PLASTİK ŞEKİL VERME YÖNTEMİ 1-Plastik deformasyonun (Şekil değiştirmenin) esasları 2-Plastik Şekillendirme Teknikleri -Döverek şekillendirme -Basma ve çekme şartlarında şekillendirme 3-Sac Metal Kalıpçılığı Hazırlayan: Doç.Dr. Ahmet DEMIRER -Kesme Kalıpları Bükme Kalıpları -Bileşik Kalıplar -Derin çekme kalıpları 1
Plastik Şekil Değiştirme Plastik şekil değiştirme kontrollü malzeme deformasyonu işlemidir. Çekme - basma kayma veya bunların bileşkeleri şeklinde uygulanan kuvvet sonucu olur. 2
PLASTİK ŞEKİL DEĞİŞTİRME 3
4
TOKLUK VE REZİLYANS Rezilyans: Malzemenin elastik sınırlar içinde absorbleyebileceği enerji miktarıdır.bu sınırlar içinde enerji verilirse malzeme eski haline gelir. Gerilmebirim şekil değiştirme (genleme) eğrisinin elastik bölge altında kalan alanıır. Tokluk: Malzemenin kopmasına kadar harcanan enerji ise, eğrinin altında kalan alanın tümüne eşittir ve Tokluk olarak adlandırılır. Yüksek tokluk mühendislik malzemeleri için aranan en önemli özelliklerden biridir. 5
6
7
8
9
10
11
12
SAC METAL ŞEKİLLENDİRME 13
Temel Sac Şekillendirme Yöntemleri Sac Metal Bükme 14
Sac Metalin Kesilmesi 15
Ɛ = gerçek şekil değiştirme σ = gerçek gerilme n=deformasyon sertleşmesi üssü 16
17
18
Soğuk deformasyon ılık defor. Sıcak defor. Ta 0,3.Tm 0,5.Tm 0,75.Tm Tm Ta =çalışma ortamı sıcaklığı Tm = Metalin ergime sıcaklığı 19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
ÇELİKLERDE MEKANİK ÖZELLİKLERİN KARBON ORANINA BAĞLI OLARAK DEĞİŞİMİ N/mm2 32
ÇELİKLERDE MEKANİK ÖZELLİKLERİN KARBON ORANINA BAĞLI OLARAK DEĞİŞİMİ 33
Dövme Yoluyla Şekillendirme Plastik şekillendirme sınırına kadar ısıtılmış olan malzemenin, dövme veya presleme yöntemi ile şekillendirilmesi olayına dövme adı verilir. Dövme işlemi, açık dövme ve kapalı dövme olmak üzere iki şekilde yapılır. Açık dövme işleminde; şekillendirilecek parçalara kalınlaştırma, inceltme, bükme, yarma ve kesme gibi işlemler uygulanır. Kapalı dövme işleminde ise; şekillendirme işi bir kalıp yardımıyla yapılır. Dövme ile şekillendirme diğer üretim yöntemlerine göre daha pahalıdır. Buna karşılık elde edilen parçaların dayanıklılığı ve darbe mukavemetlerinin daha büyük olması en önemli özelliğidir. Dövme yöntemi ile şekillendirilen parçaların iç yapısı daha homojen olur ve içlerinde boşluk bulunmaz. Aynı zamanda işleme payları daha az olur. 34
Dövme Yöntemi 35
Metallere istenilen şekli vermek için çekiç, pres vb. takım ve makinaları kullanarak yapılan şekillendirme işlemine dövme yöntemi denir. Dövme Yöntemi Talaşlı imalatla yapılan parçalara nazaran yaklaşık %75 malzeme tasarrufu sağlanır. Kapalı kalıpta dövülen ürünlerin özellikleri açık kalıba göre daha iyidir. Üretim hızı ve ölçü hassasiyeti yüksektir.(s171) Kapalı kalıpta dövme 36
Dövme Yoluyla Şekillendirme Dövme yöntemi ile şekillendirmede göz önünde bulundurulması gereken hususlar aşağıdaki gibi özetlenebilir. 1.Malzeme yığma,malzeme dağıtmadan daha zordur. Mümkün olduğunca malzeme yığma işleminden kaçınılmalıdır (Şekil 8.13). Yığma işlemi Dağıtma işlemi 2.Ani kesit değişimleri kırılma ve çatlamalara neden olduğundan köşeler ve geçişler kavisli yapılmalıdır (Şekil 8.14). 37
Dövme Yoluyla Şekillendirme 3.Parçanın kalıp içindeki bölümünün yüzeyi olanaklar ölçüsünde yassı durmalı ve aynı düzlem içerisinde bulunmalıdır (Şekil 8.15). 4.Parçanın kalıptan kolayca çıkarılabilmesi için yüzeylere gereği kadar eğim ve koniklikler verilmelidir (Şekil 8.16). 38
Dövme Yoluyla Şekillendirme 5.İnce cidarlardan kaçınılmalıdır. Çünkü kalın parçaların dövme güçlüğü, ısıl işlem etkisinde ince cidarlı parçalarda da çatlaklar meydana gelebilir. Genel olarak orta büyüklükteki bir parçanın en küçük kalınlığı 3 mm den az olmamalıdır (Şekil 8.17). 6.Dövülmüş parçalarda yeteri kadar işleme payı bırakılmalıdır (Şekil 8.18). 39
Kaynaklar: 1-Vural Murat, Üretim Yöntemleri, İTÜ Makine Fakültesi Ders notu, 2014. 2-Aydın Mustafa, Gavas M.,Yaşar M., Altunpark Y., Üretim Yöntemleri ve İmalat Teknolojileri, Seçkin yayıncılık, 2013. 3-Cürgül İ., Makine Tas. Ve Şekillendirme Tek.,Birsen yayınevi, İst. 2012. 4- DEMİRER Ahmet, Tasarım Metodolojisi Ders Notları, SAÜ. 2013. 5-Görseller 40