Balıkesir Merkez G.M.Bolluk Anadolu Lisesi YERİN YAPISI VE OLUŞUM SÜRECİ

Transkript

1 Balıkesir Merkez G.M.Bolluk Anadolu Lisesi YERİN YAPISI VE OLUŞUM SÜRECİ Mehmet Ali ERCAN

2 YERİN MERKEZİNE YOLCULUK 2

3 İnsanlar Yer'in, özellikleri birbirinden farklı olan katmanlardan oluştuğunu nasıl tespit ettiler. Deprem dalgalarını, Volkanik Malzemeleri, Kayaçların yapısını incelediler Maden aramaları sırasında yapılan kazılar sonunda; Yer'in, özellikleri birbirinden farklı olan katmanlardan oluştuğu tespit edildi. 3

4 Yer in Katmanları 4

5 Yer in Katmanları Bir şeftaliyi şekildeki gibi kestiğimizde şeftalinin Yer in yapısına benzerlik gösterdiğini fark ederiz. Şeftalinin kabuğu yer kabuğuna, yenilen kısmı mantoya, çekirdek kısmı da Yer in çekirdeğine benzetilebilir. 5

6 a) Yer kabuğu Litosfer ya da taşküre olarak da adlandırılır. Yerküre nin en hafif ve en ince tabakasıdır. Yeryüzünden itibaren ortalama 70 km derinliğe kadar uzanır. Yerkabuğu, bileşimleri ve yoğunlukları birbirinden farklı iki tabakadan oluşur. 6

7 1. Granitik Kabuk (Sial) Bileşiminde silisyum ve alüminyum olduğundan bu ismi almıştır. Yoğunluğu 2,7 gr/cm 3 tür. Katı halde bulunur. Kalınlığı okyanus tabanlarında az iken, kıta tabanlarında fazladır. 7

8 2. Bazaltik Kabuk (Sima) Bileşiminde silisyum ve mağnezyum olduğundan bu ismi almıştır. Yoğunluğu 3 gr/cm 3 dolayındadır. Sial in tersine okyanus tabanlarında kalınlaşır, kıta tabanlarında incelir. 8

9 b. Manto Yer kabuğu ile çekirdek arasındaki katmandır. Mantonun yer kabuğuna yakın kısımları daha akışkandır. Buraya astenosfer de denir. Kıtalar akışkan olan bu katman üzerinde gemi gibi yüzmektedir. 9

10 b. Manto Burada meydana gelen yatay ve dikey doğrultudaki akıntılar iç kuvvetlerin oluşumunda önemli bir etkendir. 10

11 c. Çekirdek Yerin merkezindeki katmandır. İç ve dış çekirdek olmak üzere ikiye ayrılır. Dış çekirdek sıvı, iç çekirdek ise katı hâldedir. Nikel(ni) ve Demir (fe) (nife) gibi elementlerden oluşmuş olup yoğunluğu en fazla olan katmandır. 11

12 KITALARIN SERÜVENİ 12

13 Kıtaların hareketlerini açıklamak için birçok teori ileri sürülmüştür. Bunlardan "kıtaların kayma teorisi" 1915 yılında Alman bilim adamı Alfred Wegener ( ) tarafından ortaya konmuştur. 13

14 Bu teoriye göre, kıtalar önceleri tek bir kıta olan Pangea'yı meydana getirirken, 2. ve 3. jeolojik zamanlarda parçalanarak birbirinden uzaklaşıp bugünkü görünümünü almıştır. 14

15 Pangea'nın varlığını doğrulayan kanıtlara, fosillerde rastlamaktayız. Aynı canlıların fosillerine birbirinden binlerce kilometre uzakta bulunan kıtalar üzerinde de rastlanmaktadır 15

16 Bu durum, söz konusu kıtaların bir zamanlar bitişik olduğunu düşündürmektedir. Bu kıtalar bir araya geldiğinde bir bütünün parçaları gibi birbirini tamamlar. 16

17 Dünya haritasına bakacak olursak, kıtaların biçimlerinin tıpkı bir yapbozun parçaları gibi birbirine uyduğunu görürüz. 17

18 Günümüzde de yer kabuğundaki hareketlilik devam etmektedir. Yer kabuğunun, mantonun etkisi ile hareket etmesine yer kabuğu hareketleri veya tektonik hareketler denir Bu hareketlerin başlıca nedeni konveksiyonel akımlardır. 18

19 Konveksiyonel akımlar suyun ısınması gibidir Kaptaki su alttan ısınmaya başlar. Alttan ısınan su genleşir, hafifler ve yukarı doğru hareket eder. Daha soğuk veyoğunluğu fazla olan suyun üst kısmı aşağıya doğru hareket eder. 19

20 Kap örneğinde olduğu gibi mantoda da yatay ve dikey doğrultuda hareketler vardır. Çekirdek tabakası daha sıcak olduğundan mantonun çekirdeğe yakın kısımlarında ısınma meydana gelir. 20

21 Bunun sonucunda ısınan malzemeler hafifler ve yükselir. Mantonun yer kabuğu ile temas hâlinde olan kısmı ise daha soğuk ve yoğun olduğundan aşağıya doğru çöker. 21

22 Yer kabuğu, bir yapboz gibi birbirine tutturulmuş levha denilen parçalardan oluşur. Kıtalar bu levhalar üzerindedir ve levhalar hareket ettikçe onlar da hareket eder. 22

23 Bu hareketler birbirlerine doğru ya da birbirinden uzaklaşır şekilde olabilir. Mantodaki konveksiyonel akımlarının neden olduğu bu hareketler sırasında levhalar birbirinden uzaklaşır, birbirlerine çarpar veya birbirlerini sıyırırlar. 23

24 Bu hareketlilik sonucunda levha sınırlarında uzun zaman ölçeğinde yeni okyanuslar, yeni kıtalar, sıradağlar ve volkanik dağlar oluşur. Depremler ve volkanik faaliyetlerin nedeni olan bu hareketliliğin levha sınırlarında olmasına şaşırmamak gerekir. 24

25 JEOLOJİK ZAMANLAR

26 Üzerinde yaşadığımız Dünya nın günümüz koşullarına sahip olması için yaklaşık 4,6 milyar yıl geçmiştir. 26

27 Dünya nın oluşumunu 24 saat olsaydı dan ya te de de te dan önce e bir saniye İlk canlılar Yumuşak dokulu canlılar Okyanuslarda daha karmaşık canlılar İlk sürüngenler Dinozorlar Dinozorlar soyları tükenerek ortadan kalkar İnsan Dünya sahnesindeki yerini alırdı. 27

28 GEÇMİŞ BUGÜN JEOLOJİK ZAMAN SÜRESİ (YIL) BİTİŞ ZAMANI DEVİR 4. ZAMAN KUATERNER 2 Milyon Halen devam ediyor Holosen (Buzul Sonrası) Pleistosen (Buzul Çağı) Pliyosen 3. ZAMAN TERSİYER (NEOZOİK) 80 Milyon 2 milyon yıl önce Miyosen Oligosen Eosen Paleosen 2. ZAMAN MEZOZOİK 170 Milyon 65 milyon yıl önce Kretase Jura Trias Permiyen Karbonifer 1. ZAMAN PALEOZOİK 370 Milyon 245 milyon yıl önce Devoniyen Silüriyen Ordovisyen Kambriyen İLKEL ZAMAN PREKAMBRİEN 4 Milyar 570 milyon yıl önce 28

29 JEOLOJİK ZAMAN DEVİR OLAYLAR İLKEL ZAMAN PREKAMBRİEN 4 Milyar Yıl Kıtaların çekirdek kısmını oluşturan en eski kıvrımlar oluşmuştur. (Kanada, Grönland, İskoçya, Norveç) Su yosunu (alg) türünden ilk bitkiler ortaya çıkmıştır. 29

30 JEOLOJİK ZAMAN DEVİR OLAYLAR 1. ZAMAN PALEOZOİK (370 Milyon) Permiyen Karbonifer Devoniyen Silüriyen Kıtalar henüz birbirinden ayrılmamış durumdadır. Yeryüzünde tek bir kıta Pangea vardır. Büyük bir okyanus, dev kıtayı çevrelemiştir. Kambriyen döneminden bir manzara Ordovisyen döneminden bir manzara Ordovisyen Kambriyen 30

31 JEOLOJİK ZAMAN DEVİR OLAYLAR Karbonifer yaşamından bir manzara 1. ZAMAN PALEOZOİK (370 Milyon) Permiyen (Hersiniyen) Karbonifer Devoniyen Silüriyen (Kaledoniyen) Hersinyen (Appalaş, Ural Dağları) ve Kaledoniyen sıradağları (İskoçya, Norveç) oluşmuştur. Şiddetli kıvrımlar meydana gelmiştir. Dev bitki türlerinden ormanlar gelişmiştir. Taşkömürü oluşmuştur Permiyen yaşamından bir manzara Ordovisyen Silüriyen yaşamından bir manzara Kambriyen 31

32 ZAMAN DEVİR OLAYLAR 2. ZAMAN MEZOZOİK (170 Milyon) Kretase Jura Trias Alp kıvrımlarına hazırlık dönemidir. Büyük oranda tortulaşma ve birikmeler olmuştur. Yer kabuğu kırıklarla parçalanarak ayrı kıtalara bölünmeye başlamıştır. Kretase yaşamından bir manzara Kretase başında dünya Kretase deniz yaşamından bir manzara 32

33 ZAMAN DEVİR OLAYLAR 2. ZAMAN MEZOZOİK (170 Milyon) Kretase Jura Trias Dinozorlar bu devirde ortaya çıkmıştır. Bu zamanın sonlarında kara ve denizlerin dağılışı, bugünkü görünüme benzer bir durumu gelmiştir. Trias yaşamından bir manzara Kretase sonunda dünya 33

34 ZAMAN DEVİR OLAYLAR Paleojen yaşamından bir manzara 3. ZAMAN NEOZOİK TERSİYER (80 Milyon Yıl) Pliyosen Miyosen Oligosen Eosen Alp kıvrımları oluşmuştur. Kıtaların birbirinden ayrılmasının hızlandığı bu dönemde Antarktika, Avustralya dan uzaklaşmıştır. Atlas ve Hint Okyanusları belirmiştir. Şiddetli volkanik olaylar ve depremler görülmüştür. Mastodon Paleosen 34

35 Dev kara tembel hayvanı ZAMAN DEVİR OLAYLAR 3. ZAMAN NEOZOİK TERSİYER (80 Milyon Yıl) Pliyosen Miyosen Oligosen Bugünkü bitki ve hayvan türlerinin ana hatları ortaya çıkmıştır. Tuz, Petrol, linyit yatakları oluşmuştur. Macrauchenia Memeli çeşitlenmesi örnekleri Eosen Paleosen 35

36 Pleistosen (Buzul Çağı) Holosen (Buzul Sonrası) ZAMAN DEVİR OLAYLAR 4. ZAMAN KUATERNER (2 Milyon) Kılıç dişli kaplan Batı Avrupa, İskandinavya ve Kanada buzullarla kaplanmıştır. İklimde büyük değişikliklerin ve dört buzul döneminin (Günz, Mindel, Riss, Würm) yaşanmıştır. Bugünkü iklim şartları ortaya çıkmaya başlamıştır. 36

37 Pleistosen (Buzul Çağı) Holosen (Buzul Sonrası) ZAMAN DEVİR OLAYLAR 4. ZAMAN KUATERNER (2 Milyon) Denizlerin seviyesi şimdiki deniz seviyesine erişmiştir. Anadolu toptan yükselmiştir. Ege Denizi, İstanbul ve Çanakkale Boğazları oluşmuştur. İlk insan ortaya çıkmıştır. Kuaterner yaşamından bir manzara 37

38 Kaynaklar Komisyon, Coğrafya 9 MEB Ders Kitabı, İstanbul 2007 M. Köroğlu- S. Köroğlu, 9. Sınıf Coğrafya, Esen Yayınları, Ankara, 2007 Komisyon, ÖSS Coğrafya, Güvender Yayınları, Ankara, 2008 Doğu Ateş, 9. Sınıf Coğrafya, Ekip Yayınları, Ankara, 2008 Cumhur ABAY, ÖSS Coğrafya, Esen yayınları, Ankara Yerin Yapısı Ve Oluşum Süreci Muhtelif İnternet Kaynakları 38