Dersin İçeriği ve Akış NİTEL ARAŞTIRMADA VERİ TOPLAMA ARAÇLARI-II GÖZLEM 1. Gözlem 2. Gözlem Türleri 3. Gözlem Formu 4. Sonuç 1 2 Neden Gözlem? Neden Gözlem? Bireylerin yaptıkları ile söyledikleri arasında herhangi bir farklılık var mıdır? Gözlem, herhangi bir ortamda ya da kurumda oluşan davranışı ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir veri toplama aracıdır. İnsan davranışlarını doğru bir şekilde anlayabilmek için doğal ortamı içinde gözlenmelidir. 3 4 Gözlem? Nicel ve Nitel Gözlem Belli bir kimse, yer, olay, nesne, durum ve şarta ait bilgi toplamak için belirli hedeflere yöneltilmiş bir bakış ve dinleyiştir. Belirli davranışların sayılması ve bunlardan yola çıkarak davranışları tanımlama ve açıklama işi nicel gözlemdir. Nitel gözlem ise sayısal veri üretmekten çok, araştırmaya konu olan olay, olgu ve duruma ilişkin derinlemesine ve ayrıntılı açıklamalar ve tanımlamalar yapmadır. 5 6 1
Gözlemin Araştırmaya Katkıları Gözlem doğrudan doğruya olayın görgü tanığından, kaynağından elde edilen kanıtların resmini çizer. Araştırmaya konu olan olay, olgu ve duruma ilişkin derinlemesine ve ayrıntılı açıklamalar ve tanımlamalar yapmayı sağlar. Gözlemin Güçlü Yönleri Sözel olmayan davranış Doğal çevre Uzun süreli analiz 7 8 Gözlemin Zayıf Yönleri Kontrolün olmaması Sayısallaştırma güçlüğü Örneklem küçüklüğü Alana giriş güçlüğü Uzun süre, para ve iyi yetişmiş gözlemcileri gerektirmesi Gizliliğin ortadan kalkması 9 Araştırmacı tarafından ortama ilişkin geliştirilen yapı Yapılandırılmamış Yapılandırılmış Gözlem Türleri Ortamın Kendisiyle İlgili Yapı Doğal Ortam (Alan Çalışması) Tür 1 Yapılandırılmamış Alan Çalışması (araştırmacı katılımcı - participant) Tür 2 Yapılandırılmış Alan Çalışması (araştırmacı dışarıdan gözlemcinonparticipant) Yapay Ortam (Laboratuvar Çalışması) Tür 3 Yapılandırılmamış Laboratuvar Çalışması (araştırmacı dışarıdan gözlemci - nonparticipant) Tür 4 Yapılandırılmış Laboratuvar Çalışması (araştırmacı katılımcı - participant) Tür 1: Yapılandırılmamış Alan Çalışması Tür 2: Yapılandırılmış Alan Çalışması Davranışın gerçekleştiği doğal ortamlarda yapılır ve araştırmacının katıldığı katılımlı gözlemle yapılır. Bu tür zaman zaman yarı-yapılandırılmış çalışmalar olarak da adlandırılır. Bu tür çalışmalar, yapılandırılmamış alan çalışmaları yoluyla elde edilen sonuçları doğal ortamlarda test etme amacına hizmet edebilir. Araştırmacı burada kültürün bir parçası olmaya çalışır. Bu türün en önemli sorunu, araştırmacıya ortam üzerinde tam bir kontrol vermemesidir. 11 12 2
Tür 3: Yapılandırılmamış Laboratuar Çalışmaları Tür 3: Yapılandırılmış Laboratuar Gözlemi Bu tür çalışma yapay veya laboratuar gibi bir ortamda gerçekleştirilir. Tamamen yapılandırılmış çalışmalar kontrollü laboratuar ortamlarında yapılır. Denek veya denekler bu yapay ortamda tamamen kendi hallerine terk edilirler. Bir anlamada, anket gibi bir veri toplama aracının gözleme uyarlanmış halidir. 13 14 Gözlem Türleri (Farklı bir sınıflama) Katılımcı Olmayan (non-participant) Gözlemde, gözlemci ve gözlenen olmak üzere iki taraf vardır. Gözlemin iki ana çeşidi vardır: I. Katılımcı olmayan (non-participant) II. Katılımcı Gözlem (participant) Araştırmacının sadece gözlemci olduğu, kimliğinin ve araştırma konusunun açıkça belli olduğu bir gözlemdir. 15 16 Katılımcı Olmayan Gözlemin Avantajları Katılımcı Olmayan Gözlemin Dezavantajları Doğrudan veri kaynağı Sistemli ve kesin Etkili Önceden hazırlanmış veri Güvenilirlik Neden aramaz, davranışla ilgilenir Basitleştirir İçeriksel bilgileri kaçırır Ortamın doğallığı gözlemcinin bilinmesinden dolayı bozulabilir 17 18 3
Katılımcı Gözlem (paticipant) Lacey e göre katılımcı gözlem, alan çalışmacısının yeni dünyayı anlamak ve içinde yaşamayı öğrendiği, duygusal ve düşsel deneyime insanın transferidir. Gözlemci, gözlenenlerle birlikte olup, onlardan biri gibi davranır, gözlemci olduğu da bilinmez. Araştırılan kişilerle yüz yüze bir ilişkiye girmesi, gözlemcinin gözlenen durumun bir parçası olmasıdır. Katılımcı Gözlemin Avantajları Temel araçlar, donanımların kendi olması. Diğer metotlara göre doğal duruma uygunluğu Derinlemesine bilgi sağlar Ekolojik geçerlilik Bütüncül 19 20 Katılımcı Gözlemin Dezavantajları Gözlem Formunun Hazırlanması Ortama giriş Bağlılık, söz Tehlikeli Güvenilirlik şüpheye açıktır Verilerin yorumlanması Etik problem Gözleme başlamadan önce, neyin hangi kapsamda gözleneceğinin açık bir biçimde ortaya konması ve görüşmecinin nasıl yönlendirileceği belirtilmelidir. 21 22 Gözlem formu hazırlanırken dikkate alınması gerekenler: 1. Gözlenecek olgunun çok yönlü olarak gözlenmesine olanak verecek biçimde gözlem boyutlarını belirleme 2. Fiziksel ortamın tanımlanması Gözlem Formları I. Yapılandırılmış gözlem formları II. Yarı yapılandırılmış gözlem formları 3. Ortamın sosyal boyutunun gözlenmesi 4. Ortamda oluşan etkinliklerin gözlenmesi 5. Ortamda oluşan dilin gözlenmesi III. Yapılandırılmamış gözlem formları 23 24 4
Yapılandırılmış Gözlem Formları Bu formda, gözlenen olayla ilgili her şey yer alır. Zaman aralıkları ile vuku bulunan etkinlikler bir forma yerleştirilir ve ne kadar sıklıkla veya hangisi kullanılıyorsa form üzerinde işaretlerle veya sayılarla belirtilir. Yarı yapılandırılmış gözlem formları Bu form, yapılandırılmışla yapılandırılmamışın arasındadır. Yapılandırılmıştaki gibi bir form oluşturulur. Ama bu formda açıklamalar veya yorumlar diye ekleme yapılır. Yapılan olayların, sıklığı veya ne olduğunun yanı sıra, gözlemcinin gözlemlerini de içerir. 25 26 Yapılandırılmamış gözlem formları Gözlemcinin, gözlediklerini düz yazıyla not etmesidir. Gözlenen olay ayrıntılı olarak yazılmaya çalışılır. Gözlem Bulgularının Görüşme İle Desteklenmesi Gözlem ve görüşmenin birlikte kullanılması elde edilen verilerin birden fazla yöntemle teyit edilmesini sağlar. Görüşme ile elde edilen verilerde olabilecek bazı abartmalar gözlem ile saptanabilir. Gözlemle elde edilebilecek verilere perspektif kazandırmak amacıyla görüşmeler yapılabilir. 27 28 Verilerin Kaydedilmesi Sonuç Olarak Gözlemde elde edilen veriler kaydedilmelidir. Bu kayıtlar, gözlem kılavuzu üzerinde anında alınacak notlar, gözlemden hemen sonra alınan belleğe dayalı notlar ve fiziki kayıt araçları (ses, görüntü, fotoğraf vb) ile tutulabilir. Hangi tür gözlem yapılırsa yapılsın, gözlemci mümkün olduğunca objektif bir şekilde kayıt etmeli ve topladığı verileri objektif olarak yorumlamalıdır 29 30 5