Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Manisa Devlet Hastanesi Sağlıklı Yaşam (Antiaging) ve Erişkin Bağışıklama Polikliniğine Başvuran Kişilerin Hepatit B Virüsle Karşılaşma Durumunun Araştırılması Investigation of Exposure to Hepatitis B Virus in Subjects Presenting to the Manisa State Hospital Healthy Living (Antiaging) and Adult Vaccination Outpatient Clinic Selma TOSUN*, Mehmet Semih AYHAN **, Kayhan GÖKTALAY ***, Gürbüz BÜYÜKYAZI **** ÖZET Enfeksiyon hastalıklarının lanma sürecini hızlandırdığı bilinmektedir. Bu nedenle sağlıklı am bakımından önemli bir parametre kişilerin enfeksiyon hastalıklarına yakalanma durumlarını ve önlenebilir hastalıklara karşı aşılanmalarını ortaya çıkarmaktadır. Bu çalışmanın amacı Manisa Devlet Hastanesi Sağlıklı Yaşam (Antiaging) ve Erişken Bağışıklama Polikliniğine başvuran hastalarda Hepatit B virüsüne (HBV) yakalanma ve bu hastalığa duyarlı olduğu saptanan bireylerin aşılanmasıdır. Kan örnekleri 28 75 larındaki toplam 214 kişiden alınmış ve HBV göstergeleri, mikro-parçacık enzim immunoassay (AXYSM Almanya) yöntemiyle 20.02.2006 ve 30.06.2006 tarihleri arasında Manisa Devlet Hastanesi Mikrobiyoloji Laboratuvarı nda incelenmiştir. Katılımcılar sosyo-ekonomik ve kültürel durumlarına göre iki gruptan birine alınmışlar ve altorta sosyo-ekonomik-kültürel gruptan olanların yakalanma olasılıklarının daha fazla olduğu belirlenmiştir. Sağlıklı am uygulamaları arasında, enfeksiyon hastalıklarından korunma iyi bilinmeli ve önlenebilen hastalıklara karşı aşı yapılmalıdır. Ülkemizde HBV enfeksiyon vakaları genç erişkin ve erişkinler arasında çok sık görülmektedir. HBV enfeksiyonunun görülme sıklığı sosyo-ekonomik ve kültürel durumla yakından ilgili ve ters ilişkilidir. Çalışmamızda değerlendirilen bireylerin alt-orta sosyoekonomik-kültürel seviyeden olan yaklaşık yarısının daha önceden yakalandıkları tespit edilmiştir. Yüksek sosyo-ekonomik seviyedeki grupta ise virüse yakalanma daha düşük bulunmuştur. Fakat duyarlı olanların sayısı her iki grupta da yüksek bulunmuş ve bu kişiler aşılama programına alınmışlardır. Sonuç olarak, HBV testlerinin uygulanması sağlıklı am kliniklerinde göz ardı edilmemelidir. Anahtar Sözcükler: hepatit B virüsü (HBV), aşılama, sosyo-ekonomik seviye ABSTRACT It is known that infectious diseases accelerate the aging process. Therefore, an important parameter in terms of healthy living is revealing subjects exposure to infectious diseases and vaccination against preventable diseases. The aim of this study was to investigate exposure to hepatitis B virus (HBV) in subjects presenting to the Manisa State Hospital Healthy Living (Antiaging) and Adult Vaccination Outpatient Clinic, and to vaccinate individuals susceptible to the disease. Blood samples were taken and tested for HBV markers by microparticle enzyme immunoassay (AXYSM Germany) in a total of 214 subjects between the ages of 28-75 presenting to the Manisa State Hospital Healthy Living (Antiaging) and Adult Vaccination Outpatient Clinic between 20.02.2006 and 30.06.2006. Participants were allocated to one of two groups according to socioeconomical and cultural status, and individuals from a low-intermediate socioeconomical-cultural level were found to be more likely to be exposed to HBV. Among practices for a healthy living, prevention from infectious diseases need to be well known and vaccination against preventable diseases performed. Our country is endemic to HBV infection, and acute HBV infection cases are predominantly young adults or adults. When the complications of acute HBV infection and difficulties of life-long surveillance and cost of treatment in patients developing chronic infections are taken into consideration, prevention of disease gains importance. The prevalence of HBV infection is closely related to and in reverse correlation with socioeconomical and cultural status. Of individuals tested during our study, approximately half of those from a low-intermediate socioeconomical-cultural status had previously been exposed to HBV. In the group with a high socioeconomical status, viral exposure was lower. However, the number of individuals susceptible to HBV was high in both groups, and these subjects were admitted to a vaccination program. In conclusion, the performance of HBV tests should not be neglected in healthy living outpatient clinics. Key Words: hepatitis B virus (HBV), vaccination, socio-economical status C.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 29 (4): 137-140, 2007 * ** *** **** Doç.Dr., Manisa Devlet Hastanesi Sağlıklı Yaşam (Antiaging) ve Erişkin Bağışıklama Polikliniği, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji uzmanı, MANİSA. Uzm.Dr., Manisa Devlet Hastanesi Sağlıklı Yaşam (Antiaging) ve Erişkin Bağışıklama Polikliniği, Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi & Fizyoloji uzmanı, MANİSA. Uzm.Dr., Manisa Devlet Hastanesi Biyokimya, Biyokimya uzmanı, MANİSA. Doç.Dr., Celal Bayar Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, MANİSA. 137
Manisa Devlet Hastanesi Sağlıklı Yaşam (Antıagıng) Ve Erişkin Bağışıklama Polikliniğine Başvuran Kişilerin Hepatit B Virüsle Karşılaşma Durumunun Araştırılması GİRİŞ Enfeksiyon hastalıklarının lanma sürecini hızlandırdığı bilinmektedir. Bu nedenle sağlıklı am için önemli parametrelerden biri, kişilerin enfeksiyon hastalıkları ile karşılaşma durumunun bilinmesi ve aşıyla korunabilir hastalıklardan korunmak için aşı uygulanmasıdır. Hepatit B virüsü (HBV) ile oluşan HBV enfeksiyonu sinsi seyirli bir hastalık olup genellikle asemptomatik olarak geçirilmekte ve bazı kişilerde taşıyıcılık gelişmekte ve bu taşıyıcıların bir kısmında zaman içinde kronik karaciğer hastalığı, siroz ve primer hepatosellüler karsinom gelişebilmektedir. HBV nin bulaşma yolları başlıca kan yoluyla, cinsel ilişkiyle ve gebeden bebeğine bulaşma şeklinde olup hemen herkes için her grubunda bulaşma riski söz konusu olabilmektedir (1-3). Özellikle ülkemiz gibi HBV taşıyıcılığı açısından, bölgelere göre değişmekle birlikte, orta derecede endemik olan bir ülkede bulaşma riskinin her zaman söz konusu olabileceği hatırdan çıkarılmamalıdır (4). Bu çalışmada Manisa Devlet Hastanesi Sağlıklı Yaşam (Antiaging) ve Erişkin Bağışıklama Polikliniği ne başvuran kişilerin hepatit B virüs (HBV) ile karşılaşma durumlarının araştırılması ve hastalığa duyarlı kişilerin aşılanması amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Manisa Devlet Hastanesi Sağlıklı Yaşam (Antiaging) ve Erişkin Bağışıklama Polikliniği ne 20.02.2006 ile 30.06.2006 tarihleri arasında başvuran ları 28-75 arasında değişen toplam 214 kişi konu hakkında bilgilendirilip sözlü onayları alındıktan sonra diğer tetkiklerinin yanı sıra kan örnekleri alınmış ve mikro partikül enzim immünassay yöntemiyle (AXYSM, Almanya) HBV göstergeleri (HBsAg, total antihbc ve antihbs) çalışılmıştır. Tetkikler sonucunda HBsAg pozitifliği saptanan olgularda ayrıca karaciğer enzimleri, total bilirubin düzeyi, HBeAg ve antihbe bakılmıştır. HBV enfeksiyonu ile sosyoekonomik ve kültürel düzey arasında negatif yönde bir ilişki olduğu için çalışmaya katılan kişiler sosyoekonomik durumlarına göre sosyoekonomik düzeyi düşük ve yüksek olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Kişilerin sosyal sınıfı Korkut Boratav ın İstanbul ve Anadolu dan sınıf profilleri adlı çalışmasına göre belirlenmiş; gelir düzeylerini belirlemek için de oturdukları evin kime ait olduğu, oda sayısı, evde ayan kişi sayısı, hane reisinin işi sorulmuş; eve giren aylık gelir ile ilgili olarak da geliri giderinden az; geliri giderine eşit; geliri giderinden fazla şeklinde sorular sorulmuştur (5). Elde edilen verilerin istatistiksel analizinde betimsel istatistikler (ortalama, standart sapma, yüzde değer) tekniklerine başvurulmuştur. Verilerin analizi SPSS paket programının 10.0 versiyonu ile gerçekleştirilmiştir. BULGULAR Çalışma sonunda her iki gruba ait saptanan sonuçlar Tablo 1 ve Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablo 1. Sosyoekonomik düzeyi yüksek olan kişilerin HBV ile karşılaşma durumu HBsAg pozitif Taşıyıcı bağışık duyarlı 30 altı (n=14) 31-40 (n=35) 41-50 (n=51) 51-75 (n=46) 1 1 - - 8 7 17 15 5 27 34 31 TOPLA M (n=146) 2 (%1.3) 47 (%32.2) 97 (%66.5) Toplam 14 35 51 46 146 Sosyoekonomik düzeyi yüksek olan kişilerde duyarlı kişilerin oranı % 66.5; bağışık olanların oranı ise % 32.2 olarak 138
saptanmıştır. Bağışık olarak saptanan kişilerden beş kişinin önceden hepatit B aşısı yaptırmış oldukları diğerlerinin ise doğal yolla enfeksiyonu geçirerek bağışıklık kazandıkları belirlenmiştir. Tablo 2. Sosyoekonomik düzeyi düşük olan kişilerin HBV ile karşılaşma durumu HBsAg pozitif (Taşıyıcı) bağışık duyarlı 31-40 (n= 11) 41-50 (n= 34) 51-75 (n= 23) - 1-4 17 12 7 16 11 TOPLAM (n= 68) 1 (%1.5) 33 (%48.5) 34 (%50) Toplam 11 34 23 68 Sosyoekonomik düzeyi düşük olan kişilerde ise duyarlı kişilerin oranı % 50; bağışık olanların oranı % 48 olarak saptanmıştır. Bu grupta sadece 1 kişinin önceden aşılanmış olduğu, diğerlerinin dopal yolla enfeksiyonu geçirerek bağışıklık kazandığı belirlenmiştir. Sosyoekonomik düzeyi yüksek kişilerin yer aldığı gruptan 2 kişi, diğer gruptan ise 1 kişide hepatit B taşıyıcılığı saptanmıştır. TARTIŞMA Sağlıklı am için yapılacak uygulamalar arasında enfeksiyon hastalıklarından korunma yöntemlerinin iyi bilinmesi ve aşıyla korunabilir hastalıklardan korunmak için aşı yapılması da yer almalıdır. Ülkemiz HBV enfeksiyonu açısından orta derecede endemik ülkeler arasında yer almakta olup, HBV olguları çoğunlukla genç erişkin ve erişkin dönemde görülmektedir (4,6-9). Akut HBV enfeksiyonu sırasında oluşan komplikasyonların yanı sıra kronikleşen vakaların am boyu izlemi ile ilgili sıkıntılar ve tedavi gerektiren olguların mali boyutu göz Tosun ve Ark. önüne alındığında bu hastalıktan korunmanın önemi belirginleşmektedir (1,10). HBV enfeksiyonu prevalansı sosyoekonomik ve kültürel düzeyle de yakın ilişkilidir ve ters orantılıdır. Sosyoekonomik düzeyi düşük olan kişiler çoğunlukla kalabalık ve hijyenik koşulların yetersiz olduğu aile ortamlarında amakta; bu grupta gerek vertikal gerekse horizontal bulaşma sık görülmektedir (2,3,11). HBV ile karşılaştıktan sonra 6 aydan fazla süreyle HBsAg pozitifliğinin devam etmesi durumunda, kronik HBV taşıyıcılığı söz konusu olmaktadır. Tek başına antihbcigg pozitifliği de virüsle daha önce doğal yolla karşılaşıldığının göstergesidir. Bu kişilerde genellikle virüsle karşılaşılıp doğal yolla enfeksiyon geçirildikten sonra oluşmuş olan antihbs yanıtı zaman içinde kaybolmakta veya kişilerde gizli HBsAg pozitifliği bulunabilmektedir. Enfeksiyonu doğal yolla geçirip bağışıklık kazanan kişilerde de hem antihbcigg hem de antihbs pozitifliği saptanmaktadır. Buna göre çalışmamızda tetkikleri yapılan kişilerden sosyoekonomik düzeyi düşük olan kesimin yarısının (%50) HBV ile önceden karşılaştığı ve bu gruptaki kişilerin % 1.5 inin hepatit B taşıyıcı, % 2.9 unun (2 kişi) tek başına antihbcigg pozitif, bir kişinin (%1.5) önceden aşılı, diğerlerinin ise doğal yolla enfeksiyonu geçirerek bağışıklık kazanmış olduğu saptanmıştır. HBV ile daha önce hiç karşılaşmamış yani duyarlı kişilerin oranı % 50 olup önceden hepatit B aşı yaptırmış olan kişi sayısı sadece 1 dir (%1.5). Sosyoekonomik düzeyi yüksek olan kesimde ise virüsle karşılaşma oranı daha düşük saptanmıştır. Bu grupta taşıyıcı kişi oranı %1.3 (2 kişi), tek başına antihbcigg pozitifliği %1.3 (2 kişi), aşıyla bağışıklık kazanma oranı % 3.4 (5 kişi) ; doğal yolla enfeksiyonu geçirerek bağışıklık kazanma oranı ise % 26.2 olarak saptanmıştır. Bu grupta duyarlı kişilerin oranı %66.5 olup 5 kişinin önceden hepatit B aşısı yaptırmış olduğu öğrenilmiştir. 139
Manisa Devlet Hastanesi Sağlıklı Yaşam (Antıagıng) Ve Erişkin Bağışıklama Polikliniğine Başvuran Kişilerin Hepatit B Virüsle Karşılaşma Durumunun Araştırılması Her iki grupta da duyarlı kişilerin sayısı yüksek bulunmuştur ve bu kişiler HBV enfeksiyonu ile komplikasyonları hakkında bilgilendirildikten sonra aşı programına alınmıştır. Sonuç olarak; HBV enfeksiyonu ülkemizde halen endemiktir ve bulaşma yollarının çeşitliliği nedeniyle toplumdaki herkes bu virüsle karşılaşma açısından risk altındadır. Kronik hepatit olgularının am boyu izlemleri sırasında hem manevi olarak anan sıkıntılar, hem de ekonomik kayıplar göz önüne alındığında özellikle hastalığın endemik olduğu yerler başta olmak üzere erişkin grubundaki kişilerin de hepatit B açısından tetkik edilmesi ve duyarlı kişilerin aşılanması önerilmektedir. (12,13) Bu yüzden gerek Antiaging polikliniklerine başvuran kişilerin gerekse toplumun diğer kesimlerindeki kişilerin yapılan rutin tetkiklerin yanı sıra hepatit B yönünden de tetkik edilmesi; taşıyıcılık saptananların ileri tetkiklerinin ve gerekirse tedavilerinin yapılması; hastalığa duyarlı kişilere bilgilendirmenin yanı sıra aşılama önerilmesi ülkemiz koşullarında anlamlı olacaktır. KAYNAKLAR 1. McMahon BJ. Epidemiology and natural history of hepatitis B. Semin Liver Dis. 2005; 25 (suppl 1): 3-8. 2. World Health Organization, Department of Communicable Diseases Surveillance and Response. Hepatitis B, 2002. 3 Robinson WS. Hepadnaviridae. Hepatitis B virus and Hepatitis D virus. In Mandell GL, Bennett JE, Dolin R, Editors: Principles and Practices of Infectious Diseases. New York: Churchill Livingstone; 2000. p: 1652-85. 4. Mıstık R. Türkiye de Viral Hepatit Epidemiyolojisi. Yayınların İrdelenmesi. In: Tabak F, Balık İ, Tekeli E, Editors: Viral Hepatit 2007. Viral Hepatitle Savaşım Derneği; 2006, p: 8-53. 5. Boratav K. İstanbul ve Anadolu dan Sınıf Profilleri. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını,1995. s.7-9. 6. Emekdaş G, Çavuşlu Ş,Öncül O, Artuk C, Aksoy A. Türkiye de 16 yıllık HBV ve 10 yıllık HCV trendi. Kan donör verileri. KLİMİK 2005; 18: 312-3. 7. Hepatit-B kontrol programı, T.C. Sağlık Bakanlığı, www.saglik.gov.tr. 8. Tosun S, Kasırga E, Buran T. Yaş gruplarına göre HBV taşıyıcılığının değerlendirilmesi ve HBV enfeksiyonu ile savaşımda adolesan ve genç erişkin grubunun aşılanmasının önemi. VIII. Ulusal Viral Hepatit Kongresi. 2-5 Eylül 2006, Antalya, s. 210. 9. Leblebicioğlu H, Eroğlu C, and Members of the Hepatitis Study Group. Acute hepatitis B virus infection in Turkey: epidemiology and genotype distrubution. Clin Microbiol Infect 2004; 10: 537-41. 10. Tosun S, Ayhan MS, İsbir B. Hepatit B virüs enfeksiyonu ile savaşımda ülke kaynaklarının ekonomik kullanımı. VIII. Ulusal Viral Hepatit Kongresi. 2-5 Eylül 2006, Antalya, s. 211. 11. Tosun YS, Bilge B, Önder U, Gündüz Tetkik yapılmadı, Ertekin E. HBV ile karşılaşma olasılığının sosyoekonomik koşullarla ilişkisi. V. Ulusal Viral Hepatit Kongresi Kongre Kitabı, Viral Hepatitle Savaşım Derneği, 2000:P-B18. 12. Alter, MJ, Bell, BP, Fiore, AE, Mast, EE, Weinbaum, CM. Comprehensive immunization strategy to eliminate transmission of Hepatitis B virus infection in the United States: Recommendations of the Advisory Committee on immunization practices (ACIP). Part II. Immunization of Adults. Morbidity and Mortality Weekly Report, Vol. 55, No. RR-16, December 8, 2007. http://hdl.handle.net/123456789/8336 13. Lok, ASF, McMahon, BJ. Chronic Hepatitis B. Hepatology 2007 Feb; 45(2): 507-39. 140
141