tmmob makina mühendisleri odası.ulusal HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ ve SERGİSİ BİLDİRİLER İRİ KİTABI İZMİR mmo yayın no : E/2003/342-1 ARALIK 2003
tmmob makina mühendisleri odası Sümer Sok. No: 36/1-A Demirtepe, 06440 - ANKARA Tel: (0 312) 231 31 59-231 31 64-231 80 23-231 80 98 Faks: (0 312) 231 31 65 ODA YAYIN NO: E/2003/342-1 ISBN 975-395 - 658-4 BU YAPITIN YAYIN HAKKI MMO' NA AİTTİR. KAPAK TASARIMI: Ürün Tanıtım - İZMİR Tel / Faks : (0232) 441 02 53 DİZGİ : TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI İZMİR ŞUBESİ Atatürk Cad. No:422 / 5 35220 Alsancak / İZMİ R Tel: (0232) 463 41 98 Pbx Faks : (0232) 422 60 39 BASKI: ALTINDAĞ MATBAACILIK - İZMİR Tel: (0232) 457 58 33
III. HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ PROGRAM BİLDİRİLERİ /HİD - 29 MMO, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. Basınçlı Kapların Periyodik Test ve Kontrol Sistemi Erdal KİMSESİZ ERDEMİRA.Ş. Emrullah ÇAYIR ERDEMİRA.Ş. Nurettin REİS ERDEMİRA.Ş. Volkan GEMİCİ ERDEMİRA.Ş. Umur ERDÖNMEZ ERDEMİR A.Ş. Celal KARAKUŞ ERDEMİRA.Ş. Murat TORLAKOĞLU ERDEMİRA.Ş. MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI BİLDİRİ
II. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 353 BASINÇLI KAPLARIN PERİYODİK TEST VE KONTROL SİSTEMİ Erdal KİMSESİZ Emrullah ÇAYIR Nurettin REİS Volkan GEMİCİ Umur ERDÖNMEZ Celal KARAKUŞ Murat TORLAKOĞLU ÖZET Bu çalışmada, Erdemir'de kullanılan basınçlı kapların test ve kontrolü ile ilgili iş talimatının kapsamı anlatılmaktadır. Basınçlı kapların test ve kontrolü ile ilgili iş talimatının hazırlanmasında; yasal mevzuat yanında, ilgili ulusal ve uluslararası standartlar, ve ülkemizde yoğun olarak basınçlı kap kullanan kamu ve özel kuruluşların test ve yöntemleri dikkate alınmıştır. Bu şekilde, basınçlı kapların emniyet ekipmanları ile birlikte, güvenli bir şekilde kullanılması amaçlanmaktadır. Çalışma sonucunda; gaz ve likit tüpleri, gaz ve likit tankları ve basınçlı hava tankiı kompresörleri için ayrı ve standart test ve kontrol raporları oluşturulmuştur. Bu raporlar makalede verilmektedir. Bu şekilde farklı birimlerdeki benzer basınçlı kapların periyodik test ve kontrolü için, standartlaşma hedeflenmiştir. 1. GİRİŞ İşletmelerde iş sağlığı ve iş güvenliği yönünden, basınçlı kapların emniyet ekipmanları ile birlikte güvenli bir şekilde kullanılması için, bu kapların periyodik olarak test ve kontrol edilmesi gerekmektedir. Basınçlı kapların test ve kontrol edilmesinde genel olarak; korozyon, sızdırmazlık, kalınlık, aşınma, çatlak, çizik, deformasyon, kalınlık, bağlantı kontrolü, sıcaklık, basınç, temizlik, fonksiyon, cihazların kalibrasyon durumu vs. kriterlerin kontrol edilmesi gerekmektedir. Erdemir'de farklı birimlerdeki benzer basınçlı kapların periyodik test ve kontrolü için, standartlaşma hedeflenmiştir. Bu aşamada ilk olarak basınçlı kabın tanımlanmıştır. Basınçlı kapların periyodik test ve kontrolü için hazırlanan iş talimatında basınçlı kap tanımı şu şekilde yapılmıştır. Tanım: Basınçlı kaplar; 0,5 atü ve daha yüksek basınçtaki endüstriyel gazların (hava, oksijen, azot, argon, hidrojen gazı), yakıt gazlarının (doğal gaz, asetilen gazı, desülfürize kok gazı) ve buharın üretiminde, taşınmasında yada depolanmasında kullanılan atmosfere kapalı kaplar olarak tanımlanmıştır. 2. BASINÇLI KAPLARIN KULLANIMI, TEST VE KONTROLLERİ İLE İLGİLİ GENEL ESASLAR: Bu çalışma kapsamında basınçlı kapların kullanımı, periyodik test ve kontrolleri ile ilgili genel esaslar aşağıda belirtildiği şekilde tanımlanmıştır. Basınçlı kaplar; orijinal proje, doküman ve işletme talimatlarında belirtilen şartlarda kullanılacaktır.
j 1 III. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 354 /. Basınçlı kaplar Erdemir Plant Standards (EPS)'a uygun şekilde ve renkte boyalı olacaktır. Her ünite kendi sorumluluk alanı içerisindeki tüm basınçlı kapların envanterini çıkaracak ve içerisindeki akışkan cinsine göre sınıflandırmasını yapacaktır. Her basınçlı kap için, kimlik dosyası bulunacaktır. Kimlik dosyalarında, orijinal proje, doküman, işletme ve bakım talimatları, imalatçı firma adı, imal tarihi, işletmeye alındığı tarih, imalat esnasında ve imalat sonrası yapılan tahribatlı ve tahribatsız test raporları, yapılan bakım ve onarım bilgileri, işletmeye alındıktan sonra yapılan periyodik test ve kontrol raporları bulundurulacaktır. Her basınçlı kabın görünür bir yerinde; imalatçı firma adı, basınçlı kap no, imal tarihi, kapasitesi, akışkan cinsi, dizayn basıncı, max. İşletme basıncı, max. çalışma sıcaklığı, test basıncı ve varsa hesap standardı yazılı halde bulunacaktır. Basınçlı kapların genel periyodik kontrol ve testleri, ünitesi tarafından görevlendirilen makina f mühendisi nezaretinde ve ünitesinin belirleyeceği bir ekip tarafından yapılacaktır. Yapılan kontrol ve testler için rapor düzenlenecek ve test-kontrolü yapan ekip tarafından imzalanacaktır. Basınçlı kaplara ait yıllık olarak yapılan test ve kontrol raporlarının bir nüshası ünitesinde dosyalanacak, bir nüshası Teknik Emniyet Müdürlüğü'ne gönderilecektir. İşçi sağlığı ve iş güvenliği tüzüğünde belirtildiği üzere, test tekniği ve periyodu yönünden uygulaması mümkün olan basınçlı kaplar, her yıl periyodik hidrostatik test ve kontrole tabi tutulacaktır. Her yıl periyodik hidrostatik test yapılması mümkün olmayan basınçlı kaplara ise, gerekçesi belirtilmek sureti ile, imalatçının belirlediği veya literatürde kabul gören diğer test ve yöntemleri (gözle kontrol, kalınlık ölçümü v.s) her yıl uygulayacak ve belgeleyecektir. Basınçlı kapların tamir ve tadilatından sonra, normalde uygulanan periyodik test ve kontrol şartları aynen geçerlidir., Basınçlı kapların test ve kontrolleri esnasında, ünitesi tarafından gerekli emniyet tedbirleri alınacaktır. j Basınçlı kapların test ve kontrolünde, basınçlı gaz testi uygulanmayacaktır. Basınçlı kapların emniyet ve kontrol elemanlarının kontrol ve testi, imalatçı firma katalogunda belirtilen periyotta veya yılda en az bir kez yapılacaktır. Hidrolik sistemler ve su sistemlerinin (servis suyu, resirkülasyon suyu, içme suyu, v.b) periyodik test ve kontrolleri, bu talimat kapsamına girmez. Bu sistemlerin periyodik test ve kontrolleri, ünitelerin kendi iş talimatları ve kontrol listelerine göre yapılacaktır. Üniteler arasında standardizasyon sağlamak açısından ekte verilen test ve kontrol raporları esas alınacaktır. Ancak basınçlı kabın özelliğine ve kontrol parametrelerine bağlı olarak, Ekte verilen Test ve Kontrol raporlarında Teknik Emniyet Müdürlüğü'nün onayı alınarak revizyon yapılabilecektir. ' j Basınçlı kapların periyodik test ve kontrolü için, Erdemir Bakım Yönetim Sisteminde yapılacak işin! genel tarifi ve periyodu tanımlanabilmektedir. Yapılacak işin periyodu dolduğunda bilgisayarda I otomatik olarak iş emri üretilmekte ve bilgisayar ekranında görülmektedir, işin bitimini müteakip iş emri kapatılmaktadır. Böylece, bakım yönetim sistemi yardımı ile basınçlı kapların testlerinin zamanında yapılması sağlanacaktır. 3. BASINÇLI KAPLAR PERİYODİK TEST VE KONTROL RAPORLARI. Fabrika içerisindeki farklı birimlerdeki benzer basınçlı kapların periyodik test ve kontrolü için, standartlaşmayı sağlamak amacı ile, test ve kontrol raporları oluşturulmuştur. Bu çalışma kapsamında basınçlı kaplar için oluşturulan bazı standart raporlar aşağıda belirtilmiştir. Rapor no-1: Gaz Hatları Periyodik Test Ve Kontrol Raporu (1 sayfa) Rapor no-2: Basınçlı Hava Tanklı Kompresörlerin Periyodik Test Ve Kontrol Raporu (1 sayfa) Rapor no-3: Basınçlı Gaz Tüpleri Periyodik Test Ve Kontrol Raporu (1 sayfa) Rapor no-4: Basınçlı Gaz Tankları Periyodik Test Ve Kontrol Raporu (1 sayfa) Rapor no-5: Basınçlı Likit Tankları Periyodik Test Ve Kontrol Raporu (1 sayfa) I Yukarıda belirtilen raporların formatı ve detayı sonraki sayfalarda verilmiştir. Buhar kazanları ve buhar sistemleri için de standart periyodik test ve kontrol raporu (8 sayfa) oluşturulmuş, ancak bu raporun detayı bu çalışma kapsamında verilmemiştir Rapor no-1: Gaz Hatları Periyodik Test Ve Kontrol Raporu t
II. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 355 GAZIN CİNSİ: ÜNİTESİ : SAHA İSMİ: TARİH: GAZ HATLARI PERİYODİK TEST VE KONTROL RAPORU (Her bakım sonrası veya en geç ayda bir kere uygulanır.) 1) Hat Üzerindeki Kaynak, Dişli Bağlantı, Flanş, Vana Salmastralarından Dedektör, Köpük, El ve Göz Kontrolü Sonucu Kaçak Tespit Edilmiş midir? Evet Hayır I I 2) Hat Yakınından Geçen Buhar, Armatür Veya Benzeri Isı Kaynağı Var mı? Evet V~\ Hayır 3) Boru Et Kalınlığı Ölçümü Sonrası Orijinal Kalınlığın Yansına Düşen Yer Tespit Edilmiş midir? Evet[^] Hayır [ ] 4) Basınç Düşürme İstasyonu Bakımı Ve Temizliği İş Talimatına Uygun Yapılmış mıdır? Evet[_J Hayır 5) Tesiste Yanma-Kontrol Otomasyon Sistemi Bakımı Ve Kontrolü İş Talimatına Uygun Yapılıyor mu? Evet^J Hayır 6) Bakım Sırasında Yapılanlar Listesi Tesis Dosyasına Yerleştirilmiş midir? Evet I I Hayır I I 7. Sistemdeki basınç, sıcaklık vs. ölçüm değerleri dizayn ve ayar değerleri içerisinde mi? Evet Q Hayır CH 8. Akışkan cinsi ve yönü belirli mi? Evet EH Hayır I I 9. Boru hattının tamamı Erdemir Plant Standard'a uygun renk ve şekilde boyalı mı? ^] Hayır LJ SAHA KONTROLÜNÜ YAPANLAR: Bakımcı Adı Soyadı İmza. İşletmeci Adı Soyadı İmza Nezaretçi Personel Adı Soyadı İmza Teknik Emniyet GörevlisiC*) Adı Soyadı İmza AÇIKLAMA: ; Rapor no-2: Basınçlı Hava Tanklı Kompresörlerin Periyodik Test Ve Kontrol Raporu
il. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 356 BASINÇLI HAVA TANKLI KOMPRESÖRLERİN TEST VE KONTROL RAPORU Rapor Tanzim Tarihi : Rapor No : Test Uygulama Tarihi: Test Uygulanan Ünite : Test Uygulama Sebebi: Test Geçerlilik Süresi : TANK ( GAZ DEPOSU ) Hacim : işletme Basıncı : Deneme Basıncı : Kontrol Tarihi : Tankta yukarıdaki bilgileri havi bir plaka mevcuttur. Çek Valf hassas çalışmaktadır. Boşaltma musluğu tankın en alt yerinde ve kolayca açılabilmektedir. Emniyet valfiaçınca uyarma ıslığı çalmaktadır. Tank mukavim bir odada bulunmaktadır. (Sabit tesislerde) Emniyet valfi atü 1 ye ayarlanmış ve hassas çalışmaktadır. Çıkışta stop redüksiyon valf vardır. Ve çalış maktadır. TEKNİK ÖZELLİKLER MOTOR ( DIESEL, BENZIN, ELEKTRIK ) Marka : Güç : (BG) (Kg) İmal Yılı : Devir : (Dev/dak) Numarası: Gerilim : (V) Motor Fiş, Priz Topraklanmıştır. Motorun uzaktan durdurulması sağlanmıştır. Soğutma suyu akışı izlenebilmektedir. Motor, ayarlanan basınçta durmaktadır. Durmayıp fazla gazı havaya atmaktadır. Hız regülatörü iyi çalışmaktadır. KOMPRESÖR imalatçı : imal Yılı : Basılan Gaz : Debi : (Lt/Dak) En Yüksek çalışma basıncı : (Kg/cm 3 ) Komp. De yukarıdaki bilgileri havi plaka vardır. Kullanılan yağın cinsi dir. Kompresörün temiz gaz emmesi sağlanmıştır. DİĞER AKSESUARLAR : Kompresör - Tank arasında seperatör vardır ve görevini iyi yapmaktadır. Bütün cihaz ve aksesuarlar sıkıştırılan gaza mukavimdir. Tank - Kompresör arasına da slop valfi konulduğundan kompresör - slop valf arasında emniyet valfi konulmuş ve Atü' ye ayarlanmıştır. Otomatikle, boşa alma veya çalışma basıncı Atüye ayarlanmıştır. Otomatikle yüke geçme veya çalışma basıncı Atüye ayarlanmıştır. Otomatik duruşlarda kompresör tarafından kalan gazı kolayca boşaltabilmektedir. Manometre stop / redüksiyon valfi ile emniyet valfi arasında olup yeri uygundur. Manometrede ibre titreşimi önlemiş olup Atüde kırmızı bir çizgi vardır. Manometrenin doğru gösterdiği tahkik edilmiştir. DENEY YÖNTEMİ NOTLAR VE ÖNERİLER: SONUÇ TEST VE KONTROLÜ UYGULAYAN YETKİLİ ELEMANLAR ADI SOYADI GÖREV UNVANI PERSONEL NO İMZA Rapor no-3: Basınçlı Gaz Tüpleri Periyodik Test ve Kontrol Raporu
ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 357 BASINÇLI GAZ TÜPLERİ PERİYODİK TEST VE KONTROL RAPORU STANDARDI TS11169 SERVİSE GİRİŞ TARİHİ İMALATÇI FİRMA İMAL TARİHİ İMALAT TÜP NO SATICI FİRMA ÇALIŞMA BASINCI kg/cm 2 o Q HACMİ BOŞ AĞIRLIK PERİYODİK TEST VE KONTROL STANDARDI HİDROSTATİK TEST PERİYODU HİDROSTATİK TEST BASINCI BOYAMA VE BAKIM TARİHİ %4 TOLER.AĞIRUK BOYA RENGİ TÜP CİNSİ STANDARDI İMALATÇI FİRMA TS1520 DAYANIM BASINCI 300 kg/cm 2 ÇEVHE TARİH BOŞ AĞIRLIK (KG) o UJ _] O UNVAN OPERATÖR FORMEN MÜHENDİS NO : TS7450 PERS.NO ADI SOYADI İMZA İMZA İMZA İMZA YIL kg/crrf BAR ÇEVRE i r ÇEVRE i \ J_ AĞIRLIK KAYBI (kg) UNVAN ADI SOYADI İMZA İMZA İMZA İMZA İMZA İMZA İMZA İMZA OPERATÖR FORMEN MÜHENDİS VANA VE VİDALARININ KONTROLÜ ALAN KOROZYON KONTROLÜ NOKTA KOROZYON KONTROLÜ ŞİŞKİNLİK KONTROLÜ EZKLİK KONTROLÜ DERİN ÇİZİK KONTROLÜ ÇATLAK KONTROLÜ METAL İLAVESİ KONTROLÜ MUF ÇÖKMESİ KONTROLÜ YANGIN HASARI KONTROLÜ TÜP AYAK VE YAKASI KONTROLÜ TARİH UNVAN PERS.NO i LU S ADI SOYADI İMZA İMZA İMZA İMZA İMZA NOT : Periyodik Test ve Kontroliar, Kalite Güvence Sistemi Kapsamında hazırlanan ; 841 603 004 No'lu İŞ TALİMATINA göre yapılacaktır. Rapor no-4: Basınçlı Gaz Tankları Periyodik Test ve Kontrol Raporu
II. ULUSAL HİDROLİK PNOMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 358 BASINÇLI < SAZ TANKLARI PERİYODİK TEST VE KONTROL RAPORU ÜNİTESİ: NO: PROJE NO SERVİSE GİRİŞ TARİHİ İMALÂT HESAP STANDARDİ 1S3 PERİYODİK TEST VE KONTROL STANDARDI İMALÂTÇI FİRMA )DİK1 GİLE HİDROL K TEST PERİYODU (İMALÂTÇI FİRMANIN ÖNERDİĞİ) İMALÂT TANK NO S HİDROSTATİK TEST BASINCI İMÂL TARİHİ BOYAMA VE BAKIM TARİHİ SATICI FİRMA BOYA RENGİ TANK ÇALIŞMA BASINCI HACMİ BOŞ AĞ RLIK kg* B ER * S s Da KONTR İL EDEN UNVAN OPERATÖR FORMEN PERS.NO DOLDURULAN GAZ CİNSİ MÜHENDİS DOLDURULAN GAZ YOĞUNLUĞU kg/nm MAX.DOLU AĞIRLIK en LU GÖVDE KALINLIĞI mm MANOMETRELERİN KONTROLÜ GİL KEP KALINLIĞI TERMOMETRELERİN KONTROLÜ BİL MARKASI EMNİYET VALFLERİN KONTROLÜ o TİPİ < 13)1 BAĞLANTI DIŞ ÇAPI inch GÖVDE KALINLIĞI (mm) RANGESI kg*!* 1 BAR KEP KALINLIĞI (mm) MAN 0. ERİNDE Kİ EK 5 SET BASINÇ DEĞERİ MARKASI TİPİ BAĞLANTI DIŞ ÇAPI ÖLÇÜM ARALIĞI kgtan* BAR rıch s "i EREh GENEL KOROZYON KONTROLÜ gc S NOKTA KOROZYON KONTROLÜ APILA ALAN KOROZYON KONTROLÜ ŞİŞKİNLİK KONTROLÜ ZİKLİK KONTROLÜ 183li f ET VAL ICAKLIK SET DEĞERİ MARKASI İPİ AĞLANTI DIŞ ÇAPI oc reli AZ YIL DABİF»YAPIl z UJ ERİN ÇİZİK KONTROLÜ ATLAK KONTROLÜ ETAL İLAVESİ KONTROLÜ ANGIN HASARI KONTROLÜ 31 ANMA BASINCI kg*m- ANK AYAK, ANKRAJ CIVATALARI VE ASINÇSET DEĞERİ kg*m> BAR RANŞMAN BAĞLANTILARI KONTROLÜ UNVAN»31 OPERATÖR "-MÜHENDİS kgtm' BAR İMZA İMZA İMZA İMZA ADISOYAD PERS.NO ADI SOYADI İMZA İMZA İMZA İMZA İMZA NOT: 'erıyoük Test ve Kortrolar, Kaile GOvence Sistemi Kapsamında hamlanan NoTu ş TALIMATINAgöreyapıtacattf NTR İLE X i 0)1 Rapor no-5: Basınçlı Likit Tankları Periyodik Test ve Kontrol Raporu
II. ULUSAL HİDROLİK PNOMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 359 ÜNİTESİ: BASINÇLI LİKİT TANKLARI PERİYODİK TEST VE KONTROL RAPORU NO: PROJE NO: SERVİSE GİRİŞ TARİHİ İMALÂT HESAP STANDARDI MALÂTÇI FIRUA UAL TARİHİ SATICI FİRMA S s* s PERİYODİK TEST VE KONTROL STANDARDI (İMALÂTÇI FİRMANIN ÖNERDİĞİ) HİDROL K TEST PERİYODU (İMALÂTÇI FİRMANIN ÖNERDİĞİ) HİDROSTATİK TEST BASINCI BOYAMA VE BAKIM TARİHİ YİL kgftm 1 BAR ÇALIŞMA BASINCI kg*m' BAR teri BOYA RENGİ İMZA İMZA İMZA İMZA İMZA HACMİ BOŞ AĞIRL K DOLDURULAN GAZ CİNSİ m" kg I S İ ONTR OL EDE UNVAN OPERATÖR FORMEN PERSNO. ADI SOYADI DOLDURULAN OAZ YOĞUNLUĞU kg/nm' MÜHENDİS MAKDOLU AĞIRLIK GÖVDE KALINLIĞI»g KONTROL TARİHİ KEP KALINLIĞI OLU MANOMETRELERİN KONTROLÜ z* < MARKASI o TERMOMETRELERİN KONTROLÜ DEPOLA» (SIV z o teler tmno TİPİ BAĞLANTI DIŞ ÇAPI ÖLÇÜM ARALIĞI SET BASINÇ DEĞERİ MARKASI hctı oc *F kgjtm* BAR ANK.ir EMNİYET VALFLERİN KONTROLÜ DİĞER KONTROLLER MANOMETRELERİN KONTROLÜ TERMOMETRELERİN KONTROLÜ EMNİYET VALFLERİN KONTROLÜ TIPI İZOLASYON KONTROLÜ a BAĞLANTI DIŞ ÇAPI hch MLIK ÜUÜ GÖVDE KAUNLĞI(mn) LJJ _l LGİ TERU ÖLÇÜM ARALIĞI SET SICAKLIK DEĞERİ oc F oc *F KAL ÖLÇ KEP KALINLIĞI (mm) GENELKOROZYONKONTROLÜ m t < < FLERİ s MARKASI TİPİ BAĞLANTI DIŞ ÇAPI ANMA BASINCI ÇALIŞMA BASINCI SET BASINÇ DEĞERİ İZOLASYON DOLGU MALZEMESİ ARTI BASINÇ SAĞLAYAN GAZ GÖVDE KALINLIĞI KEP KALINLIĞI MARKASI hch Kgtan* BAR kg*m* BAR mm mm REKEN KONTROLUR o İ XX. DO < EN AZ YIL DIŞTJ NK KONTROLÜ ALAN KOROZYON KONTROLÜ NOKTA KOROZYON KONTROLÜ ŞİŞKİNLİK KONTROLÜ EZİKLİK KONTROLÜ DERİN ÇİZİK KONTROLÜ ÇATLAK KONTROLÜ METAL İLAVESİ KONTROLÜ İZOLASYON TANKI) UJ at 3 TİPİ BAĞLANTI DIŞ ÇAPI ÖLÇÜM ARALIĞI SET BASINÇ DEĞERİ inch kg*m* BAR kgjfcm 1 BAR YANGIN HASARI KONTROLÜ TANK AYAK, ANKRAJ CIVATALARI VE BRANŞUAN BAĞLANTILARI KONTROLÜ (DIŞ MARKASI ÜKVAN PERS.NO ABI SOYADI İUZA İMZA İMZA İUZA İUZA İMZA DIŞI ANK «ELER S EMNİT FLERİ 1ERM TİPİ BAĞLANTI DIŞ ÇAPI ÖLÇÜM ARAUĞI SET SICAKUK DEĞERİ MARKASI TİPİ BAĞLANTI DIŞ ÇAPI ANMA BASINCI SET BASINÇ DEĞERİ mch oc 'F oc F mch kgftm* BAR kgftm* BAR M KONTROL ED at S o i FORUE a
SONUÇ III. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 360 / Çalışma sonucunda, iş sağlığı ve iş güvenliği yönünden; gaz ve likit tüpleri, gaz ve likit tankları, basınçlı hava tanklı kompresörler ve buhar kazanları için ayrı ve standart test ve kontrol raporları oluşturulmuştur. Bu raporlar makale içerisinde verilmektedir. Bu şekilde farklı birimlerdeki benzer basınçlı kapların periyodik test ve kontrolü için, standartlaşma hedeflenmiştir. Bu çalışmanın, ülkemizde basınçlı kapların periyodik test ve kontrolü ile ilgili standart hazırlanmasına ve basınçlı kap kullanan ülkemiz düzeyindeki kuruluşlar arasında standardizasyon çalışmalarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR [I] İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı İş Sağlığı ve İş Güvenliği ile ilgili Genel Bilgiler. Yayın No: 1993 / 30. [2] TS 7450 Kullanımdaki Çelik Tüplerin (Basınçlı Gazlar için) Periyodik Muayene, Deney, Bakım ve Tamiri Kuralları. [3] Erdemir Plant Standards. Bölüm: 300-1.9 ve 300-2.6. [4] TS 3362 Basınçlı Kaplar Hesaplama Kuralları. [5] TS 11791 Tüpler-Basınçlı-Çözülmüş Asetilen Gazı Için-Çelikten Periyodik Muayene, Deney Ve. Bakım Kuralları. f [6] TS 2025 Buhar Kazanları İşletme, Muayene ve Bakım Genel Kuralları. '; [7] TS 1203 Basınçlı hava depoları. [8] TS 1519 Tüpler Çelik, Basınçlı Gazlar İçin. [9] ASME Boiler and Pressure Vessel Code. [10] AD Merkblatt Code. [II] JIS B 8243 Japanese Pressure Vessel Code. ÖZGEÇMİŞLER Erdal KİMSESİZ {; 1953 Yılında Erzurum'da doğdu. 1983 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi'nden Makine Yüksek Mühendisi olarak mezun oldu. 1978 Yılında Erdemir'e girdi. Erdemir'de enerji yatırımlarının yapılmasında mühendis ve yönetici olarak görev yaptı. Halen ERDEMİR'de Teknik Hizmetler Genel Müdür Yardımcısı olarak görev yapmaktadır. Enerji konusunda ulusal ve uluslararası yayınları bulunmaktadır. Emrullah ÇAYIR 1961 yılında Şiran/Gümüşhane'de doğdu. 1982 yılında Hacettepe Üniversitesi Zonguldak Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği bölümünü bitirdi. Makine mühendisliği ana bilim dalında; 1986 yılında ODTÜ'den Yüksek Lisans ve 1996 yılında İTÜ'den Doktora derecelerini aldı. 1999 yılında Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi İktisat bölümünü bitirdi. 1984-1986 yıllarında ODTÜ'de, 1988-1990 yılları arasında Hacettepe Üniversitesi'nde Araştırma Görevlisi olarak çalıştı. 1990 yılında Erdemir'e girdi. Erdemir'de etüt proje ve bakım departmanlarında çalıştı. Halen Erdemir'de verimlilik yönetim departmanında yönetici olarak görev yapmaktadır. Çalışmalarını verimlilik ve bilgisayar destekli bakım yönetim sistemleri alanlarında yoğunlaştırmıştır. j f
III. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 361 Nurettin REİS. 1950 Yılında Bafra 1 da doğdu. 1974 Yılında İ.T.Ü Makina Fakültesini bitirdi. TOKAR A.Ş., MORRISON-KNUDSEN ve SOYTAŞ A.Ş. Firmalarında çalıştıktan sonra 1990 yılında ERDEMİR' e girdi. 1992 yılından beri Teknik Emniyet Başmühendisliği görevini yürütmektedir. Volkan GEMİCİ 1971 yılında Zonguldak'ta doğdu. 1992 yılında Hacettepe Üniversitesi Zonguldak Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliğinden mezun oldu. 1993-1996 yılları arası Zonguldak Genel Maden-İş'te İş Güvenliği uzmanı olarak görev yaptı. 1998 yılından itibaren ERDEMİR'e girdi. Halen Teknik Emniyet Müdürlüğü'nde teknik emniyet mühendisi olarak görev yapmaktadır. Mustafa Umur ERDÖNMEZ 1973 yılında İstanbul'da doğdu. 1996 yılında Yıldız üniversitesi Kocaeli Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği bölümünden mezun oldu. 1996-1997 yıllarında özel sektörde çalıştı. 1999 Yılında ERDEMİR'e girdi. Halen Erdemir'de Kuvvet santralinde işletme mühendisi olarak çalışmaktadır. Celal KARAKUŞ 1966 Kdz.Ereli'de doğdu. 1993 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü'nden mezun oldu. 1993-2000 yılları arasında özel sektörde çalıştı. 2000 Yılında ERDEMİR'e girdi. Kuvvet santralinde işletme mühendisi olarak çalıştı. Halen yardımcı işletmeler ve çevre yönetim müdürlüğünde bakım mühendisi olarak çalışmaktadır. Ahmet Murat TORLAKOĞLU 1975 Zonguldak doğdu. 1999 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü'nden mezun oldu. 2000 yılında ERDEMİR' e girdi. Halen Erdemir'de Mekanik ve Yardımcı Atelyeler Müdürlüğü, Seyyar Bakım Başmühendisliği'nde Mekanik Bakım Mühendisi olarak çalışmakta.
HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ PROGRAM BİLDİRİLERİ /HİD - 30 MMO, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. EBT Sistemli Elektrik Ark Ocaklarında Döküm Alma Sonrası Sıfır Dereceye Geri Devirme Hızının Önemi Mustafa ÖZENEN İZMİR DEMİR ÇELİK A.Ş. Adnan ÇAKIROĞLU İZMİR DEMİR ÇELİK A.Ş. MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI BİLDİRİ
III. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 365 EBT SİSTEMLİ ELEKTRİK ARK OCAKLARINDA DÖKÜM ALMA SONRASI SIFIR DERECEYE GERİ DEVİRME HIZININ ÖNEMİ Mustafa ÖZENEN Adnan ÇAKIROĞLU ÖZET Birinci dünya savaşından önce geliştirilen elektrik ark ocaklarının temeli iki faz - hurda arasında oluşan elektrik arkının 3000-4000 C 'lik ısısından yararlanılarak hurda demirin ergitilmesine dayanmaktadır. Önceleri 500-1000 kg kapasiteli olup yolluklu ve her tarafı refrakter örümlü iken son 25 yılda teknolojinin ve UHP (Ultra High Povver) transformatörlerin gelişmesine paralel olarak ark ocakları da gelişmiş ve 240 ton döküm alma kapasitelerine ulaşmıştır. (ABD 'de 700 ton kapasiteli elektrik ark ocakları olduğuda bilinmektedir.) Elektrik ark ocaklarında, kapak ve yan duvarlarda su soğutmalı panellerin kullanılması, ocak astarlarında yeni uygulamalar, alt çanak refrakterlerinin ömrünün daha çok döküm sayısına ulaşmasının yanında curufsuz döküm almaya ulaşabilmek için yolluk yerine eksantrik alttan döküm alma (EBT) sistemi geliştirilmiştir. Yolluklu ark ocaklarına nazaran EBT sistemi açık yolluktan ısı kaçmasını engelleyerek enerji tasarrufu sağlamasının yanında, potaya alınan sıvı çelikteki istenmeyen cürufu da minimize etmiştir. GİRİŞ EBT SİSTEMLİ ARK OCAĞINDA DÖKÜM ALMA EBT sistemli elektrik ark ocaklarında sıvı çelik elde edildiği ve döküm potaya alınmaya hazır hale getirildiği zaman, döküm deliği tapası açılır ve döküm deliği içindeki kum kendiliğinden akar ve açılan delikten sıvı çelik potaya dolar(şekil 1). Bazen kum aşırı sinterleşme nedeniyle kendiliğinden akmayabilir. Bu durumda boru ile oksijen verilerek delik açılır. Pota transfer arabasındaki ağırlık ölçüm enstrümanları (Load celi) vasıtasıyla döküm tonajına ulaşıldığında (Şekil 2) ocak tabanında bir miktar ergimiş sıvı çelik (ocak döküm kapasitesinin %10 ~ 15 arasında) kalacak şekilde ocak geri kaldırılır ve potaya döküm alma tamamlanmış olur. Delik tuğlasının yeni veya aşınmış olmasına bağlı olarak, delikten 6-8 m/sn. hızda sıvı çelik potaya akarken ocak EBT bölgesinde girdap oluşturur(şekil 3). Bu girdabın etkisiyle EBT yan duvar refrakteri ocak içi soğuk bölge refrakterinden bile daha hızlı aşınır. Bu bölgeye genellikle çıkma tuğladan bir sıra daha refrakter tuğla örülmektedir.döküm alma sırasında akan sıvı çeliğin hızlı akışı nedeniyle ocak refrakterine göre daha çabuk aşınan EBT delik tuğlalarının döküm sonrası, ocak geri kalkarken yapışma ve aşındırma etkisi daha yüksek olan cürufun akması delik tuğlalarının ömrünü daha da kısaltmaktadır(şekil 4). Ocağın geri kalkma hızı ne kadar yüksek olursa deliğe cüruf gitmesi o derece azalır. Ancak elektrik ark ocağının hareketli kısmının ağırlığı (örneğin; 80 ton döküm alma kapasiteli bir ark ocağı 450 ~ 475 ton'dur) dikkate alınarak ocağı 0 'den -3 veya -5 ' ye kadar yavaşlayarak durması da sağlanmalıdır. Ocağın darbeli durması elektrodların kapak elektrod deliği kenarlarına çarparak kırılmasına neden olur. Ayrıca elektrod dikey kolonları; sarsıntı nedeniyle yan yataklama kılavuz makaralarına ve rulmanlarına hasar verir.
II. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 366 Şekil 1. EBT sistemli ark ocağında döküm başlangıcı
ULUSAL HİDROLİK PNOMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 367 Şekil 2. EBT sistemli ark ocağının döküm tarafına 16 yatık döküm alma pozisyonu
I. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 368 Şekil 3. EBT sistemli ark ocağında döküm alma esnasında EBT bölgesinde girdap oluşur
II. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 369 Şekil 4. EBT sistemli elektrik ark ocağında döküm sonu ELEKTRİK ARK OCAĞI OCAK DEVİRME HİDROLİK DEVRESİ EBT sistemli elektrik ark ocağımızda 15-16 döküm tarafına yatırılarak döküm alınır. Döküm alındıktan sonra ocağın geri kalkma hızı 16 'den 0 'ye 14-15 saniyedir. Ocağı döküm tarafına devirme, 2 adet 0224 x 1820 stroklu tek etkili hidrolik silindirlere basınçlı yağın (125 bar) dolması, geriye cüruf tarafına ise bu silindirlerin içindeki yağın boşalması ile ocağın kendi ağırlığı sağlamaktadır. Ocak beşik (salıncak) ekseni ile ağırlık ekseni arasında 700 mm fark olduğundan; (Şekil 5) ocağın geri kaldırma hızında pompa debilerinin önemi yoktur. Yağın geri tanka boşalması anında direnç ve sürtünme kayıpları ile yağın tanka boşaltıldığı yön denetim valflerinin kapasitesi belirleyicidir. Mevcut hidrolik ünite tek hat şemasında görüldüğü gibi (Şekil 6) 40 no'lu 032'lik oransal
. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 370 yön denetim valfinin yağ geçirgenlik kapasitesi sınırlayıcı olduğundan değişiklik yapılarak ikinci bir yön denetim valfinden (37 no'lu) yağın tanka dönüşü sağlanmıştır. Hidrolik bloğa dıştan bağlı (49 no'lu) akış ayar valfi sökülerek, yerine silindirden dönen yağın dönüş yapabildiği, çek valf ve akış ayar valfinin bağlanabildiği ara blok bağlandı(şekil 7). Bloklara giriş borularının birleştiği T 'den silindirlerin ikiye ayrılış T 'sine kadar olan hidrolik borular 050 mm'den 080 mm'ye büyütüldü. Ocağın döküm sonrası geri kalkış sırasında 40 ve 37 no'lu valflerin her ikiside enerjilendirilerek iki valftende yağın tanka dönüşü sağlandı. Böylece ocağın geri kalkış hızı 6 saniyeye düşürüldü. Şekil 5. Ocak beşik ve ağırlık eksenleri
ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 371 PXA r i I L. p 340 L/dok. {m (1604 -H M- O O OCAK DEVİRME 2-3224x0125X1820 Şekil 6. Elektrik ark ocağı devirme hidrolik tek hat şeması (hız artırma öncesi)
II. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 372 J- J! I r a 32 r i L.İ.. (54i e 5 ) P T DN50 JDN50 (494 (22) İ800 L/dok. /6Ö^ (MA -M M O O OCAK DEVİRME 2-0224x0125X1820 Şekil 7. Elektrik ark ocağı devirme hidrolik tek hat şeması (hız artırma sonrası)
SONUÇ III. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 373 EBT sistemli elektrik ark ocağımızda blok örümleri ortalama 700 dökümlere ulaşmıştır. Döküm alma sonrası ocağın geri kaldırılma hızının arttırılmasına rağmen EBT delik tuğlalarının ömrü 150 dökümlerden 175 dökümlere çıkarılabilmiştir. Her blok örümü arasında 3 kez EBT delik tuğlalarının ayrıca değişimi yapılmaktadır. Türk demir çelik sektörünün diğer işletmelerde olduğu gibi ark ocağımızda çalışan metalürji, makina, elektrik mühendisi ve teknik personeli kendilerine has pratik lerle elektrod tüketimi, refrakter malzeme sarfiyatı, kimyasal enerjinin verimli kullanımı, elektrik enerjisinde tasarruf gibi kalemlerde önemli gelişmeler sağlamışlar ve sağlamaya devam edeceklerdir. KAYNAKLAR [1] Kut Mete ORHON "Ark Ocakları Elektriği" Asil Çelik Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Teknik Yayını, 1986 ÖZGEÇMİŞLER Mustafa ÖZENEN 1956 yılı Gölhisar / BURDUR doğumludur. 1984 yılında Ortadoğu Teknik Üniversitesi Gaziantep Mühendislik Fakültesi Makina Bölümünden mezun olmuştur. İZMİR SENKROMEÇ Sanayiinde başladığı meslek hayatına 1987 yılında Çelikhane Mekanik Bakım Mühendisi olarak işe başladığı İZMİR DEMİR ÇELİK SANAYİ AŞ. FOÇA ÇELİK FABRİKASINDA, halen Mekanik Bakım Müdürü olarak devam etmektedir. Adnan ÇAKIROĞLU 1956 yılı Bozdoğan / AYDIN doğumludur. 1981 yılında Ortadoğu Teknik Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümünden mezun olmuştur. 1981-1987 yılları arasında DESA Demir Kazan ve Makina Sanayii AŞ. 'de Taahhüd departmanı Mühendisi ve Başmühendisi olarak görev yapmıştırı1989 yılında İZMİR DEMİR ÇELİK SANAYİ AŞ FOÇA ÇELİK FABRİKASINDA Oksijen ve Su Tesisleri Mühendisi olarak çalışmaya başlayıp, şu an Çelikhane Mekanik Bakım Şefi olarak çalışma hayatına devam etmektedir.
III. HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ PROGRAM BİLDİRİLERİ /HİD - 31 MMO, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. Hidrolik Sistemlerin Tasarımında Metodik Konstrüksiyon Prensiplerinin Kullanılması Kadir ÇAVDAR ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Fatih C. BABALIK ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK MİMARLIK FAKÜLTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI BİLDİRİ
III. ULUSAL HİDROLİK PNÖMATİK KONGRESİ VE SERGİSİ 377 - HİDROLİK SİSTEMLERİN TASARIMINDA METODİK KONSTRÜKSİYON PRENSİPLERİNİN KULLANILMASI Kadir ÇAVDAR Fatih C. BABALIK ÖZET Bu çalışmada, hidrolik sistemlerin tasarımında çalışan tasarımcıyı yönlendirerek, taleplere uygun tasarım alternatiflerine en kısa zamanda ulaştırmayı amaç edinen, metodik konstrüksiyon işlem adımları tanıtılmaktadır. Bu işlem adımları; ödevin tanımlanması, ve istek listesinin hazırlanması ile başlar, konsept ve detaylandırma adımlarının ardından çözüm önerilerine ait proje detaylarının hazırlanmasıyla sona erer. Bilgi desteğinin çok önemli olduğu işlem adımları arasında ileri veya geri yönde sürekli işlemler, geri beslemeler ve iyileştirme faaliyetleri mevcuttur. İstenen teknik yapıtın bilinen çözümleri ve benzer alanlardaki çözümlerin analizi de konstrüktörü yaratıcı çözümlere ulaştırabilir. Bilinen servo valflerin analizinden hareketle, metodik konstrüksiyon öğretisinden yararlanıp nasıl yeni bir çözüme ulaşıldığı bu bildiride sunulacaktır. Tanıtılan yaklaşımın, tasarımda zaman tasarrufu ve alternatif tasarımlara ulaşabilme açısından faydalı olacağı düşünülmektedir. 1. GİRİŞ Makine, cihaz veya alet tipi bir teknik yapıta ihtiyaç duyulmasından, fikir olarak düşünce dünyasında ortaya çıkmasından, o yapıtın işe yarar biçimde üretilebilmesine kadar belirli bir süre geçer. Teknolojinin gelişmesi, haberleşme ve bilgi iletişiminin hızlanması, araştırmalara ayrılan maddi kaynakların artmasıyla bu ürün geliştirme süreci her geçen gün daha da azalmaktadır. Teknik yapıtın insan beyninde bir fikir olarak doğmasından, kullanılabilir ilk ürünün piyasaya sunulmasına kadar, problemin türü ne olursa olsun, kendisinden bu probleme çözüm istenen bir mühendis bilinçli veya bilinçsiz şekilde aşağıdaki adımları takip edecektir: - Ödevin tüm ayrıntıları ile anlaşılması, ortaya konması - Çözüm olasılıklarının mümkün olduğunca çok sayıda bulunup kaydedilmesi - Ortaya konan çözüm önerileri arasından en uygununun seçilmesi - Seçilen çözümün resimlerinin çizilip imalata hazırlandığı detaylandırma aşaması - Prototip imalatı, deneyler ve seri imalat izni Bu adımların gerçekleştirilmesi için belirli sürelere ihtiyaç duyulur. Tarihi gelişim incelendiğinde başlarda çok uzun sayılabilecek sürelerin, yirminci yüzyılın son çeyreğinde geliştirilen ürünlerde oldukça kısaldığı gözlenmektedir. Teknik ürünün, bir ihtiyaca (gereksinime) dayanılarak fikir olarak ortaya çıkması ile mühendislere bu fikir gerçekleştirmeleri için ödev şeklinde iletilir. Ürün geliştirme süreci, tekniğin o andaki seviyesinin yanı sıra ekonomiden, toplumun gelişmişlik seviyesine kadar çok çeşitli ve karmaşık ilişkiler yumağından etkilenir [1].