Sosyal Bilgiler Öğretiminde Kullanılan Araç-Gereçler

Sosyal Bilgiler Öğretiminde Kullanılan Araç-Gereçler Yazar Doç.Dr.Ersan SÖZER ÜNİTE 7 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Sosyal Bilgiler öğretiminde kullanılan araç-gereçlerin neler olduğunu bilecek, bu araç-gereçlerden başlıcalarının özelliklerini açıklayabilecek, etkili bir öğrenme-öğretme sürecinde araç-gereç kullanmanın önemini kavrayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Uygun Eğitim Ortamları Gereksinimi Sosyal Bilgiler Öğretiminde Kullanılabilecek Araç-Gereçler Kimi Görsel-İşitsel Araç-Gereçler ve Kullanımı Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

Çalışma Önerileri Bu üniteyi çalışmaya başlamadan önce, bir önceki ünitede (Ünite 6) açıklanan yöntem, yaklaşım ve tekniklerin neler olduğunu ve nasıl kullanıldığını anımsayınız. Bu yöntem, yaklaşım ve teknikleri kullanırken, öğretimi daha etkili kılmak için hangi araç-gereçlerden yararlanılabileceğini gözden geçiriniz. Sosyal Bilgiler öğretiminde kullanılabilecek araç-gereçlerin sağlanabilmesi konusunda bir güçlük bulunup bulunmadığını; varsa, bu güçlüğün nasıl aşılabileceğini düşününüz ve çözüm önerileri getiriniz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER 123 1. Giriş Günümüzde, Davranış Bilimlerine dayalı olarak gelişmekte olan Eğitim Bilimleri alanında bireyin yetiştirilmesine yönelik programların özel amaçlarını gerçekleştirme süreci, bu alanın bir alt dalı olan Eğitim Teknolojisini ilgilendirmektedir. Bu teknolojide, Fiziksel Bilimlerin teknolojik ürünü olan sesli, sessiz elektronik araç-gereçlerle projektörler ve çeşitli mekanik araçlar kullanılmaktadır. Eğitim Teknolojisini, değişik bilimlerin verilerini özel amaç, yöntem, araç-gereç, ölçme-değerlendirme gibi eğitimin geniş alanlarında uygulamaya koyan, uygun her türlü ortamda insangücünün en iyi biçimde kullanılmasını, eğitim sorunlarının çözümlenmesini, niteliğin yükseltilmesini, verimliliğin artırılmasını sağlayan bir sistemler bütünü olarak görmek gerekir. Çağdaş teknolojinin sunduğu ürünler, bugün, eğitime ve öğrenme etkinliklerine önemli katkılar getirmekte, öğretmen-ders kitabı ikilisinin yanında, sınıf içindeki çalışmalarda, çok ortamlı (multi-media) öğretimin sağlanabilmesi için gerekli olanakların ilgili hizmet kesimine iletilmesine çaba gösterilmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı İl Eğitim Araçları Donatım Merkez Müdürlükleri okulların eğitim aracı ve donatım hizmetlerini yürütmekle görevlidir. Öte yandan, eğitimde, özellikle görsel ve işitsel araçlar öğrenmenin kalıcı izli olmasını sağlama açısından çok önemlidir. Bir öğrenme etkinliği, ne denli çok duyu organına seslenirse, öğrenme olayının o denli iyi ve kalıcı izli olduğu, unutmanın da o denli geç oluştuğu bilimsel araştırmalarla kanıtlanmıştır. Öğrencilerin öğrendiklerini daha çok anımsayabilmeleri için sınıfta bu çok ortamlı öğrenme-öğretme durumunun iyi düzenlenmesi gereklidir. Aşağıda, önce, uygun eğitim ortamları gereksiniminden söz edilecek, daha sonra, Sosyal Bilgiler öğretiminde kullanılabilecek araç-gereçler anlatılarak kimi görsel-işitsel araçların kullanım özellikleri ve yararları dile getirilecektir. 2. Uygun Eğitim Ortamları Gereksinimi Ülkeler, Eğitim Teknolojisine dayalı uygulamalara başlıca üç temel gereksinimi karşılamak için başvurmaktadırlar: Bunlardan birincisi, daha geniş kitlelere eğitim hizmeti götürmektir. İkincisi, varolan eğitim kurumlarındaki öğrenme-öğretme süreçlerini verimli duruma getirmek, üçüncüsü ise, öğrenme-öğretme etkinliklerini bireyselleştirmektir. Eğitim Teknolojisinin sağladığı ya da sağlayabileceği belirtilen diğer tüm olanaklar, yukarıda değinilen üç temel gereksinimle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili görünmektedir. Okulöncesi eğitimden yükseköğretime değin tüm eğitim basamaklarında (bir ölçüde, ilköğretimin ilk beş yıllık dönemi dışında) beklenen okullaşma oranı gerçekleştirilememiştir. Diğer bir deyişle, eğitilmek isteyenlere bile yeterli bir kapasite yaratılamamıştır. Aşırı istem dolayısıyla, dersliklerdeki öğrenci sayıları normalin çok üstüne çıkmıştır. Öğretimin niteliği de düşüktür. Öğ- AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

124 SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER renme-öğretme süreçleri içinde yoğurulan bireylerin durumlarını dikkate alarak bireyselleştirme olanakları yaratılamamış; tüm öğrencilerin aynı kapasitede oldukları, öğrenmede aynı hızla ilerleyecekleri düşünülmüştür. Geleneksel sınıflarda küme eğitimi yapılmakta, bireysel farklılıkların dikkate alınması oldukça güçleşmemktedir. Öğrenci sayısının çokluğuna bağlı olarak, derslikte, çeşitli etkinliklerde bulunma ve ders işleme ortamı yaratılamamakta; disiplin sağlama başlıca sorunu oluşturmaktadır. Ortam: İçinde birtakım nesnelerin bulunduğu ya da bir gücün iletildiği alan, kanal, araçlar. Bu tür eğitim ortamlarında, öğretmenler kendilerine göre ortalama bir yol bulup, çoğu zaman yalnızca düzanlatım yöntemiyle, hiçbir araç-gerece başvurmaksızın derslerini işlemeye çalışmaktadırlar. Doğal olarak, böylesine öğrenme-öğretme etkinliğinden de verim alınması oldukça güçleşmektedir. Eğitimde yeni teknolojiler öğrenme-öğretme etkinliklerinin niteliğini artırmaya katkı getirebilir mi? Meslektaşlarınızla tartışınız. Eğitim Ortamı: Eğitim etkinliklerinin oluşageldiği alan; öğrenme-öğretme süreçlerinde bilgi iletme işleminin oluştuğu ve öğrencinin konuyla etkileşimde bulunduğu personel, araç-gereç, tesis ve organizasyon öğelerinden oluşan çevre. Öğretimin etkili olabilmesi için sınıfta çoklu ortamın (multi-media) oluşturulması önemlidir. Bunun için de göze ve kulağa yönelen teknolojik araçların kullanılması gereği üzerinde durulur. Öğrenme-öğretme etkinliklerinde, etkileşimde bulunulan personel, araç-gereç, tesis ve organizasyon gibi öğeler biraraya gelerek "eğitim ortamı"nı oluşturmaktadır. Eğitim programlarının etkili biçimde uygulanması, uygun eğitim ortamlarının düzenlenmesini gerektirmektedir. Programların özelliklerine göre, değişik eğitim ortamlarının oluşması söz konusudur. Günümüzde, giderek gelişen bilim ve teknoloji, öğretmenlerin yararlanabilecekleri çok çeşitli eğitim ortamlarını hizmete sunmaktadır. Televizyon, video, programlı öğretim, bilgisayar, tele iletişim, tele konferans vb. bunlar arasında yer alan birkaçıdır. Sosyal Bilgilerin öğretiminde temel kaynak ders kitabı olmakla birlikte, bugün buna ek olarak, yardımcı ders kitaplarını; görsel-işitsel araçları; radyo programlarını; toplumsal, çevresel ve güncel olgu ve olayları, haritaları, küreleri, teyp bantlarını, levhaları vb. birçok öğretim ortamını saymak olanaklıdır. Bu çeşit ortamların öğretimde, yerinde ve etkili biçimde kullanılması, öğrencinin ilgisini çekerken, öğretimi de zenginleştirmekte; öğrenmeyi kolay ve ilginç duruma getirmektedir. Kimi yazarlar, Sosyal Bilimler üzerine yazılan kitapların büyük ölçüde karmaşık bir terminoloji içerdiklerini belirtmektedir. Eğer bizler de öğretmek istediğimiz şeyleri görsel olarak göstermeden öğretirsek, öğrencilerimiz öğrettiğimiz şeyleri kolay kolay anlayamayacaklardır. Onlara göre, eğitimde teknoloji sözcüğü, öğretmenlerin işlerini daha iyi yapmak için kullandıkları şeyler anlamına gelir. Sözü edilen şeyler, tebeşir, karatahta, çizim, taslak, resim vb. gibi, eğitim teknolojisinin yapı taşlarıdır. Bunlar daha çok daha çekici gibi görünen, bilgisayar donanım ve yazılımları ile karşılaştırıldığında, ihmal edilmemesi gereken, inanılmaz ölçülerde yararlı öğretim araçlarıdır. Ancak, göz önüne alınması gereken yeni bir şey daha vardır. Bilgisayar devrimi diye anılan gelişmeler, herkesçe kullanılan yeni teknolojileri ortaya çıkarmıştır. İnsanlar artık, bilgi çağı, bilgi yolu ve birbirine bilgisayar ağları ile bağlı küresel köylerden söz eder olmuştur. Ne var ki, gerekli sayıda bilgisayarın okulların tümünde yer alması birkaç yıl daha alacaktır. Bilgisayar devrimi, bir gerçek olarak ortadadır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER 125 Bilgisayarlar, diğer araçlara göre geniş ve değişik kapsamlı etkinlikleri gerçekleştirebilme üstünlüğüne sahiptir. Öğrencilere değişik etkinlikler sunmakta, onları izlemek için de öğrencilerde yüksek bir güdülenme yaratabilmektedir. Ayrıca, bilgisayarlar hem araç hem de yöntem olarak kabul edilirler. Araç olarak kullanıldığında öğretmenin öteki etkinliklerini desteklemiş olur. Yöntem olarak kullanıldığında ise bir tür bireysel ve bağımsız öğrenmeyi de sağlamış olur. Eğitim-öğretim alanında bilgisayarların geniş olanaklarından çok iyi yararlanmak gerekir. Sosyal Bilgiler dersi bilgisayarlar için uygun bir kullanım alanıdır. Öte yandan, Milli Eğitim Bakanlığı'nın eğitim araç ve gereçleri konusunda yaptırdığı bir araştırmada, sınıf öğretmenlerinin yaklaşık yarısının (%50), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler derslerinde öğretim araç ve gereçlerini kullanmadıkları anlaşılmıştır. Bunu doğrulayan pek çok araştırma vardır. Bunun da nedeni, Bakanlığın yaptırdığı araştırmada, öğrencilerin öğrenmelerini daha çok somut yaşantılarıyla gerçekleştirerek geliştirdiklerine bağlanmaktadır. Kimi okullardaki öğretmenler araç-gereç bulamazken, kimi okullarda da araç-gereç olmasına karşın öğretmenlerce yeterince kullanılmamaktadır. Gerçek ise, okulların gerekli araç-gereçlerden yoksun olması bir yana, okullarda öğretmenlerin araç-gereç sağlanması ve kullanımı için yeterli çaba göstermediği noktasında toplanmaktadır. Görev yaptığınız okul, araç-gereç yönünden yeterli midir? Sosyal Bilgiler öğretiminde en çok hangi araç-gereçleri kullanıyorsunuz?? 3. Sosyal Bilgiler Öğretiminde Kullanılabilecek Araç-Gereçler Eğitim ortamında, istendik davranışları öğrencilere kazandırmada gerekli katkıyı sağlamak için, çevreyi, çevredeki yerleşik düzeni, yaşam koşullarını, insanların yaşamını etkileyen etmenleri vb. konuları da dikkate alarak, gerek ortaöğretimdeki Sosyal Bilimlere giren disiplinlerde, gerekse ilköğretimdeki Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler derslerinde yararlanılabilecek ve öğrencilere davranışsal amaçları kazandırmada kullanılabilecek araç-gereçler şu başlıklar altında belirlenebilir: Gerçek eşya, giysi ve kalıntılar, anıtlar, süs eşyaları, silahlar, paralar vb., Yeryüzü şekilleri, Çevredeki bitki ve orman örtüsü, yağışlar, sıcaklık, Çevredeki kurum ve kuruluşlar, görevli, yetkili ve ilgili kişiler, Üç boyutlu modeller, güneş sisteminin basit modeli, maketler, Bilgisayarlar, Televizyon, video, sinema, radyo, teyp, ses bantları, Tepegöz, epidiyaskop, projektör, Kum masası, elektrikli dilsiz haritalar, plastik ya da kağıttan maketler, oyuncaklar, bebekler, mankenler, küre, Pusula, termometre, barometre, rüzgâr fırıldağı ve oku, saat, takvim, AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

126 SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER? Tarih ve coğrafya şeridi, Haritalar, atlaslar, resimler, fotoğraflar, krokiler, planlar, grafikler, levhalar, Kuklalar, birbirini izleyen resim seti (flashcards), çizgi resimler, figürinler, afişler, kitaplar, ansiklopediler, dergiler, gazete kupürleri, prospektüsler, broşürler, Karatahta, pazen tahta (flannel board), manyetik tahta, bülten tahtası, cam ve beyaz tahta. Sınıfta öğretim araç-gereçlerini kullanmak öğretmenin önemini azaltır mı? Niçin? Bunlar, tüm sosyal bilim alanları ile Sosyal Bilgiler derslerindeki öğrenmelere katkı getirebilecek, kullanılmasında büyük yarar görülen, görsel-işitsel özellikteki eğitim ortamlarını oluşturmaktadır. Öğrenme-öğretme etkinliklerinde bu araçların kimileri özellikle ilköğretim okullarında öğrencilerin etkili öğrenmelerinde çok önemlidir. İlköğretimin hem birinci, hem ikinci basamağında, önceleri Hayat Bilgisi, daha sonra ise Sosyal Bilgiler derslerinde birçok soyut konunun somut bir duruma getirilmesinde öğretim araç-gereçleri büyük rol oynar. Öğrenciler, demokrasi, insan hakları, adalet, özgürlük, devrim gibi birtakım soyut kavramları özellikle kendi yarattıkları araç-gereçlerle somutlaştırmaya çaba gösterirlerse, bunları daha kolay ve etkili biçimde anımsayıp kullanabilirler. Öğretmenler atandıkları okullarda, araç ve gereçleri yoksa ya da yetersizse, pek az bir harcama ile bunları kendileri, çoğu zaman öğrencileriyle birlikte hazırlama ve kullanma olanağına sahiptirler. Öyle ki, tutkal, boya, mürekkep, kâğıt vb. gibi en gerekli araç-gereçleri kendileri yapabilirler. Ülkemizde, Cumhuriyet döneminin başlangıcında ve ikinci Dünya Savaşı yıllarında, ekonomik sıkıntıların önemli boyutlara ulaştığı dönemlerde, birçok köy, kasaba ve kent okullarında görev yapan öğretmenlerin büyük özverilerle ders araçlarını kendilerinin hazırlayıp kullandıkları bilinmektedir. Gelişmişlik düzeyi ile birlikte elektronik araçların hızla arttığı ve zorunlu eğitimin sekiz yıla yaygınlaştırıldığı günümüzde bile, öğretmenlerin kendi kendilerine hazırlayabilecekleri birtakım araç-gereçlerden söz edilebilir. Yukarıda açıklananlar arasında, öğretmen ve öğrencilerin birlikte hazırlayıp ders ortamında yararlanabilecekleri öğretim araç-gereçleri vardır. Kısaca belirtmek gerekir ki, bilgi, insana yol gösterici ve aydınlatıcı olmalıdır. Yaşama uygulanmalı ve toplumsal girişimlere yön verebilecek düzeye getirilmelidir. Bilgi, bir çıkar aracı olarak kullanılmamalıdır. Gerçek değerinin anlaşılmasına dayalı bir bilim geleneği ve öğretisi oluşturulmalıdır. Gerek Sosyal Bilimler, gerekse ilköğretimdeki Sosyal Bilgiler öğretiminde, teksir, kitap, teyp, film ve daha pek çok elektronik olan ve olmayan araç-gerecin büyük kitlelerin hizmetine kolaylıkla ve bolca sunulabildiği çağımızda, yalnızca düzanlatım yöntemi gibi geleneksel tek bir yöntemle, hiçbir araç-gereç kullanımına yer vermeksizin bir ders işlemek öğretmenler için bugün en azından bir tartışma konusu olmalıdır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER 127 4. Kimi Görsel-İşitsel Araç-Gereçler ve Kullanımı Bir eğitim programı, içerdiği dersler ve derslerin konularına göre çok değişik eğitim ortamları oluşturulmasını zorunlu kılmaktadır. Öğrenme-öğretme süreçlerinin başarıyla gerçekleşmesi, eğitim ortamında konunun gerektirdiği her türlü öğenin yer almasına ve bunların, yeri ve zamanı geldikçe birbirlerini tamamlayacak biçimde kullanılmasına bağlıdır. Şurası bir gerçektir ki, yararlanılan her türlü kaynak, araçgereçler, Çağdaş Eğitim Teknolojisi anlayışına uygun olarak kullanıldıklarında, öğrenme-öğretme süreçlerine yapılan olumlu katkıları daha da artırıcı bir rol oynamaktadır. Derslerde araç-gereç kullanımının öğrenme-öğretme süreçlerine ne gibi katkıları vardır?? Araç-gereçler, yerinde ve zamanında kullanıldıklarında, öğrenme-öğretme süreçlerine önemli katkılarda bulunurlar. Bu katkıların kimilerini şöyle belirleyebiliriz: Değişik araç-gereçler, değişik duyu organlarına seslenerek öğrencilerin dikkatlerini çekmiş olur ve böylece dikkatlerin uyanık tutulmasıyla öğrenme gerçekleşir. Konuya etkin katılımı sağlar. Öğrenciler çoğu zaman araç-gereçleri kendileri kullanırlarsa, öğrenmeye tam katılımları da sağlanabilir. Bilindiği gibi, etkin katılım öğrenmeyi kolaylaştırır. Bireysel öğrenme gerçekleşebilir. Öğrenciler küme baskısından kurtularak bir konu üzerinde bireysel çabalarla öğrenmesini gerçekleştirir. Öğrenmede kolaylık ve zamanda (öğrenme süresinde) tutumluluk sağlayarak eğitimin ekonomik gerçekleşmesine olanak bulunmuş olur. Eğitimi zaman ve yer sınırlamasından kurtararak öğretim hizmetini öğrencilerin ayağına götürür. Ulaşılması güç olgu ve olaylara erişme olanağı yaratılır. Öğrenilecek konunun sözcüklere boğulması önlenir ve öğrenilenler somut duruma getirilmiş olur. Böylece, öğrenme-öğretme süreci tekdüzelikten (monotonluktan) kurtulur. Çeşitli duyu organları işin içine karıştığından, zengin öğrenme yaşantıları elde edilir ve öğrenilenler uzun süre bellekte kalabilir. Öğrenilen olgu ve olaylarla ilgili olarak yanlış ve eksik bilgi engellenmiş olur; konunun değişik yönleri kolay, somut ve doğru biçimde ortaya konulabilir. Sosyal Bilgiler derslerinde, öğrenciler kendileri için yeni olan bilgileri gerektiği gibi kavrayıp uygulayabilmeleri için çeşitli öğretim araç-gereçlerinden yararlanabilirler. Öğretmen bu işi "gereksiz bir uğraş" olarak algılamamalı; tam tersine, öğrencilerine davranış kazandırmada kendi işini kolaylaştıran, başarılı sonuç almada yardımcı olan, zevkli bir uğraş olarak değerlendirmelidir. İlköğretimin dördüncü ve beşinci sınıflarından başlayarak altıncı ve yedinci sınıflara doğru (Sosyal Bilgiler öğretiminin gerçekleştiği dönemlerde) öğrenciler, bilişsel AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

128 SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER gelişim yönünden somut işlemler döneminden soyut işlemler dönemine geçiş durumunda olduklarından, bu çağda, onlara soyut kavramların öğretiminde, olabildiğince somutlaştırıcı gösterimlerden yararlanmak gerekir. Ayrıca bu çağdaki öğrencilerin ince kaslarının giderek gelişme durumunda olması nedeniyle, el becerilerini kullanmalarına olanak sağlanmalı; araç-gereç hazırlama ve geliştirme konusunda onların da katkıda bulunmalarına izin verilmelidir.? Öğrenme-öğretme sürecinde kullanılan araç-gereçler kaç kümeye ayrılabilir? Bu araç-gereçleri, belirli özelliklerini göz önüne alarak bölümlendirmek (sınıflandırmak) olanaklı mıdır? Günümüzdeki bilimsel ve teknolojik ilerlemelere bağlı olarak öğrenme-öğretme süreçlerine Eğitim Teknolojisinin sunduğu olanaklar giderek artmakta, öğrencilerin öğrenmesini sağlama ve kolaylaştırmada önemli katkısı olan araç-gereçlerin sayı, tür ve özelliklerinde büyük gelişmeler olmaktadır. Bunlar çeşitli duyu organlarımızı etkilemekte, kimileri tek bir duyu organımızı etkilerken, kimileri birden çok duyu organımıza seslenmektedir. Kimileri yapısal bakımdan mekanik, elektro-mekanik ya da elektronik olabilmektedir. Bu bakımdan, eğitimde kullanılan araç-gereçleri bölümlendirmede (sınıflandırmada) görüş birliği sağlayabilecek bir ölçüt getirme yoluna gidilmemiştir. Kaldı ki, kimi araç-gereçler, kimi özellikleri yönünden belirli bir kümeye sokulurken, kimi özellikleri yönünden de başka kümeler içinde yer alabilmektedir. Örneğin televizyon ve bilgisayar görsel-işitsel araçlar arasında sayılabileceği gibi, elektronik araçlar arasında da düşünülebilir. Bu nedenle, bir karışıklığa fırsat vermemek için, öğretimde kullanılabilecek araç-gereçleri bir bölümlendirmeye bağımlı tutmadan, kendi adlarıyla incelemenin daha doğru ve yararlı olacağı kanısına varılmıştır. Aşağıda, Sosyal Bilgiler derslerinde en sık kullanılabilecek birkaç araç-gerecin kullanım özellikleri üzerinde durulmuştur. 4.1. Resimler, Levhalar, Afişler ve Posterler Sosyal Bilgiler öğretiminde en sık kullanılan görsel araçlar arasında resimler ilk sırada yer alır. Bunlar, özellikle çekilmiş, işlenen konuya uygun fotoğraflar olabileceği gibi, el yapması, renkli ya da renksiz resimler olabilir. Öğretmen ve öğrenciler tarafından kolayca sağlanması ya da hazırlanması olanaklı araçlardandır. Fotoğrafların dışında, düz, çizgi biçiminde, şimşek kart (flash card), figürin vb. türleri vardır. Günlük olayların değerlendirilmesinde, doğal âfetlerin, turizm hareketlerinin, kültürel etkinliklerin, trafik kurallarının, toplumsal kuralların anlatılması ve öğretilmesinde gazete ve dergilerde yer alan çeşitli resimlerden yararlanılabilir. Resimler, yazılı ve sözlü anlatımı önemli ölçüde destekleyen araçlar arasındadır ve dersin işlenişi sırasında, gerek duyulunca öğretmen tarafından sınıfa gösterilebileceği gibi, renkli kartonlara yapıştırılıp bülten tahtalarına da asılabilir. Levhalar ise, genelde, kalınca bir karton üzerinde yazı ve renkli-renksiz resimlerin birlikte görüntülenmesidir. Öğretmen ve öğrenciler tarafından birlikte hazırlanabi- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER 129 leceği gibi, değişik zamanlarda, gerek duyuldukça kullanılabilir. Levhalar, genel olarak herhangi bir görüş, konu ya da özelliğe öğrencilerin ilgilerini çekmek amacıyla hazırlanır. Levhaların hazırlanmasında, değişik ve birbirine zıt renkler kullanılmalı, öğrencilerin en arka sıradan bile görebilecekleri büyüklükte ve taşınabilir hafiflikte olmasına özen gösterilmelidir. Levhaların işlenen konuyla ilgili, güncel bilgileri içeren, ekonomik olan gereçlerden yapılması önemlidir. Afişler, levhalara benzer biçimde düzenlenir, bununla birlikte, daha çok reklam amacı taşır. Dikkat çekici, çarpıcı renklere yer verilir. Yazı, şekil ve resim, temel düşünceyi yansıtacak biçimde, bir bütünü oluşturan düzen (kompozisyon) içinde, birlikte yer alabilir. Düşüncenin, dersin amaçlarını gerçekleştirebilecek bir düzende sunulması gerekir. Bir afiş, anlaşılabilir olmalı ve uygun büyüklükte hazırlanmalıdır. Yurdumuzda sağlık ve çevre konusunda çeşitli afişler bulunmaktadır. Bunlardan, Sosyal Bilgiler dersinde, özellikle belirli gün ve haftaların işlenmesi sırasında geniş ölçüde yararlanılabilir. Posterlere gelince, bunlar genelde büyük boyda hazırlanmış resimlerdir. Örneğin, Turizm Bakanlığı'nın hazırlayıp sunduğu, ülkemizin doğal güzellikleri ile tarihi yapıtlarının yer aldığı posterler, öğrencilerimizin yurdumuzu tanımalarına ve öğrendikleri bilgileri özümleyip belleklerine yerleştirmelerine önemli ölçüde yardımcı olur. 4.2. Zaman ve Tarih Şeritleri Sosyal Bilgiler öğretiminde zaman şeridi, çoğunlukla mevsimlerin ve özellikle önemli olayların zamanını göstermek için düzenlenir ve kullanılır. Tarih şeridi ise, zaman kavramının öğrencilere kavratılmasında çok büyük yararlar sağlar. Sosyal Bilgiler dersinin en önemli amaçlarından biri öğrencilere zaman ve süredizin (kronoloji) kavramının kazandırılmasını sağlamaktır. İlköğretim çağının özellikle ilk beş yılında öğrenim görmekte olan öğrencilerin, geçmiş zamanın ne denli eski olduğu konusunda görüş geliştirmeleri oldukça güçtür. Bu yaşlardaki çocukların geçmişi algılayışları, genellikle kendi doğum tarihlerini algılayışları ölçüsünde anlam kazanır. Bu bakımdan, onlarda zaman ve tarih şeritlerinden yararlanmak uygun olur. Şekil 7.1.'de bir tarih şeridi örneğine yer verilmektedir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

130 SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER Şekil 7.1: Bir Tarih Şeridi Örneği (Erden,...?, s. 188) Öğrencilerde zaman ve tarih kavramlarını geliştirmek ve tarih şeridini dersliğimizde etkili bir biçimde kullanabilmek için, öğrencilerimizin kendilerine yönelik birer tarih şeridi hazırlamalarını ve kendi yaşamlarındaki önemli olgu ve olayları bu tarih şeridi üzerinde belirlemelerini onlardan isteyebiliriz: 1990 1995 1996 1997 1999 Doğmuşum Kardeşim Yonca doğdu Ana sınıfına başladım İlköğretim okuluna başladım İlköğretim okullarında, özellikle dördüncü ve beşinci sınıflarda, dersliğimizin bir duvarını tarih şeridine ayırabiliriz. Sosyal Bilgiler dersinin Tarih konuları ile ilgili ünitelerini işlerken önemli gün, hafta ve olayları birtakım resimlerden de yararlanarak, böyle bir tarih şeridine, öğrencilerimizle birlikte işlersek; zaman, olgu ve olaylar arasındaki ilişkileri onların kolayca görebilmeleri bakımından oldukça yararlı bir çalışmayı gerçekleştirmiş oluruz. 4.3. Haritalar ve Küre Sosyal Bilgiler dersinin vazgeçilmez öğretim araçları arasında haritalar önemli bir yer tutar. Bu derste ilçemiz, ilimiz, bölgemiz, Türkiye, komşumuz olan ülkeler, uzak ülkeler ve dünya haritaları ile özel amaçlı (nüfus, bitki örtüsü, iklim, enerji kaynakları vb.), fiziksel ve siyasal amaçlı haritalar çok kullanılmaktadır. Ayrıca Tarihsel amaçlı haritalardan da büyük ölçüde yararlanılır. Öğrencilere yakın ve uzak çevreleriyle ilgili önemli bilgi sağlayan bu haritalardan her okulda bulunabilir. Öğrencilere zaman zaman il, bölge ve Türkiye haritalarını yapmaları için olanak tanımak gerekir. Bunlar, Sosyal Bilgilerin Tarih ve Coğrafya ile ilgili davranışsal amaçlarını kazandırmada etkili birer araçtır ve öğrenciler bu tür araç-gereç yapımı ile ilgili çeşitli etkinliklerden büyük zevk alırlar. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER 131 Küre ise, genellikle her okulda en az bir adet bulunabilen, Sosyal Bilgiler dersinde oldukça sık başvurulan, özellikle Coğrafya ile ilgili davranışsal amaçları kazandırmada kullanılabilen, öğrenilen bilgileri görsel açıdan somutlaştırarak öğrenmeöğretme sürecini zenginleştiren bir öğretim aracıdır. Dünya, çeşitli ülkeler ya da Türkiye konusunda sınıfımızda yer alabilecek bir küreye sık sık başvurabileceğimiz gibi; paralel ve meridyenler, oğlak ve yengeç dönenceleri, kutup noktaları, ekvator, dünyanın biçimi, ekseni, denizler, okyanuslar, kıtalar vb. coğrafya ile ilgili çeşitli kavramlar, ilkeler ve genellemeler öğretilmek istendiğinde küreden geniş ölçüde yararlanabiliriz. Öğrencilerimizin küreyi kullanabilmeleri ve küre yapımını gerçekleştirebilmeleri konusunda, onları teşvik etmeli ve onlara yardımcı olmalıyız. Böyle etkinliklere yeterince yer vermek, onların derse etkin katılımını sağlayabileceği gibi yaratıcılığını da artırabilir. 4.4. Tepegöz ve Episkop Son yıllarda, öğrenme-öğretme etkinliklerinde oldukça yaygın biçimde yararlanılan görsel araçlardan biri de tepegözdür. İkinci Dünya Savaşı'nda askerlere kısa sürede hızlı bir eğitim vermek amacıyla çok kullanılmıştır. "Tepegöz saydamı" denilen saydam (şeffaf) levhaları ekrana ya da düz, beyaz bir yüzeye (örneğin duvara) yansıtmaya yarayan bir araçtır. Tepegöz saydamı ise, genellikle 19 x 24 cm'lik bölümü açıkta kalmak üzere, 26 x 30 cm'lik karton çerçeveye yapıştırılmış 20 x 25 cm boyutunda saydam bir levhadır. Ayrıca, rulo saydamlar da vardır. Bunlar, tepegözün iki yanına monte edilmiş silindirlere saydamların sarılmasıyla oluşturulur. Şekil 7.2'de bir tepegöz makinesi örneğine yer verilmiştir. Şekil 7.2: Tepegöz Her okulda tepegöz bulmak olanaklıdır. İdeal olanı, her sınıfta bir tepegöz bulunmasıdır. Gerektiğinde, Eğitim Araçları Donatım Merkezlerinden de sağlanabilir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

132 SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER Tepegöz, eğitim kurumlarında yazı tahtaları gibi kullanılabilir. Kullanımı oldukça kolaydır, fişini prize sokup, düğmesine basıp, netlik ayarı da yapıldıktan sonra kullanıma hazır duruma getirilir. Tepegöz saydamı üzerine her türlü yazı yazılabildiği gibi, herhangi bir şekil ya da grafik çizilebilmektedir. Bu araç kullanılırken, öğretmen genellikle öğrencileriyle yüzyüze bulunur; o nedenle, sınıftaki öğrencilerin denetimi oldukça kolay olur. İyi ışık alan bir sınıfta bile kullanılabilmektedir. Çok yönlü bir araç olduğundan Sosyal Bilgiler derslerinde resim, harita, grafik, diyagram, çizelge vb. araçları öğrencilere, ekonomik biçimde, zaman yitirmeksizin göstermede büyük kolaylıklar sağlar. Yazı tahtasına bir seçenek oluşturduğu gibi, karmaşık konuları daha anlaşılır ve somut duruma getirmede yardımcı olur. Kullanımı kolay olup küçük ve büyük kümelerin öğretiminde yararlanılabilir. Episkop ise, saydam olmayan her türlü yazı, resim, fotoğraf, grafik vb. çizimlerin renkli olarak büyütülerek perdeye (ya da duvara) yansıtılmasına olanak veren bir öğretme aracıdır. Opak projektör olarak da adlandırılır. Şekil 7.3'te görüldüğü üzere, bir episkop (opak projektör) oldukça basit bir yapıda olup kullanımı kolaydır, ancak her okulda bulunması güç olabilir. Bu bakımdan, Eğitim Araçları Donatım Merkezlerinden gerektikçe sağlanabilir. Bu araçlara, ayrıca bir parça eklenerek slayt (dia) ve film şeridi gösterme olanağı da vardır. Bu parçanın eklenmesiyle, söz konusu araç epidiyaskop adını alır. Böylece episkop, saydam olan ve olmayan araçların gösterimi için kullanılır duruma gelebilmektedir. Ancak, episkop ve epidiyaskop, çok iyi karartılmış ortam gerektirdiğinden öğrencilerin bir şey okumaları, yazı yazmaları ya da gerektiğinde not almaları oldukça güçleşir. Gerek slayt, gerekse film şeridi gösteren makineler, çeşitli ülkeler ile tarihi ve turistik kentlerin, yapıtların tanıtımına konu olan Sosyal Bilgiler öğretiminde etkili olarak kullanılabilir. Şekil 7.3: Episkop (Opak Projektör) 4.5. Teyp ve Ses Bantları Teyp, öğretimde, işitsel özelliği olan ve bu yüzden yalnızca kulağa seslenen bir öğrenme-öğretme aracıdır. Birçok teyp çeşidi vardır. Bunları üç kümede toplayabiliriz: ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER 133 makaralı teypler, kasetli teypler, diskli teypler. Piyasada makaralı ve kasetli türden pek çok teyp bulunmaktadır. Yalnız, daha pahalı olan diskli teyplerin daha kapasiteli olduğu ve sesleri daha net kaydettiği bilinmektedir. Teyp, yakın çevremizde ve okulumuzda kolayca bulabileceğimiz araçlardandır. Sosyal Bilgiler dersinde, güncel olaylar ile belirli gün ve haftalar konusunda radyodan teybe kaydedeceğimiz çeşitli programları (konuşmalar, açıkoturumlar, forumlar vb.) gerek duyulduğunda, sınıfta öğrencilerimize dinleterek bir tartışma ortamı yaratabilir, onların bilgilerini genişletebiliriz. Teypler, çeşitli özellikleri yönünden radyoya benzerler. Ancak radyodan önemli bir farkı, teyplere ait ses bantlarının sonradan kullanılmak üzere saklanmasının olanaklı olabilmesidir. Ne var ki, yalnızca işitsel bir araç olması ve bu nedenle, çok sık kullanıldığında sıkıcı bir ortam yaratarak öğrencilerin dikkatini çekemez duruma gelmesi gibi olumsuz yönleri vardır. Bununla birlikte, sesleri saklaması; çok amaçlı kullanıma, bağımsız öğrenmelere ve dönütlere olanak sağlaması, teybin, öğrenmeöğretme sürecinde yararlı bir araç olarak kullanılmasını olanaklı kılmaktadır. Okullarda, öğrenme-öğretme etkinliklerinde araç-gereçlerin neden yaygın olarak kullanılmadığı konusunu düşünüp tartışınız. 4.6. Televizyon ve Video Televizyon, bir olguya ilişkin görüntü ve seslerin elektromanyetik dalgalarla iletilmesi sonucunda, bunların iki boyutlu, sesli, siyah-beyaz ya da renkli olarak izlenmesine olanak sağlayan bir araçtır. Olgu ve olayları görüntü ve sesleriyle birlikte, hareketli olarak izleyicilere sunma olanağı yaratan televizyon, görsel-işitsel araç olarak eğitimde önemli işlevleri gerçekleştirmektedir. Örneğin, radyo gibi, güncel olaylar ile belirli gün ve haftalara ilişkin anma ya da kutlama programlarının sınıf ortamına getirilerek bunların öğrenciler tarafından dinlenilmesi ve tartışılmasına yardımcı olmaktadır. Televizyonun radyodan üstünlüğü, hem göze, hem de kulağa yönelik olmasıdır. Sosyal bilgiler dersine de konu olan Tarih ya da Coğrafya ile ilgili birtakım, bilgi verici programlar, çeşitli belgeseller, eğitici filmler ve kimi haberler videoya kaydedilerek gerekli durumlarda öğrencilere izletilebilir. Öğrenciler, televizyon ve video aracılığı ile, kolayca gidip göremeyecekleri birçok yerleri görme; insanları ve canlı ya da cansız çeşitli varlıkları doğal ortamlarında görüp tanıma olanağı bulurlar. Ülkemizdeki ilköğretim okullarında uygulanan Sosyal Bilgiler programını destekleyici biçimde hazırlanmış eğitici nitelikte çeşitli video kasetleri Milli Eğitim Bakanlığı'nın Eğitim Araçları Donatım Merkezlerinde bulunmaktadır. Gerektiğinde, derslerimizde yararlanmak üzere bu kurumlardan sağlanabilir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

134 SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER Şekil 7.4: Televizyon ve Video 4.7. Bilgisayar Son yıllarda, teknolojideki hızlı gelişmelerden biri de bilgisayar olmuştur. Toplumsal değişmede çok etkili olan bilgisayar ve hızla gelişen bilgisayar teknolojisi, birçok yerde ve işte kullanılarak yaşamımızı kolaylaştırmaktadır. Bilgisayar artık çeşitli sanayi kuruluşlarında, hastanelerde, bankalarda, süpermarketlerde, okullarda ve evlerde yer alan vazgeçilmez bir araç durumuna gelmiştir. Monitör Disket sürücü Klavye apple Fare Şekil 7.5: Bilgisayar "Çağın aracı" olarak nitelendirebileceğimiz bilgisayar, bilgiyi işleme, depolama ve istenildiği zaman sunma gibi üç önemli özelliği ile eğitimde önemli bir kullanım alanı bulmuştur. Günümüzde, bilgi toplumunun birer üyesi olan öğrencilerimizin bilgisayar kullanmayı öğrenmeleri ve bu yolla bilgiya ulaşabilmeleri bir zorunluluk olmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı son yıllarda okulları bilgisayarlarla donatma çabası içindedir. Bilgisayar okuryazarlığı artık kaçınılmaz olarak çağdaşlığın bir gereğidir ve yaşam boyu sürecek bir süreçtir. Öğretmen ve öğrencilerin bilgisayar konusundaki deneyimleri arttıkça, bilgisayar okuryazarlığı da artacaktır. Ancak, bilgisa- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER 135 yarlar öğretim amaçlı yazılımlar olduğu zaman eğitim-öğretim ortamında etkili biçimde kullanılabilmektedir. Sosyal Bilgiler öğretimi için programlara uygun hazır yazılımların geliştirilerek kullanımının yaygınlaştırılması sağlanacaktır. Bu konuda gerek Bakanlığın, gerekse özel girişimcilerin çabaları giderek yoğunluk kazanmaktadır. Bilgisayarın öğrenme-öğretme sürecinde bir araç olarak kullanılmasına bilgisayar destekli öğretim diyoruz. Bilgisayar destekli öğretimde, öğrencilerimizin, konuları yineleme (özetleme); kavramları, ilkeleri ve yasaları öğrenme; sorun çözme yollarını izleyerek gerektiğinde gözlem yapma ve inceleme gibi etkinlikleri öğrenmelerini sağlayabiliriz. Bilgisayar kullanımı öğrencilerimize ne gibi yararlar sağlar? Bilgisayar kullanımı, öğrencilerimizin özgüvenlerini kazanmalarına yardımcı olurken, bağımsız olarak, güvenli bir eğitim ortamı içinde, yanlış yapmaktan çekinmeden, doğruyu buluncaya dek aşamalı bir biçimde çalışıp ilerlemelerine ve böylece öğrenmelerine olanak sağlar. Bilgisayar, öğrenciye hızlı dönüt verir ve öğrenci bir yanlışlık yaptığında, onun nerede ve nasıl bir yanlışlık yaptığını bildirerek doğru yanıtı bulmada kılavuzluk eder. Bireysel farklılıkları dikkate alan bir öğrenme gerçekleşir. Yazılı çalışmalarda, öğrencilerin kolayca değişiklik yapmalarına olanak verir; yazma becerisi kazandırır. Bilginin öğrencilere alışılandan farklı bir yöntemle sunulmasını sağlayarak küme çalışmalarına fırsat hazırlar ve çok zengin bilgi kaynaklarına ulaşma olanağı elde edilir. Bilgisayar destekli bir Sosyal Bilgiler öğretiminde, bilgisayardan etkili biçimde yararlanabilmek için, daha önce de belirttiğimiz gibi, yeterli sayıda ve nitelikte yazılımlara gerek vardır. Bu sağlanmadan, okullarda bilgisayar destekli bir Sosyal Bilgiler öğretiminin öğretmen ve öğrencilere istendik bir başarı getirmesi oldukça güçtür.? Bu ünitede sözü edilenlerin dışında Sosyal Bilgiler dersinde kullanılabilecek başka araç-gereçler var mıdır? Varsa, bunlar neler olabilir? Açıklayınız. Özet Davranış Bilimlerine dayalı bir biçimde gelişmekte olan Eğitim Bilimlerinin insanı yetiştirmeye yönelen ve öğrencileri, eğitim programlarında belirlenmiş olan özel amaçlara ulaştırma süreciyle uğraşan bilim dalı Eğitim Teknolojisidir. Eğitim Teknolojisini, değişik bilimlerin verilerini özel amaç, yöntem, araç-gereç, ölçme-değerlendirme gibi eğitimin geniş alanlarında uygulamaya koyan, uygun her türlü ortamda insangücünün en iyi biçimde kullanılmasını, eğitim sorunlarının çözümlenmesini, niteliğin yükseltilmesini, verimliliğin artırılmasını sağlayan bir sistemler bütünü olarak görmek gerekir. Çağdaş teknolojinin sunduğu ürünler, bugün, eğitime ve öğrenme etkinliklerine önemli katkılar getirmekte; öğretmen-ders AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

136 SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER kitabı ikilisinin yanında, sınıf içindeki çalışmalarda, çok ortamlı (multi-media) öğretimin sağlanabilmesi için gerekli olanakların ilgili hizmet kesimine iletilmesine çaba gösterilmektedir. Öğrenme-öğretme etkinliklerinde, etkileşimde bulunulan personel, araç-gereç, tesis ve organizasyon gibi öğeler bir araya gelerek eğitim ortamını oluştururlar. Eğitim programlarının etkili biçimde uygulanması, uygun eğitim ortamlarının düzenlenmesini gerektirmektedir. Programların özelliklerine göre, değişik eğitim ortamlarının oluşması söz konusudur. Günümüzde giderek gelişen bilim ve teknoloji, öğretmenlerin yararlanabilecekleri çok çeşitli eğitim ortamlarını hizmete sunmaktadır. Televizyon, video, programlı öğretim, teyp ve ses bantları, bilgisayarlar, tele iletişim, tele konferans vb. bunlar arasında yer alan birkaçıdır. Milli Eğitim Bakanlığı'nın eğitim araç ve gereçleri konusunda yaptırdığı bir araştırmada, sınıf öğretmenlerinin yaklaşık yarısının (%50), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler derslerinde öğretim araç ve gereçlerini kullanmadıkları anlaşılmıştır. Bunu doğrulayan pek çok araştırma vardır. Kimi okullardaki öğretmenler araç-gereç bulamazken, kimi okullarda da araç-gereç olmasına karşın öğretmenlerce yeterince kullanılmamaktadır. Öğrenme-öğretme etkinliklerinde, öğrenmeyi büyük ölçüde kolaylaştıran araç-gereçlerin, özellikle ilköğretim okullarındaki öğrencilerimizin etkili ve kalıcı öğrenmelerinde önemli rolü vardır. Örneğin Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler derslerinde birçok soyut konunun somut duruma getirilmesinde öğretim araç-gereçlerinden yararlanmak kaçınılmazdır. Cumhuriyet döneminin başlangıcında ve İkinci Dünya Savaşı yıllarında, ekonomik sıkıntıların önemli boyutlara ulaştığı dönemlerde, birçok köy, kasaba ve kent okullarında görevli öğretmenlerin büyük özverilerle ders araçlarını kendilerinin hazırlayıp kullandıkları bilinmektedir. Gelişmişlik düzeyi ile birlikte elektronik araçların hızla arttığı ve kesintisiz zorunlu eğitimin sekiz yıla çıkarılıp yaygınlaştırıldığı günümüzde bile, öğretmenlerin kendi kendilerine hazırlayabilecekleri birtakım araç-gereçlerden söz edilebilir. Sosyal Bilgiler derslerinde, öğrenciler kendileri için yeni olan bilgileri gerektiği gibi kavrayıp uygulayabilmeleri için çeşitli öğretim araç-gereçlerinden yararlanabilirler. Öğretmen bu işi "gereksiz bir uğraş" olarak algılamamalı; tam tersine, öğrencilerine davranış kazandırmada kendi işini kolaylaştıran, başarılı sonuç almada yardımcı olan, zevkli bir uğraş olarak değerlendirmelidir. Sosyal Bilgiler derslerinde en sık kullanılabilecek birkaç araç-gereç arasında resimler, levhalar, afişler, posterler, zaman ve tarih şeritleri, haritalar, küre, tepegöz, episkop, teyp ve ses bantları, televizyon ve video, bilgisayar sayılabilir. Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı İl Eğitim Araçları Donatım Merkez Müdürlükleri okulların eğitim aracı ve donatım hizmetlerini yürütmekle görevlidir. Yukarıda sözü edilen bu araç-gereçlerin önemli bir bölümünün, gerektiğinde derslerimizde kullanmak üzere bu kurumlardan sağlanması olanaklıdır. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER 137 Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz. 1. Öğrenmeyi kalıcı kılmak için en etkili yol aşağıdakilerden hangisidir? A. Öğretimde öğrencinin birden çok duyu organına seslenmek B. Bilgisayar destekli öğretime yer vermek C. Derslikteki öğrenci sayısını en aza indirmek D. Yeni öğrenme-öğretme yaklaşımlarını işe koşmak E. Çağdaş öğretim yöntem ve tekniklerini kullanmak 2. Aşağıdaki araç-gereçlerden öğretmenin yerini hangisi tutabilir? A. Tepegöz ve episkop B. Televizyon ve video C. Teyp ve ses bantları D. Bilgisayar E. Yukarıdakilerin hiçbiri 3. Eğitim Teknolojisine dayalı uygulamalara başlıca üç temel gereksinimi karşılamak için başvurulmaktadır. Aşağıdakilerden hangisi bunlardan biridir? A. Ders işleme ortamı yaratmak B. Teftişe gelen müfettişleden başarılı bir not almak C. Öğrenme-öğretme süreçlerini verimli duruma getirmek D. Dersi eğlenceli bir ortamda gerçekleştirmek E. Sınıfta disiplin olaylarına fırsat vermemek 4. Sosyal Bilgiler dersinde kullanacağımız araç-gereçler öğrenme-öğretme süreçlerine ne gibi katkıda bulunabilirler? A. Öğrencilerin dikkatleri sürekli uyanık tutulmuş olur. B. Bireysel öğrenme gerçekleşebilir. C. Ulaşılması güç olgu ve olaylara erişme olanağı yaratılır. D. Zengin öğrenme yaşantıları elde edilir. E. Yukarıdakilerin tümü gerçekleşebilir. Aşağıdaki cümlelerin DOĞRU ya da YANLIŞ olduklarını belirleyiniz. 5. Sosyal Bilgiler öğretiminde kullandığımız araç-gereçler, daha çok, mekanik, elektromekanik ya da elektronik yardımcılardır. 6. Sınıfta, yeni araç-gereç kullandığımızda öğrenciler edilgin (pasif) bir durumda bulunurlar. 7. Satın alınabilecek araç-gereçlerin, öğrenciler tarafından geliştirilmesi yoluna gidilmesi gerekmez. 8. Sosyal Bilgiler öğretiminde, bilgisayardan etkili biçimde yararlanabilmek için yeterli sayıda ve nitelikte yazılımlara gerek vardır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

138 SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Akkoyunlu, Buket. "Bilgisayar ve Eğitimde Kullanılması". Çağdaş Eğitimde Yeni Teknolojiler: Ünite 3. Ed.: Bekir Özer, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programı, ss. 31-45. Eskişehir, 1998. Alkan, Cevat. Eğitim Ortamları. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi, (Alkan, 1991, s. 86'daki alıntı.), Ankara, 1979.. Özel Öğretim İlke ve Yöntemleri: Özel Öğretim Teknolojileri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Ankara, 1991. Çilenti, Kâmuran. Eğitim Teknolojisi ve Öğretim. Gül Yayınevi, Ankara, 1984. Demirel, Özcan ve Kâmile Ün. Eğitim Terimleri. Ankara, 1987. Demirel, Özcan. Genel Öğretim Yöntemleri. USEM Yayınları-11, Ankara, 1994. Demirtaş, Abdullah ve James L. Barth. İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretimi: Öğretmen Kılavuzu. YÖK / Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi, Ankara, 1997.. İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretimi: Öğrenci Kılavuzu. YÖK / Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi, Ankara, 1997. Erden, Münire. Sosyal Bilgiler Öğretimi. Alkım Yayınevi, Ankara,...? Gardner, William, Abdullah Demirtaş ve Ahmet Doğanay. Sosyal Bilimler Öğretimi: Öğretmen Eğitimi Dizisi. YÖK / Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi, Ankara, 1997. Hızal, Alişan. "Türkiye'de Eğitim Teknolojisi: Ünite 6", Eğitim Bilimlerinde Çağdaş Gelişmeler. Ed.: Ayhan Hakan, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Lisans Tamamlama Programları, ss. 43-62, Eskişehir, 1993.. "Eğitim Ortamı ve Düzenlenmesi Gereği", Eğitim Bilimlerinde Çağdaş Gelişmeler. Ed.: Ayhan Hakan, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Lisans Tamamlama Programları, ss. 63-78, Eskişehir, 1993. Kısakürek, Mehmet Ali. "Eğitim Araçları", Sosyal Bilgiler Öğretimi. Ed.: Bekir Özer, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, ss. 61-70, Eskişehir, 1987. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

SOSYAL Bİ LGİ LER ÖĞ RETİ M İ NDE KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER 139 Rıza, Enver Tahir. Eğitim Teknolojisi Uygulamaları 1. Genişletilmiş ve Geliştirilmiş Dördüncü Baskı, İzmir, 1997. Sönmez, Veysel. Sosyal Bilgiler Öğretimi. Pegem Yayınları, Ankara, 1996.. Sosyal Bilgiler Dersi Öğretmen Kılavuzu. Pegem Yayınları, Ankara, 1996. Sözer, Ersan. Sosyal Bilimlerin Öğretimi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayını, Eskişehir, 1998. Yaşar, Şefik. Öğrencilerin Bilgisayara İlişkin Genel Tutumları: Ortaokul Öğrencileri Üzerinde Bir Araştırma. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayını, Eskişehir, 1992. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ