ÜNİTE - 2 İŞLETME ÇEŞİTLERİ 1-Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler 2-Tüketim Biçimine Göre İşletmeler 3-Ürettikleri mal ve hizmetin çeşidine göre işletmeler
Bu üniteye neden çalışmalıyız.! İşletmenin üretim araçlarını hizmet biçimine göre sınıflandırabilecek İşletmelerin kuruluş amaçlarını çeşitli kriterlere göre sıralayacak İşletmelerin kamu özel ve karma olma özelliklerine göre sınıflayacaksınız
İşletme Çeşitleri Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler Tüketim Biçimine Göre İşletmeler Ürettikleri Mal ve Hizmetin Çeşidine Göre İşletmeler Kamu İşletmeleri Özel İşletmeler Karma İşletmeler Nihai Tüketiciler İçin Mal Üreten İşletmeler Başka İşletmelerin Üretimi İçin Mal Üreten İşletmeler Dayanıklı Mal Üreten İşletmeler Dayanıksız Mal Üreten İşletmeler
İşletme Çeşitleri 1-Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler a) Kamu İşletmeleri b) Özel İşletmeler c) Karma İşletmeler a) Kamu İşletmeleri Kamu işletmeleri, devletin mülkiyetinde bulunur ve devlet tarafından işletilir. Kamu işletmelerinde, işletmenin mülkiyeti, bakanlıklar ve belediyeler gibi devlet kuruluşlarına aittir.
a) Kamu İşletmeleri Belirli bir toplumsal yarar nedeniyle sınırlandırılmış kar elde etmek Fiyatları olabildiğince düşük tutmak Kamu İşletmelerinin Kuruluş Amaçları Ülkenin refahını arttırmak Tekelleri önlemek Özel kesimin yetersiz olduğu alanlarda işletmeler kurmak Yeterli ve etkin alt yapılar oluşturmak Varolan ulusal kaynakları etkin kullanımı sağlamak Hızlı sermaye sağlayarak yeni yatırımlar yapmak
Kamu işletmeleri kendi aralarında mali, sosyal ve ekonomik nedenlerle kurulmuş işletmeler olarak da gruplandırılabilir. Mali nedenlerle kurulan kamu işletmelerinin amacı, kamu kurumlarına gelir sağlamaktır. Örneğin, devlet üretme çiftliklerinden AOÇ (Atatürk Orman Çiftliği) elde ettiği ürünlerin satışından devlet önemli gelir sağlamaktadır. Kamu işletmelerinden bazıları da sosyal nedenlerle kurulur. Sosyal nedenlerle kurulan kamu işletmeleri, az gelişmiş yöreleri kalkındırmak amacıyla kurulur. Daha gelişmiş yerlerde ise gelişmenin sürekliliğini sağlamayı amaçlar. Örneğin Çocuk esirgeme kurumları, hastane vb. Ekonomik nedenlerle kurulan işletmeler kamu tasarrufu oluşturarak sermaye birikimi sağlar. Örneğin Türkiye şeker fabrikaları vb
Kamu İşletmelerinin Özellikleri Sermayelerinin devlete ait olması Özel yasalarla kurulup özel hukuk kurallarına göre işletilmesi Sermayeye göre kamu idaresine doğrudan veya dolaylı olarak bağlı olmasıdır.
b) Özel İşletmeler Özel İşletmeler Tek sahipli işletmeler (Şahıs işletmeleri) Çok sahipli işletmeler (Sermaye şirketleri) Tek sahipli işletmelerin olumlu özellikleri Kurulması kolaydır. İşletmenin sahibi kararlarında daha özgürdür. Yetkiler bir kişide toplanır. İşletmenin sahibi işletmenin yöneticisidir. Faaliyetleri gizlidir. Alınan kararları işletme dışına yayılmaz. Kar bölüşülmez. İşletme sahibinin elinde toplanır. İşletme küçük çaplı olduğu için esnektir. Yeni buluşlara uyulabilir. Kredi almak daha kolaydır.
Tek sahipli işletmelerin olumsuz özellikleri Şahıs işletmeleri fazla büyüyemezler. İşletmeci kararlarını tek başına aldığı için başkalarının görüş ve önerilerinden yeterince yararlanamaz. Amaçlarına ulaşamıyorlarsa kısa sürede kapanabilirler. Borçlara karşı sorumlulukları sınırsızdır. İşletme sahibinin mallarına gerektiğinde haciz konur.
Çok sahipli işletmelerin olumlu yönleri İşletmeden alacaklı olanlara karşı sorumlulukları sınırlıdır. Yönetim belli bir sisteme bağlıdır. Ortaklık kolaylıkla devredilebilir. Büyüme yeteneği sonsuzdur.
Çok sahipli işletmelerin olumsuz yönleri Kuruluş işlemleri karmaşıktır ve uzun zaman alır. Ortak sayısının çokluğu nedeniyle karar vermek ve uygulamak daha fazla zaman alır. Daha çok çalışan olduğu için koordinasyon güçtür.
c) Karma İşletmeler Üretim araçlarının mülkiyetine göre işletme türlerinden bir diğeri ise karma işletmelerdir. Karma işletmeler kamu temsilcisi kişiler ile özel kişilerin birlikte kurdukları işletmelerdir. Örneğin Türkiye yem sanayiinde devletin hissesi yanında özel şahısların da payları vardır.
2-Tüketim biçimine göre işletmeler Nihai tüketiciler için mal üreten işletmeler Başka işletmelerin üretimi için mal üreten işletmeler Bireyler tarafından doğrudan tüketilen yiyecek ve giyecek maddeleri gibi malları üreten işletmeler nihai tüketiciler için mal üreten işletmelerdir. Bu tür işletmeler konserve ve hazır giyim firmaları örnek verilebilir. Bazı mallar, başka malların üretiminde kullanılır. Bu tür mallar üreten işletmeler başka işletmeler için mal üreten işletmeler grubuna girer. Örneğin araba parçası üreten yan sanayi işletmeler.
3-Ürettikleri mal ve hizmetin çeşidine göre işletmeler Dayanıksız mal üreten işletmeler Dayanıklı mal üreten işletmeler Dayanıksız mal üreten işletmeler, yiyecek-içecek maddeleri, kağıt gibi kısa bir sürede tüketilen malları üretirler. Bu işletmeler makarna fabrikaları ve konserve fabrikaları örnek verilebilir. Dayanıklı mal üreten işletmeler makine, mobilya, buzdolabı gibi uzun süre kullanılan malları üretirler. Ayrıca otomobil fabrikaları, beyaz eşya üreten firmalar da bu tür işletmelere verilebilecek başlıca örneklerdir.