Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // zmir 269 MEVCUT BNALARA YEN ASANSÖRLER YAPILIRKEN YETERSZ KUYU ALT VE/VEYA ÜST BOLUKLARI ÇN ALINMASI GEREKEN LAVE GÜVENLK TEDBRLER Mehmet Melih Küçükçalõk Arkel Elektrik Elektronik melih.kucukcalik@arkel.com.tr ÖZET Asansör yönetmelii (95/16/AT) Ek1 bölüm 2 madde 2.2 asansör, kabin uç pozisyonlarõndan birindeyken ezilme riskini önleyecek ekilde tasarlanmasõ ve yapõlmasõ gerekliliine dikkat çeker ve uç pozisyonlarõn ötesinde serbest boluk veya sõõnak ile bu amacõn salanabileceini belirtir. Ancak, belirli durumlarda, özellikle mevcut binalarda, bu çeit bir çözümün uygulanmasõnõn imkansõz olduu durumlarda bu riski önlemek amacõyla bakanlõkça gerekli ulusal düzenlemelerin yapõlacaõ gene madde 2.2 de belirtilir. Bu çalõmada mevcut binalarda serbest boluk ve sõõnaklarõn yetersiz olmasõ durumunda alõnmasõ gereken ilave tedbirler incelenmitir. 1.GR EN 81-1 Elektrikli asansörler yapõm ve montaj için güvenlik kuralarõnõ, EN 81-2 Hidrolik asansörler yapõm ve montaj için güvenlik kurallarõ belirtilmitir. Bu standartlarda kabin uç pozisyonlarõndan birinde iken ezilme riskine karõ, uç pozisyonlarõn ötesinde serbest boluk ve sõõnak bölgeleri tanõmlanõr. Tanõmlanan minimum ölçülerdeki bu boluklardan daha büyük boyutlardaki boluklar güvenli ve yeterli kuyu alt ve üst boluklarõ olarak adlandõrõlõr. Bu ölçülerin altõndaki boluklar ise yetersiz, güvenli olmayan ve ilave tedbir alõnmasõ gereken boluklardõr. 2. ELEKTRKL ASANSÖRLERDE KUYU ÜST BOLUU MESAFELER NASIL TANIMLANIR? EN 81-1 Madde 5.7.1.1 de Kuyu üst boluu u ekilde tanõmlanõr: Karõ aõrlõk tam kapanmõ tampon üzerinde otururken, aynõ zamanda aaõdaki dört art yerine getirilmi olmalõdõr: a) Kabin kõlavuz rayõ uzunluu, yukarõ yönde en az 0,1+0,035v² metre daha hareket mesafesine izin vermelidir, b) Boyutlarõ Madde 8.13.2 de verilen deerlere uygun olan kabin üstünün, (Madde 5.7.1.1 c de belirtilen parçalarõn üstündeki alanlar hariç) üst seviyesiyle, kuyu tavanõnõn en alt seviyesi (kabin izdüümüne rastgelen tavan altõndaki sarkan kiri ve parçalar dâhil) arasõndaki serbest düey mesafe en az 1,0 + 0,035 v² metre olmalõdõr, c) Kuyu tavanõnõn en alt kõsmõndan, 1) Aaõdaki 2. madde kapsamõna girenlerin dõõndaki kabin üstündeki en yüksek teçhizat parçasõna olan mesafe en az 0,3 + 0,035v² metre olmalõdõr, 2) Patenler veya makaralarõ, halat balantõlarõ, varsa kabin üstü siperi ve varsa düey hareket eden sürmeli kapõ balõk ve parçalarõnõn en yüksek kõsmõna olan serbest mesafe en az 0,1 + 0,035 v² metre olmalõdõr.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // zmir 270 d) Kabin üzerinde, 0,5 m x 0,6 m x 0,8 m boyutlarõndan küçük olmayan, bir yüzeyi üzerinde duran dikdörtgen blou alabilecek yer bulunmalõdõr. Bloun igal ettii mekan içinde direkt askõ sisteminde (1/1 askõ) askõ halatlarõ ve balantõlarõ yer alabilir; ancak hiçbir halatõn merkezi, bloun düey yüzeylerinden 0,15 m den fazla mesafede bulunmamalõdõr. ekil 1. Kuyu üst boluklarõ 3. ELEKTRKL ASANSÖRLERDE KUYU ALT BOLUU MESAFELER NASIL TANIMLANIR? EN 81-1 Madde 5.7.3.3 de Kuyu alt boluu u ekilde tanõmlanõr: Kabin tam kapanmõ tampon üzerinde otururken, aynõ zamanda aaõdaki üç art yerine getirilmi olmalõdõr: a) Kuyu alt boluunda, bir yüzü üzerinde duran, boyutlarõ en az 0,5 m x 0,6 m x 1,0 m olan bir dikdörtgen blou içine alabilecek bir mekan bulunmalõdõr, b) Kuyu tabanõ ile kabinin en alt kõsõmlarõ arasõndaki serbest düey mesafe en az 0,5 m olmalõdõr. Bu mesafe: 1) Kabin etei, düey hareket eden sürmeli kapõ parçalarõnõn en alt kõsõmlarõ ile bitiik duvarlar, 2) Kabinin en alt kõsõmlarõ ile kõlavuz raylar arasõnda, 0,15 m yatay bir mesafede en fazla 0,1 m ye düürülebilir; c) Kuyu dibine sabit olarak tespit edilmi parçalarõn en yüksek olanlarõ (mesela: en yüksek konumunda bulunan denge halatlarõnõn gergi tertibatõ) ile b) 1. ve b) 2. maddelerinde belirtilenler hariç, kabinin en alt kõsõmlarõ arasõnda en az 0,3 m serbest düey mesafe bulunmalõdõr.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // zmir 271 ekil 2. Kuyu alt boluklarõ 4. MEVCUT BNALARA YEN ASANSÖRLER VE KUYU BOLUKLARI EN 81-1 ve EN 81-2 de belirtilen güvenlik mesafelerini mevcut binalarda tam olarak uygulamak teknik olarak mümkün olmayabilir. Ne kuyunun dibini derinletirmek mümkün olur, ne de kuyu üstünü uzatmak. Bu gibi durumlarda EN 81-21 mevcut binalara yeni asansörlerin yapõmõ ile ilgili güvenlik kurallarõnõ belirler. EN 81-21 Madde 5.5 de kuyu üst boluklarõnõ azaltmak için alõnmasõ gereken ilave tedbirleri, EN 81-21 Madde 5.7 de ise kuyu alt boluklarõn azaltmak için alõnmasõ gereken ilave tedbirleri belirlemitir. EN 81-21 Madde 5.5 ve 5.7 güvenlik alanõnõ salayacak aaõdaki düzenekler kullanõldõõnda EN81-1 madde 5.7.1.1 ve 5.7.2.2 de belirtilen ölçülerde deiiklie gidilebileceini belirtir: Hareket edebilen durdurucu düzenekler veya Önceden tetiklemeli bir durdurma düzenei Kullanõlacak bu ilave düzeneklerin ise asansörün çalõmasõnõ salayan ilave bir güvenlik sistemi ile donatõlmasõ gereklidir. (EN 81-21 Madde 5.5.3, Madde 5.7.3) lave düzenekler ile salanan boluklar EN81-21 de aaõdaki gibi belirtilmitir: Kabin çatõsõ - kuyu üstü mesafesi > 1,2 + 0,035 v² Kabinin üzeri dikdörtgen boluk >0,50 m x 0,60 m x 0,80 Kuyu dibi dikdörtgen boluk >0,50 m x 0,60 m x 1,0 Görüldüü gibi bu boluklarõn sabit olmamasõ sebebi ile kuyu dibi ve kuyu üst boluklarõ EN81-21 de biraz daha artõrõlmõtõr.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // zmir 272 5. YETERSZ KUYU BOLUKLARI ÇN ÜRETC ÇÖZÜMLER Hareketli durdurucu ve ön tetiklemeli sistemlerin birçok varyasyonu gelitirilmi ve halen de gelitirilmeye devam etmektedir. Günümüze kadar kabul görmü bazõ uygulamalara kõsaca aaõda deinilmitir. 5.1 Elle Katlanabilir Tamponlar Kuyuya giren bakõm personeli bu tamponlarõ tam olarak açarak güvenli çalõma alanõnõ kendisine salar. Tamponlar karõ aõrlõkta kullanõldõõnda kuyu üst boluklarõ için, kabinde kullanõldõõnda kuyu alt boluklarõ için güvenli çalõma alanõnõ salanõr. ekil 3. Elle katlanabilir tampon (Emesa) ekil 4. Elle katlanabilir tampon (Wittur) 5.2 Otomatik katlanabilir Tamponlar Bu tarz tamponlara bakõm personelinin müdahalesine gerek kalmaz. Asansör bakõm kumandasõnda iken otomatik olarak gerekli güvenlik boluklarõnõ salayacak mekanik destei olutururlar.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // zmir 273 ekil 5. Otomatik katlanabilir tampon (Wittur) 5.3 Durdurma Çubuklar Bazõ firmalar katlanõr tamponlarõn dahi yerletirilmesinde güçlük çekilen dar kuyularda durdurma çubuklarõ kullanmaktadõrlar. Elle açõlan durdurma çubuklarõ kullanõlabilecei gibi otomatik açõlanlarda kullanõlabilir. ekil 6.a Otomatik durdurma çubuu (Otis)
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // zmir 274 ekil 6.b Raya montajlõ durdurma blou (Otis) 5.4 Ön Tetiklemeli Durdurucular Ön tetiklemeli durdurucular kabin paraüt frenine veya muadil bir durdurma sistemine etkiyerek güvenli çalõma bölgesi salarlar. ekil 7. Ön tetiklemeli durdurucu (CMF)
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // zmir 275 Ön tetiklemeli durduruculara bir dier örnekte regülatör üzerindeki kitleme bobinlerini kullanõlarak yapõlan düzeneklerdir. Bakõm sõrasõnda bu bobinlerin tetiklenmesini salayacak bir güvenlik devresi sayesinde güvenli çalõma alanlarõ yaratõlabilir. 5.5 Kõsalabilir Korkuluklar ekil 8. Hõz regülatörü ve paraüt fren Bakõm sõrasõnda uzayõp gerekli güvenlii salarlar. Normal çalõmada ise kõsalõp asansör kabininin düük yükseklikli kuyularda rahatça hareket edebilmesini salarlar. 5.6 Kõsalabilecek Etek Sacõ ekil 9. Kõsalabilir korkuluklar (Octe) Normal çalõmada ise kõsalõp asansör kabininin düük yükseklikli kuyularda rahatça hareket edebilmesini salarlar. Kabinde mahsur kalan kiiyi kurtarma sõrasõnda açõk konumda olup kuyuya düme riskini ortadan kaldõrõr. ekil 10. Kõsalabilir etek sacõ (WW)
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // zmir 276 5.7 EN81-21 e Uygun Kapõ Kilit ve alterleri Kuyuya giri sõrasõnda güvenlik emniyet devresini aktive ederler. Elektrik kesintilerinde normal konuma dönmez konumlarõnõ korurlar. ekil 11. lave kontaklõ kapõ kilidi (Slycma) ekil 12. Kapõ mandalõna yerletirilen reset bobinli, çift konumlu alter (Bernstein)
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // zmir 277 6. KUYU ALT VE ÜST BOLUKLARINI AZALTMAK ÇN GEREKL OLAN LAVE ELEKTRK GÜVENLK DEVRELER Kuyu alt ve üst boluklarõnõ azaltmak için kullanõlan hareketli durdurucular veya ön tetiklemeli sistemler ilave elektrik güvenlik devreleri izlenmelidir. Standardõn ilgili maddeleri (EN 81-21 madde 5.5.3 ve 5.5.7) u ekildedir; Normal çalõmayõ nötralize eden bir güvenlik sistemini harekete geçirmelidir. Kabin çatõsõna ve/veya çukura eriim salayan herhangi bir kapõ/çatõ kapaõ bir anahtar vasõtasõyla açõldõõnda, çalõtõrõlmalõdõr. ki konumlu anahtar olmalõdõr. Güvenlik sisteminin balangõç konumuna alõnmasõyla birlikte balangõç konumuna getirilmelidir. Balangõç konumuna getirme yalnõzca aaõdakiler olduunda etkin olmalõdõr: a) Asansör inceleme çalõmasõnda deilken, b) Çukurdaki ve kabin çatõsõndaki durdurma konumunda deilken, c) Kabin çatõsõna eriim salayan herhangi bir kapõ/çatõ kapaõ kapalõ ve kilitli iken, d) Güvenlik alanõ salayan düzenler aktif olmayan konumda iken Balangõç konumuna getirme anahtarõ asansör boluunun dõõna konulabilir ve yalnõzca etkili kiilerce eriilebilir ve balangõç konumuna getirme düzeni aktif kaldõõnda normal çalõmayõ önleyen bir elektrik güvenlik düzeni ile izlenebilir olmalõdõr. Güç arõzasõ güvenlik sistemini balangõç konumuna getirmemelidir. lave bir son sõnõr anahtarõ, hareketli durdurucular tampon bölümlerine çarpmadan önce veya tetikleme düzeni durdurma dilisini takõlmadan önce hareketi sõnõrlamalõdõr. Asansörün normal çalõmasõ yalnõzca eer hareketli durdurucular veya tetikleme düzenleri aktif olmayan konumda ise ve güvenlik sistemi harekete geçirilemiyorsa mümkün olmalõdõr. Kabin çatõsõna eriim salayan herhangi bir kapõ/çatõ kapaõ bir anahtar vasõtasõyla açõldõõnda, çalõtõrõlmalõdõr. Güvenlik sistemi harekete geçirildiinde, inceleme ilemi yalnõzca eer hareketli durdurucular veya tetikleme düzenleri aktif konumda ise mümkün olmalõdõr. Güvenlik sistemi harekete geçirildiinde ve hareketli durdurucular veya tetikleme düzeni aktif konumda olmadõõnda, elektriksel acil durum ilemi yalnõzca güvenlik boluunu azaltmayacak yönde mümkün olmalõdõr. 7. GÖRÜLEBLR VE/VEYA DUYULABLR BLG Kuyu alt ve üst boluklarõnõ azaltmak için kullanõlan hareketli durdurucular veya ön tetiklemeli sistemler için ilave sesli ve görsel uyarõ sinyalleri sisteme eklenmelidir. Standardõn ilgili maddeleri (EN 81-21 madde 5.5.4 ve 5.7.5) u ekildedir; Kabin çatõsõna ve/veya kuyu tabanõna ini salayan herhangi bir kapõ/çatõ kapaõnõn bir anahtarõ vasõtasõyla açõlmasõ üzerine initen oluan görülebilir ve/veya duyulabilir bir iaret aaõdaki konumlar (aktif veya aktif deil) bilgi vermelidir: a) Hareketli durdurucular veya b) Tetikleme düzeni. lerlemenin her iki ucu hareketli durdurucu/durdurucular ve/veya ön tetiklemeli durdurma sistemi/sistemleri vasõtasõyla korunuyorsa, bu bilgi bunun asansör boluunun üst veya alt ucundan olup olmadõõnõ dikkate almaya izin vermelidir. Duyulabilir iaret, hareketli durdurucular veya tetikleme düzeni aktif konumda olmasõ durumunda, 60 saniye sonra kapatõlabilmelidir.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // zmir 278 ekil 13. Görülebilir uyarõ iaretleri 8. REVZYONDA LAVE SINIR KESCLER lave sõnõr kesiciler revizyon hareketlerini açõk durumdaki tamponlara gelmeden sõnõrlayõp, kabini güvenli mesafede durdurmalõdõrlar. ekil 14. Revizyonda ilave sõnõr kesiciler.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // zmir 279 9. ÖRNEK SENARYOLAR Yetersiz kuyu üst boluu olan örnek bir asansör bakõm senaryosu u ekilde olabilir; Bakõmcõ asansörü normal çarõ ile bulunduu katõn bir altõna gönderir. Kat kapõsõnõ anahtar ile açar. Kapõnõn açõlmasõ ile birlikle ilave kapõ alteri emniyet güvenlik tertibatõnõ aktif eder. Kuyuya girmeden görebilecei ve duyabilecei ekilde õõklõ ve sesli bir uyarõ ile karõlaõr. Uyarõ karõ aõrlõk tamponun açõk olmadõõnõ belirtmektedir. Bakõmcõ uyarõ ile tamponu açmadõõnõ hatõrlar, kapõyõ tekrar kapatarak en alt kata iner ve zemin katõn kapõsõnõ açar. Bakõmcõ kuyu dibi stop butonuna basar kuyuya iner. Aõrlõk tamponunu tam açõk duruma getirir. Uyarõ õõõ kalkar. Sesli uyarõ kesilir. Asansör revizyon kumandasõnda olmadõõ halde elektrik kesilip gelse bile asansör normal çalõmaya dönmez. Güvenlik devreleri aktif kalõr. Bakõmcõ kuyu dibi stop butonunu normale alõr, kuyudan çõkar. Kabin üzerine eriebilmek için tekrar kabinin bulundu katõn bir üstündeki kapõyõ açar. Katlanõr kabin korkuluklarõnõ açar. Artõk asansörün revizyonda hareketi mümkün olur. Bakõmcõ kabin üzerindeki iini birince asansörü revizyondan çõkarõr, korkuluklarõ katlar, kat kapõsõnõ kapatõr. Bakõmcõ kuyu dibine tekrar inerek açõk durumdaki aõrlõk tamponunu da kapatõr. Bakõmcõ kumanda panosunun yanõna gider, anahtarõ ile panoya eriir ve reset butonuna basarak ilave güvenlik devresini pasif hale getirir. Asansör normal çalõmasõna balar. Yetersiz kuyu alt boluu olan örnek bir asansör bakõm senaryosu u ekilde olabilir; Bakõmcõ asansörü normal çarõ ile en alt katõn bir üstüne gönderir. Zemin katõn kapõsõnõ anahtar ile açar. Kapõnõn açõlmasõ ile birlikle ilave kapõ alteri emniyet güvenlik tertibatõnõ aktif eder. Kuyuya girmeden görebilecei ve duyabilecei ekilde õõklõ ve sesli bir uyarõ ile karõlaõr. Uyarõ kabin tamponun açõk olmadõõnõ belirtmektedir. Bakõmcõ kuyu dibi stop butonuna basar kuyuya iner. Kabin tamponunu tam açõk duruma getirir. Uyarõ õõõ kalkar. Sesli uyarõ kesilir. Asansörün revizyonda hareketi mümkün olur. Asansör revizyon kumandasõnda olmadõõ halde elektrik kesilip gelse bile asansör normal çalõmaya dönmez. Güvenlik devreleri aktif kalõr. Bakõmcõ iini bitirip kuyudan çõkar. Tüm stoplarõ normal konumuna alõr, tamponu katlar, kapõlarõ kapatõr ama hala asansör normal çalõma konumuna dönmez. Bakõmcõ kumanda panosunun yanõna gider anahtarõ ile panoya eriir ve reset butonuna basarak ilave güvenlik devresini pasif hale getirir. Asansör normal çalõmasõna balar. 9. SONUÇ Mevcut binalara yeni asansörlerin yapõlmasõ durumunda kuyu uç noktalarõndaki serbest boluklar EN 81-1 ve EN 81-2 de belirtilen güvenli sõnõrlar içerisinde olmayabilir. Teknik olarak bu boluklarõn oluturulmasõnõn mümkün olmadõõ bu gibi durumlarda EN 81-21 de belirtilen ilave tedbirler alõnarak kuyu boluklarõnõn azaltõlmõ olarak kullanõlmasõna izin verilir. Ek güvenlik tedbirlerinin birçok varyasyonu olup üreticisine göre çeitlilik göstermektedir. Bu yazõmõzda genel kabul görmü en sõk kullanõlan tekniklerin ve teçhizatõn kõsa bir özetini görmü olduk.
Asansör Sempozyumu 25-27 Eylül 2014 // zmir 280 KAYNAKLAR [1] TSE, TS EN 81-1 + A3, Mart 2011. Asansörler yapõm montaj ve güvenlik kurallarõ bölüm 1 [2] TSE, TS EN 81-21:2009+A1:2012 (EN), MEVCUT BNALARDA NSAN VE YÜK/NSAN TAIMA ÇN YEN ASANSÖRLER [3] Healt & Safety Laboratory, Report Number ME/07/07, Technical assessment of means of preventing crushing risks on lifts subject to directive 95/16/EC [4] WITTUR, Article code GM.2.003044.EN, System for temporary safety room type HSK/HSG [5] CMF, Installation manual for AMI 100 device in compliance with EN 81-21:2012 [6] BERNSTEIN, Article number 6010853004, Technical data safety switch series SGS [7] WW, Technical data, TekoS-450mm Telescopic apron, two part [8] OCTE, Technical data, Retractable car roof handrail [9] SLYCMA, Genalock U & H range Technical data, DeltaBlock Lock