RÜZGAR ENERJ SANTRALLER VE Mihrimah KOCABIYIK Çevre Mühendisi, EKO Çevre Danımanlık ve Mühendislik Ltd.ti, Bursa. e-posta: mkocabiyik@ekoced.com.tr Özet Yenilenebilir ve temiz enerji olan rüzgar enerji santrallerine talep gün geçtikçe artmaktadır. Rüzgar enerji santralleri dier enerji üretim kaynaklarına göre çevresel etkileri açısından çevresel avantajlara sahiptir. Rüzgar enerji santrallerinin kurulup iletilebilmesi için alınması gereken izinlerin baında izni gelmektedir. RES lerinin çevresel etkileri, alınacak önlemler, Yönetmelii ne göre projelerin hangi kapsamda kaldıı sürecinde incelenmekte ve irdelenmektedir. Anahtar kelimeler: Rüzgar Enerji Santralleri, Çevresel Etki Deerlendirmesi(), Proje Tanıtım Dosyası( PTD), Gerekli Deildir Giri Yaamımızın vazgeçilmez unsuru olan enerjiye olan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Gelecekte enerji sıkıntısı yaamamak ve tahrip olmu bir doal çevre ile geri dönüü olmayan çevresel felaketlere neden olmamak için enerji üretim biçimlerimizi yenilenebilir ve temiz enerjilere yöneltmemiz kaçınılmaz olmutur. Ülkemiz rüzgar enerjisi alanında önemli bir potansiyele sahip olup, RES leri çevresel etkileri açısından dier enerji üretim kaynaklarına göre daha avantajlı konumdadır. RES nin kurulup iletilebilmesi için alınması gereken izin ve ruhsatlardan biri de Çevre ve Orman Bakanlıı veya Bakanlıa balı tara tekilatlarından alınması gereken iznidir. ve kapsamı: (Çevresel Etki Deerlendirmesi), gerçekletirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu veya olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek deerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalımaları ifade eder. Yönetmelii ilk kez 07.02.1993 yılında Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüe girmitir. Geçen zaman zarfında yönetmelik 4 kez revize edilmi olup, müzde 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Yönetmelii yürürlüktedir. RES leri Yönetmelii nin Ek II listesinde Enerji, turizm, konut balıı altında 29.madde kapsamında kalmaktadır. Bu maddeye göre 10 MW ve üzeri Rüzgar enerji santralleri seçme eleme kriterlerine tabidir. Bu kapsamda yer alan RES ler için Çevre ve Orman Bakanlıı ndan yeterlik belgesi almı kurum ve kurulular tarafından PTD (Proje Tanıtım Dosyası) hazırlanması gerekmektedir. RES lerinin Çevresel Etkileri: RES lerinin çevreye olan etkilerini olumlu ve olumsuz olarak iki grup altında inceleyebiliriz. Rüzgar Santralleri Çevresel Avantajları [1] Rüzgar santrallerinin çevresel avantajları öyle sıralanabilir: * Yakıt masrafları ve hammadde ihtiyaçları yoktur. * Temiz enerji kaynaı olduundan çevreye zararı yoktur. * Tükenmeyen yenilenebilir enerji kaynaıdır ve fosil yakıt tüketimini de azaltır. * Dier santrallere göre daha kısa sürede kurulabilir (4-5 ay). Bu da çevreye daha az zarar vermektedir. Örnein Nükleer Santraller ortalama 7 yıl, Hidroelektrik Santraller 2-10 yıl, Doalgaz Santralleri 1,5 yılda kurulabiliyor. * Sera gazı etkisi yapmamaktadır. * Santral arazisi ikili kullanıma açıktır. Yani rüzgar santrali çalıırken aynı zamanda aaçlandırma ve tarımsal faaliyetler yapılabilmektedir. Böylece ormanlık alanların azalmasını engellemi olur. * Ömrü dolan türbinleri söküp kaldırmak mümkündür. Böylece arazi yeniden kullanılabilir. Rüzgar türbinlerinin çevreye olan olumlu etkilerinin baında fosil yakıtlarının kullanımının ve yanma sonucu oluan kirletici maddelerin emisyonunu azaltması sayılabilir. Bunlardan en önemlisi de karbon oksitler, sülfür ve nitrojen gibi zararlı gazları yaymayarak sera gazı etkisine sahip olmamasıdır. Bir çok fosil yakıt kullanan santraller sülfür, karbon ve nitrojen oksitler yaymaktadır. Bu
da çevreye önemli ölçü de zarar veren asit yamurlarına yol açmaktadır. Rüzgar Santrallerinin Çevresel Dezavantajları [1] Rüzgar türbinlerinin sayılabilecek sınırlı dezavantajları arasında, gürültü ve görüntü kirlilii, kulara ve radyo-tv sinyallerine zarar vermesi sıralanabilir. Rüzgar türbinlerinde iki çeit gürültü olumaktadır. Bunlar mekanik gürültü (dili kutusu, jeneratör ve yedek motorların yarattıı gürültü) ve aerodinamik gürültülerdir. Mekanik gürültü; akustik kılıfların ve özel dililerin kullanılması ve dönen parçaların ses emici malzemeyle kaplanması ile giderilebilmektedir. Aerodinamik gürültü ise; hava içinde dönen kanatların hızına balı olarak artar. Rüzgar santrali içerisindeki ses 43 db düzeyindedir. Buna karılık karılatırma açısından örnek vermek gerekirse araba içerisindeki ses seviyesi 70-80 db civarındadır. Rüzgar Enerjisinin çevresel dezavantajları öyle sıralanabilir; * Yüksek kurulu güçlü tesislerin büyüklüklerinin oldukça fazla olması, * Rüzgar türbinlerinin çevreye olan etkilerinin en büyüü olarak gürültü seviyesi gösterilmektedir. 1991 yılında yapılan deerlendirmeye göre bir rüzgar türbininin 150 m yatay uzaklıktaki gürültü miktarının 43 Db(A) olduu görülmektedir. Bu da bir ofis gürültüsünden daha azdır. Günümüz teknolojisi ile bu gürültü seviyesi daha da aaıda kalıp, dezavantaj olmaktan çıkmaktadır. * Rüzgar santrallerinin büyük kulesi ve pervaneleri ile doal manzarayı bozması, kuların ölümüne sebep olması ve telsiz iletiimini bozması gibi olumsuz etkileri de vardır. Süreci: RES projeleri, Yönetmelii ne göre 3 kapsam altında incelenebilir. 1)Kapsam Dıı RES Projeleri çin Süreç: Yönetmelii ne göre kurulu gücü 10 MW ın altında olan santraller, e ve seçme eleme kriterlerine tabi deildirler. Bu kapsamda yer alan projeler için, projenin yapılacaı yerin Valilie yada Bakanlıa müracaat edilerek yönetmelik kapsam dıında olduu belgelenebilir. Ayrıca Yönetmelii nin geçici 3. Maddesine göre, ilk Yönetmelii nin yayım tarihi olan 07/02/1993 tarihinden önce uygulama projeleri onaylanmı veya yetkili merciden izin/ ruhsat/ onay/ya da kamulatırma kararı alınmı/yatırım programına alınmı/mevzi imar planları onaylanmı projelere Çevre Kanunu ve ilgili dier yönetmeliklerde alınması gereken izinler saklı kalmak kaydıyla Yönetmelii hükümleri uygulanmaz. 2)Seçme Eleme Kriterlerine Tabi RES Projeleri çin Süreç: (Ek II) Yönetmelii Ek II listesinde yer alan projelere ve yönetmelii kapsamında/ kapsam dıında bulunan projelere ilikin kapasite artırımının yönetmelik Ek II sinde verilen eik deerinin üzerindeki deerdeki projelere seçme eleme kriterleri uygulanır. Yani kurulu gücü 10 MW ın üzerinde olan RES projeleri ile, mevcut olup kapasite artıı ile kurulu gücünü 10 MW artıran projelere seçme eleme kriterleri uygulanır. Seçme eleme kriterlerine tabi projeler için süreç u eklide ilemektedir: Yönetmeliin Ek IV üne göre hazırlanan PTD (Proje Tanıtım dosyası) Valilie sunulur. PTD da projenin özellikleri, yeri ve projenin ve yerin alternatifleri incelenmektedir. Raporda projenin i akım eması, kapasitesi, kapladıı alan, teknolojisi, doal kaynak kullanımı, atık üretim miktarları, atıkların fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri, muhtemel çevresel etkilere karı alınacak önlemler yer almakta, projenin planlardaki konumu, mevcut arazi kullanımı ve kalitesi, jeolojik ve hidrojeolojik yapı, etkilenme alanındaki flora ve fauna incelenmektedir. Ayrıca yönetmeliin Ek V inde verilen duyarlı yöreler listesine göre de proje irdelenmektedir. Proje sahasında veya etkilenme alanı içinde Milli Park, Tabiat Parkları, Yaban Hayatı Koruma ve yerletirme sahaları, su ürünleri istihsal alanları, içme suyu havzaları, hassas kirlenme bölgeleri, özel çevre koruma bölgesi, sulak alanlar, zeytinlik ve mera alanları bulunup bulunmadıı ve duyarlı yörelerin olumsuz etkilenme durumları incelenmektedir. PTD ı, projenin inaat ve arazi hazırlama aamasında, iletme aamasında ve projenin sona ermesinden sonra oluabilecek çevresel etkileri kapsamalıdır. Valilik tarafından PTD ı Ek IV kapsamında 5 i içinde incelenir. Dosya kapsamında bilgi ve belgelerde eksiklik bulunması veya kurumlardan görü istenmesi durumunda bunların tamamlanması proje sahibinden istenir. Eksiklikler 6 ay içinde sunulmadıında PTD ları iade edilerek bavuru geçersiz sayılır. Valilik onbe i içinde inceleme ve deerlendirme sürecini tamamlar. Sonuç olarak Gereklidir veya Gerekli Deildir kararı be i içinde verilerek, proje sahibine bildirilir ve halka duyurulur.
Gerekli Deildir kararı verilen proje için be yıl içinde yatırıma balanılmaması durumunda Gerekli Deildir kararı geçersiz sayılır. Yönetmelie göre Valilik tarafından seçme ve eleme kriterleri uygulaması yirmibe i içinde tamamlanarak karar alınmalıdır. Ancak proje sahibine raporlarla ilgili eksikliklerin giderilmesi ve ilave ilemler yapması için verilen süreler, seçme eleme kriterleri sürecine dahil deildir. 17.07.2008 tarihli Yönetmelii Seçme Eleme Kriterleri Uygulama Yöntemi Akım eması (EK II de yer alan faaliyetler için) Proje Tanıtım Dosyası Ek IV e göre hazırlanır. Valilik PTD ını Ek IV e göre uygunluk yönünden inceler, eksiklikleri proje sahibinden ister. Kurum tarafından belirtilen eksiklikler ve ilave alınması gereken kurum görüleri tamamlanarak PTD ı tekrar Valilie sunulur. nceleme deerlendirme süreci Valilik tarafından proje ile ilgili karar verilir ve ilgililere duyurulur. 5 i Max. 6 ay içinde 15 i 5 i balatılmalıdır. sürecinde bir dilekçe ekinde gereklidir kararı ve PTD ı Bakanlıa sunulur. Dosya uygunluk yönünden incelenerek 3 i içinde Bakanlıkça DK komisyonu kurulur. Proje hakkında halkı bilgilendirmek, halkın görü ve önerilerini almak üzere en yakın yerleim biriminde HKT sı yapılır. HKT nın yeri ve tarihi gerek ulusal ve yerel gazete ilanları, gerekse duyurular aracılııyla 10 gün önceden halka duyurulur. Akabinde Bakanlıkta kapsam belirleme ve özel format toplantısı yapılır. HKT, kapsam belirleme ve özel format verme ilemleri oniki i içinde tamamlanır. Özel formata göre hazırlanan raporu en geç 1 yıl içinde Bakanlıa sunulmalıdır. raporu özel formata göre üç i içinde incelenir. Daha sonra ilk DK toplantısı yapılır. Komisyon raporunu ilk DK toplantısından sonra on i içinde inceler ve deerlendirir. Komisyon konuyla ilgili daha detaylı aratırma yapılmasını, ölçüm analiz yapılmasını, eksik ve yanlıların düzeltilmesini isteyebilir. Eksiklikler tamamlanmadan komisyon çalımalara devam etmez. Gerekmesi halinde DK toplantıları müteaddit yapılır. DK toplantılarının sona erdirilmesinden sonra 5 i içinde nihai raporu Bakanlıa sunulur. Komisyonun nihai ettii raporu halkın görü ve önerilerini almak üzere on i görüe açılır. Karar alma sürecinde bu görülerde dikkate alınarak üç inde komisyon üye sayısı kadar çoaltılması istenir. Çoaltılan nihai raporu be i içinde Bakanlıa sunulur. Bakanlık, komisyonun çalımalarını da dikkate alarak be i içinde proje için Olumlu ya da Olumsuz kararı verir ve kararını duyurur. Olumlu kararı verilen proje 7 yıl içinde yatırıma balanmaması durumunda Olumlu kararı geçersiz sayılır. Olumsuz kararı verilen projeler için Olumsuz kararı verilen artların tamamında deiiklik olması durumunda proje sahibi tekrara bavurabilir. Aksi takdirde proje belirtilen alanda kurulamaz ve iletilemez. 5 Yıl çerisinde Yatırım Balanır 3) Gerekli Deildir Gereklidir Süreci balatılır. e Tabi RES Projeleri için Süreç: (Ek 1) Yönetmelii ne göre RES projeleri Ek 1 kapsamında kalmamaktadır. Ancak, Gereklidir kararı verilen proje için süreci
7 Yıl çerisinde Yatırım 17.07.2008 tarihli Yönetmelii Uygulama Yöntemi Akım eması (EK I de yer alan faaliyetler için). Proje Tanıtım Dosyası, Gereklidir kararı ile Bakanlıa Sunulur. Bakanlık Uygunluk Yönünden nceler. Bakanlıkça IDK Komisyonu Kurulur. Halkın Katılımı Toplantısı Yapılır. (toplantı tarihinden en az 10 gün önce ilan yayınlanır) Bilgilendirme, Kapsam Belirleme ve Özel Format Belirleme Toplantısı Yapılır. DK Komisyonunca Belirlenen Format Proje Sahibine Verilir. Özel Formata Göre Hazırlanan Raporu Bakanlıa Sunulur. Bakanlık, Raporun Formata Uygunluunu nceler. IDK Üyelerince nceleme ve Deerlendirme Toplantıları Yapılır. Nihai Raporu Bakanlıa Sunulur.Taahhütname ve Noter Tasdikli mza Sirküleri le Birlikte Sunulması Nihai Raporu Halkın Görü ve Önerileri çin Görüe Açılır Nihai Raporunun Komisyon Üyeleri Kadar Çoaltılması stenir Çoaltılan Nihai Raporu Bakanlıa Sunulur Bakanlıın Nihai Karar Vermesi Olumlu Olumsuz 3 i 12 i Maximu m 1 yıl 3 i 10 i 5 i 10 i 3 i 5 i 5 i Proje Sahibinin Deimesi: Proje sahibinin herhangi bir nedenden dolayı deimesi durumunda yeni sahibi, önceki sahibinin taahhüt ve yükümlülüklerini baka bir ileme gerek kalmaksızın yüklenmi sayılır ve bunu bir yazı ekinde Bakanlıa bildirir. Yatırımın zlenmesi: Bakanlık veya Valilik tarafından Olumlu kararı veya Gerekli deildir kararı verilen projeler, raporu ve PTD da öngörülen ve proje sahibi tarafından taahhüt edilen hususların yerine getirilip getirilmediini izlenerek kontrol edilir. Proje sahibi veya temsilcisi, Olumlu veya Gerekli Deildir kararını aldıktan sonra yatırımın balangıç, inaat ve iletme sonrası dönemlerine ilikin raporlarını Bakanlıa veya Valilie iletmekle yükümlüdür. Ceza ve Yaptırımlar: Bilindii gibi 1983 yılında yayımlanan 2872 Sayılı Çevre Kanunu, 26.04.2006 Tarih ve 5491 Sayılı Kanun la yapılan deiiklikle revize olmutur. Kanunun 10 maddesine göre Gerçekletirmeyi planladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kurulu ve iletmeler, Çevresel Etki Deerlendirmesi Raporu veya Proje Tanıtım Dosyası hazırlamakla yükümlüdürler. Çevresel Etki Deerlendirmesi Olumlu veya Çevresel Etki Deerlendirmesi Gerekli Deildir alınmadıkça bu projelerle ilgili onay, izin, tevik, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez; proje için yatırıma balanamaz ve ihale edilemez. denilmektedir. Ayrıca Kanunun 15. maddesine göre Çevresel Etki Deerlendirmesi incelemesi yapılmaksızın balanan faaliyetler Bakanlıkça, proje tanıtım dosyası hazırlanmaksızın balanan faaliyetler ise mahallin en büyük mülkî amiri tarafından süre verilmeksizin durdurulur. denilmektedir. Kanunun 20. maddesine göre de; Çevresel Etki Deerlendirmesi sürecine balamadan veya bu süreci tamamlamadan inaata balayan ya da faaliyete geçenlere yapılan proje bedelinin yüzde ikisi oranında idarî para cezası verilir. Cezaya konu olan durumlarda yatırımcı faaliyet alanını eski haline getirmekle yükümlüdür. Çevresel Etki Deerlendirmesi sürecinde verdikleri taahhütnameye aykırı davrananlara, her bir ihlal için 10 000 Türk Lirası idari para cezası verilir. denilmektedir. Yeni kanunla gelen bu uygulamalar zamanında iznini almadan faaliyete geçen
yatırımcıya oldukça aır bir yük getirmektedir. Bu nedenle bu konuya hassasiyet gösterilmesi ile sonradan doacak zararların önüne geçilebilecektir. KAYNAKLAR [1] Acar,E. Ve Doan,A., Potansiyeli ve Çevresel Etkilerinin Deerlendirilmesi, VII.Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu,UTES 2008 [2] Çevre Kanunu, (11.08.1983 tarih ve 2872 sayılı kanun ve 26.04.2006 tarih ve 5491 sayılı Kanunla yapılan revize), www.cevreorman.gov.tr [3]Çevresel Etki Deerlendirmesi () Yönetmelii,(17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete), www.cevreorman.gov.tr KISALTMALAR RES : Rüzgar Enerji Santrali :Çevresel Etki Deerlendirmesi PTD :Proje Tanıtım Dosyası HKT :Halkın Katılımı Toplantısı DK :nceleme Deerlendirme Komisyonu