15 erol gu?ner:layout 1 11/9/10 3:18 PM Page 203 EMEKLİLİK YAŞINI BEKLEYEN İŞÇİ HER İŞYERİNDEN BU SEBEPLE AYRILIP KIDEM TAZMİNATI ALABİLİR Mİ? Erol GÜNER* I. GİRİŞ: Bilindiği üzere Sosyal Güvenlik Mevzuatında yapılan son değişiklikler ile yaşlılık aylığına hak kazanma koşulları ağırlaştırılmıştır. Emeklilik için daha önce yaş şartı yok iken belli bir süre prim ödeme ile belli bir sigortalılık süresinden sonra emekli olma şartlarının yanında bir de yaş şartı getirilmiştir. Yasa koyucu işçiler aleyhine olan bu durumunun olumsuz sonuçlarını biraz olsun ortadan kaldırmak, esnekleştirmek için 08.09.1999 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlülüğe giren 4447 sayılı Yasa ile düzenleme yaparak 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesine eklenen bent ile bazı koşulların gerçekleşmesi durumda da kıdem tazminatının ödenebileceğini hüküm altına almıştır. Getirilen düzenleme ile emekli aylığı bağlanabilmesi için öngörülen sigorta hizmet süresi ile prim gün sayısını dolduran ancak yaşı bekleyen işçilerin bu nedenle işyerinden ayrılmaları durumunda en az 1 yıllık hizmet süresini doldurmaları halinde mülga 1475 sayılı İş yasası nın 14. maddesine göre yasal kıdem tazminatı ödenmesinin yolu açılmıştır. Makalemizde sigorta hizmet süresi ile prim gün sayısını dolduran işçilere yasal kıdem tazminatı ödenmesini İş ve Sosyal Güvenlik Mevzuatı bakımından incelemeye ve irdelemeye çalışırken makalemizin başlığını oluşturan soruya da cevap vermeye çalışacağız. II. YASAL DÜZENLEME: 08.09.1999 tarihli resmi gazetede yayınlanarak yürürlülüğe giren 4447 sayılı Yasa nın VI. Bölümünün İŞ KANUNU İLE İLGİLİ DEĞİŞİK- LİKLER başlıklı kısmında düzenlenen 45. maddeye göre; * Baş İş Müfettişi 203
15 erol gu?ner:layout 1 11/9/10 3:18 PM Page 204 MADDE 45. 1475 sayılı İş Kanununun Kıdem Tazminatı başlıklı 14 üncü maddesinin birinci fıkrasına aşağıdaki 5 numaralı bent eklenmiştir. 5. 506 Sayılı Kanunun 60. maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle, Yapılan bu düzenleme sonucunda ile mülga 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesinin son şekli; KIDEM TAZMİNATI: Madde 14 - (Değişik fıkra: 29/07/1983-2869/3 md.) Bu Kanuna tabi işçilerin hizmet akitlerinin: 1. İşveren tarafından bu Kanunun 17. maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında, 2. İşçi tarafından bu Kanunun 16. maddesi uyarınca, 3. Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla, 4. Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla; Feshedilmesi veya kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. 5. (Ek bent: 25/08/1999-4447/45 md.) 506 Sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle,. Şeklinde olmuştur. 204
15 erol gu?ner:layout 1 11/9/10 3:18 PM Page 205 4447 sayılı Yasa nın 45. maddesinde belirtilen düzenleme içinde yer alan 506 sayılı Yasa nın 60 / A. Maddesine göre; A) Bu Kanun'un yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığından yararlanabilmesi için; a) Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması ve en az 7000 gün veya b) Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması, 25 yıldan beri sigortalı bulunması ve en az 4 500 gün, 08.09.1999 tarihinden sonra ilk defa işe girenler için emeklilik şartları içinde artık sigortalılık süresi diye bir şey yoktur. Sadece prim ödeme gün sayısı ile belli bir yaş şartı vardır. Bent içinde geçen 506 sayılı Yasa nın Geçici 81. maddesi (4759 ile değişik B ve C) bentlerinde de bilindiği üzere 23.05.2002 tarihi itibariyle kadın ise 20 ve erkek ise 25 yıllık sigortalılık süresi ile belirli gün sayısını istemektedir. C) 60/C. Bendine göre; a) 23.5.2002 tarihinde 15 yıllık sigortalılık süresini kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmuş ve 3600 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş bulunanlara istekleri halinde yaşlılık aylığı bağlanır. b) 23.5.2002 tarihinde (a) bendinde öngörülen şartları yerine getiremeyenlerden bu şartları; ba) 24.5.2002 ile 23.5.2005 tarihleri arasında yerine getirenler kadın ise 52, erkek ise 56 yaşını doldurmuş olmaları, bb) 24.5.2005 ile 23.5.2008 tarihleri arasında yerine getirenler kadın ise 54, erkek ise 57 yaşını doldurmuş olmaları, bc) 24.5.2008 ile 23.5.2011 tarihleri arasında yerine getirenler kadın ise 56, erkek ise 58 yaşını doldurmuş olmaları, bd) 24.5.2011 tarihinden sonra yerine getiren kadınlar 58, 24.5.2011 ile 23.5.2014 tarihleri arasında yerine getiren erkekler 59 yaşını doldurmuş olmaları, be) 24.5.2014 tarihinden sonra yerine getiren erkekler 60 yaşını doldurmuş olmaları, şartı ile yaşlılık aylığından yararlanabilirler. C bendi a fıkrasında görüldüğü üzere 15 yıllık sigortalılık süresi ve en az 3600 gün sayısı tamamlayanların emekli olacakları yaşlar verilmektedir. Bu 205
15 erol gu?ner:layout 1 11/9/10 3:18 PM Page 206 bende göre, yaşları ne olursa olsun 15 yıllık sigortalılık süresi ile en az 3600 gün sayısını tamamlayanlarda işyerlerinden ayrılabilecek ve diğer koşulları (işyerindeki hizmet süresinin en az 1 yılı doldurması, İş Yasası kapsamında bir işçi olması) da sağlaması durumunda yasal kıdem tazminatı alabilecektir. 5953 sayılı Basın İş Yasası kapsamındaki gazetecilere, 854 sayılı Deniz İş Yasası kapsamındaki gemi adamlarına yukarıda belirtilen hükümler ve düzenlemeler doğrultusunda kıdem tazminatı ödenmesi söz konusu değildir. Başka bir anlatımla söz konusu düzenlemeler 4857 sayılı İş Yasası kapsamındaki işçiler için getirilmiştir. Bu yasal düzenlemeler bağlamında; 1- Kadın ya da erkek olsun başkaca bir şart aranmaksızın 7000 sigorta gün sayısı varsa, 2- Kadın ya da erkek 25 yıllık sigortalılık süresi ve en az 4500 günü var ise, 3-506 Geçici 81. maddesine göre, a- Kadın ise 20, erkek ise 25 tam yıl sigortalılık süresi ile aynı maddede belirtilen gün sayılarına ulaşmış olanlar, b- İster kadın olsun ister erkek en az 15 yıldan beri sigortalı olması ve en az 3600 gün sayısını tamamlayanlar, istedikleri zaman Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurup Kıdem Tazminatı yazısı isteyebilir ve alacakları yazı ile işyerlerinden kıdem tazminatı alarak ayrılabilirler. III. YAŞINI BEKLEYEN İŞÇİ BU SEBEPLE AYRILDIĞI HER İŞYERİNDEN KIDEM TAZMİNATI ALABİLİR Mİ? Yukarıda ayrıntılı olarak açıklamaya çalıştığımız 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesinin kıdem tazminatına hak kazanma ile ilgili 25/08/1999 tarih ve 4447/45 maddesi ile yürürlülüğe giren 5. fıkrası ve bu fıkradaki düzenleme ile ilişkili Sosyal Güvenlik Mevzuatı hükümleri bağlamında; söz konusu koşulları taşıyan, sigorta gün ve hizmet sürelerini tamamlayıp sadece emeklilik için gerekli yaşı tamamlamayı bekleyen işçilerin 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesine göre yasal kıdem tazminatı alarak işyerinden ayrılmaları sağlanmaktadır. Bu düzenleme ve olanak ile ilgili olarak şu soru gündeme gelmektedir. 206
15 erol gu?ner:layout 1 11/9/10 3:18 PM Page 207 Yaşını Bekleyen İşçi Bu Sebeple Ayrıldığı Her İşyerinden Kıdem Tazminatı Alabilir Mi? 1475 sayılı İş Yasasındaki ve Sosyal Güvenlik Mevzuatındaki hükümler incelendiğinde buna engel herhangi bir düzenleme görülmemektedir. Ancak iş sözleşmelerinin sona ermesi Medeni Yasanın 2. maddesinde belirtildiği şekilde iyi niyet ölçüleri içinde gerçeklemesi gerekmektedir. Emekli olmak için sigorta gün sayısını ve hizmet süresini dolduran, emeklilik aylığının bağlanması amacıyla yaşı bekleyen işçinin yılda bir değişik işyerine girip, bu sebeple işyerinden ayrılıp yasal kıdem tazminatını talep etmesi iş sözleşmesinin iyi niyet ölçüleri içinde sona erdirilmediğini göstermektedir. Bu uygulama ve hak 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesinin 5. bendindeki ve Sosyal Güvenlik mevzuatındaki koşulları taşıyan işçi tarafından her gireceği işyerinde kıdem tazminatı alarak ayrılma bağlamında bir koz olarak kullanılacaktır. Sonuç itibariyle bu durum işçinin işe devamlılığını, bağlılığını ve verimliliğini olumsuz etkileyecek, işyerinin veya işletmenin faaliyetinde de aynı şekilde olumsuz sonuçlar meydana getirecektir. 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesinin 5. bendi ile işçiler için getirilen önemli bir hakkın kullanılması işverenleri ve işyerlerini olumsuz şekilde etkileyecek şekilde olmaması gerekmektedir. Bu bağlamda, 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesinin5. bendinde ek bir düzenleme yapılıp hakkın işçi tarafından bir defa kullanılmasının sağlanması, Sosyal Güvenlik Kurumlarının bu hakkın kullanılması için gerekli olan yazıyı bir defa vermeleri ve yazının bir defa verilmesi konusunda idari ve elektronik ortamda kontrolün yapılması yerinde olacaktır. Aksi halde, şu anda işverenler ve işçiler tarafından tam olarak bilinmeyen 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesinin 5. bendinin kullanılmaya başlaması çalışma yaşamında ciddi sorunlara yol açacaktır. Çalışma yaşamında işverenler ve işveren kuruluşları tarafından uzun zamandan beri tartışılan, maliyetlerinin ve etkisinin azaltılması için Kıdem Tazminatı Fonu kurulması gündemde olan Kıdem Tazminatı ödemesi ve maliyeti artacaktır. Bu durum yatırımlarda ile istihdamda olumsuz etkiler meydana getirecektir. 207
15 erol gu?ner:layout 1 11/9/10 3:18 PM Page 208 IV. SONUÇ: 08.09.1999 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlülüğe giren 4447 sayılı yasanın 45. maddesi ile 1475 sayılı iş yasasının kıdem tazminatı başlıklı 14. maddesinin 1.fıkrasına eklenen 5.bent ile sigortalıların 506 sayılı yasanın ilgili hükümlerine göre emekli aylığına hak kazanması için gereken sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı şartlarının yerine getirilmesi kaydıyla ve kendi isteği ile işten ayrılması halinde yaşını doldurmasını beklemeden kıdem tazminatını alma olanağı sağlanmıştır. Bu nedenle, Sosyal Güvenlik Kurumunun 10.09.1999 tarihli ve 12-99.ek sayılı genelgesi uyarınca, 08.09.1999 Tarihinden sonra kendi istekleriyle işlerinden ayrıldıklarını ilgili işverence düzenlenen sigortalı hesap fişleri ile belgelendiren bu gibi sigortalılara, talepleri halinde ilgili Sosyal Güvenlik Müdürlüğünce işyerlerine ibraz edilmek üzere bir yazı verilebilecektir. İşyerindeki hizmet süresi 1 yıl ve üzeri olan işçiler alacakları bu yazı ile birlikte işverene başvurmaları halinde 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesinin 5. bendi bağlamında yasal kıdem tazminatlarının tahakkuk edilerek ödenmesini talep edebileceklerdir. 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesinin kıdem tazminatına hak kazanma ile ilgili 25/08/1999 tarih ve 4447/45 maddesi ile yürürlülüğe giren 5. fıkrası işçiler tarafından Medeni Yasanın 2. maddesinde belirtilen iyi niyet ölçüleri içinde kullanılması gerekmektedir. 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesinin 5. bendi ile ilgili Sosyal Güvenlik Mevzuatı hükümlere birlikte değerlendirildiğinde Sigorta Hizmet Süresi İle Sigorta Gün Sayısını Doldurmakla Birlikte Emekli Olmak İçin Yaşı Bekleyen İşçinin Bu Sebeple Ayrıldığı Her İşyerinden Kıdem Tazminatı Alabilmesi mümkün görülmektedir. Bu durum iş sözleşmesinin Medeni Yasanın 2. maddesine uygun olarak sona erdirilmediğini ve erdirilmeyeceğini göstermektedir. 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesinin 5. bendindeki ve Sosyal Güvenlik mevzuatındaki koşulları taşıyan işçi her gireceği işyerinde bu sebebi bir koz olarak kullanacaktır. Bu işçinin işe devamlılığını, bağlılığını ve verimliliğini olumsuz etkileyecek, işyerinin veya işletmenin faaliyetinde de aynı şekilde olumsuz sonuçlar meydana getirecektir. 208
15 erol gu?ner:layout 1 11/9/10 3:18 PM Page 209 Yapılması gereken 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesinin 5. bendinde ek bir düzenleme yapılıp hakkın işçi tarafından sadece bir defa kullanılmasının sağlanması, Sosyal Güvenlik Kurumlarının da bu hakkın kullanılması için gerekli olan yazıyı bir defa vermeleri ve yazının bir defa verilmesi konusunda idari ve elektronik ortamda kontrolü yerine getirmesi uygun olacaktır. Aksi halde, şu anda işverenler ve işçiler tarafından tam olarak bilinmeyen 1475 sayılı İş Yasası nın 14. maddesinin 5. bendinin yaygın olarak kullanılmaya başlaması çalışma yaşamında ciddi sorunlara yol açacaktır. KAYNAKÇA T.C. Yasalar (01.09.1971). 1475 sayılı İş Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (13943 sayılı) T.C. Yasalar (08.09.1999). 4447 sayılı işsizlik sigortası kanunu. Ankara : Resmi Gazete (23810 sayılı) 209
15 erol gu?ner:layout 1 11/9/10 3:18 PM Page 210 210