ŞANGHAY İTFAİYESİ İki parmağının ucunu gözüne koy, bir şey görebiliyor musun dünyadan? Sen göremiyorsun diye bu alem yok değildir. Mevlana Yakın geçmişe kadar kapalı bir kutu olan Çin de yangın güvenlik önlemlerinin nasıl olduğu dünyada bilinmiyor. Mevcut yapıların ve hızla artan yüksek binaların yangın önlemleri, alıştığımız batı sisteminden daha farklı olarak ele alınıyor ve değerlendiriliyor. Ateşle Çin in ilgisi çok eskilere dayanır. Ateşin rengi olan kırmızının Çin de ayrı bir önemi vardır. Kırmızı, efsaneye göre kötü şansı kovan ateşi sembolize eder. Yeni yılda insanlar kırmızı elbiseler giyer, üzerinde şiirler yazan kırmızı kâğıtlarla evlerini dekore eder ve kırmızı zarflar içerisinde çocuklara para verirler. Ayrıca çok eskiden insanların, kötü ruhları kovmak için bambu sapları yaktığı bilinir. Çin, çok kalabalık bir ülke olması ve ahşap yapıların sayısının fazla olması nedeniyle, çok ölümlü pek çok yangının meydana geldiği ülkelerden biridir. 1994 yılında, Çin in kuzeydoğusundaki Fukşin kentindeki bir diskotekte çıkan yangında 234 kişi, kuzeybatısındaki Şinciang kentindeki bir sinemada çıkan yangında çoğu ilkokul öğrencisi 325 kişi can vermiştir. 2000 yılında, Henan eyaletinde bir sinema salonunda çıkan yangın 74 kişinin, Luoyang kentindeki bir diskotekte çıkan yangın ise 309 kişinin ölümüne yol açmıştır. 2004 yılında, Pekin deki bir festival kutlaması sırasında çıkan izdihamda 37 kişi, bundan iki hafta sonra Çin in kuzey doğusunda Jilin kentindeki bir alışveriş merkezinde oluşan yangında 51 kişi ve bu yangından birkaç saat sonra ülkenin doğusundaki Ceican eyaletindeki bir tapınakta oluşan yangında 39 kişi hayatını kaybetmiş, birçok kişi yaralanmıştır. 233
Dünyanın en kalabalık nüfuslu ülkesi olan Çin Halk Cumhuriyeti (Zhonghua Renmin Gongheguo), yaklaşık 4 bin yıl geriye uzanan bir kültürel geçmişe sahiptir. Günümüz medeniyetinin temel taşlarını oluşturan kağıt, barut, pusula ve matbaacılık gibi pek çok buluşun kökeni Çin e dayanmaktadır. Komünist yönetimin etkisiyle bir süre ekonomik açıdan duraklama yaşayan ülke, dünyanın en önemli ekonomik güçlerinden biri haline gelmeye başlamıştır. Son yıllarda, dünya üzerindeki etkinliği, askeri alandan çok ekonomi alanında kendini hissettirmeye başlayan Çin, günümüzde dünyadaki mevcut egemen güçlere alternatif olabilecek tek ülke konumundadır. Çin, 9.572.419 km² lik alan ve 1 milyar 350 milyon nüfusa sahiptir. Arazisinde çok sayıda dağlar, yüksek yaylalar; batısında çöller, doğusunda ovalar, deltalar, tepelikler yer almaktadır. Çin nüfusunun yüzde 92 sini Han ulusu olarak bilinen etnik Çinliler oluşturmaktadır. Bunun dışında hükümet tarafından tanınan 55 etnik grup vardır. Bu 55 etnik gruptan bazıları, Çince den tamamen farklı olan kendi dil, kültür ve inançlarına sahiptir. Yaklaşık 30 milyona yakın Türk grupları (Uygurlar, Kansu Uygurları, Salar Türkleri, Kazaklar, Öngüt Türkleri) çoğunlukla Sincan bölgesinde yaşamaktadır. Hızlı kentleşme, giderek artan milli gelir ve sanayileşmede gelinen nokta, bugün Çin i dünyanın en önemli ekonomik aktörlerinden biri konumuna getirmiştir. 2010 yılında Çin ekonomisinin büyüklüğünün, bugün dünyanın en büyük ekonomileri kabul edilen ABD ve Japonya yı geçeceği iddia edilmektedir. Çin, dünyanın en çok enerji üreten birinci, en fazla enerji tüketen ikinci ülkesidir. Ülkede kişi başına düşen enerji tüketiminin, hala dünya ortalamasının altında olması da ülkenin gelişme potansiyelinin iyi bir göstergesidir. Kendi içerisinde büyük hamleler yapan ve planlı bir kalkınma ve büyüme stratejisi izleyen Çin Halk Cumhuriyeti, komşusu Japonya ve Rusya gibi büyük ekonomilerin de desteği ile öncelikle Asya kıtasında söz sahibi olmaya ve giderek dünyaya açılmaya başlamıştır. Çin Halk Cumhuriyeti, hızlı büyümesi, dışa karşı nispeten kapalılığı ve dünyanın en kalabalık pazarı olması nedenleri ile bütün dünyanın ilgisini üzerinde toplamaktadır. Hemen hemen bütün gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler, bu ülke ile ticari ilişkilerini geliştirmek ve işbirliği olanaklarını artırmak istemekte- 234
dirler. 1. Çin İtfaiyesinin Organizasyonu Çok büyük bir alana yayılan ve dünyanın en kalabalık ülkesi olan Çin, hep merak ettiğimiz ülkeler arasında olmuştur. Yakın geçmişe kadar gizemini koruyan ve bir bilinmezlik ülkesi olan Çin in büyük kentlerinden biri olan Shanghay havaalanına indiğimde, görkemli hava alanı binasıyla büyülendim. Sonradan mimarisiyle ödül aldığını öğrendiğim binada, gözlerim yangın önlemleri için tavanlarda dolaşmaya başladı. Körüklere giden koridorlardaki yağmurlama başlıkları, estetik görüntüyü kirlettiği düşünülmeden açıkta bulunan, rahatlıkla görülebilen söndürme tüpü dolapları, ister istemez insanların dikkatini çekiyor. Çevresi aydınlatma lambalarıyla ışıklandırılan geniş otobanda, Shanghay ın yüksek binaları arasında ilerlerken düşüncelerimde, Çin itfaiyesinin nasıl olduğu vardı. Acaba itfaiyeleri nasıldı, yetkileri neydi, araçları farklı mıydı, gibi sorularla şehir merkezine girdim. Çin in gelişen yüzü Shanghay, birçok açıdan beni büyüledi. Özellikle itfaiye ve yangın önlemleri hakkında bilgi topladım. Oradaki yangın önlemleri, ülkemizle kıyaslanamayacak kadar ileri düzeyde Uzun yıllardan beri hangi ülkeye gitsem ziyaret etmek istediğim yerlerin başında itfaiye gelmektedir. Çin itfaiyesini ziyaret etmek, batı itfaiyeleri kadar kolay olmadığı biliyordum. Resmi yollardan izin almak gerekliydi. Vesbo şirketinin temsilcisi olan ve Shanghay a gitmeme vesile olan Sayın Kamil Doğan ın girişimleriyle, Shanghay Türk Ateşesi ile irtibata geçtik. Konsoloslukta Göktuğ Bey büyük ilgi gösterdi. Fazla ümidim yoktu, ama benim İstanbul a dönüş günümde, ziyaret için bekledikleri haberini aldım. Uçağa bineceğim spor kıyafetle itfaiyeye gittiğimde, itfaiyenin tören kıtasıyla beklendiğini görmek beni şaşırttı ve mahcup etti. Tam bir askeri tören hazırlamışlardı. İngilizce bilen yoktu, Konsolosluk bunu bildiği için bir de tercüman göndermişti. Çin itfaiyesi, birçok ülkede olduğu gibi yangın söndürmek, doğal afetlerle mücadele etmek, gaz sızıntını önlemek, yıkılan binalarda kurtarma yapmak gibi görevlerinin yanında, trafik kazalarına ve hayvan kurtarmaya kadar uzanan geniş bir faaliyet alanında görev yapmaktadır. Çin de tarihi ve coğrafi sebeplerle çok sayıda ahşap yapı ve ahşap mobilya bulunmaktadır. Bu yüzden de, yangın burada 235
yüzyıllarca büyük bir tehdit unsuru olmuş ve güçlü bir itfaiye teşkilatı kurulmuştur. Günümüzde Çin İtfaiyesi nin görevi, Ekipman ve personeli ile yangından can ve malı korumak; yangını, seli, depremi ve diğer tabii afetleri kontrol altına almak ve zararı en aza indirmek şeklinde tarif edilmiştir. Çok ilginçtir; Çin de itfaiye teşkilatı tamamen askeridir ve çalışma sistemi askeri kurallara göredir. İki sene askerlik hizmetini itfaiyede yapan kişiler daha sonra terhis olmaktadırlar. Hafta arası hiç izin kullanmıyorlar. İki sene içinde 30 günlük izinleri, itfaiyenin gücünü zayıflatmayacak şekilde kademeli olarak ayarlanıyor. Çin İtfaiyesi nde kadın itfaiyeci yoktur. Askeri itfaiye sisteminde, gönüllü itfaiyeci teşkilatı ve gönüllü itfaiyeci de bulunmamaktadır. Askerlikleri sırasında yoğun itfaiye eğitimi alan askerler, terhis olduktan sonra köylerinde yangın önlemleri konusunda oldukları gibi, söndürme çalışmalarında da yardımcı olabilmektedirler. İtfaiyede rütbeli personel her gün gündüzleri göreve gelmekte ve geceleri sadece nöbetçiler kalmaktadır. Her itfaiye istasyonunda, çevredeki risk ve yangın sayısına göre 25 ila 75 kişi görev yapmaktadır. Pekin de, 146 itfaiye istasyonu ve nüfusu 14 milyon olan Shanghay da 73 itfaiye istasyonu (İstanbul da merkezde 35 istasyon) mevcuttur. Her istasyonda 7-10 araç bulunmaktadır. Çin İtfaiyesi nde en çok önem verilen konu eğitimdir. İtfaiyeciler her gün beş-sekiz saat eğitim görmektedirler. Bu eğitimlerde yangına müdahale, kurtarma ve araç kullanım eğitimleri yapılmaktadır. Her gün yapılan bu eğitimlerin yanında, ayrıca spor saatleri bulunmaktadır. Eğitimlerde teorik yangın bilgileri sınıflarda, pratik bilgiler yangın odalarında ve kulelerde verilmektedir. Yangın ihbarını aldıktan sonra en çok 35 saniye içinde yola çıkmaktadırlar. İtfaiyeciler faaliyetlerini ekip dayanışması içerisinde sürdürmek durumunda olduklarından farklı noktalarda görev yapmaktadırlar. İşlerinin gereği olarak, büyük bir özveri ve sorumluluk anlayışına sahip oldukları görülmektedir. 236
İtfaiyenin halkla ilişkiler kısmı, senenin belli dönemlerinde yangından korunma kampanyaları düzenlemektedir. Yangından korunma haftalarında, çok sayıda değişik broşür ve ilanlar hazırlanarak şehrin her yerinde dağıtılmakta, toplantılar düzenlenmekte ve gösteriler yapılmaktadır. Halkla ilişkiler kısmında çok sayıda film ve video kaseti bulunmaktadır. Bunların çoğunluğu, yangından korunma, deprem, alevlenebilen sıvılar, alevlenebilen gazlar ve ilk yardım konularını kapsamaktadır. Bu filmler halkın eğitiminde kullanılmaktadır. Halkın yangından ve tabii afetlerden kendi kendini koruyabilmesi için organize olmaları teşvik edilmekte ve eğitilmeleri sağlanmaktadır. Eğitim kurumlarıyla koordineli çalışılmakta ve orta dereceli okullardaki öğrencilere can güvenliği bilgileri aktırılmaktadır. Kurtarma kısmı, gerekli kurtarma personelini yetiştirmek ve kurtarma aletlerini temin etmek üzere görevlendirilmiştir. Özellikle her geçen gün sayısı artan yüksek binalarda kurtarma işlemi, büyük önem taşımaktadır. Bu sebeple de, kurtarma ekiplerinin itfaiye içinde özel bir yeri bulunmaktadır. Çin in itfaiye araçları, özellikle Almanya itfaiye araçlarıyla çok benzerlik göstermektedir. Çin üretimi araç şasileri kullanıldığı gibi, Japon ve Alman araç şasileri daha çok görülmektedir. Bütün yenileme ve bakımlar kendi atölyelerinde yapılmaktadır. İtfaiye cihazlarının, araçların ve kamyonların tamamı yönetmeliklere ve trafik kaidelerine göre düzenli olarak test edilmektedir. Her itfaiyeciye helmet, yüzlük, yangına dirençli pardesü (kot) ve yangına dirençli bot tahsis edilmektedir. Giyim eşyası olarak ise üniforma, iş elbisesi, kep, eldiven, bot, ayakkabı, gömlek, kravat, çorap vs. verilmektedir. Çin itfaiyesi, genel olarak değerlendirildiğinde, disiplin açısından, teknik açıdan ve eğitim seviyesi açısından dünya ortalamasının çok üstünde olduğu söylenebilir. Her türlü yangına müdahale edilebilecek farklı özelliklerde itfaiye araçları ile yangında meydana gelebilecek zararı azaltma yönünden yeni teknolojileri her geçen gün daha çok kullanmaktadırlar. 237
2. Yangın Korunum Sistemleri Yaşanan büyük yangınlardan sonra, merkezi hükümet tarafından yeni güvenlik standartları belirlenmiştir. Bir Çin atasözü Başarı belki insana çok şey öğretmez, fakat başarısızlık çok şey öğretir der. Bizdeki Bir musibet bin nasihattan iyidir sözünü doğrulanırcasına, bu felaketlerden sonra yangın güvenlik önlemleri artırılmıştır. 2008 Olimpiyatları nın Pekin de düzenlenmesi nedeniyle, mevcut ve yeni yapılan binalara yeni teknolojiler uygulanarak, tüm yapıların daha güvenli hale getirilmesi için çaba gösterilmiştir. Çok amaçlı yeni binalar ve çok yüksek binalar yeni kuralların getirilmesini zorunlu kılmıştır. Günümüzde Çin in büyük şehirlerindeki yangın önlemleri ülkemizdeki büyük şehirlerle karşılaştırılamayacak kadar ileri düzeydedir. Çin de uygulanan standartların yarısı ISO ve IEC standartlarının uyarlanması ile oluşturulmuştur. GBJ16-87 Binaların Yangın Korunum Sistemleri Yönetmeliği ve BJ0045-95 Yüksek Yapılar Yangın Korunum Sistemleri Yönetmeliği, Çin de esas alınan iki temel yangın yönetmeliğidir. Bu iki yönetmelikte; binalarda kullanılacak malzemelerin özellikleri, yangın dayanım sınıfları, binaların tahliyesi, duman kontrol sistemleri, yangın alarmı ve yangın söndürme sistemlerinin esasları verilmektedir. Aynı zamanda bu yönetmeliklerde, yetkili mercilerin denetim esasları da yer almaktadır. Tasarım standardında, bina içi dekorasyonda yangın önlemleri ve otomatik yangın algılama sistemleri ele alınmış, yangın söndürme sistemleri standardında gazlı söndürme sistemleri, köpüklü söndürme sistemleri ve yağmurlama sistemlerinin tasarım detayları verilmiştir. Yapı malzemelerinin yanıcılık performansları GB8624, çelik yapıların yangına dayanımı GB14907, yangın damperleri GB15930, kabaran sızdırmazlık malzemeleri GB16807, çelik kapılar GB12955 ve ahşap kapılar GB14101 standardında verilmiştir. En önemli farklılıklardan birisi, bütün sistemler için ayrı test ve kabul esasları getirilmesidir. GB50166 da otomatik alarm sistemleri, GB50261 de otomatik yağmurlama sistemleri, GB50263 te gazlı söndürücüler ve GB50281 de köpüklü söndürücüler için tesis, test ve kabul esasları açıklanmıştır. Çin deki en yüksek yapı olan Şanghay ın Jin Mao Kulesi, 421 m yüksekliği ile dünyanın sayılı yapıları arasın- 238
dadır. 1994 te başlayan inşaat, 1998 yılında tamamlanmıştır. Bina, yağmurlama sistemi ve yangına dayanıklı malzemelerle korunmasına rağmen, yangın anında yapıda bulunanların nasıl tahliye edilecekleri, itfaiyenin en önemli sorunu olarak görünmektedir. Toplam 88 kat olan yapının bir bölümü otel ve büyük bölümü ofis olarak kullanılmaktadır. İtfaiye binada her gün tatbikat düzenlemekte; itfaiyeciler, 10 kg ağırlıkla 20 nci kata 80 saniye içinde çıkabilmektedir. Bir örnek olarak, 2001 yılında 87 nci katta 337.5 m yüksekte çıkan yangının, 20 dakika içinde söndürüldüğü ve suyun başarılı bir şekilde pompalandığı belirtilmektedir. Yüksek binalarda çıkan yangınlar, itfaiye ekipleri için birçok tehlikeyi beraberinde getirir. Bu tür yangınlarda itfaiye ekipleri, yapılacak işlemleri komuta, kontrol ve koordine etmeye yardımcı olacak hususları belirlemeli ve uygulamalıdır. Göz önünde bulundurulması gereken iki temel hedef vardır: Bunlardan biri, bina sakinlerinin tahliyesi ve kurtarılması, diğeri ise yangının söndürülmesidir. Özellikle yüksek binalarda, önceden planlanmış bir bina tahliye planına ihtiyaç vardır. Bina sakinlerinin tahliye edilmesinde izlenecek prosedürler geliştirilirken göz önünde bulundurulması gereken hususlar arasında, yangının yeri ve büyüklüğü, duman ve ısı koşulları, yangın merdivenlerinin durumu ve benzeri pek çok faktör bulunmaktadır. Yüksek bir yapıda yangın çıkması sonucunda tahliye işlemi gerekirse, bu işlem hiçbir güçlük yaşanmasa bile saatler sürebilir. İtfaiye amirinin olay yerine vardığında hemen kavraması gereken en önemli husus, bina sakinlerinin tümüne aynı anda erişilemeyeceği gerçeğidir. Kurtarma ve tahliye işlemleri sırasında, öncelikle ciddi tehlikelere maruz kalanlara yönelinmesi gerekir. Yangının çıktığı katla hemen üzerindeki iki katta bulunan insanlar ciddi tehlike içinde demektir. Yangın söndürme tüplerini, Shanghay ı kuşbakışı seyrettiğiniz kulenin en manzaralı noktasında, beş yıldızlı otelin halı kaplı koridorunda veya resepsiyonun önünde açıkta görmeniz mümkün. Ülkemizdeki işletmeciler ve mimarlar ise, görüntü kirliliği yaratıyor diye bu malzemeleri saklamaya çalışırlar. Oysa yangının başlangıcında müdahalelerde saniyelerin bile çok önemi vardır. Bu, eğitim seviyesinin ve insana verilen değerin bir göstergesidir. Medeniyetin en önemli göstergesi, insana verilen değerin boyutudur. Gelişmişlik ve medeniyet, 239
sadece kişi başına düşen milli gelirle ölçülmez. Buradaki uygulamalarda, yangın dolapları 30 m aralıklarla yerleştiriliyor ve genellikle yassı hortum kullanılmaktadır. Yangın dolaplarının içerisinde manuel alarm butonu bulunmakta, alışveriş merkezlerinde ve otellerde yangın dolapları hemen göze çarpmaktadır. Girdiğim bütün binalarda yağmurlama tesisatı bulunduğunu gördüm. Eski binalardaki başlıkların farklı olduğu dikkati çekiyor. Yeni binalarda ise, aşina olduğumuz başlık tipleri daha çoğunlukta. Alışveriş merkezlerinde yürüyen merdivenlerin çevresi ve atrium dahil her tarafa başlık yerleştirilmiş. Boru çapları oldukça büyük ve yangın dolaplarının da yağmurlama tesisatı borularından beslendiği görülüyor. Yangın algılayıcılar (dedektörler) bizim uygulamalarımıza göre daha sık aralıklarla yerleştirilmiş durumda. Yönlendirmeler, yeşil zemin üzerine beyaz olarak Çince ve İngilizce yazı ile veya koşan adam ile belirtilmiş. Çıkışlar çok rahat farkediliyor. Bunun yanında, bizde olduğu gibi çıkışların zincirle kilitli tutulduğu kapıları da gördüğümü belirtmeliyim. Çin de itfaiyenin dışarıda su alması için tesis edilen hidrant sistemi, bütün yerleşim merkezlerinde mevcuttur. Üç ağızlı olan hidrantlarda, iki küçük ve bir büyük ağız bulunmaktadır. İtfaiye yetkilileri, hidrantlarda her zaman yeterli basınçta su bulunduğunu belirtmektedir. Yangın güvenliği sistemleri, babadan kalma usullerle değil, entegre, bütüncül ve akılcı bir mühendislik yaklaşımıyla tasarlanmalıdır. Bir binanın yüksekliği arttıkça, binadakilerin sayısı ve felaket olasılığı da artar. Çin de 250 metreden daha yüksek binalar süper yüksek binalar olarak kabul ediliyor ve bu binaların merkezi hükümet yetkililerince de onaylanması gerekiyor. Burada alınacak mühendislik kararları; binada bulunabilecek insan sayısı, binanın hedef alınıp alınamayacağı, binadaki olası içerikler ve iş sahaları, tehlikeleri önleme imkanları ve binanın diğer özgün özelliklerine dayanmalıdır. Böyle bir analiz yapılmaksızın binanın gerektirdiği ve insanların hak ettiği titizliğin tasarım sürecine dahil edilmesi mümkün değildir. 240