzünde kilometrelerce uzanabilen ve FAY adı verilen, arazi kırıkları oluşabilir. Hareket yatay olduğu gibi düşey de olabilir. Fay kırıkları bazen yeryüzünde gözlenemez, yüzey tabakaları ile gizlenmiş olabilir. Bazen de eski bir depremden oluşmuş ve yeryüzüne kadar çıkmış, ancak zamanla örtülmüş bir fay yeniden 35 oynayabilir. Fay yüzeyi FAY TİPLERİ uzama kısalma Üç tür fay vardır : Normal Fay (grafite fayları), kırıklardan üstte olan bloğun aşağıya doğru hareket etmesidir (uzama) Örn: düşey atımlı fay -Ege Çöküntü (Graben) Sistemi (1970 Gediz) Ters Fay ve Bindirme Fayı (thrust), iki kırık bloktan birinin diğerinin üstüne bindirmesidir (daralma) Örn: ters /bindirme fayı Bitlis, Zagros Bindirme Fayı (1975 Lice) Atımlı Fay (strike-slip), bloğun yatay biçimde hareket etmesidir (daralma yada uzama) Örn: doğrultu atımlı -Kuzey Anadolu Fay Sistemi (1999 Kocaeli) Normal fay Ters/bindirme fayı Atılımlı fay 36 18

ODAK NOKTASI Yer yüzeyinin içinde, kırılmanın olduğu nokta, ODAK NOKTASI (HİPOSANTR)dır. Bu noktaya iç merkez de denir. Odak noktasının düşey olarak yeryüzüne rastladığı nokta, DIŞ MERKEZ (EPİSANTR)dır. Burası aynı zamanda depremin en çok hasar yaptığı veya en kuvvetli olarak hissedildiği noktadır. Odak noktası ve Dışmerkez bir alandır ve deprem büyüklüğüne bağlı olarak boyutları yüzlerce kilometreyle belirlenebilir. Depremde enerjinin açığa çıktığı noktanın yeryüzünden en kısa uzaklığı, depremin ODAK DERİNLİĞİ olarak adlandırılır. 37 DEPREM KUŞAKLARI Deprem odakları levha sınırlarını belirler. Deprem odaklarının belirgin sınırlar boyunca oluşturduğu diziler "Deprem Kuşakları" olarak adlandırılır. Türkiye "Alp-Himalaya deprem kuşağı" üzerindedir. Bu kuşak dünyadaki en aktif deprem kuşağıdır. 38 19

TÜRKİYE Episantr Haritası Türkiye de Depremlerin Episantr noktalarının coğrafi Dağılımı 1850-2000 yılları arasında 150 yıllık Türkiye depremleri şiddet derecelerine göre belirlenmiştir. Buna göre, Edirne, İstanbul gibi tarihi kentlerin aktif bölgede kaldığı görülmektedir. 39 ODAK DERİNLİĞİ Tektonik depremler ODAK DERİNLİĞİ ne göre: sığ orta derinlikte derin depremler olarak sınıflandırılır. Sığ depremler: Yerin 0-60 km. derinliğinde olan depremlerdir. Türkiye'de olan depremler genellikle sığ depremlerdir. Sığ depremler dar bir alanda hissedilir ve bu alan içinde çok büyük hasar yapabilir. Orta derinlikte depremler: Yerin 60-300 km. derinliklerinde olan depremlerdir. Derin depremler: Yerin 300-700 km. derinliğinde olan depremlerdir. Derin depremler çok geniş alanlarda hissedilir, buna karşılık yaptıkları Bu hasar derinlikten azdır. daha derinliklerde sıcaklık 400 derecenin üzerinde olduğu için yer değiştirme hareketi depremsiz, krip denilen yavaş plastik şekil değiştirme enerjisi şeklinde yutulur. 40 20

SİSMİK DALGALAR Deprem sırasında açığa çıkan enerji, sismik dalgalar adı verilen, ses veya su dalgalarına benzeyen dalgalar şeklinde yayılır. Bunlar CİSİM dalgaları ve YÜZEY dalgalarıdır. Cisim Dalgaları: P dalgaları- primary wave S dalgaları- secondary wave P dalgası Yüzey Dalgaları: Love dalgaları Rayleigh dalgaları olarak her biri ikiye ayrılır. Love dalgası S dalgası Rayleigh dalgası 41 SİSMİK DALGALAR Her depremin binalar ve insanlar üzerindeki etkisinin farklı olması kırılma şiddetine ve zemin yapısına bağlı olarak sismik dalgaların süresinin, yayılma yönü ve şeklinin farklı olmasından kaynaklanır. Kayıt istasyonuna ilk önce P dalgası, sonra S dalgası gelir. P dalgası S dalgası Yüzey dalgası Yapılarda yıkıma yol açan dalgalar S dalgaları ile yüzey dalgalarıdır. 42 21

Deprem 43 Yüzey Kırıkları Deprem sırasında, Deprem odağı yüzeye yakınsa yüzeyde de kırılmalar görülür. 44 22

Tsunami Odağı deniz dibinde olan ters fay kaynaklı Derin Deniz Depremlerinden sonra kıyılarda tsunami denilen dev deniz dalgaları oluşur. Deniz tabanındaki toprak kaymaları, volkanik patlamalar ve göktaşı çarpması da Tsunami yaratabilmektedir. 26 Kasım 2004de Endonezya açıklarında olan Deniz depremi sonucunda oluşan Tsunami'den ~300.000 kişi ölmüştür. 45 Deprem yükü - Zemin Sıvılaşması Deprem sırasında suya doygun zeminler sismik dalgalar nedeniyle sıvı gibi davranır. Bu zeminler üzerindeki yapılar çöker, sıvı zemine gömülür. Temel derinliği yeterli değilse devrilir. 46 23

Deprem yükü - Heyelanlar, Çökmeler Deprem sırasında sağlam olmayan zeminlerde, sismik dalgalar nedeniyle toprak hareket 47 eder. Deprem yükü - Çamur Akıntıları Yeraltı sularının harekete geçmesiyle Çamur Akıntıları oluşur. 48 24

DEPREM ŞİDDETİ ŞİDDET : Herhangi bir derinlikteki depremin, yeryüzünde hissedildiği bir noktadaki etkisinin ölçüsü olarak tanımlanır. Depremin şiddeti, onun yapılarda yaptığı hasar ve yıkılma düzeyi ile doğa ve insanlar üzerindeki etkilerinin bir ölçüsüdür. Adapazarı tren yolu, 1999 Şiddet depremin mutlak bir ölçüsü olarak alınamaz. Ortaya çıkan hasar, yapıların dayanımı ile ilgili olduğu için; aynı deprem, sağlam yapılardan oluşan bir yörede az şiddetli, düşük dayanımlı yapılardan oluşan bir yörede daha şiddetli görülebilir. 49 DEPREM ŞİDDETİ Depremin şiddeti, "Şiddet Cetvelleri"ne göre değerlendirilir. Bugün kullanılan başlıca şiddet cetvelleri, değiştirilmiş "Mercalli Cetveli (MM)" ve "Medvedev-Sponheur-Karnik (MSK)" şiddet cetvelidir. Deprem Şiddet Cetvellerinde, şiddetler Romen rakamıyla gösterilir. Her iki cetvel de XII şiddet derecesini kapsar. Bu cetvellere göre, şiddeti V ve daha küçük olan depremler: genellikle yapılarda hasar meydana getirmez ve insanların depremi hissetme şekillerine göre, VI-XII arasındaki şiddetler: depremlerin yapılarda meydana getirdiği hasar ve arazide oluşturduğu kırılma, yarılma, heyelan gibi bulgulara dayanılarak değerlendirilir. 50 25

DEPREM BÜYÜKLÜĞÜ MAGNİTÜD (BÜYÜKLÜK): Deprem sırasında açığa çıkan enerjinin bir ölçüsü olarak tanımlanır. Magnitüd, 1930 yıllarında Charles Rihter tarafından tanımlanan, Richter Ölçeği denilen bir cetvele göre hesaplanır. Bir depremin magnitüdü depremin enerjisi hakkında fikir vermez. Magnitüdü aynı olan iki depremden sığ olanı daha çok hasar yaparken, derin olanı daha az hasar yapar. Yine de Richter ölçeği (magnitüd) depremlerin özelliklerini saptamada çok önemlidir. Depremlerin şiddet ve magnitüdleri arasında birtakım ampirik bağıntılar çıkarılmıştır. Bu bağıntılardan şiddet ve magnitüd değerleri arasındaki dönüşümleri: Şiddet IV V VI VII VIII IX X XI XII Richter Büyüklüğü 4 4.5 5.1 5.6 6.2 6.6 7.3 7.8 8.4 51 KAYNAKLAR Prof. Dr. Görün ARUN, Taşıyıcı Sistem Tasarımı Ders Notları (Basılmamış) Williams, T. I. (2000). A history of invention. New York: Checkmark Books. 52 26