HAM PERLİT VE PATLATILMIŞ PERLİT İLAVESİNİN TERRACOTTA BÜNYESİ ÜZERİNE ETKİLERİ Ali CEYLAN, Veli UZ ve Eda H. TAŞÇI Dumlupınar Üniversitesi, Seramik Mühendisliği Bölümü, KÜTAHYA ÖZET BİLDİRİ Bu çalışmada, farklı oranlarda ham ve patlatılmış perlit kiremit kiline ilave edilmiş ve etkileri incelenmiştir. İki farklı sıcaklıkta pişirilen örneklerin artan perlit oranına ve artan sıcaklığa bağlı olarak fiziko-mekaniksel özelliklerinin yanında mineralojik gelişimi ve renk değerleride belirlenmiştir. Sonuç olarak, artan perlit ilaveleri ile su emme ve porozite artmış, küçülme, bulk yoğunluk ve mukavemetler azalmıştır. Perlit ilavesiyle diopsit ve ojit kristallerinin piklerinde bir artış olmakta artan ilave oranıyla kuvars piklerinde de artma gözlenmektedir. Anahtar Kelimeler: Kiremit kili, Terra Cotta, Perlit, Plastiklik. 4. ULUSLARARASI 1 ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 199
THE EFFECTS OF RAW PERLITE AND EXTENDED PERLITE ADDING IN TERRACOTTA BODIES Ali CEYLAN, Veli UZ and Eda H. TAŞÇI Dumlupınar University, Ceramic Engineering Department, KÜTAHYA ABSTRACT In this study, different amounts of raw and extended perlit were added and their effects were examined in to the terra cotta bodies. Sintered samples at two different temperatures, according to increasing perlite additions and temperature were characterized for physicomechanical properties with mineralogical development and color changes. As a result, by increasing perlite addition, water adsorptions and porosity were increased, shrinkage bulk density and strength were decreased. With perlite addition the XRD peaks of diopside and ojite crystals were found to be increased. Beside the kuvars peaks were found decreased. Keywords: Roof tile clay, Terracotta, Perlite, Plasticity. 200 BİLDİRİLER PROCEEDINGS 2
1.GİRİŞ Pişmiş toprak malzemelerin, diğer malzemelerden üstün olduğunu gösteren en büyük avantajı dayanıklılığıdır [1]. Pişmiş toprak malzemelerden olan ve kaplama malzemesi olarak kullanılan terra cotta ürünlerde dayanımın yanında izolasyon özelliğide istenilen önemli özelliklerden birisidir. Terra cotta ürünlerde izolasyonun sağlanması amacıyla, ürün içerisinde yüksek oranda por oluşturularak hava boşlukları ile izolasyon özelliği artırılmaya çalışılmaktadır. Ürün içerisinde porozite ana hammaddeye ilave olarak yüksek poroziteli hammaddeler [2,3] veya por yapıcı kimyasal malzemeler katılarak [4,5] artırılmaktadır. Perlitte, izolasyon özelliğini artırıcı hammadde olarak kullanılmaktadır. Perlit, inci taşı anlamına gelen, grinin tonlarından siyaha kadar değişik renklerde asidik karakterli camsı volkanik bir kayaçtır [6]. Genleşmiş perlitin çok hafif, düşük termal iletkenlikli, ateşe dayanıklı bir malzeme oluşunun sebebi bu camsı taneciklerdir [7]. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü nün raporlarında Türkiye de toplam perlit rezervinin 4,5 milyar ton olduğu belirtilmektedir [8]. Perlit günümüzde daha çok inşaat sektöründe tüketilmekte, bu nedenlede perlit ile ilgili araştırmalar inşaat malzemelerinin üretimi ve bu malzemelerin özelliklerinin incelenmesi konularında yoğunlaşmıştır [9-12]. Ham perlite nazaran genleşmiş perlitin uygulama alanları çok daha fazladır. Genleşmiş perlit, hafifliğinin yanında düşük termal iletkenliği, ısıya dayanıklılığı ve ses yalıtımıyla yapı sektöründe önemli bir malzemedir. Bu çalışmada kiremit üretiminde kullanılan kile ilave edilen ham ve patlamış perlitin nihai ürün üzerindeki etkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. 4. ULUSLARARASI 3 ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 201
2. MALZEME VE YÖNTEM Bu çalışmada kullanılan kil Kütahya da kiremit üretimi yapan Akdemir Kiremit A.Ş. den fabrika stok sahasından temin edilmiştir. Katkı malzemesi olarak ham ve patlamış perlit kullanılmıştır. Kullanılan hammaddeler 80 C de 24 saat kurutulduktan sonra kil ve ham perlit 1 mm elek altı olacak şekilde hazırlanmıştır. Patlamış perlitin ince toz halinde olması nedeniyle herhangi bir eleme işlemi yapılmamıştır. Kullanılan hammaddelerin kimyasal analizi Spectro X-Lab 2000 XRF cihazında yapılmış ve kimyasal analiz sonuçları Tablo 1 de verilmiştir. Plastiklik limiti değerleri Pfefferkorn a göre belirlenmiş ve 30-24-16 mm ye karşılık gelen su miktarları alınmıştır [13-15]. Kiremit üretiminde kullanılan kile ağırlıkça % 2,5-5-7,5-10 oranlarında patlamış perlit ve ağırlıkça % 5-10-15-20-25 oranlarında ham perlit ilavesi yapılarak karışımlar hazırlanmıştır. Patlamış perlit yüksek oranlarda kile ilave edildiğinde şekillendirmede zorluklar göstermesi nedeniyle % 10 ilave oranının altında kullanılabilmiştir. Hazırlanan karışımlara % 25 su ilave edilerek plastik hale getirilmiş, hazırlanan karışımlar 2,5x1.5x15 cm boyutlarında alçı kalıplarda yarı katı olarak şekillendirilmiştir. Şekillendirilen örnekler 80 ºC de kurutulmuştur. Kurutulan örnekler Protherm marka laboratuar ölçekli elektrikli fırında, oksijenli atmosferde, 4 ºC/dak pişirim hızıyla ve 1000-1100 ºC pik sıcaklıklarında yarım saat bekletilerek doğal soğutmaya bırakılmıştır. Pişmiş örneklerin su emme, bulk yoğunluk ve porozite değerlerinin hesaplanmasında Arşimet metodu kullanılmıştır. Mukavemet değerleri Gabrielli marka üç nokta kırma cihazında ölçülmüştür. Pişmiş örneklerin mineralojik analizi Rigaku Miniflex X-Işınları Diffraktometresi 202 BİLDİRİLER PROCEEDINGS 4
kullanılarak 5-70º aralığında 2 º/dk tarama hızında yapılmıştır. XRD patternleri JADE6 databank ile belirlenmiştir. Renk ölçümleri Minolta 3600d spectrophotometer cihazı ile belirlenmiş, L*a*b* değerleri verilmiştir. Tablo 1. Kiremit kili, ham ve patlamış perlit hammaddelerinin kimyasal analizi. Table 1. Chemical analysis of clay tile, raw and extended perlite. Oksitler Kiremit kili Ham Perlit Patlamış Perlit Na 2 O 1,51 2,35 2,35 MgO 4,25 0,22 0,21 Al 2 O 3 14,45 17,25 17,41 SiO 2 49,50 69,83 72,31 K 2 O 1,46 4,74 4,66 CaO 8,07 0,69 0,75 TiO 2 1,64 0,19 0,18 Fe 2 O 3 11,44 0,83 0,73 Ateş Zaiyatı 7,39 3,82 1,26 3. SONUÇLAR 3.1. Perlit ilavesinin plastikliğe etkisi Patlatılmış perlit ve ham perlit ilaveli örneklerin plastiklik testleri Pfefferkorn a göre yapılmış ve ham perlit ilaveli örneklerin Şekil 1 de, patlamış perlit ilaveli örneklerin Şekil 2 de plastiklik eğrileri verilmiştir. Plastiklik eğrilerinden elde edilen 30-24-16 mm ezilme yüksekliğine göre su oranlarıda Tablo 2 de verilmiştir. Ham perlit ilaveli örneklerin plastiklik eğrileri ilave oranı arttıkça sola doğru kaymaktadır. Plastiklik eğrisinde sola doğru eğrilerin kayması ham perlit ilavesi yapıldıkça plastikliğin düştüğünü göstermektedir. Eğrilerden elde edilen değerlere bakıldığında plastiklik değerlerinde azalan bir eğilim vardır (Tablo 2). Patlamış perlit ilaveli örneklerde ise eğriler sağa doğru kaymaktadır. Plastiklik eğrilerinin ilave oranı arttıkça sağa doğru 4. ULUSLARARASI 5 ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 203
kayması plastikliğin arttığını gösterir. Ancak burada patlamış perlit ilavesi ile plastiklik artıyormuş (Tablo 2) gibi görünmesine rağmen plastiklik artmamaktadır. Patlamış perlitin ilavesinde, artan perlit ile su emmenin artması plastikliğin artıyor gibi görünmesine neden olmaktadır. Şekil 1. Ham perlit ilaveli örneklerin plastiklik eğrileri. Figure 1. Plasticity curves of raw perlite adding samples. Şekil 2. Patlatılmış perlit ilaveli örneklerin plastiklik eğrileri. Figure 2. Plasticity curves of extended perlite adding samples. 204 BİLDİRİLER PROCEEDINGS 6
Tablo 2. Ham ve patlatılmış perlit ilaveli örneklerin Pfefferkorn a göre plastiklikleri. Table 2. Plasticity of raw and extended perlite added samples. Perlit ilave oranı, % Pfefferkorn a göre ezilme yüksekliğindeki plastiklik 30 mm 24 mm 16 mm Katkısız 24,33 27,58 31,93 5 23,91 26,61 30,22 10 22,38 25,33 29,28 Ham perlit 15 21,99 24,59 28,05 20 21,37 23,83 27,11 25 20,97 23,32 26,46 2,5 24,78 28,44 33,32 Patlamış perlit 5 27,10 30,28 34,51 7,5 28,59 31,45 35,27 10 29,93 33,08 37,29 3.2. Perlit ilavesinin fiziko-mekaniksel özelliklere etkisi Perlit ilaveli örneklerin kuru mukavemet değerleri Şekil 3 de verilmiştir. % 5ham perlit ilavesinde kuru mukavemet artmakta, diğer perlit ilave oranlarında ise kuru mukavemetler azalmaktadır. Patlamış perlit ilaveli örneklerin mukavemeti ham perlit ilaveli olanlara göre daha fazla azalmaktadır. 4. ULUSLARARASI 7 ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 205
Şekil 3. Ham ve patlatılmış perlit ilaveli örneklerin kuru mukavemet değerleri. Figure 3. Dry strength values of raw and extended perlite added samples. Perlit ilaveli örneklerin 1000 o C ve 1100 o C de pişirildikten sonraki toplam küçülme değerleri Şekil 4 de verilmiştir. Artan perlit ilavesiyle küçülmeler azalmaktadır. Artan sıcaklıkla küçülmeler artmaktadır. Artan patlamış perlit ilaveli örneklerin küçülme değeri ham perlit ilaveli örneklerin küçülme değerinden daha az olmaktadır. Şekil 4. Ham ve patlatılmış perlit ilaveli örneklerin toplam küçülme değerleri. Figure 4. Total shrinkage values of raw and extended perlite added samples. 206 BİLDİRİLER PROCEEDINGS 8
Toplam küçülme değerlerine paralel olarak bulk yoğunluklarda azalmaktadır. Patlamış perlit ilaveli örneklerin yoğunlukları ham perlit ilavelilere göre daha az olmaktadır (Şekil 5). Şekil 5. Ham ve patlatılmış perlit ilaveli örneklerin bulk yoğunluk değerleri. Figure 5. Bulk density values of raw and extended perlite added samples. Perlit ilaveli örneklerde perlit ilavesi arttıkça su emme oranlarıda artış göstermiştir (Şekil 6). Sıcaklık artışı ile su emme değerleri azalmaktadır. Patlamış perlit ilaveli örneklerin su emme değerleri ham perlit ilaveli olanlara göre yüksek çıkmıştır. Şekil 6. Ham ve patlatılmış perlit ilaveli örneklerin su emme değerleri. Figure 6. Water absorbtion values of raw and extended perlite added samples. 4. ULUSLARARASI 9 ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 207
Ham ve patlamış perlit ilaveli örneklerin, açık porozite, su emme değerleri ile paralel bir artış göstermektedir. Su emme değerlerinin artması ile porozite değerleride paralel olarak artış göstermiştir (Şekil 7). Şekil 7. Ham ve patlatılmış perlit ilaveli örneklerin açık porozite değerleri. Figure 7. Open porosity values of raw and extended perlite added samples. Pişme mukavemetlerinde perlit oranının artışına paralel olarak azalma gözlenmiştir (Şekil 8). Patlamış perlit ilaveli örneklerin mukavemetleri ham perlit ilaveli örneklere göre daha fazla azalmıştır. Ham perlit ve patlatılmış perlit ilaveli numunelerde sıcaklık artışıyla birlikte mukavemet artışı olmuştur. 208 BİLDİRİLER PROCEEDINGS 10
Şekil 8. Ham ve patlatılmış perlit ilaveli šr neklerin pişmiş mukavemet değerleri. Figure 8. Fired strength values of raw and extended perlite added samples. 3.3. Perlit ilavesinin Ÿ rÿ nÿ n rengine etkisi 1000¼ CÕ de pişen ham perlit ilaveli šr neklerin renk değerleri incelendiğinde; % 15 perlit ilavesine kadar L* değerleri artmakta bu ilave oranından sonra azalmaktadır. a* değerleri perlit artışıyla azalmaktadır. Katkısız kile gšr e b* değerleri perlit ilaveli šr neklerde dÿ şÿk olmaktadır. Ancak artan perlit ilavesiyle b* değerleri artmakta ancak katkısız kilin b* değerlerinin altında olmaktadır (Şekil 9). Şekil 9. Ham perlit ilaveli šr neklerin L*,a*,b* değerleri. Figure 9. L*,a*,b* values of raw perlite added samples. 4. ULUSLARARASI 11 ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 209
1000 ¼ CÕ de pişen patlamış perlit ilaveli šr neklerin L* değerleri katkısız kile gšr e ok az oranda artmakta ancak perlit ilavesiyle lineer bir artış veya azalma göstermemektedir. a* değerleri 2,5-7,5 ilave oranında kadar katkısız kile gšr e dÿ şÿk olmakta % 10 perlit ilavesinde katkısız kile yakın a* değerleri vermektedir. b* değerleride a* değerlerine paralel olarak katkısız kile gšr e az olmakta % 10 perlit ilavesinde katkısız kile göre biraz artmaktadır (Şekil 10). Şekil 10. Patlatılmış perlit ilaveli šr neklerin L*,a*,b* değerleri. Figure 10. L*,a*,b* values of extended perlite added samples. 3.4. Perlit ilavesinin mineralojik gelişime etkisi 1000 ¼ CÕ de pişen ham perlit ilaveli šr neklerin mineralojik analizlerinde % 20 ye kadar artan perlit ilavesiyle kuvars pikleri azalmakta, feldispat, hematit pikleri ve diopsit, augite (ojit) pikleri artmaktadır (Şekil 11). % 25 ilave oranında ise kuvars piki artmaktadır. 210 BİLDİRİLER PROCEEDINGS 12
Şekil 11. Ham perlit ilaveli 1000 C deki pişmiş örneklerin XRD patternleri Figure 11. XRD analysis of the raw perlite added samples (sintering of the 1000 C). [Q; Kuvars (SiO 2 ), Hm; Hematit (Fe 2 O 3 ), D/A; Diopside (Ca(Mg,Al) (Si,Al) 2 O 6 / Augite (ojit) Ca(Mg,Fe)Si 2 O 6 ]. 1000 ºC de pişen patlamış perlit ilaveli örneklerin mineralojik analizlerinde artan perlit ilavesiyle ham perlitin tersine kuvars pikleri artmaktadır. Artan perlit ilavesiyle feldispat piklerinde belirgin bir değişim olmamakta, diopsit, augite (ojit) pikleri ise belirgin hale gelmektedir (Şekil 12). 4. ULUSLARARASI 13 ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 211
Şekil 12. Patlamış perlit ilaveli 1000 C deki pişmiş örneklerin XRD patternleri Figure 12. XRD analysis of the extended perlite added samples (sintering of the 1000 C). [Q; Kuvars (SiO 2 ), Hm; Hematit (Fe 2 O 3 ), D/A; Diopside (Ca(Mg,Al) (Si,Al) 2 O 6 / Augite (ojit) Ca(Mg,Fe)Si 2 O 6 ]. Sonuç olarak; Ham perlit ilaveli örneklerin plastiklik eğrileri ilave oranı arttıkça sola doğru kaymakta plastiklik azalmaktadır. Patlamış perlit ilaveli örneklerde ise eğriler sağa doğru kaymakta ancak eğrilerin sağa kayması plastiklik artışından değilde patlamış perlitin bünyesine fazla miktarda su emmesi nedeniyle artan oranda perlitle beraber daha fazla su emmesi olduğu belirlenmiştir. % 5 ham perlit ilavesinde kuru mukavemetin arttığı, artan perlit oranları ile kuru mukavemetlerin azaldığı tespit edilmiştir. Patlamış perlitli örneklerin mukavemetinin ham perlitlilere göre daha az olduğu belirlenmiştir. 212 BİLDİRİLER PROCEEDINGS 14
Ham ve patlamış perlitin artan ilave oranıyla toplam küçülmenin, bulk yoğunluğun ve pişme mukavemetlerinin azaldığı, su emme ve prozitenin arttığı tespit edilmiştir. 1000 ºC de pişen ham perlit ilaveli örneklerin beyazlık değeri (L*) % 15 perlit ilavesine kadar artmakta bu noktadan sonra azalmaktadır. Patlamış perlit ilaveli örneklerin L* değerleri katkısız kile göre çok az oranda artmakta ancak lineer bir artış veya azalma göstermemektedir. Her iki perlit ilavesinde de a* ve b* değerleri katkısız kile göre düşük olmaktadır. 1000 ºC de pişen ham perlit ilaveli örneklerin mineralojik analizlerinde % 20 ye kadar kuvars piklerinin azaldığı, feldispat pikleri ve diopsit, augite (ojit) piklerinin arttığı belirlenmiştir. Patlamış perlit ilaveli örneklerde artan perlit ilavesiyle kuvars piklerinin arttığı, feldispat piklerinde belirgin bir değişim olmadığı, diopsit, ojit piklerinin ise belirgin hale geldiği tespit edilmiştir. Perlit ilavelerinin kiremit üretiminde kullanılan kile ilavesiyle nihai ürün özelliklerinde belirgin bir artış yapmadığı, yüksek oranlarda kullanımının hihai ürünün özelliklerini düşürdüğü ancak az oranlarda kullanımının mümkün olabileceği tespit edilmiştir. 4. ÖNERİLER Perlit ilaveli örneklerin daha yüksek sıcaklıklarda pişiriminin yapılarak fiziksel özelliklerinin sıcaklığa bağlı olarak incelenmesi gerekmektedir. Farklı killere perlit ilavesi yapılarak etkileri incelenmelidir. 4. ULUSLARARASI 15 ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 213
Perlitin farklı tane boyutlarında ilavesiyle tane boyutunun etkisi incelenmelidir. Perlit ilaveli killerin perlitle beraber termal davranışlarının incelenmesi gerekmektedir. 5. KAYNAKLAR [1] Budworth, D.W., An Introductıon to Ceramic Science, Pergamon, Oxford, 1970. [2] Uz, V., Erdinç, M., E., Işık, İ. ve Uz, B., Asidik ve Bazik Karakterli Pomzaların Kiremit Bünyelerine Etkileri, Pomza Semp. ve Serg. Bild. Kitabı, SDÜ, Isparta, 177-182, 2005. [3] Uz, V., Erdinç, M., E., Işık, İ. ve Uz, B., Pomza Katkılı Hafif Kiremit Üretimi Çalışmaları, Pomza Semp. ve Serg. Bild., Kit., SDÜ, Isparta, 183-192, 2005. [4] Hauck, D., Hilker, E., Ruppik, M., Additives for product improvement and reduction of the final firing temperature in brick firing, ZI Ann., 95-115, 1990. [5] Karsten J., Limits of the thermal utilization of organic raw material additives, ZI 99, 71-75, 1999. [6] Doğan, M., Sulu Ortamda Perlit in Yüzey Yükünün ve Adsorpsiyon Özelliklerinin İncelenmesi, Doktora tezi, Balıkesir Üniv., Fen Bil., Ens., Balıkesir, 2001. [7] Doğan, M., Cumaovası perliti nin bazı fizikokimyasal özelliklerinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniv., Fen Bil., Ens., Balıkesir, 1997. [8] Devlet Planlama Teşkilatı Raporu, Pomza-perlit-vermikülit-flogopit-genleşen killer çalışma grubu raporu, DPT: 2613-ÖİK: 624, Ankara, 2001. [9] Topcu, İ.B., Isıkdağ, B., Manufacture of high heat conductivity resistant clay bricks containing perlite, Building and Environment, 42, 3540-3546, 2007. 214 BİLDİRİLER PROCEEDINGS 16
[10] Demir, İ., Baspinar, M.S., Effect of silica fume and expanded perlite addition on the technical properties of the fly ash lime gypsum mixture, Construction and Building Materials, 22, 1299 1304, 2008. [11] Erdem, T.K., Meral, C., Tokyay, M., Erdoğan, T.Y., Use of perlite as a pozzolanic addition in producing blended cements, Cem. and Conc. Comp., 29, 13 21, 2007. [12] Topcu, İ.B., Isıkdağ, B., Effect of expanded perlite aggregate on the properties of lightweight concrete, J. Mater. Proces. Tech., 204, 34-38, 2008. [13] Uz, V., İnorganik, Organik ve Biyolojik Bazlı İlavelerin Killerin Seramik Özellikleri Üzerine Etkisi, Osmangazi Üniv. Fen Bil. Ens. Doktora Tezi, Eskişehir, 506 s. 2004. [14] Bekker, P.C.F., Simple clay testing methods, Ziegel Int., 494-503, 1981. [15] Fischer, P., Freyburg, S., Froschauer, L., Janssen, D., Kromer, H., Müller, W., Schüller, K.H., Stegmüller, L., Testing of clays for brick manufacture, Ziegelindustry Int., 136-150, 1991. 4. ULUSLARARASI 17 ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 215
216 BİLDİRİLER PROCEEDINGS
KALİGRAFİNİN KHALED BEN SLİMANE SERAMİKLERİNE ETKİSİ CALİGRAFİC EFFECTS ON KHALED BEN SLİMANE S CERAMİCS 1 Zehra ÇOBANLI ve 2 Elif GÖNÜL 1 Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Seramik Bölümü, Türkiye 2 Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Seramik Bölümü, Türkiye BİLDİRİ ÖZET Bu araştırmanın konusu 1951 de Tunus da doğmuş olan Khaled Ben Slimane nin seramikleri ve kaligrafinin seramiklerine etkisidir. Araştırma kapsamında, Khaled Ben Slimane nin sanat hayatına ne zaman ve nasıl başladığı, çalışmalarında kullandığı teknikler ve sanatsal çizgisi incelenmiştir. Ayrıca sanatçının uluslararası ve ulusal sanat çevresinde edindiği yer, yaptığı çalışmalar ve eserleri hakkında açıklamalar yer alacaktır. Anahtar Kelimeler: Yazı,Khaled Ben Slimane Seramikleri, Kaligrafik Etkiler ABSTRACT The aim of this search is ceramics of Khaled Ben Slimane and caligraphic effect on his ceramic surfaces. Besides,it is searched that when and how he start art, which technic he uses and his style. In addition, it is explained that what kind of importance he has in international and national art enviroment, information about his works. Key Words: Letter, Khaled Ben Slimane s Ceramics, Calligrafic Effects on His Ceramic 4. ULUSLARARASI ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 217
1.GİRİŞ Yazı insanlık tarihine tanıklık eder. Onbinlerce yıldan beri resimler, göstergeler ve tasvirler aracılığıyla mesaj iletmenin sayısız yolu bulunmuştur. Ama yazının kendisi ancak, kullanıcıların düşündükleri ve hissettikleri ya da ifade edebildikleri her şeyi somutlaştırp açıkca belirleyebilecekleri düzenli bir gösterge ya da simgeler bütünü oluşturulduktan sonra ortaya çıkmıştır. Böyle bir sistem bir günde oluşmamıştır. Yazının tarihi uzun, yavaş ve karmaşık bir tarihtir. İnsanlığın tarihine karışır, kimi sayfaları bugün hala eksik olan tutku dolu bir romandır. İlk yazılı örnekler ziraat hesaplarında oluşmaktadır. Önceleri piktogramların ( resim yazı) varlığı söz konusu iken İ.Ö. 2900 yılına doğru ilkel piktogram ortadan kalkmıştır. Sümerlilerde kayıt tutan muhasebeciler, betimlemek istedikleri varlıkları kil tabletler üzerine sivri uçlu kamış kalemlerle resimliyorlardı. Taze kil üzerine köşeli damgalar basmaya, ilkel resimleri canlandırdığı varsayılan çivi biçimli kalıp çizgiler çekmeye başlamışlardır. Buradan anlaşıldığı gibi toprak tabletler yani seramiğin ana maddesinden oluşan kil, yazının belgelenmesinde önemli bir yer tutar. Arap yazısı sağdan sola yazılır ve okunur, onsekiz haften oluşur ve noktalarla birleştikleri zaman sayıları yirmi dokuza çıkar. Bu yazının kendine has dehası, sayısız biçimlere ve beklenmedik dönüşümlere açık olmasında yatar. Müslüman dini Tanrının ve Peygamberin yüzünün canladırılmasını yasakladığı için yazı, camilerin ve diğer tüm anıtların temel süsleme öğesine dönüşmüştür. Arabesk sanatının temelini oluşturur. Arap hattalığı da bugüne dek sınırsız yaratıcılıkla sayısız 218 BİLDİRİLER PROCEEDINGS
çeşitlilikte üsluplar üretmiştir. Kufi ve nakshi gibi çeşitleri olan kaligrafinin yani hattatlığın en çok kullanılan biçimi Kuran dan alınan cümlelerin estetik değer katarak değişik formlarda kullanılmasıyla yapılmaktadır. Kaligrafi, köken olarak Yunanca kalligraph as, kallos; güzellik; graphos; yazı, yazıcı, yazılır dan gelmektedir. Güzel el yazısı olarak bildiğimiz kaligrafi, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisinde, belli estetik ve tasarım kuralları göz önünde bulundurularak harfler arasındaki boşlukların düzenlenmesi ile kağıt ya da farklı malzemeler üzerine kalem ya da fırçayla güzel, zarif yazı yazma sanatı olarak, sanat terimleri sözlüğünde ise kaligrafiyi, güzel el yazısı, hattatların yazdıkları sanat yazıları olarak belirtilir. Adnan Turani ise özgün kaligrafi terimini, resimde ressamın yazı yazar gibi rahat fırça kullanması sonucu ortaya çıkan el yazısı karakterindeki çizgiler için kullanılır diye tanımlanmaktadır. Bu kelime, Fransızcada caligraphie, İngilizcede caligraphy, İtalyancada calligrafia, İspanyolca caligrafia, Almancada kalligrafia ya da schönschreibkunst, Osmanlıca hüsn-i hat olarak adlandırılır. İslam sanatında ise Hat Sanatı olarak anılmaktadır. Kaligrafinin seramik yüzeylerde kullanılması birçok seramik sanatçı tarfından gerek dekor amaçlı gerekse dini ifade amacı olarak kullanılmaktadır. Güney Koreli sanatçı Jeon Seong Keun, Mısır lı sanatçı Mohammed Shaarawi, Bahreyn li sanatçı Muhsin 4. ULUSLARARASI ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 219
El Toiton,Türk Seramik sanatçıları Zehra Çobanlı, Tüzüm Kızılcan ve Sevim Çizer, Amerikalı sanatçı Marek Cecula gibi Khaled Ben Slimane de kaligrafiyi başarı ile kullanan seramik sanatçıları arasında yer almaktadır. 2. KHALED BEN SLİMANE NİN HAYATI Khaled Ben Slimane 1951 de Tunus da doğdu ve çocukluğu geleneksel seramik üretiminin yapıldığı Maamaura yakınındaki Dar Oufa da geçti. 1977 de Tunus Güzel Sanatlar ve Mimarlık okulundan ve ardından Barselona da the Escuela Massana dan mezun olmuştur. 1979 da, Tunus a döndüğü zaman kendi seramik atölyesini açan Khaled Ben Slimane, 1982 de Idemitsu Museum of Arts tarafından Japonya ya davet edilmiştir.japonya onun için seramik alanında yeni bir dünya, yeni bir görüş olmuştur. Pek çok ünlü Japon seramik sanatçısı ile çalışma fırsatı buldu. Japon kaligrafisi ile tanışan Slimane orada Doğu yu sentezleme fırsatı buldu. Japonyadan döndükten sonra 1990 da, İsviçre de ( Academy of Ceramics) UNESCO üyesi olarak seçildi. Ülkesinde alanının usta sanatçısı olarak pek çok ödül sahibi olan Slimane, Tunus National Cultural Award ve 1991 Yugoslavya Dünya 3. Seramik Trianelinde özel onur ödülü aldı. Khaled Ben Slimane ayrıca 1998 Belçika Metiers d Arts at the Biennale of Andenne de, 2002 İtalya, Vietri sul Mare de İnternational Garnd Prize of Ceramics ile ödüllendirildi. 220 BİLDİRİLER PROCEEDINGS
3. KHALED BEN SLİMANE NİN SERAMİKLERİ Khaled Ben Slimane nin eserlerine baktığımızda işaretler, hacim ve formlar ile bir duyusal bir mimari inşa ettiğini görmekteyiz. Bu sürekli arayışın sebebini; sanatçının hem bir seramik sanatçısı hem bir ressam olmasına bağlayabiliriz. Sanatçı, 20 yıldan fazla süre boyunca çeşitli medya işaretlerinin estetik ve görsel fonksiyonlarını keşfetmeye çalışmıştır. Eski Arap el yazılarının esrarengiz kutsallığından esinlenip ve bunun yanı sıra "graffitism" in kaligrafik öğelerini ve kinetik kaynaklarını ortaya çıkartmıştır. Sanatçının Doğu ve Batı sentezi olan çalışmaları; tanrının övgüsü, güzellik arayışı, kavramsal form, özgürlük ve tekrarlanan kaligrafik öğeler ile kolayca tanımlanabilmektedir. Şekil 1: Ascension ( Yükselme) Bronz, 41x21x6,5 cm, 2008 Ascension Brick, Bronz, 121x94x60 cm, Galeri El Marsa Figüre 1: Ascension Bronze, 41x21x6,5 cm, 2008 Ascension Brick, Bronze, 121x94x60 cm, Galeri El Marsa Slimane nin çalışmaları, toprak, ateş, hava ve su elemanlarını kaba, kalın, siyah fırça darbeleri ile sembolize eden dört ana renge dayanmaktadır. Eserlerinde geçmişi kopya etmez, bunun yerine bu örnekleri dinamik bir dille yeniden üretmekte olduğu söylenebilir. Seramiklerinin en önemli özelliği, onun özel yazı karakterlerini kullanmasıdır. Sanatçı, yazıyı Arap harfleri ve Allah, ruh gibi kelimeleri 4. ULUSLARARASI ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 221
tekrarlayarak karakterize etmektedir. Bunlar, Kur'ân'da geçen Allah birdir ve tektir! sözleridir. Bu sözler dini törenlerde zikir olarak da tekrarlanmaktadır. Slimane, genellikle işe başlamadan önce Sufi Zikir dinlemekte ve bunu sanatına yansıtmaktadır. Çalışmalarında kullandığı temel el yazısını 'calligraffiti' olarak tanımlanmaktadır. Sanatçının kaligrafiyi bazı eserlerinde, seramik çamurunun plastikliğini ve çamurun kendine has dokusunu değişik formlar üzerinde kullandığı gibi bazı eserlerinde de form kaygısından uzak dekoratif amaçlı da kullandığı görülmektedir Şekil 2: Architecture (Mimari) II, Seramik, 2009, 65x39x27 cm ArchitectureI(Mimari), Seramik, 50x31x10 cm Figüre 2: Architecture II, Ceramik, 2009, 65x39x27 cm Architecture I, Ceramik, 50x31x10 cm Slimane nin eserleri arasında tabak, bardak, kase gibi fonksiyonel çalışmaların yanı sıra, İslam mezar mimarisinden esinlendiği heykellerinin bir kısmı kamuya ait binaların bahçelerinde bulunmaktadır. 222 BİLDİRİLER PROCEEDINGS
Şekil 3: İsimsiz, Seramik,142.4 x 20.8 cm. İsimsiz, Seramik, 60 cm Figüre 3: Unnamed, Ceramik, 142.4 x 20.8 cm. Unnamed, Ceramik, 60 cm Çok yönlü bir sanatçı olan Khaled Ben Slimane nin ressam yönü, seramikleri üzerinde kullandığı fırçayı kullanmasında kolayca anlaşılmaktadır. Serbest fırça vuruşları lirik, çizgisel yazı betimlemeleri, açık-koyu renk değerleri ile resimsel dili anlatımı güçlendirmektedir. Şekil 4: İsimsiz, Seramik, 50x55 cm, Galeri El Marsa Figüre 4: Unnamed, Ceramik, 50x55 cm, Galeri El Marsa Sanatçı, seramik yüzeylerde kendi kültürünün yanı sıra Japonya da aldığı eğitim ile uzak doğu kaligrafik özelliklerini fırça darbeleri ile başarıyla kullandığı 4. ULUSLARARASI ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 223
görülmektedir. Ayrıca tuval üzerinde akrilik çalışmaları da bulunan Slimane eserlerindeki resimsel etkinin güçlülüğü daha önce de belitildiği gibi kullandığı serbest fırça vuruşlarındandır. Şekil 6: Kanvas Üzeri Akrilik, 116x89 cm, 2007- Kanvas Üzeri Akrilik,200x200 cm Figüre 6: Acrilic on Canvas, 116x89 cm, 2007- Acrilic on Canvas, 200x200 cm Khaled Ben Slimane,1982 Tunus ta ilk kişisel sergisinden bu yana, dünyada birçok sergiye katılmıştır. 1989 Prag ve Bratislava Ulusal Edebiyat Müzesi, 1995 yılında Leighton Evi Müzesi, 2001 yılında Museu de Ceramica de Barselona ve 2005 yılında Japonya Seto Şehir Sanat Müzesi gibi müzelerde kişisel sergiler açmıştır. 2004 ve 2005 yılları arasında, Badischen Landsmuseums küratörlüğünde, Almanya da beş farklı müzede sergilenen From Earth to the Sky - Ceramics and paintings adlı kişisel sergi açmıştır. Bu arada sanatçının Picasso, Miro, Artigas eserlerinin yanında çeşitli müze ve geniş çaplı bienallerde sergilenen eserleri de bulunmaktadır. Pekin Uluslararası Bienali ve Evrensel Sergisi, Almanya Hannover Müzesine (2000) ayrıca Melbourne Avustralya, Londra ve Birleşik Krallık (2002 ve 2006) ve Dubai, BAE (2008) eserlerine yer veren önemli müzeler olarak belirtilebilir. Bunun yanında 2005 yılında Londra Craft Council Gallery, Tunus Galerie El Marsa, 2007 yılında Markdorf da Stadtgalerie de sergilere katılmıştır. 224 BİLDİRİLER PROCEEDINGS
Eserleri, British Museum ve Washington'daki Smithsonian Enstitüsü gibi bir çok özel ve resmi koleksiyonda bulunmaktadır. Galerie El Marsa tarafından Art Dubai, Art Paris-Abu Dhabi ve Art Paris gibi birçok uluslararası sanat fuarlarında temsil edilmektedir. Ayrıca, 2005 yılında Çin de dünyaca ünlü seramik stüdyosu olan Hebei Fine Arts Publishing House gibi çeşitli yayın organlarında konu olmuştur. Sanatçı Arap seramik sanatçılarının en önemlilerinden biri olarak kabul edilmektedir. Seramik yüzeylerde Arap kaligrafisini en iyi kullanan ve yorumlayan Slimane, eserlerinde Doğu-Batı sentezi gözlenen, tekniğe ve forma hakim serbest fırça darbe darbeleriyle yüzeylerde oluşturduğu resimsel yazı diliyle belleklerde yer alan önemli bir Arap seramik sanatçısı olmakla beraber dünya seramik sanatında sözü olan önemli bir sanatçıdır. Bugün Tunus Milli Seramik Merkezinde eğitmen ve öğretim görevlisi olarak görev yapan Slimane seramik çalışmalarını da sürdürmektedir. 4. ULUSLARARASI ESKİŞEHİR PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU 225
KAYNAKÇA Yazılı Kaynaklar Yazı İnsanlığın Belleği, Georges Jean, YKY Yayınları, Genel Kültür Dizisi Sign& Symbols, Clare Gibson, Barnes & Nobles Book Newyork, 1996, Sayfa 42 Okur, E., Seramik Sanatında Bir Tasarım Öğesi Olarak Yazının Kullanımı Sanatta Yeterlilik Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, 2007 Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi,1995 Çopur, M.E., Yazının tarihsel Sürecinden Hareketle Tarih, Teknik ve Diğer Sanatlara Yansıması ile Kaligrafi Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996 Görsel Kaynaklar 1. http://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_ob 2.http://www.britishmuseum.org/explore/online_tours/museum_and_exhibition/arabi c_script/khalid_ben_slimane,_ceramic_pa.aspx 3. http://www.artnet.com/artist/424860519/khaled ben slimane.html 4. http://www.ceramicstoday.com/potw/khaled_ben_slimane.htm 5. http://www.khtt.net/person/4669/en Khaled Ben Slimane 6.http://www.thebritishmuseum.ac.uk/wordintoart/word intoart/artists/slimane.html 226 BİLDİRİLER PROCEEDINGS