Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı

Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Bülten Aral ı k, 1990 No: 14

kindekiler Sayfa L BÖLÜM Mevduat Nedir? IL BÖLÜM KKTC Merkez Bankası ve Bankac ılık Faaliyetleri 3-8 9-35 III. BÖLÜM 37-60 Ekonomik Geli şmeler 1. Üretim, istihdam ve Fiyatlar a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın Kullanımı b) istihdam e) Fiyat Hareketleri ve Ücretler 2. Mali ve Parasal Geli şmeler a) Mali Gelişmeler b) Parasal Gelişmeler 3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi a) Ticaret ve Pazarlama b) Ödemeler Dengesi 38 39 42 44 47 47 52 52 52 52 IV. BÖLÜM Merkez Bankas ının Dokuz Ayl ık Hesaplar ı Bilanço Kâr ve Zarar Hesab ı Hesaplar Hakk ında Aç ıklamalar 61-66 62 63 64 V. BÖLÜM 67-74 Bankac ıl ık İstatistikleri VI. BÖLÜM Bankac ıl ık Kesiminin Özel ilgi Duyaca ğı Mevzuat 75-83 Offshore Bankac ılık Hizmetleri Yasas ı (48/1990) Offshore Bankac ılık Hizmetleri Tüzü ğü VIL BÖLÜM 86-87 Tablolar ın Listesi 1

2

L BÖLÜM MEVDUAT NEDIR? 3

MEVDUAT NED İ R? Yaygı n biçimde kabul görmüş muhasebe tan ı a göre, bankalara istenildralara mlaması ırılan pa- i zaman veyahut belirli bir vadenin sonunda çekilm k üzere yat ğ mevduat denir. Herkesin böyle bildi ği ve böyle uyg lad ığı bu tanımlamaya genelde herhangi bir itiraz yoktur Fakat yasal yap ı ya ini di ğinde bazı sakıncalar ışazda konunun bu yönle ni irdelemeye çal ortaya ç ı kabilmektedir. Işte yaz ı m ı /. er temelde özleş me niteli ğindedir. cağı Banka ile mü ş terisi aras ı ndaki ili ı müşte ri Mevduatta banka borçlu mü ş kredilerde ise banka alacakl teri alacakl ı, le olup, bunlar ı düzenleyen çe şitli kurallar vard ır. Banka i ın formal olmayışıdır. borçlu hüviyetinde en ilginç gerçek bunl r idari müşterisi aras ındaki sözle şmede ısa bir mektup ve mevcut teamüller söz konusudur. erde belirtilen şıdlar bağ- me yoktur. Sözlü mutabakat, tasarruf, bankalar k ın mevduat Çoğu kez yazılı sözleş Bunlarü meyan da veya çek defterlerinde veya yarmlad ıklar ı broşrl ko Fasıl 149 Sözle ş meler Yasas ı na göre tüm anlaş alar, sözleşme yetene ği layıc ı olmaktadır. ıldıklar ı ve Sözleşme Yasas ıyla açı ve y sel bir amaç için yap şılık sözleş- serbest iradesiyle yasal bir kar olan taraflar ın kca geçersiz ilan edil edikleri takdirde veya sözlü - ola me sayılı rlar ve Yasa kurallar ına ba ğlı kalınması koşul yla yazılı tutumuyla zimmen m ydana gelebilirler. (Madde 10 yapı (1)). Burada ortaya konan önemli bir husus s" le ın tutumuyla labilirler veya taraflar ın ş melerin mutlaka yaz ıl ı rak olmasına gerek olmad ığı melerin sözlü olarak ve a taraflar, sözleş zimmen meydana gelebilece ğ idir. Mevduat kabulü bankac ılı k mesle ğinin icras ı kusuz önemli bir yer nda kuş tutmaktad ır. Fasıl 262 Poliçeler Yasas ında "banka" tüzel ki şiliği olsun veya olmasın bankacılık mesle ğini icra eden kurulu şlar ı ani t ır, denmi fakat mevduat sa 11 yasalarla değiştirilmiş ve 42/1989 tanuniaarnam ıştur. 25/1983, 26/1987 şekliyle 11/1976 say ılı Bankalar Yasas ında ise "bal* Cillk işlemi" mevduat kabulü, ve he türlü banka hizmetleri ğer her türlü kredi ve minat verilmesi, di bunlara bağlı iş lemlerin tamamen veya kı smen yap as ı ır olarak tanımlanmışt ı m ı aç ıklanmam ışt ı r. Netice itibariyle mevduat ı n tan Burada da mevduat a Sözleşmeler Yasas ı çerçevesinde ve mevcut teamülegöre de ğerlendirilmek du- Mevduat ın hukuki yap ısı T.C. mevzuat' açısı an incelendi ğinde mevduat rumundadır. şmele karz ya.a. usulsüz tevdi sözle şmenin lemlerinde söz konusu olan sözle iş rinden hangisi, oldu ğu konusunun tart ış malı olduğ ortaya ç ıkmaktadır. Karz, ın mülkiyetini ödünç alana ödünç veren kimsenin belirli bir para ya da misli rn l nakletmeyi, alan ı n da aynı miktar ve özellikteki şeyi geri vermeyi kar şılıklı medir (B.K.306). Usul üz tevdide ise vedian ın aksine olarak tevdi edilen ş eyin aynen de ğil sadece m slen geri verilmesi kararla ş- olarak üstlendikleri bir sözleş tevdi m addedilece ği hususunda bir t ırdı'. Mevduat ın karz m ı yoksa Ve hükme varabilmek için taraflar ın bu muameledek kas ıtlar ına bakmoerekir..k g tevdi ediliyor ve.. ka da bunu sadece muhaf a- Para bankaya muhafaza kast ıyle sözl mesinin; şayet bankanın para rmak ve ntifa eylemek kasti mevoutsa 7.a etmek üzere kabul ediyorsa usulsüz tevdi tedarikinde mudiin de paras ını nemaiand ı Yargıtay kararlar ında bu mesinin mevcudietine hükmetmek ger kir. karz sözle ş y özlendi ğ i savunulmakt d ı r. Gerçek şu ki mevduat ın konuda baz ı tutarsızlıklar g kta 1989 Bankalar Yasas ı, m duat ın tanım ı, mevduat kabuyasal tanım ı yapılmamıştır. etkisine Birle şik Krallı lüne getirilen kısı tlamalar ve sözü edilen tan ı ı değiştirme y lamalar binaen 1989 Bankalar ilişkin kapsamlı hiikümler getirmi ş tir. Konunun.nemine en aşağıya ç ıkarılm şt ır: Yasasının ilgili maddeleri ayn 4

"Mevduat 3 (1) A şağıdaki 4. maddeye tabi olmak (kere Birle şik Krall ıkta kabulüne hiç bir kimse bu Yasan ın aşağıdaki hükümleri alt ında Merkez Bankısıtlamalar kas ı taraf ından yetkili k ılınan bir kuruluş değilse.b4 Yasa amaçları için mevduat kabul eden bir i şletme niteli ğindeki faaliyetlerle ilgili olarak Birle şik Krall ık veya başka bir yerde mevduat kabul edemez. (2) Bu maddeye ayk ı rı harekette bulunan bir kimse suç i şlemi ş sayıl ır ve (a) Itham ve yarg ılama sonucu mahkumiyeti halinde iki y ıla kadar hapis veya para cezas ına veya her iki cezaya; (b) Seri yarg ılama sonucu mahkumiyeti halinde alt ı aya kadar hapis veya yasal limiti a şmayan para cezası veya her iki cezaya çarpt ı rılabilir. (3) Bu madde hilâf ına mevduat kabul edilmi ş olması mevduat veya yat ırılan paran ın getireceği ferdi mükellefiyetleri ortadan kaldırmaz. Muaf ki şiler 4 (1) Yukar ıdaki 3. madde hükümleri Merkez Bankas ınca veya ve Muafiyet- Cetvel 2 de belirtilen ki şilerce kabul edilecek mevduat ı kapsali Işlemler maı. (2) S özü edilen Cetvelde ad ı geçen şahsın muafiyeti Cetvelde kendisi ile ilgili olarak belirtilecek k ısıtlamaya tabidir. (3) Hazine, Merkez bankas ı ile isti şareden sonra sözü edilen Cetveli _ (a) başka bir şahıs ilavesi veya mevcut bir k ısıtlamayı hafiflet mek; veya (b) mevcut bir şahsı listeden ç ıkarmak ve yeni veya daha ağır kısttlamalar getirmek suretiyle bir emirname ile deği ştirebilir. (4) Yukar ıdaki 3. madde bu f ıkra amaçlar ı için Hazinenin ç ıkaraca ğı bir tüzükle belirlenecek i şlemleri kapsamaz. (5) Yukar ıdaki 4 fıkra alt ında ç ıkarılan Tüzük Hazinenin uygun görece ği faktörler ve özellikle a şağıdakilerin tümü veya herhangi biri ile ilgili i şlemleri belirleyebilir.- (a) Mevduat ın miktar ı; (b) Mevduat ı kabul eden şahsın mevduat sahiplerine veya diğer alacakl ılarına olan toplam mükellefiyeti; (c) Mevduat ın yat ı rıldığı koşullar veya amac ı; (d) Üyeli ği Hazine dışında bir merci taraf ından sona erdirilebilen bir zümrenin üyesi olmak hali dahil, mevduat ı yat ıran veya kabul edenin kimli ği; (e) Mevduat ı kabul eden ki şinin herhangi bir özelli ği haiz i ş- lemlerinin say ısı, miktarı ve bu tür i şlemlerin s ıklığı; (6) Yukar ıdaki 4. f ıkra alt ında ç ıkar ılan Tüzük sağlanacak muafiyeti belirli hal ve şartlara bağlayabilir. (7) Yukar ıda (3) (a) f ıkrası alt ındaki bir Emirnarne veya 4. fıkra alt ında ç ıkar ılan Tüzük iki parlamentodan birinin karar ı ile iptal edilebilecek ve tasla ğı her iki parlamento taraf ından onaylanmad ıkça (3) (b) f ıkrası alt ında emirname ç ıkar ılmayacakt ı r. 5

4...L 1 "Mevduat" ın 5 (1) Bu madde hükümlerine tabi olmak {iz re bu Yasada "mevtanı m ı duat"; (a) faizli, faizsiz veya primli olarak il talepte, veya ödeyenin kendisi veya vekili ile tahsil =den aras ında mutab ık kal ınan vade sonunda veya ba şka 5 rtlarla geri ödenmek koşuluyla ödenen ve (b) mal veya hizmet al ı m ına veya t matuf olmayan, bir mebla ğı anlat ı tevdi etmek veya mevduatta bulun zer şekilde tan ımlanı r. (2) yukar ıdaki 1. f ıkran ın (b) bendi am hizmet al ı m ı veya teminat sa ğlanmas ı k ödenen paralar münhas ıran aşağıdakilerden (a) Bir sözle şme alt ında mal veya hi metlerin sat ışı, icar ı veya başka şekilde sa ğlanmas ı için avans kabilinden veya k ısmi ödeme şekilde yap ılan ve a cak mal veya hizmetsa ğlanmas ı halinde lerin sat ış, icar veya başka şekild iade edilecek olan paralar; (b) Bir sözle şmenin yerine getirilmesi yerine getirilmesi sonucu do ğacak teminat şeklinde yap ılan ödemeler (c) Yukar ıdaki (b) bendi hükümleri herhangi bir mal ın belirtilen d olarak veya ba şka şekilde teslim minat kabilinden yap ılan ödemeler (3) Bu yasan ın başka şekilde öngördüğü aşağıdakileri içer memektedir: Merkez Bankas ı veya yetkili bir m nen mebla ğ; Bu yasaya ekli 2. Cetvelde belirti ödenen mebla ğ; minat sa ğlanmas ına ve bu Yasada para ak gibi ifadeler ben-- çlar ı için, mal veya şullar ına tabi olarak luşmaktad ı r: için veya sözle şmenin zarara kar şı l ık olarak veya kl ı kalmak ko şuluyla eyde tamir edilmi ş veya iadesi için te- aller d ışında "mevduat" essese taraf ından ödeen bir şah ıs taraf ından Yukar ıdaki (a) ve (b) bentleri. ışında faaliyetlerinin tümü veya büyük bir k ısm ı ikraza i şlerinden olu şan bir şahsın bu i şlerin icab ı olarak ödedi ği mebla ğ; Biri di ğerinin tali şirketi veya her ikisi ba şka bir şirketin tali şirketi veya ayn ı r iki şirket paylar ının çoğunluğuna sahip olmas ı veya he iki şirkette esas pay sahibi olmas ı haseb ıyle bu şirketleri kontrol edebilecek konumda olmas ı hallerinde şirket erden birinin di ğerine ödedi ği mebla ğ; veya (e) Ödeme anında, ödeyenin tahsil e enle yak ın akraba olması veya tahsil edenin direktör, kontrolör veya müdürü veya onlar ın yak ın akrabası olma ı hallerinde bir şahs ın di ğerine ödedi ği mebla ğ. (4) 3. f ıkran ın (e) bendinin kollektif ve omandit şirket ortakında ödemeye yap ılan l ıklar ınca ödenen bir mebla ğa uygulanma at ıf ortaklar ın her biri taraf ından yap ılan 'deme anlam ındad ı r. e 6

(5) 3. f ıkranın (e) bendi amaçlar ı için herhangi bir şahsın "yak ın akraba"s ı, onun (a) eşi, (b) çocuklar ı, üvey çocuklar ı, ebeveyni, üvey ebeveyni, kardeşleri ve k ızkardeşleri ile üvey karde ş ve üvey k ızkardeşleri; ve (c) (b) bendindeki herhangi bir şahsın eşi, anlam ındadı r. "Mevduat kabul eden i şlet me"nin tan ı m ı 6 (1) Bu madde hükümlerine tabi olmak üzere; (a) İş icab ı mevduat olarak kabul etti ği parayı başkalar ına kredilendiren, veya (b) işletmenin başka herhangi bir faaliyetini bütünüyle veya büyük ölçüde kabul etti ği mevduat ın ana para veya faizinden finanse eden, bir i şletme bu yasa amaçlar ı için mevduat kabul ed'n bir i şletmedir. (2) yukar ıdaki 1. f ıkranın (a) veya (b) bentleri bir i şletmeye uysa bile, (a) mevduat kabul eden şah ıs mevduat kabulüne her gün aç ık değilse, ve (b) karşılığında tahvilat ç ıkar ılsın veya ç ıkarılmasın, mevduat sadece belirli zamanlarda kabul ediliyorsa, böyle bir i ş- letme mevduat kabul eden i şletme sayılmaz. (3) Yukar ıdaki 1. f ıkranın amaçlar ı için, meşguliyetinin gere ği olarak bir şah ıs taraf ından sürdürülen bütün faaliyetler o şahıs taraf ından sürdürülen tek bir i şletme olarak kabul edilecektir. (4) 2. f ıkranın (b) bendi amaçlar ı için mevduat ın sadece belirli zamanlarda kabul edildi ği hususunda karar verirken sözü edilen zamanlar ın sıklığı ve birini di ğerinden ayıran özellikler üzerinde durulacakt ı r. (5) Yukar ıdaki 2. f ıkranın amaçlar ı için, 3. maddedeki yasaklamadan muaf tutulan bir şahsın, kabul edeceği mevduatla, mevduat olarak kabul edilen fakat L f ıkrada gösterildi ği tarzda kullanılmayan paralar dikkate al ınmayacakt ı r. Tanı mlamalar ı deği ş- tirme yetkisi 7 (1) Bu Yasadaki hükümlerin tümü veya herhangi birindeki amaçlar için Hazine, Merkez Bankas ı ile isti şare ederek mevduat veya mevduat kabul eden i şletmeye ait tan ımlamayı bir emirname ile de ği ştirebilir. (2) Yukar ıdaki 1. f ıkra ile verilen yetkinin genellili ğine halel gelmeksizin sözü edilen f ıkra alt ında mevduat kabul eden bir i ş- letmeye ait tan ı mlaman ın deği ştirilmesi hakk ındaki emirname bu kuruluşla ilgili herhangi bir şahsın faaliyetlerinin emirnamede belirtilecek tarzda kurulu ş faaliyeti olarak dikkate al ınmasını öngörebilir. (3) Bu madde alt ında ç ıkar ılacak herhangi bir emimame iki parlamentodan birinin karar ıyle iptal edilebilir. (4) Bu madde alt ındaki bir emimame Hazinenin gereldi ve uygun göreceği geçici hükümler içerebilece6i gibi, sözü edilen emir- 7

namenin bu Yasa alt ında mevduat veya m kuruluşla ilgili olduğu ifade edilen ba şka h kisini kapsam dışı bırakabilir veya tadil e duat kabul eden bir rhangi bir yasaya etebilir. CETVEL 2 Muaf Kişiler L Birleşik Krall ık dışında herhangi bir üye devletin merk 2. The National Savings Bank 3. Bir penny savings bankas ı 4. Bir belediye bankas ı 5. 1986 inşaat Şirketleri Yasas ı alt ında kurulan (veya ku inşaat şirketi 6 (1) 1974 Hayır Cemiyetleri Yasas ının 7(1)(a) madd Irlanda) Hayır Cemiyetleri Yasas ının 1(1)(a) maddesi yır cemiyeti (2) Bu f ıkra sadece cemiyet kurallar ının müsaade ett kabul edilen mevduat için geçerlidir 7. Yukar ıdaki 6. f ıkrada belirtilen yasalar ın herhangi bi ve orada belirtilenler d ışında bir cemiyet; 8. (1) 1982 Sigorta Şirketleri Yasas ının 3. ve 4. maddel len yasaya ekli Cetvel 1 ve 2 de belirtilen s ınıfta sig üzere yetkili k ılınan bir kuruluş (2) Bu f ıkra sadece yetkili k ıl ınan sigorta i şletmecili bul edilen mevduat için geçerlidir. 9. Kurallar ı 1840 İkrazat Şirketler Yasas ı alt ında tasdik, bir ikrazat şirketi 10. 1979 Kredi Birlikleri Yasas ı veya 1985 Kredi Birlikle namesi anlam ındaki bir kredi birli ği 11. National Savings Bank veya yetkili bir kuruluş taraf ı ğu tasdik edilen ki şiler 12. Yerel idare 11 Herhangi bir yasa alt ında İngiltere ve Gallerde bir y : ya İskoçyadaki bir yerel idareye talepname ısdarına 14. Crown Agents For Oversea Governments and Admini 15. Avrupa Atom Enerjisi Toplulu ğu 16. Avrupa Kömür ve Çelik Toplulu ğu 17. Avrupa Ekonomik Topluluğu 18. Avrupa Yat ı rım Bankası 19. Uluslararas ı imar ve Kalkınma Bankası 20. Uluslararas ı Finans Korporasyonu 21. Uluslararas ı Para Fonu 22. Afrika Kalk ınma Bankası 21 Asya Kalk ınma Bankası 24. Karaibler Kalk ınma Bankası 25. Inter-American Kalkınma Bankası " z bankası ulmuş farzolunan) bir si veya 1970 (Kuzey anlam ına giren bir ha- ği i şlemlerin ifasında i alt ında tescil edilen ri alt ında ve sözü edirta i şlemleri yapmak inip gere ği olarak ka- tevdi ve tescil edilen (Kuzey Irlanda) Emir- an okul bankası oldu- rel idareye tebligat veetkili bir kurulu ş rations 8

IL BÖLÜM KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURIYETINDE MERKEZ BANKASI VE BANKACILIK FAALIYETLERI 35/1987 Say ılı Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Yasas ında belirtilen çerçevede bankalar taraf ından getirilen k ısa vadeli senet ve vesikalar ı reeskonta kabul ederek veya Kamu Kurum ve Kurulu şlar ına Hazine Kefaleti karşı l ığı nda avans vermek suretiyle, piyasaya para sürme ve bankalara kaynak sa ğ- lama görevleri Bankam ızca sürdürülmü ştür. 30 Eylül, 1990 tarihi itibariyle avans ve reeskont i şlemleri Tablo l'de avans ve reeskont i şlemlerinden do ğan borç bakiyelerinin 31 Aral ık 1988, 31 Aral ık 1989 ve 30 Kas ı m 1990 itibariyle kar şıla şt ırmas ı ise Tablo 2'de gösterilmi ştir. 9

Tablo 1 Milyon 11. 30 Eylül, 1990 itibariyle Avans ve Reesk ola i şlemleri Hazine Kefaletini Haiz Bonolar ıı ıı It Küçük Esnaf ve Sanatkâr Senetleri Sanayi Senetleri Tar ım Senetleri ihracat Senetleri Turizm Senetleri ıı ıı K.T. Sanayi i şletmeleri Holding Ltd Cypfruvex Ltd Tar ımsal Donat ım Kurumu Toprak Ürünleri Kurumu Devlet Üretme Çiftlikleri K.T. Turizm işletmeleri Ltd K. Vak ıflar Bankası Ltd K. Vakıflar Bankas ı Ltd Türk Bankası Ltd K. Kredi Bankası Ltd K. Ticaret Bankası Ltd Asbank Ltd K. Vakıflar Bankası Ltd. K.T. Koop. Merkez Bankası Ltd K. Kredi Bankası Ltd K. Vakıflar Bankası Ltd Türk Bankas ı Ltd K. Kredi Bankası Ltd K. Ticaret Bankas ı Ltd. Asbank Ltd A. Garanti Bankas ı Ltd. Genel Toplam Borç Senet Senet Bakiyesi Adeti Toplam ı 2.3014 2 650.0 5 334.4 3 3.000.0 337.1 4 220.0 1 000.0 1 4.000.0 14(10 1 140,0 loao 6 300.0 9. 214.9 17 8.310.0 2. 96Z1 758 2.989.1 120.0 4 120.0 25.0 1 25.0 170.0 6 170.0 198.0 6 198.0 40.0 1 40.0 553.0 18 553.0 M1~11111=t ~1~12~ 130.0 17 130.0 272.4 62_ 272.4 402.4 86 402 4 _35.0 1 35.0 L292.5 22 338.9 5 L124.7 21 697.8 20 779.7 16 700.0 13 L 318. 350.0 1135.0 810.0 850.0 700.0 5.163.5 4. 933.6 97 18. 106.0 977 17.453.0 10

Tablo 2 Avans ve Reeskont Borç Bakiyelerinin 31 Aral ı k 1988, 31 Aralık 1989 ve 30 Kasım 1990 Itibariyle Kar şılaştırması Kredi Türü Borçlu 31 Aral ık 1988 Hazine Kefaletini Haiz Avans 11 il,i 11 ıı Toprak Toprak Ürünleri Kurumu II II Hazineye K ısa Vadeli Küçük Esnaf ve Sanatkâr Kredileri Sanayi Senetleri II II II H II II Ihracat Senetleri /1 II II II Il II II II I/ II Ticari SenetIer II II Il Il Tar ım Senetleri K.T. Sanayi işletmeleri Holding Ltd KM.S. Cypfruvex Ltd. Tar ımsal Donat ı m Kurumu Devlet Üretme Çiftlikleri K.T.Turizm işl. Ltd Avans 1421.9 3354.4 208.4 6279.0 - - 11263.7 K. Vak ıflar Bankas ı Ltd 1265.9 K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. 99.5 K. Ticaret Bankas ı Ltd 45.7 Türk Bankas ı Ltd. - K. Kredi Bankas ı Ltd 35.3 Asbank Ltd. - K.T.Koop. Merkez Bankas ı Ltd. - 180.5 K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. 35.6 Türk Bankası Ltd 116.8 K. Kredi Bankas ı Ltd - K.T.Koop.Merkez Bankas ı Ltd. - 152.4 K. Ticaret Bankas ı Ltd 319.6 Türk Bankas ı Ltd 64.9 K. Kredi Bankas ı Ltd. - 384.5 K.T.Koop.Merkez Bankas ı Ltd.131.4 K. Vak ıflar Bankas ı Ltd 21.4 152.8 31 Aral ık 1989 2303.5 5334.5 337.7 4914.4 60.7-12950.8 2288.8 50.6 78.4 28.6 - - - 157.6 16.7-72.1-88.8.- 55.3 390.3 445.6 205.1 81.7 286.8 Milyon TL 30 Kası m 1990 2303.4 5334.5 337.1 - «- 7975.0 25000.0 3344.0 135.0 295.0-725.0 90.0 100.0 1345.0 35.0 «- - 5Q0 85.0 150.0 - - 150.0 251.7 169. 3 421.0 11

imalatc ı-ihracatc ı Senetleri Turizm Senetleri t, K. Vak ıflar Bankas ı Ltd K. Ticaret Bankas ı Ltd Türk Bankas ı Ltd K. Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A Ş Asbank Ltd. Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd. Genel Toplam 1 10.2 53.3 502.7 878.8 82.3 65.8 84.0 145.0 101.2 579.7 9.9 45.2 102.8 790.3 1870.6 316.3 624.4 688.9 373.9 900.0 350.0 647.5 1163.8 310.4 12913 753.8 900.0 316.3 2937.2 5066.8 506.4 21026.3 43386.8 12

FAIZ FARKI FONU Teşviki öngörülen sektörler ve konular için tercihli faiz oranlar ının uygulanmas ını kolaylaşt ırmak amac ıyla KKTC Merkez Bankas ı bünyesinde faiz fark ı fonu kurulması 35/1987 say ılı KKTC Merkez Bankas ı Yasas ının 23. maddesinde öngörülmüştür. Yasan ın 53. maddesi alt ında ç ıkar ılan "KKTC Merkez Bankas ı Faiz Fark ı Fonu Oluşturulmas. Tüzü ğü"nün 7. maddesine göre Fonun kaynaklar ı şunlardı r: o) Devlet Bütçesine bu amaçla konulacak ödenek; b) KKTC Merkez Bankas ı nezdindeki Hazine fonlar' faizlerine kar şılık olarak Banka bütçesinden ayr ılacak belirli bir ödenek; e) Bankalar ve yan kurulu şlar ı ile kooperatif bankalar ı ve mevcut yasalar alt ında kredi vermekle yetkili k ılınm ış müesseselerin verecekleri her türlü nakdi krediler üzerinden uygulanacak azami yasal faiz oran ı içinden 2 puan faiz fark ının tahsil edilerek banka nezdinde aç ılan Faiz Fark ı Fonuna yat ı r ılan miktarlar ve d) Türkiye Cumhuriyeti Devleti taraf ından yap ılacak katk ılar. Tüzüğün 5. maddesi alt ında faiz iadesi oranlar ı kredi türleri itibariyle şöyledir. Tar ım (Ayni) %31 Tar ım (Nakdi): Miktar ı 1 milyon 11. 1ye kadar olanlar %16 Miktar ı 1 milyon 112nin üstünde olanlar % 7 Küçük Esnaf ve SanatkAr Kredisi %26 Turizm Kredisi %31 Sanayici, İhracatc ı Kredisi % 9 Ancak faiz farkı iadesi uygulaması şu ana kadar sadece tar ım (ayni), turizm ve sanayi konular ına inhisar ettirilmi ştir. Tabiattyle ayn ı kredi için hem Merkez Bankası reeskont kayna ğından hem de Faiz Fark ı Fonundan yararlanma olana ğı yoktur. Böylece faiz iadesi uygulamas ıyle, Bankam ızca Yasada belirtildi ği üzere kamt ı kurum ve kuruluşlar ına avans vererek veya bankalarca ibraz edilen k ısa vadeli senet ve vesikalar ı reeskonta kabul etmek suretiyle sa ğlanan kredi olanaklar ı yanında bankalara kendi kaynaklar ından tercihli sektörlere kredi verme olana ğı yarat ılm ışt ı r. Faiz Fark ı Fonu uygulamalar ı Tablo 3'te özet halinde gösterilmektedir. 13

Tablo 3 Faiz Fark ı Fonu Uygulamalar ı 1987-1990 Milyon IL Harcamalar 1987 Tar ım (Ayni) 1.6 1987 KKTC M rkez Bankas ı katk ısı 500.0 Dönem Sonu bakiyesi 803.6 Bankalardan 305.2 1988 Tar ım (Ayni) Dönem Sonu Bakiyesi 1989 Tar ım (Ayni) Dönem Sonu Bakiyesi 1.1.90-30.11.90 805.2 Gelirler 1844.0 1988 Dönem B 2878.9 KKTC Merkez 4722.9 1241.9 7134.2 8376.1 Tar ım (Ayni) 2367.6 1.1.90-30.11.90 Turizm 377.5 1.1.90-30.11.90 Sanayi 0.9 30.9.90 Dönem Sonu Bakiyesi 8404.7 11150.7 Bankalardan 1989 Dönem B KKTC Merkez Bankalardan TC Yardı m ı 1.1.90 Dönem Bankalardan TC Yardı m ı 1.10.90 Dönem Bakiyesi 805.2 şı Bakiyesi 803.6 ankas ı katk ısı 3000.0 919.3 4722.9 şı Bakiyesi 2878.9 ankası katk ısı 3500.0 1678.1 319.1 8376.1 aşı Bakiyesi 7134.2 Başı 32019 812.6 11150.7 8404.7 Not: Faiz Fark ı iadesi taahhüt bakiyesi 30.11.90 tarihind = 6500.0 milyon 11. olarak hesaplanm ışt ı r. 14.1,

YETKILI BANKALAR Para ve Kambiyo i şleri Yasas ındaki tanıma göre "Yetkili Bankalar" Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti'nde faaliyette bulunan ve ithalat, ihracat i şlemleri yapmaya, döviz almaya, döviz bulundurmaya, döviz satmaya, döviz sat ışına mesnet te şkil eden turistlere mahsus döviz al ı m bordrolar ı ve/veya makbuz tanzim etmeye Maliye İşleri ile ilgili bakanl ıkça yetkili k ıl ınan bankalar ı anlat ır. KKTC Merkez Bankas ı dışında yetkili bankalar şunlard ı r. TC Ziraat Bankası Türk Bankas ı Ltd Türkiye İş Bankas ı A. Ş. K ıbrıs Türk Koop. Merkez Bankas ı Ltd K ıbr ıs Kredi Bankas ı Ltd Türkiye Halk Bankas ı A. Ş. K ıbrıs Vak ıflar Bankas ı Ltd Limasol Türk Koop. Bankas ı Ltd K ıbr ıs Ticaret Bankas ı Ltd. K ıbrıs Endüstri Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Faisal İslitu ı Bankası Ltd Asbank Ltd Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd K ıbrıs iktisat Bankas ı Ltd "Yetkili Müesseseler" Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı Kurallar ı uyarınca döviz al ıp satmaya ve bulundurmaya yetkili k ıl ınan müesseseleri anlat ır. Bu müesseselerin Maliye I şleriyle görevli bakanl ıktan çal ışma izni almalar ı zorunludur. Halen faaliyette bulunan yetkili müesseselerin isimleri ve kay ıtl ı büro adresleri aşağıda gösterilmi ştir. Birinci Döviz Al ım Sat ı m Şirketi Ltd 158 A Girne Caddesi, Lefko şa. F ı rınc ıoğulları Co. Ltd 2-4 Asmaalt ı Sokak, Lefkoşa. Elmaslar Yat ı r ı m Şirketi Ltd 49 F IL Selim Caddesi, Lefko şa. Ertuğml Akbel And Sons Ltd Osman Pa şa Caddesi, Mustafa Hac ı Ali Apt, Na 2, Lefkoşe. Sun Döviz Bürosu Ltd Abdi İpekçi Caddesi, Lefkoşa. Nafa Döviz Al ım Sat ım Şirketi Ltd Zafer Çar şısı Na 10 Atatürk Caddesi, Girne. Orhan Kahya Ltd 3-4 Zafer Çar şısı, Girne. Merimann Currency Ltd 49 E IL Selim Caddesi, Lefko şa. Forex Management Services Ltd II. Selim Caddesi Arabac ıoğullar ı Apt. Dükkan Na, 4, Lefkoşe. Er-Tem Yat ı r ı m Şirketi Ltd 2 G K ışla Yolu, Mağusa. Batu Exchange Co. Ltd 52 Istiklal Caddesi, Ma ğusa. 15

A şardağ Exchange Ltd 121 B Samsun Yolu, Baykal, Ma ğusa. Gesfi Ltd Şirketi 40 Abdi Çavuş Sokak, Lefko şe. DEVLET KURU DOV İZLERİ KKTC Merkez Bankas ı ve Di ğer Bankalar s ınıfland ı r Kuru hesab ında tutulan dövizler Tablo 4'te gösterilmi şti döviz miktar ı Ocak, 1990'da toplam 62919.3 bin ABD $ ABD $ miktarlar ı ile en yüksek düzeye ula ş m ışt ır. 1 toplam 586928 bin ABD $ ve Serbest 554729 bin ABD as ına göre Devlet Devlet Pozisyonundaki ve serbest 58.907.9 bin Aral ık 1990 itibariyle miktar ındad ı r. 16

Tablo: 4 KKTC Merkez Bankas ı ve Di ğer Bankalar Tasnifine Göre Devlet Kuru Hesab ına Tutulan Dövizin ABD $ Karşılığı ve Mevcut Taahhütler Tarih Bankalar Bin ABD $ Toplam Döviz Toplam Taahhüt Serbest 31 Aral ık 1988 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 30 Aral ık 1989 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 27 Ocak 1990 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 3 Mart 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Mart 1990 42.779.1 3.611.9 46.391.0 2j29.2 51.098.5 7.581.2 3.483.7 2.929.2 42.779.1 682.7 43.461.8 51.098.5 4.097.5 58.679.7 3.483.7 55.196.0 56.410.5 6.508.8 4.011.4 56.410.5 2.497.4 Toplam 62.919.3 4.011.4 58.907.9 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 25 Nisan 1990 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 3 Haziran 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 30 Haziran 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Toplam Toplam 56.538.0 4.838.2 61.376.2 49.268.0 4.340.1 2.967.5 2.967.5 3.629.1 53.608.1 3.629.1 47.735.2 4.021.3 51.756.5 42.286.8 2-714.1 9 45.000. 39.973.4 2.668.8 42.642.2 3.811.6 3.811.6 2.525.3 2.525.3 3.185.3 3.185.3 56.538.0 1.870.7 58.408.7 49.268.0 711.0 49.979.0 47.735.2 209.7 47.944.9 12_ 286. Q. Q 12. 475. 6 39.973. J (516. 5 ) 39./156.9

28 Temmuz 1990 KKTC Merkez Bankas ı 47.162.1 47.162.1 Diğer Bankalar 6.836.7 3.915.5 2.921.2 Toplam 53.998.8 3.915.5 50.083.3 1 Eylül 1990 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 29 Eylül 1990 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 3 Kasım 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 1 Aral ık 1990 KKTC Merkez Bankası Di ğer Bankalar Toplam 55.284.0 3.134.9 2684.2 55.284.0 450.7 58.418.9 2 684.2 55.734.7 59.274.1 2224.0 2.953.8 59.274.1 (729.8) 61498.1 2953.8 58.544.3 55.299.7 3.399.4 S.503,8 55.299.7 (104.4) 58.699.1 Ş.503.8 55.195.3 54.856.5 3.836.3 219.9 54.856.5 616.4 58.6928.219.9 55.4729 18

BANKALAR KURU DOV İZLERİ Yine KKTC Merkez Bankas ı ve di ğer Bankalar s ınıfland ırmasına göre bankalar kurunda özel ve tüzel ki şiler ad ına aç ılan döviz tevdiat ve döviz mevduat hesaplar ındaki dövizlere ait bilgiler Tablo 5'de verilmi ştir. A ğustos sonu itibariyle toplam döviz 89565.1 bin ABD $ miktar ında olup en yüksek düzeydedir. 31 Ekim 1990 da toplam döviz 88659.7 bin ABD $ dolar ı miktar ındadı r. 19

Tablo: 5 KKTC Merkez Bankas ı ve Diğer Bankalar Tasnifine pöre Bankalar Kurunda Özel ve Tüzel Kişiler Adına Tutulan Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplarınm ABD $ Karşılığı ve Hesap Zürfıne Göre Dökümü Bin ABD $ Tarih Bankalar 31 Aral ık 1988 KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 31 Aral ık 1989 KKTC Merkez nkas ı Diğer Bankalar /Toplam 31 Ocak/1990 RKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 28 Şubat 1990 Toplam KKTC Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Mart 0 Toplam KKTC `Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Döviz Tevsli t Hesap,/ Miktar Adedi Döviz Mevduat Hesap Adedi Miktar $ Toplam Döviz 1015 6.903.0 6.903.0 /3413 20.824.3 27648 55.778.8 76.603.1 3413 20.824.3 28663 62.681.8 83.506.1 3925 3925 4005 16.174.3 4005 16.174.3 3613 3613 3802 3802 15.233.1 15.233.1 17.033.6 17.033.6 18,962.5 18.962.5 969 6.657.1 33149 63.815.4 34118 70.472.5 943 6.649.2 32831_ 61.086.1 33774 67.735.3 945 34207 35152 94b 344:1 35379 6.657.1 79.048.5 85.705.6 6.649.2 77.260.4 83.909.6 6.846.7 61.182.8 6.846.7 78.216.4 68.029.5 85.063.1 6.819.3 58.748.1 65.567.4 6.819.3 77.710.6 84.529.9 30 Nisan 1990 KKTC Merkez Bankas ı Di ğe Bankalar Toplam 3908 3908 18.643.2 18.643.2 95 3377 3472 6.877.1 57.476.5 64.353.6 6.877.1 76.119.7 82.996.8 y-,s, 1990 KKTC: 1 erkez Bankas ı ankalar 3864 opla m 3864 13.232.9 13.232. 9 97 3452 3549 6.940.4 60.872.9 67.813.3 6.940.4 74.105.8 81.046.2

30 Haziran 1990 KKTC Merkez Bankas ı - 957 7.018.2 7.018.2 Diğer Bankalar 3829 14.539.3 34541 59.076.5 73.615.8 31 Temmuz 1990 Toplam 3829 14.539.3 35498 66.094.7 80.634.0 KKTC Merkez Bankas ı - - 972 7.318.0 7.318.9 Di ğer Bankalar 3879 14.207.9 34493 62733.3 76.941.2 31 A ğustos 1990 Toplam li 3879 14.207.9 35465 70.052.2 84.260.1 KKTC Merkez Bankas ı - 985 8.403.6 8.403.6 Di ğer Bankalar 3862 13.162.0 35694 67.999.5 81.161 5 30 Eylül 1990 Toplam 3862 13.1620 36679 76.403.1 89.565.1 KKTC Merkez Bankas ı - 970 9.016.4 9.016.4 Di ğer Bankalar 3964 11.0027 35708 68.4228 79.425.5 Toplam 3964 11.002.7 36678 77.439.2 88.441.9 31 Ekim 1990 KKTC Merkez Bankas ı 989 9.504.3 9.504.3 Di ğer Bankalar 4067 10.473.1 34960 68.6823 79.155.4 Toplam 4067 10.473.1 35949 78.186.6 88.659.7 21

DÖVIZ REZEVLERİ: Döviz Rezevlerimiz devlet kuru ile bankalar kuru larak iki ba şl ık alt ında görülmektedir. Devlet kuru hesab ında tutulan dövizler ahsise tabi dövizlerdir. Bankalar kuru ba şl ığı alt ında gösterilen dövizler ise öz 1 ve tüzel ki şilere ait döviz tevdiat ve mevduat hesaplar ı ile bankalar ın kendi am ve hesaplar ına tutanyle Devlet Kurunda tuklar ı dövizlerden olu şmaktad ır. A ğustos, 1990 sonu iti 58.418.9 bin ABD dolar ı ve Bankalar Kurunda 142.072. bin ABD dolar ı olmak üzere toplam döviz 200,491.1 bin ABD dolar ı miktar ında olup en yüksek düzeydedir. Ekim,1990 tarihinde Devlet kuru 58.699.1 bin AB dolar ı Bankalar Kuru 136.107.2 bin ABD doları ve toplam 194.806.3 bin ABD dolar ı olarak görülmektedir (Tablo 6). 22

Tablo 6 Tarih-Döviz Niteli ği Aral ık 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: Döviz RezervIerinin Art ış Hızı Miktar 46.391.0 Bin ABD $ Bir önceki dönemle karşılaşt ırması a) Özel ve Tüzel Ki şiler 83.506.1 b) Bankalar ın Kendileri 19.825.8 103.331.9 Aral ık 1989 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler 85.705.6 149.722.9 58.679.7 126.48 b) Bankalar ın Kendileri 38.781.3 124.486.9 120.47 Ocak 1990 Toplam 183.166.6 122.33 Devletin Kur Hesab ında 62.919.3 107.22 Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler 83.909.6 b) Bankalar ın Kendileri 41.061.9 124.971.5 100.39 Toplam 187.890.8 102.58 Şubat 1990 Devletin Kur Hesab ında 61.376.3 97.55 Bankalar Kurunda Tutulan a) Özel ve Tüzel Ki şiler 85.063.1 b) Bankalar ın Kendileri 41.989.7 127.052.8 101.67 Mart 1990 Toplam 1 88.429.1 100.29 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurumla Tutulan 53.608.1 87.34 a) Özel ve Tüzel Ki şiler 84.529.9 b) Bankalar ın Kendileri 46.373.9 130.903.8 103.03 Nisan 1990 Toplam 184.511.9 97.92 Devletin Kur Hesab ında 51.756.5 96.55 Bankalar Kurunda Tutulan a) Özel ve Tüzel Ki şiler 82.996.8 b) Bankalar ın Kendileri 48.858.3 131.855.1 100.73 Toplam 183.611.6 99.51 23

Mayıs 1990 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler 8L046.2 b) Bankalar ın Kendileri 53.463.4 Toplam Haziran 1990 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda 'tutulan: a) Özel ve tüzel Ki şiler 80.634.0 b) Bankalar ın Kendileri Temmuz 1990 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: 56.908.7 a) Özel ve Tüzel Ki şiler 84.260.1 b) Bankalar ın Kendileri 53.146.3 Toplam 45.0019 86.95 134.509.6 102.01 179.510.5 97.77 42.642.2 94.76 137.542.7 102.25 180.184.9 100.38 53.998.8 126.63 137.406.4 99.90 191.405.2 106.23 A ğustos 1990 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam 89.565.1 52.507.1 58.418.9 108.19 142.072.2 103.40 20C.491.1 104.75 Eylül 1990 Devletin Kur Hesab ında Bankalar kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) bankalar ın Kendileri Toplam Ekim 1990 Devletin Kur hesab ında ; - ;.ınkalar Kurunda Tutulan: 88.441.9 48.998.5 ` ızel ve 88.659.7 Bankalami 47.447.5 :a21 61.498.1 105.27 137.440.4 96.74 158.938.5 99.23 58.699.1 95.45 136.107. 99.03 194.806.3 97.92