Mersin-Olba (U uralan ) Arkeolojik Yüzey Araflt rmas 2004 Archaeological Surveys at Mersin-Olba (U uralan ) in 2004 Emel ERTEN Olba 2004 dönemi arkeolojik yüzey araflt rmas, antik kentin nekropolis alanlar n n incelenmesi ve geçerli mezar tiplerinin saptanmas ve belgelenmesi ifllemine yo unluk verilerek sürdürüldü. Bu kapsamda, 2003 araflt rmalar s ras nda ilk belgeleme çal flmalar yap lan do u vadisindeki kemer lentolu cepheye sahip kaya mezar kompleksinin ayr nt l mimari plan ve cephe çizimlerinin oluflturulmas na baflland. Bu amaçla yap lan ot temizli i s ras nda komplekse göre güney yönde yer alan kaya nifllerine, khamosorion tipi lahitlere ve tonoz örtülü an t mezara ait kal nt lara rastland. Bu yap, Olba akropolisinin bat ve do usundaki vadilerin birleflerek, fieytanderesi Vadisi ni oluflturduklar noktada yer alan görkemli kayal k üzerindedir. Anakayan n biçimlendirilmesi ile oluflturulan düzlem üzerinden yükselmektedir (Res. 1). Yaklafl k olarak kare planl tek mekandan oluflmaktad r ve cephesi do u vadisine bakmaktad r. Ayn tarafta, yine kayaya oyularak yap lan bir girifl holü ya da ön avlu vard r. Tonoz örtünün alt ndaki tek khamosorion kuzey-güney düzleminde uzanmaktad r. Üç fascia l bir arflitrav üzerine oturan tonoza ait sadece bir tek blok in situ dur. Duvarlar harçs z ve rektagonal tekniktedir. Tonozlu mezar an t, Olba da tan d m z mezar tiplerine bir yenisini eklemekte; ana kaya üzerinden yükselmesine karfl n, tafl duvarlara ve tonoz örtüye sahip bulunmas bak m ndan ba ms z bir mimari sergilemektedir. Bu tip tonoz örtülü mezarlar n örneklerine Olba territorium unda birçok merkezde rastlanmakta ve bunlar n.s. 2. ve 3. yy. lara ait olmalar gerekmektedir. Bu kesimdeki mezarl k alan n n ilk kullan m Roma mparatorluk Dönemi içinde bafllad ktan sonra, Bizans Dönemi içinde de sürmüfl olmal d r. Yak n konumda, vadinin tam karfl ete inde manast r n yer almas da bu Surveys at Olba in 2004 focussed mainly in the study of the necropolises, the identification and the documentation of tomb types. Detailed architectural plan and elevation drawings of the rock-cut tomb with an arch-lintel façade, documented in the eastern valley during the 2003 surveys were initiated. During the cleaning conducted in the area for this purpose, rock niches, chamosorion type sarcophagi and remains belonging to a monumental tomb with vaulting were discovered, to the south of the rock-cut tomb complex. This structure is situated on the large rock where the eastern and western valleys join to form the valley of the fieytan Creek. It rises on a plane formed by cutting into the bedrock (Fig. 1). It is a single chamber of almost square shape and faces the east valley. There is a vestibule or a forecourt hewn from the rock on the same side. The only chamosorion under the vault extends in an east-west direction. There is only one block in situ belonging to the vault, resting on an architrave with three fasciae. The walls were built in a rectangular block technique but without any mortar. This vaulted monumental tomb adds a new tomb type to the typology of tombs in Olba. Although it rises on the bedrock, it represents a peculiar and singular architecture with its stone walls and vaulted superstructure. Examples of such tombs with vaulted superstructure are found at many centres in the territorium of Olba and they should be dated to the 2 nd and 3 rd centuries AD. This necropolis area came into use in the Roman Imperial Period and its use must have continued well into the Byzantine Period. The fact that a monastery exists on the opposite slope of the valley reflects the importance of this area during Late Antiquity and the Byzantine Period. 143
Res. 1 / Fig. 1 Res. 2 / Fig. 2 alan n Geç Antik Ça - Bizans Dönemi ndeki önemini yans tmaktad r. Olba 2004 çal flma döneminde, akropolisden güneye do ru derin bir yar k biçiminde uzanan fieytanderesi Vadisi boyunca yap lan çal flmalarda, bu kesimde de nekropol alanlar n n devam etti i lahit, kaya mezar ve kaya nifllerinin do u ve bat yamaçlar boyunca uzand anlafl ld. fieytanderesi Vadisi nin do u yamac nda, vadi taban ndan ortalama 25 m. yükseklikte yer alan mezar kompleksi, 2004 y l n n önemli bulgular ndand r. Kaya biçimlendirilerek oluflturulan giriflten merkezi avlu niteli indeki alana ulafl l r (Res. 2). Avlunun bir kenar nda kemerli ve tonozlu bir girifle sahip mezar odas na ulafl l r. Mezar odas dikdörtgen planl d r (yak. 2.10x 4.03 m.) ve içinde, giriflin sa nda ve solunda, karfl l kl do u-bat düzlemi üzerinde yerlefltirilen iki arkosolium tipi lahit vard r. Mezar odas n n giriflinin karfl s ndaki duvarda iki küçük nifl yer al r (her birinin boyutu 11x12 cm.). Yine ayn duvarda, kaya yüzeyinde de bir arkosolium tipi lahit yap m n n bafllang c n düflündüren kavisli ize rastlanmaktad r. Mezar odas n n d fl cephesinde kayaya oyularak oluflturulmufl basamakl bir düzenleme vard r (Res. 3). Bunun dekoratif anlamda olmad, mezar kompleksinin ifllenmesinin henüz tamamlanmad ve bu alanda yeni lahit, kaya mezar vb. düzenlemeleri yap lmaktayken, iflin yar m kald düflünülmektedir. Özellikle de mezar odas n n bitifli indeki kaya yüzeyi üzerinde görülen dikdörtgen biçimindeki kesik, yeni bir lahit, mezar odas, kabartma ya da niflin haz rl olmal d r. Söz konusu alanda, merkezi avlunun kuzeyinde kayaya oyularak oluflturulan khamosorion tipi lahit de içi oyulmam fl, yine tamamlanmam fl bir görünüm sergiler. Olba akropolisine göre do u yönde kalan yükseltide, kuzey etekte, bugün Örenköy e do ru uzanmakta olan Surveys along the fieytan Creek valley, which extends like a gorge south of the Acropolis, showed that necropolises extend in this area, as was understood from the sarcophagi, rock-cut tombs and rock-niches along both sides of the valley. The tomb complex that is situated on the east side about 25 meters above the valley floor is one of the most important finds from 2004. The entranceway cut from the rock leads into an area that can be called a central courtyard (Fig. 2). On one side of this court is the burial chamber with an arched and vaulted entrance. The rectangular burial chamber (ca. 2.10x 4.03 m) contains two sarcophagi of the arcosolium type, placed in an east-west direction, to the right and the left of the entrance. On the wall opposite the entrance are two small niches (11x12 cm each). Also on the same wall is the trace of an arc on the rock surface suggesting the beginning of the cutting of another arcosolium. There is a stepped arrangement cut from the rock on the outer façade of the burial chamber (Fig. 3). It is thought that this is not something decorative; as this tomb complex was not completed and was abandoned during the process of the arrangement of a new sarcophagus, rockcut tomb etc. In particular, the rectangular cut in the rock surface next to the burial chamber must have been made in preparation for a new sarcophagus, relief or niche. To the north of the court is a chomasorium type sarcophagus cut from the rock but its basin has not been cut out, again reflecting the state of incompleteness of this tomb complex. It was understood from the high number of tombs identified on the heights to the east of the Acropolis, along the modern road to Örenköy on the northern slopes that the necropolis also continues in this direction. Termed the East Hill Necropolis by our expedition, this necropolis mainly contains sarcophagi, including rock cut rock sarcophagi, chamosorion and independent types. 144
yol üzerinde nekropolis alan n n devam etti i, bu kesimde çok say da mezar n saptanmas sonucu anlafl ld. Do u Tepesi Nekropolisi olarak adland rd m z bu kesimdeki mezarlar n büyük ço unlu u lahitlerden oluflur. Bunlar, sabit kaya lahitleri, khamosorion ve ba ms z lahit örnekleridir. Ço unlu u kuzeybat ve güneydo u düzlemi üzerinde yer alan lahitlerin önemli bir bölümü süslemesiz olmakla birlikte, tekne k sm nda bofl tabula ansata, girland ve Eros ya da çelenk bezemelerine sahip lahitler de vard r. Ayr ca, baz lahit kapaklar üzerinde daire içinde yer alan haç ifllemesine rastlan r. Ayn nekropolis içinde, Do u Vadisi giriflinde, yan yana iki arkosolium tipi mezar da yer al r. Bunlardan birinin arka duvar ndaki yaz ta ait son derece silik Eski Yunanca harfler bulunmaktad r ancak, bunu okumak olas görünmemektedir. Ayn nekropolis alan n n bir uzant s olmak üzere, Örenköy-K z lgeçit yönünde ilerleyen yolun kenar nda, Olba yerleflim merkezinden yaklafl k 2-3 km. uzakl ktaki kabartmal kaya mezar da Olba n n önemli an tlar ndand r (Res. 4). Kuzeye bakan cephede, al nl kla taçland r lan dikdörtgen biçimli kabartmada bir banket sahnesi görülür. Kline üzerine bir figür uzanmakta, onun ayak ucunda oturan bir kad n ile yan nda oturan bir di er kad n ile arkada ayakta duran bir baflka figür bulunmaktad r. Afla da ise, kayaya oyulmufl dikdörtgen planl mezar odas yer al r. Söz konusu an t, Geç Hellenistik Dönem e tarihlenmektedir. Bu, nekropolis alan n n en erken kullan m n yans t yor olmal d r. Burada saptanan di er mezarlar, yukar da belirtilen çeflitli lahit tipleri, Geç Hellenistik Dönem sonras nda, Roma mparatorluk Mostly orientated in north-west and south-east directions, most of these sarcophagi do not carry any decoration, while some are decorated with empty tabula ansata on their basins, and garland and Eros or wreathes. Futher, some sarcophagus lids carry a cross motif inside a circle. There are two arcosolium type sarcophagi side by side at the mouth of the eastern valley in the same necropolis. One bears illegible traces of an inscription in Greek on its rear side. Another important monument of Olba is the rock-cut tomb with relief, about 2-3 km from Olba by the Örenköy-K z lgeçit road, considered an extension of the same necropolis (Fig. 4). On the façade facing north is a rectangular relief crowned by a pediment. The relief has a banquet scene with a figure reclining on a kline. A woman sits by the foot of the kline and, another woman sits next to her and a third figure stands at the back. Below the relief is a rectangular burial chamber hewn from the rock. This monument is dated to the Late Hellenistic Period and should represent the earliest use of this necropolis. Other tombs identified here, of the types of sarcophagi mentioned above, show that the East Hill Necropolis was in use from the Roman Imperial Period into the Early Byzantine Period. The South Necropolis, so termed from the investigations at Olba in the first half of the 20 th century, comprises rock-cut tombs and sarcophagi on the slope facing south, located to the west of the Acropolis. A select example among Olba rock-cut monuments, the Ionic rockcut tomb is located in this area. The Olba monumental Res. 3 / Fig. 3 145
Res. 4 / Fig. 4 Dönemi boyunca ve Erken Bizans Dönemi ne kadar Do u Tepesi Nekropolisi nin kullan m n n sürdü ünü gösterir. Olba da yirminci yüzy l n ilk yar s nda yap lan çal flmalar s ras nda Güney Nekropolisi olarak adland r lan alan, akropolise göre bat yönde kalan ve güneye bakan yamaç üzerinde yer alan kaya mezarlar ve lahitlerden oluflur. Olba kaya an tlar aras nda seçkin bir yap t olan on düzenindeki kaya mezar bu kesimdedir. Olba tap - nak planl an t mezar da yine Güney Nekropolisi ne uzak olmayan bir konumda ancak, düzlük alanda yer al r. Daha önce Olba ile ilgili yay nlarda söz edilen yaz tl tabula ansata ya sahip lahit de ayn alandad r. Bu alanda 2003 y l nda yap lan incelemelere 2004 araflt rma döneminde de devam edildi ve Do u Tepesi Nekropolisi ne benzer bir doku ile karfl lafl ld : Güney Nekropolisi nde de chomasorium, ba ms z ya da sabit kaya lahitleri bafll ca gömü tiplerini olufltururlar. Ba ms z lahitlerin Roma mparatorluk Dönemi ni ça r flt ran özellikte oldu u görülür. Buna karfl l k, khamosorion larda haç kabartmalar na rastlanmas, bunlar n Geç Antik-Erken Bizans Dönemi ne ait olduklar n düflündürür. Güney Nekropolisi lahitlerinde, bofl ve dolu tabula ansata, çelenk, girland süslemelerine sahip örnekler vard r. Ayr ca, portre kabartmalara sahip iki lahit nekropolis te yer al r ancak, bunlar n k r larak, tahrip edildi i görülür. Bu kesimdeki en önemli saptamalardan biri de iki kalkanl askerin betimlendi i kaya kabartmas d r. Kabartma, flimdiki toprak yüzeyinden 1.35 m. yükseklikteki tomb with a temple layout is to be found on a flat area also not far distant from the South Necropolis. The sarcophagus with inscribed tabula ansata mentioned in earlier publications on Olba is also to be found in this area. The surveys initiated at the South Necropolis in 2003, continued in 2004, and the pattern observed here is similar to that of the East Hill Necropolis: Chamosorion, and independent or rock cut sarcophagi are the main burial types employed in the South Necropolis. The independent sarcophagi bear features suggesting a date in the Roman Imperial Period. However, the fact that there are cross motifs on the khamosoriom suggests their use in Late Antiquity and Early Byzantine Period. Amongst the South Necropolis sarcophagi, there are examples with empty or full tabulae ansata, wreathes, and garlands. In addition, two examples carrying portraits in relief were also found in this necropolis, they were broken and damaged. An important find from this area is the rock relief depicting two soldiers with shields. This relief was 1.35 m above present ground level, and was carved in the rock above a rectangular niche. However this relief has been cut out from the rock and is today lying on the ground (Fig. 5). The architectural study of the Roman Imperial Period monument on top of the Acropolis was initiated in 2003. The study of the prostyle structure in the Corinthian order standing on top of a podium, continued in 2004 after cleaning the area of overgrowth. The 146
Res. 5 / Fig. 5 dikdörtgen bir nifl üzerindedir. Ancak, kaya an t n n kabartmal bölümü kaya yüzeyinden kesilerek, yere düflmüfl durumdad r (Res. 5). Olba da 2004 araflt rma döneminde nekropolis alanlar nda yürütülen incelemelerin yan s ra, akropolisin tepe noktas nda, podium üzerinde prostylos planl ve Korinth düzeninde bir Roma mparatorluk Dönemi yap s oldu u anlafl lan an t n 2003 y l nda bafllat lan mimari çizim çal flmalar, 2004 y l nda da alanda yap - lan ot temizli i sonras nda sürdürüldü. An t n çevresinde geliflen bir yap lanman n varl süreklilik gösteren duvar, kap vb. kal nt lardan anlafl lmaktad r. Ayr ca, an tsal yap n n güney-do u kesiminde, fieytanderesi Vadisi bafllang c na yukar dan, akropolisten bakan noktada kaya düzlefltirilerek oluflturulan bir teras ve kaya sekisi yer al r. Bu sekinin tam alt nda arcosolium tipi bir mezar ile oval a zl bir sarn ç yer al r. Bir alt teras yine üzeri düzlefltirilmifl büyük bir kaya kütlesi niteli indedir ve kuzey-güney düzleminde yaklafl k 11 m., do u-bat düzleminde ise yaklafl k 25 m. yi bulan bir alan kaplar. Arcosolium un do u taraf nda bir di er kaya sarn c vard r. Ayn alanda kaya çanaklar n n da yer ald - görülür. Bu alan n dinsel ritüellerle ilgili bir nitelik tafl yabilece i düflünülmektedir. presence of the remains of walls and doorways etc suggests the continuity of constructions around this monument. In addition, to the southeast of this monument, at the point on the Acropolis overlooking the fieytan Creek there is a rock terrace and a rock bench. Directly below this bench is a tomb of the arcosolium type and a cistern with an oval mouth. One lower terrace is also leveled from the bedrock, measuring 25 meters in an east-west direction and 11 meters in a north-south direction. To the east of the arcosolium is another cistern cut into the rock. Also in this area are rock cut bowls. It is thought that this area may have some connection with religious rites. 147