DIŞ TİCARET ŞUBESİ UYGULAMA SERVİSİ TURUNÇGİLLER SEKTÖR PROFİLİ CEM AKGÜN TEMMUZ 2006
TURUNÇGİLLER ( NARENCİYE ): Turunçgiller; turunç, portakal, mandalina, greyfurt, bergamot ve limon gibi ekonomik değeri yüksek olan Citrus cinsi meyve ağacı türlerini içine alan bir bitki topluluğudur.bu bitkilerin meyvelerinden gıda olarak faydalanıldığı gibi meyve kabuklarından, yapraklarından veya çiçeklerinden parfümeride koku vermekte kullanılan uçucu yağlar da elde edilmektedir. Yurdumuz, dünya narenciye üretim alanının en kuzey sınırında yer almaktadır.tüm dünyada toplam narenciye üretimi yaklaşık 100 milyon ton olup, 20 milyon ton ile Brezilya başı çekmektedir.akdeniz ülkelerinin toplam üretim rakamı ise 17 milyon ton civarındadır ve en büyük üretici İspanya dır.türkiye yıllık 2.707.500 ton ( 2004 ) üretim ile dünyada ilk on üretici arasında yer almaktadır.ülkemizde yaklaşık 92.000 hektar alanda narenciye üretimi yapılmaktadır.ülkemizde narenciye üretim potansiyeli çok yüksek olmasına rağmen yeterli üretim ve ihracat rakamlarına henüz ulaşılamamıştır.halen üretimin büyük kısmı yurt içinde tüketilmekte ve % 30 luk kısmı ise ihraç edilmektedir. Ülkemizde kişi başına yıllık 30 kg. olan tüketimin alternatif kullanım şekilleriyle birlikte gelişmiş ülkelerde olduğu gibi 40 kg. a çıkartılması mümkündür.kişi başı tüketim 40 kg a çıktığında ülkemizin tahmini yıllık tüketim kapasitesi de 2.8 milyon ton a ulaşmış olacaktır. Turunçgiller ülkemizde en fazla Akdeniz, Ege ve kısmen de Doğu Karadeniz bölgelerin de yetiştirilmektedir.çukurova bölgesinde Türkiye deki toplam turunçgilin % 70 i üretilmektedir.gene, greyfurt ve limonun % 90 ı, portakal ve mandarinin % 60 ı bu bölgede üretilir.mersin limon üretiminde ilk sırada iken Adana ve Hatay da portakal en fazla üretilen üründür. Adana, greyfurt ve mandarin üretiminde ülkemizde birinci sırada yer almaktadır. Antalya, Türkiye narenciye üretimindeki % 20 lik payı ile ikinci büyük turunçgil üretim bölgesidir. Antalya da en çok portakal üretilmekte olup, ülkemiz portakal üretimindeki payı % 30 dur.ege bölgesinde turunçgil üretiminde İzmir öne çıkmakta olup, toplam narenciye üretiminin % 5 i bu bölgeden karşılanmaktadır.izmir yöresinde en fazla yetiştirilen narenciye ürünü mandarindir. Yetiştiriciliği etkileyen en önemli iklim olayı dondur.türlerin düşük sıcaklıklara dayanıklılıkları farklılık gösterir. İkinci önemli iklim olayı rüzgardır. Rüzgar gerek şiddeti gerekse de soğukluğu ile narenciye ürünlerine zarar verir. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de en çok portakal yetiştirilmektedir. TURUNÇGİL YETİŞTİRİCİLİĞİ: Turunçgil yetiştiriciliğinde en temel unsur iklim olmakla birlikte toprak, turunçgil bahçesi yerinin seçimi, bahçenin tesisi, toprağın işlenmesi, ürünün budanması / sulanması / gübrelenmesi, hormon uygulamaları, hasat, ambalajlama, depolama, ürünün hastalıklara ve zararlılara karşı korunması, ürünün pazarlanması gibi diğer birçok önemli hususlar da bulunmaktadır. Turunçgil üretiminde uçkurutan hastalığı, çeşitli virüs hastalıkları, cüceleşme hastalığı, gözenekleşme hastalığı, palamutlaşma veya yediverenleşme hastalığı gibi bir çok önemli hastalıklar söz konusudur. Hastalıkların yanı sıra kırmızı ve sarı kabuklu bitler, unlu bitler, yaprak bitleri, yaprak pireleri, limon çiçek güvesi, harnup güvesi, beyaz sinekler, torbalı 2
koşnil, yıldız koşnili, Akdeniz meyve sineği, pas böcüsü, turunçgil tomurcuk akarı gibi bir çok zararlılara karşı da önlem alınması zorunludur. TÜRKİYE DE NARENCİYE ÜRETİMİ: Turunçgil yetiştiriciliğinin ülkemizde oldukça eski bir geçmişi bulunmakta olup, Cumhuriyetten sonra hızla gelişmiştir. Türkiye turunçgil yetiştiriciliği için ekolojik şartlar bakımından oldukça uygundur. Turunçgil üretiminde Ege Bölgesi nde maksimum üretim rakamlarına ulaşılmıştır. Akdeniz Bölgesi ne baktığımızda ise turunçgil yetiştirilebilecek bir çok alanın turizme açıldığı gözlemlenmektedir. Bu sebeble, Akdeniz bölgesinde turunçgil üreticileri tarla bitkisi yetiştirebilecekleri alanlarda turunçgil üretimine başlamışlardır. Narenciye üretimine ilişkin veriler 2004 yılı itibariyle aşağıdaki tabloda gösterilmektedir: Toplam Ağaç Sayısı Üretim (Ton) Değer (YTL) Pazarlananın Değeri (YTL) Toplam Meyve Veren Yaşta M Meyve Vermeyen Yaşta Turunçgiller 31.501.000 28.432.000 3.069.000 2.707.500 1.450.104.562 1.415.614.931 Limon 6.635.000 5.900.000 735.000 600.000 466.322.167 452.332.502 Portakal 13.375.000 12.400.000 975.000 1.300.000 587.013.383 581.143.249 (Toplam) Portakal 9.950.000 9.250.000 700.000 980.000 454.276.914 449.734.145 (Washington) Portakal 772.000 730.000 42.000 70.000 30.006.855 29.706.787 (Yafa) Portakal 2.653.000 2.420.000 233.000 250.000 102.729.614 101.702.318 (Diğer) Mandalina 10.350.000 9.100.000 1.250.000 670.000 351.847.829 337.773.916 (Toplam) Mandalina 6.298.000 5.360.000 938.000 400.000 201.736.145 193.666.699 (Satsuma) Mandalina 1.336.000 1.230.000 106.000 75.000 45.274.955 43.463.957 (Clementin) Mandalina 66.000 60.000 6.000 5.000 2.219.930 2.131.133 (King) Mandalina 2.650.000 2.450.000 200.000 190.000 102.616.799 98.512.127 (Diğer) Turunç 104.000 60.000 44.000 2.500 889.228 773.629 Altıntop 1.037.000 972.000 65.000 135.000 44.031.955 43.591.636 Kaynak: TÜİK 3
NARENCİYE ÜRÜNLERİNİN PAZARLANMASI: Narenciye ürünleri, dalından koparıldığı anda tüketime hazır ürünlerdir. Çabuk bozulabilir nitelikteki bu ürünleri, tüketicinin istediği tazelik, biçim ve zamanda, istediği yerde hazır bulundurmak gerekir. Bu tür ürünlerin tüketiciye ulaştırılmasında ambalajlama, depolama faaliyetleri ile ürünün pazarlanması oldukça önemlidir. Narenciye ürünlerinin taşınması son derece hassas bir konudur. Ambalajlama ve ürünün taşınması itina gerektirir. Yurt içinde, söz konusu ürünler genellikle üzeri açık kamyonlar ile taşınmaktadır. Ürünler bozulmayı önlemek için genellikle gece toptancı hallerine ya da diğer satış yerlerine gönderilmektedir. Soğuk hava tertibatlı taşıyıcılar yalnızca diğer ülkelere yapılan dış satımlar için kullanılmaktadır. Turunçgillerin ülkemizdeki dağıtım kanalları aşağıdaki şekilde özetlenebilir: Üretici - Komisyoncu - Perakendeci - Tüketici Üretici - Toptancı - Komisyoncu - Perakendeci - Tüketici Üretici - Toptancı (Semt Pazarları) - Tüketici Meyve pazarlamasında toptancı hallerinin önemli bir yeri vardır. Toptancı hallerinde hizmet verenler çoğunlukla komisyoncular, nadiren de üretici birlikleri ya da kooperatiflerdir. Alıcılar ise, genellikle perakendeciler ve toplu tüketime yönelik hizmet veren kişi ya da kuruluşlardır. Üreticilerin genel anlamda tüketiciye direkt satışı tercih ettiği söylenebilir, fakat pratikte bu durum çoğunlukla gerçekleşmez.üreticiler genellikle iş güçlerini üretime yönlendirdikleri için pazarlama fonksiyonuna yeterli zaman ayıramamaktadırlar. Narenciye ürünlerinin pazarlanmasında karşılaşılan en önemli güçlük talebin dar olmasıdır. Talebin dar olması sebebiyle meyve işleme sanayiinin düşük kapasite ile çalışma durumunda kalması, meyvelerin dalından koparıldığı gibi doğal hali ile pazarlanması zorunluluğuna yol açmaktadır. Bu durum ise binlerce üreticinin ürettiği aynı tür meyvenin bir anda pazara sunulmasına ve talebe göre arz fazlalığı nedeni ile fiyatın düşük düzeyde oluşmasına sebep olmaktadır. "Depolama" faaliyetinde soğuk depolar ancak belirli bir kaç meyve türünde hizmet verebilmektedir. Fiyatların yıl içindeki dağılımı yanında, tüketim periyodunu da ayarlamada yararı bilinen soğuk depoların kayıpları azaltarak, milli ekonomiye daha fazla katkı sağlaması için ülkemizde yaygınlaştırılmaları gereklidir. Soğuk depoların toptancı hallerinde de bulunması bir ihtiyaçtır. Depolanması gereken meyvelerin, hasat edildiği gün en kısa sürede depoya ulaştırılmasına özen gösterilmelidir. Depolanamayacak meyveler ise hasat edildiği gün satış yerine ulaştırılmalı ve tüketicilere satılmalıdır. 4
NARENCİYE DIŞ TİCARETİ: A) Türkiye nin Narenciye İhracatı: Ülkemizin yenilen meyve ihracatı 2005 yılında bir önceki yıla göre % 29.8 oranında artarak 2.469.892.000.- ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Miktar açısından baktığımızda yaklaşık 2 milyon ton olan yaş meyve ve sebze ihracatımızın yarısını narenciye ürünlerinin oluşturduğunu söylemek mümkündür. 2004 2005 Yılları Türkiye Narenciye İhracatı 2004 2005 Değişim (%) Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer (Kg) ($) (Kg) ($) (Kg) ($) Narenciye 695.280.544 297.877.811 890.290.371 405.285.062 28 36 Ülkemizin 2005 yılı toplam taze meyve ve sebze ihracatının miktar bazında % 49 u, değer ( ABD $ ) bazında % 42 si narenciye ürünlerinden oluşmaktadır. Değer bazında baktığımızda 2005 yılında ülkemizin narenciye ihracatının bir önceki yıla göre % 36 oranında arttığı gözlemlenmektedir. Bununla birlikte, zaten çok düşük kar marjlarıyla çalışan ihracatçılar, Yeni Türk Lirası nın aşırı değerli oluşu nedeniyle oransal artışın gerçek durumu yansıtmadığından yakınmışlardır. Ürün Bazında Türkiye Narenciye İhracatı Ürünler 2004 2005 Miktar (Kg) Değer ($) Miktar (Kg) Değer ($) Limon 223.247.624 99.428.448 359.722.806 170.683.442 Mandalina 226.306.797 97.302.373 250.102.469 110.912.348 Portakal 127.410.103 49.739.266 179.941.695 72.740.706 Greyfurt 118.316.020 51.407.724 100.513.774 50.944.908 Diğer - - 9.627 3.658 Turunçgiller Narenciye Toplamı 695.280.544 297.877.811 890.290.371 405.285.062 Değer ($) bazında baktığımızda Türkiye nin 2005 yılı narenciye ihracatında % 42 ile en yüksek pay limonundur.türkiye nin toplam narenciye ihracatında mandalinanın payı % 27, portakalın payı % 18, greyfurtun payı ise % 13 dür. 5
Narenciye ihracatımızda en önemli ülkeler; Rusya Federasyonu, Ukrayna, Suudi Arabistan, Romanya, Almanya, Polonya, Yunanistan, Hollanda, Birleşik Krallık ( İngiltere ), Makedonya, Macaristan, Bulgaristan ve Çek Cumhuriyeti olarak sayılabilir. 2004 ve 2005 yılları itibariyle Türkiye nin narenciye ihracatında ilk beş ülkenin ve ürün bazında ülkelere yapılan ihracatın miktar ve değer yönünden görünümü aşağıdaki tabloda gösterilmektedir: ÜLKELER / ÇEŞİTLER 2004 2005 2005 PAYI (%) LİMON MİKTAR DEĞER MİKTAR DEĞER MİKTAR DEĞER (KG) ($) (KG) ($) (KG) ($) RUSYA FEDERASYONU 55.954.926 22.397.726 107.766.428 50.980.010 30 30 SUUDİ ARABİSTAN 41.237.639 17.801.563 48.202.784 21.107.476 13 12 UKRAYNA 28.720.292 12.468.800 40.349.646 18.533.759 11 11 YUNANİSTAN 17.576.225 9.197.604 25.626.516 13.595.825 7 8 POLONYA 6.294.025 3.448.881 17.483.341 9.758.445 5 6 MANDALİNA MİKTAR (KG) DEĞER ($) MİKTAR (KG) DEĞER ($) MİKTAR (KG) DEĞER ($) RUSYA FEDERASYONU 62.564.302 24.667.152 66.897.579 29.413.615 27 27 UKRAYNA 44.846.829 19.245.660 49.532.209 22.799.828 20 21 MERSİN SERBEST BÖLGE 15.720.912 7.590.701 20.989.624 11.516.492 8 10 BİRLEŞİK KRALLIK 19.048.365 7.717.035 17.698.120 8.071.311 7 7 ROMANYA 16.317.775 6.919.583 23.069.696 8.054.372 9 7 PORTAKAL MİKTAR (KG) DEĞER ($) MİKTAR (KG) DEĞER ($) MİKTAR (KG) DEĞER ($) RUSYA FEDERASYONU 46.321.491 17.276.453 70.060.338 27.943.679 39 38 UKRAYNA 21.208.676 8.449.914 31.848.960 13.237.161 18 18 ROMANYA 15.996.881 6.155.711 21.819.659 8.504.780 12 12 ALMANYA 2.229.423 1.657.889 5.096.210 3.410.240 3 5 MERSİN SERBEST BÖLGE 7.686.570 3.025.798 6.499.362 2.954.777 4 4 GREYFURT MİKTAR (KG) DEĞER ($) MİKTAR (KG) DEĞER ($) MİKTAR (KG) DEĞER ($) RUSYA FEDERASYONU 21.799.676 9.237.916 17.626.623 9.078.403 18 18 ALMANYA 9.075.282 5.140.165 10.462.803 6.400.319 10 13 MERSİN SERBEST BÖLGE 12.724.337 6.319.658 11.775.958 6.369.231 12 13 ROMANYA 17.734.863 6.565.607 12.430.236 5.292.154 12 10 POLONYA 10.545.683 4.613.596 7.262.312 3.929.613 7 8 6
Not: Ülkeler, 2005 yılı FOB $ değerlerine göre sıralanmıştır. Kaynak: Akdeniz İhracatçı Birlikleri, Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği Değerlendirme Raporu 2005 yılında Polonya ve Rusya Federasyonu na gerçekleştirilen narenciye ihracatımız bir önceki yıla nazaran sırasıyla % 183 ve % 128 oranlarında artış göstermiştir. B) Türkiye nin Narenciye İthalatı: Türkiye nin narenciye ithalatı yok denecek kadar az olup, 2005 yılı itibariyle 15.137.145.- ABD $ dır. En fazla ithal edilen ürün taze portakaldır ve 2005 yılı itibariyle ithalatın hemen hemen tamamının Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nden yapıldığı söylenebilir. Greyfurt ve Pomelo ithalatı 2005 yılı itibariyle 2.945.992.- ABD $ dır. İthalatın yaklaşık % 94 lük kısmı gene Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nden gerçekleştirilmiştir. Kurutulmuş portakal ile taze / kurutulmuş limon ithalatına baktığımızda 2005 yılında yaklaşık 1.1 milyon ABD $ lık ithalat yapıldığı görülmektedir. NARENCİYE SEKTÖRÜNDE YAŞANAN SORUNLAR: Narenciye sektöründe yaşanan sorunlar, üretim ve pazarlama sorunları olarak başlıca iki ana başlık altında toplanabilir: 1) Üretimde Yaşanan Başlıca Sorunlar: Gübre, ilaç, sulama, mazot gibi girdi maliyetlerinin her geçen gün artması ve verilen desteklerin yetersiz kalması, Yeteri kadar pazar değeri yüksek sağlıklı ve ucuz fidan bulunmaması, Üreticilerin örgütlenmesindeki yetersizlikler, Hastalık ve zararlılarla mücadelede yaşanılan sorunlar, bu sorunların verim kaybına yol açması, Kredi ve finansman teminindeki zorluklar, Üreticiyi her türlü riske karşı koruyacak etkin bir sigorta sisteminin olmaması, 2) Pazarlamada Yaşanan Başlıca Sorunlar: Narenciye talebinin ülkemizde düşük olması sebebiyle fiyatların düşük seyretmesi, Etkin ve iyi işleyen bir pazarlama sisteminin hala oluşturulamamış olması, Narenciye üretimi ile işleme sanayi arasındaki entegrasyonun zayıf olması, 7
Ürünün ambalajlanmasında / paketlenmesinde arzu edilen seviyeye halen ulaşılamaması, Üretilen ürünlerin gerek iç pazara gerekse de ihracata yönlendirilmesinde üreticilere hızlı ve verimli bilgi akışını sağlayacak organizasyonların yetersiz olması, İhracata verilen desteklerin yetersiz kalması, İhraç edilen ürünlerin bazen tarife dışı engellerle engellenmesi ve bu sorunların aşılmasında yaşanılan koordinasyon eksiklikleri ( Örneğin, geçen yıl Rusya ya yapılan narenciye ihracatımız Akdeniz Meyve Sineği zararlısı nedeniyle durdurulmuştur. ) İhraç edilen ürünler için pazar yapısına uygun yeni ve etkin stratejiler geliştirilememesi, 3) Çözüm Önerileri: Üretimde girdi maliyetlerinin düşürülmesi için çalışılmalıdır. Kooperatif, üretici birlikleri, çok ortaklı dış ticaret şirketleri gibi organizasyonlar devlet tarafından özendirilmeli ve desteklenmelidir. Üreticilere daha düşük faizli kredi imkanlarının sağlanmasına yönelik çalışmalarda bulunulmalıdır. Hal sistemi üreticilere daha fazla yarar sağlayacak şekilde düzenlenmelidir. İhracatın artırılmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Üretim ve ihracatta standart, kalite ve ambalaja dikkat edilmelidir. Narenciye üretiminde çeşitliliğin artırılması bir ihtiyaçtır. Dünya pazarlarındaki boşluk dönemlerinin dikkate alınması ülkemiz ihracatına olumlu katkı sağlayacaktır. Üretimde sofralık ve sanayilik üretim dengesi kurulmalıdır. Marka oluşturulmasında firmalar teşvik edilmelidir. Düşük olan yurt içi üretimin artırılması için narenciye ürünlerinin faydalarını anlatan kampanyalara ağırlık verilmelidir. Üretimde verimliliğin artırılması gereklidir. Hastalık ve zararlılarla mücadeleye daha fazla önem verilmeli, kimyasal madde kullanımında çevreye ve insan sağlığına dost iyi tarım uygulamaları geliştirilmeli ve yurt çapında yaygınlaştırılmalıdır. İhracatımızda çok önemli bir sorun olan Akdeniz Meyve Sineği nin kontrolü için acil önlemler alınmalıdır. Virüsten ari sertifikalı fidan üretimi ve bu fidanlarla kurulan bahçelerin artırılmasına özel bir önem verilmelidir. 8
Ülkemizde işletme büyüklükleri verimli bir üretim için yeterli değildir. Narenciye üretimi ülkemizde daha çok küçük işletmelerde yapılmakta olup, çok az sayıda büyük işletme bulunmaktadır. İşletme başına ortalama ekim alanı 50 dekar civarındadır. Avrupa Birliği ile müzakerelerde karşımıza çıkacak en önemli sorunlardan biri ekonomik olmayan işletme büyüklükleridir. Bu sorunun çözüm için ele alınmasında yarar vardır. Ürünün uygun bir şekilde depolanarak piyasaya arz edilmesi için depolama imkanları ve şartlarının daha da iyileştirilmesi gereklidir. Ülkemizde lisanslı depoculuğun geliştirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır ve bu konuda AB standardlarına ulaşılması gerekmektedir. 9
KAYNAKÇA: Akdeniz İhracatçı Birlikleri Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği Değerlendirme Raporu İzmir Ticaret Odası AR&GE Bülteni Mersin Ticaret ve Sanayi Odası İnternet Portalı Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü T.E.A.E Bakış Tarım ve Köyişleri Bakanlığı İnternet Portalı TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası İnternet Portalı 10